Doradca podatkowy nie zdradzi fiskusowi informacji o schematach podatkowych klienta - wyrok TK kontra wyrok TSUE

23 lipca 2024 r. Trybunał Konstytucyjny ogłosił orzeczenie wydane w sprawie wniosku Krajowej Rady Doradców Podatkowych dotyczącego przepisów regulujących schematy podatkowe. Trybunał uznał za niezgodne z konstytucją przepisy zobowiązujące doradców podatkowych do przekazywania informacji o schematach podatkowych ich klientów. Niekonstytucyjne są również regulacje zwalniające doradców podatkowych z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej w tym zakresie. W stanie prawnym, który zaistnieje po niniejszym wyroku, jedyną drogą do pozyskania przez państwo informacji o schematach podatkowych sporządzonych przez doradców podatkowych będzie przekazanie przez doradców informacji o schemacie podatkowym korzystającym, którzy są obciążeni obowiązkiem ich zgłoszenia (wyrok TK sygn. akt K 13/20). Inaczej orzekł TSUE w wyroku z 29 lipca 2024 r. w sprawie C-623/22.

Trybunał orzekł, że:

1.  art. 86b, art. 86d, art. 86e i art. 86f w związku z art. 86a ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2023 r. poz. 2383 ze zm.) oraz w związku z art. 37 ust. 4 pkt 2 ustawy z 5 lipca 1996 r. o doradztwie podatkowym (Dz.U. z 2021 r. poz. 2117 ze zm.) w zakresie, w jakim tworzą wobec doradców podatkowych objętych tajemnicą zawodową obowiązek przekazywania informacji o schemacie podatkowym oraz nie określają dostatecznie przesłanek i trybu wyłączenia lub zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, są niezgodne z art. 2 w związku z art. 17 ust. 1 oraz z art. 49 i art. 51 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 47 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2. art. 28 ust. 3 ustawy z 23 października 2018 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, ustawy - Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 2193) w zakresie, w jakim zobowiązuje promotora będącego doradcą podatkowym do przekazania Szefowi Krajowej Administracji Skarbowej informacji o schemacie podatkowym w rozumieniu art. 86a § 1 pkt 10 ustawy - Ordynacja podatkowa innym niż schemat podatkowy transgraniczny w rozumieniu art. 86a § 1 pkt 12 ustawy - Ordynacja podatkowa, który został wdrożony przed wejściem w życie ustawy z 23 października 2018 r., jest niezgodny z art. 2 Konstytucji.

Na wadliwość przepisów implementujących dyrektywę DAC 6 doradcy podatkowi wskazywali od lat. W opinii Krajowej Rady Doradców Podatkowych i licznych ekspertów prawa podatkowego przepisy, które wprowadziły w Polsce od 2019 r. obowiązek raportowania schematów podatkowych, są wadliwe i naruszają tajemnicę doradcy podatkowego. Dlatego KRDP zaskarżyła je do Trybunału Konstytucyjnego - wskazując na ich niezgodność z ustawą zasadniczą.

Wyrok Trybunału oznacza, że według TK klienci doradców podatkowych mogą powierzać im poufne informacje bez obawy, że zostaną one ujawnione. Wyrok TK eliminuje z porządku prawnego przepisy Ordynacji podatkowej uznane przez TK za niezgodne z konstytucją, ale powinien stanowić podstawę do ingerencji ustawodawcy, szczególnie w zakresie zrównania sytuacji prawnej innych zawodów zaufania publicznego, takich jak adwokaci i radcy prawni, których wyrok TK nie dotyczy, choć w przypadku tych grup zawodowych za prawem do zachowania tajemnicy zawodowej opowiedział się TSUE w wyroku z 29 lipca 2024 r.

Należy zwrócić uwagę, że TSUE nie podziela zdania TK w odniesieniu do doradców podatkowych. W wyroku z 29 lipca 2024 r. w sprawie C‑623/22 TSUE uznał, że jedynie adwokaci i radcowie prawni mogą być zwolnieni z obowiązku informowania o schematach podatkowych ze względu na wiążącą ich tajemnicę zawodową. Zdaniem TSUE uzasadnieniem takiego stanowiska jest to, że poufność stosunków między adwokatem (radcą prawnym) a jego klientem korzysta z bardzo szczególnej ochrony, która wiąże się ze szczególną pozycją zajmowaną przez adwokata w ramach organizacji wymiaru sprawiedliwości państw członkowskich, a także z podstawowym zadaniem, które zostało mu powierzone i uznane przez wszystkie państwa członkowskie. Według TSUE nie ma takiego uzasadnienia w przypadku innych zawodów (takich jak doradcy podatkowi, księgowi, audytorzy, notariusze, czy bankowcy), nawet gdy państwo członkowskie przyznało im prawo do reprezentowania klienta przed sądem (jak w przypadku polskich doradców podatkowych). Wyrok TSUE podważa więc tezę wyroku TK i po raz kolejny stawia doradców podatkowych w sytuacji, w której muszą dokonać wyboru, czy zgłaszać schemat podatkowy fiskusowi, czy tylko powiadamiać o nim klienta.

Od redakcji

Przy okazji omawianego wyroku Trybunał zwrócił jeszcze uwagę na kwestię nieprawidłowej - zdaniem Trybunału - praktyki administracji rządowej (MF), z którą podatnicy spotykają się od lat. Mianowicie często po nowelizacji przepisów podatkowych (zazwyczaj ze zbyt krótkim vacatio legis) okazuje się, że jakość tych przepisów jest taka, że MF jest zmuszony wydawać objaśnienia, komunikaty czy informatory, aby podatnicy mieli szansę zastosować niejasne przepisy. Tak się stało m.in. w przypadku przepisów wprowadzających obowiązek raportowania schematów podatkowych. Trybunał szczególnie zaznaczył, że niewystarczająca jakość tekstu prawnego nie może być sanowana (tzn. "uzdrawiana") przez administrację rządową wydawaniem objaśnień, interpretacji i innych dokumentów o charakterze informacyjnym. Zgodnie z art. 217 Konstytucji podatnik powinien mieć możliwość jasnego określenia swoich obowiązków podatkowych na podstawie ustawy, a nie tekstów, które nie zaliczają się do katalogu źródeł prawa powszechnie obowiązującego. Miejmy tylko nadzieję, że ten postulat zostanie uwzględniony przez ustawodawcę, który zacznie uchwalać jasne przepisy podatkowe, natomiast nie zostanie zinterpretowany przez MF jako zakaz objaśniania przepisów podatkowych i komunikowania podatnikom jak - według MF - należy je stosować w praktyce.

Źródło:

komunikat TK po wyroku sygn. akt K 13/20 pt. "Tajemnica zawodowa doradcy podatkowego w świetle nowelizacji przepisów Ordynacji podatkowej - przekazywanie informacji o schemacie podatkowym" - opubl. na www.trybunal.gov.pl 

informacja KIDP z 23 lipca 2024 r. "Trybunał Konstytucyjny: Raportowanie MDR niezgodne z konstytucją" - opubl. na www.kidp.pl

Ewa Sławińska

prawnik, redaktor naczelna "MONITORA księgowego"