Jakie wynagrodzenie przysługuje pracownikowi, który pełnił dyżur w porze nocnej, ale nie pracował

Pracownik pełnił w zakładzie dyżur w godzinach nocnych, tj. od 23:00 do 24:00 (nie wykonywał w tym czasie pracy). W związku z brakiem możliwości udzielenia czasu wolnego do końca okresu rozliczeniowego za czas dyżuru zostanie mu wypłacone wynagrodzenie zgodnie z art. 151⁵ § 3 Kodeksu pracy. Czy pracownikowi należy wypłacić także, zgodnie z art. 151⁸ Kodeksu pracy, dodatek za pracę w porze nocnej?

Pełnienie dyżuru należy do obowiązków pracowniczych. Podstawą podjęcia tego obowiązku jest polecenie pracodawcy.

Na czym polega dyżur

Pracodawca może zobowiązać pracownika do pozostawania poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do wykonywania pracy wynikającej z umowy o pracę w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Jest to tzw. dyżur. Czasu dyżuru nie wlicza się do czasu pracy, jeżeli podczas dyżuru pracownik nie wykonywał pracy. Czas pełnienia dyżuru nie może naruszać prawa pracownika do 11-godzinnego odpoczynku dobowego oraz 35-godzinnego tygodniowego (art. 151⁵ Kodeksu pracy).

Dyżur - jak określa Państwowa Inspekcja Pracy - jest dodatkowym zadaniem roboczym po normalnych godzinach pracy i nie ma znaczenia, czy mieści się ono w ramach uzgodnionego rodzaju pracy, czy też wykracza poza ten rodzaj. Niewykonanie przez pracownika polecenia pracodawcy odbycia dyżuru może być uznane za naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych.

Rekompensata za dyżur pracownika

Za czas dyżuru, z wyjątkiem dyżuru pełnionego w domu, pracownikowi przysługuje czas wolny od pracy w wymiarze odpowiadającym długości dyżuru, a w razie braku możliwości udzielenia czasu wolnego - wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania - 60% wynagrodzenia.

W kontekście dyżuru można wyróżnić dwie sytuacje, które różnią się pod względem rekompensowania go. Pierwsza to taka, w której pracownik pozostaje tylko w gotowości, oczekiwaniu na ewentualne podjęcie czynności służbowych w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę (poza domem). Wówczas przysługuje albo czas wolny, albo wynagrodzenie.

Natomiast wykonywanie w trakcie dyżuru - całego lub jego części - powierzonej pracy bądź jakichkolwiek czynności na rzecz i w interesie pracodawcy powoduje zaliczenie tej efektywnej pracy do czasu pracy. A za tym zwykle idzie przekroczenie ustalonej dla pracownika normy dobowej czasu pracy lub przedłużonego wymiaru dobowego. W konsekwencji ten czas przepracowany jest traktowany jak praca w godzinach nadliczbowych ze wszystkimi tego konsekwencjami, m.in. w zakresie rekompensaty (udzielenie czasu wolnego lub wypłata dodatku pieniężnego, poza normalnym wynagrodzeniem).

Jeśli zaś dyżur był pełniony w domu i przebiegł bez wszczęcia jakiejkolwiek pracy na rzecz pracodawcy (upłynął jedynie na czuwaniu), to pracownik nie ma prawa do żadnej formy gratyfikacji.

Praca w porze nocnej

Odrębnie w Kodeksie pracy jest uregulowana praca w porze nocnej. Pora nocna obejmuje 8 godzin między godzinami 21:00 a 7:00. W tym przedziale czasowym pracodawca wyznacza porę nocną w regulaminie pracy lub - jeśli nie tworzy regulaminu pracy - w pisemnej informacji dla pracownika o warunkach zatrudnienia (art. 29 § 3 Kodeksu pracy). Przykładowo może to być okres od godz. 22:00 do 6:00 czy 23:00 do 7:00.

Pracownikowi wykonującemu pracę w porze nocnej przysługuje dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w porze nocnej w wysokości 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę (art. 151⁸ § 1 Kodeksu pracy).

Dyżur a praca w nocy

Należy zwrócić uwagę, że przepisy regulujące dyżur pozadomowy nie odsyłają do odpowiedniego stosowania art. 151⁸ § 1 Kodeksu pracy, a więc przepisu określającego prawo do dodatku za pracę w porze nocnej. Trzeba też pamiętać, że dyżur nie jest wykonywaniem pracy (a z tego tytułu przysługuje 20% dodatek), lecz jedynie stanem gotowości do jej świadczenia. Nie jest to ani czas pracy, ani godziny nadliczbowe.

Co innego, gdyby w czasie dyżuru zleconego w porze nocnej pracownik podjął zadania służbowe. Wówczas oprócz wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych przysługiwałby też dodatek nocny. Nadmienić należy, że dodatek za pracę w porze nocnej przysługuje niezależnie od dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych. Jest to odrębna kategoria w prawie pracy i odrębne wynagrodzenie.

Nie ma jednak przeszkód, by pracodawca w swoich źródłach prawa pracy, np. regulaminie wynagradzania, wprowadził zasady korzystniejsze i ustanowił dodatek za dyżury obejmujące porę nocną.

PRZYKŁAD

Pracownik w styczniu 2023 r. w siedzibie pracodawcy pełnił dyżur w godzinach od 22:00 do 23:00, czyli w porze nocnej ustalonej w regulaminie pracy. W tym czasie nie wykonywał pracy, a jedynie pozostawał w gotowości. Jest wynagradzany stawką miesięczną w wysokości 5000 zł. Za czas dyżuru nie udzielono mu czasu wolnego. Pracownikowi przysługuje więc wynagrodzenie w wysokości 29,76 zł:

5 000 zł : 168 godz. = 29,76 zł - stawka godzinowa w styczniu 2023 r.

29,76 zł × 1 godz. dyżuru = 29,76 zł - wynagrodzenie za dyżur.

Podstawa prawna:

art. 151⁵ § 3, art. 151⁷ § 1, art. 151⁸ § 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy - j.t. Dz.U. z 2022 r. poz. 1510; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2140

Izabela Nowacka

ekonomistka, od wielu lat zajmuje się tematyką wynagrodzeń i rozliczaniem płac, autorka licznych publikacji z dziedziny prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, prowadzi portal kadrowo-płacowy