Okres wyczekiwania na zasiłek chorobowy to minimalny okres podlegania ubezpieczeniu chorobowemu uprawniający do otrzymania zasiłku chorobowego lub wynagrodzenia chorobowego. Długość okresu wyczekiwania zależy od tego, czy ubezpieczenie chorobowe z danego tytułu jest obowiązkowe, czy dobrowolne. W przypadku ubezpieczenia obowiązkowego wynosi 30 dni, a dobrowolnego - 90 dni. Są także pewne wyjątki, kiedy to ubezpieczony ma prawo do zasiłku chorobowego od pierwszego dnia ubezpieczenia.
Zgłoszenie do ubezpieczenia chorobowego gwarantuje osobom nim objętym prawo do świadczeń w razie choroby i macierzyństwa, bez względu na charakter tego ubezpieczenia. Wszystkie zasiłki związane z chorobą ubezpieczonego, koniecznością sprawowania opieki lub macierzyństwem przysługują zatem osobom podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu obowiązkowo, jak i na zasadach dobrowolności. Prawo do każdego rodzaju zasiłku przysługuje po spełnieniu określonych warunków i dostarczeniu niezbędnej dokumentacji. Dla jednego zasiłku - chorobowego, podstawowym warunkiem jego przyznania jest posiadanie wymaganego okresu ubezpieczenia chorobowego, różnego co do czasu trwania dla ubezpieczonych obowiązkowo i dobrowolnie. Dla pozostałych zasiłków (opiekuńczego i macierzyńskiego) nie ma tego wymogu, co oznacza, że przysługują one od pierwszego dnia podlegania ubezpieczeniu chorobowemu.
Długość okresu wyczekiwania zależy od tego, czy dana osoba jest ubezpieczona obowiązkowo czy dobrowolnie.
Ubezpieczonym podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu obowiązkowo zasiłek chorobowy przysługuje po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego. Ubezpieczeni podlegający ubezpieczeniu chorobowemu obowiązkowo (np. pracownicy), zanim nabędą prawo do zasiłku chorobowego, zachowują prawo do wynagrodzenia za czas choroby (w wymiarze 33 lub 14 dni w przypadku osób powyżej 50 roku życia w danym roku kalendarzowym). Do tego wynagrodzenia również stosuje się zasadę dotyczącą okresu wyczekiwania.
Ważne
Za okres niezdolności do pracy z powodu choroby przypadającej wyłącznie w okresie wyczekiwania zasiłek chorobowy (lub wynagrodzenie za czas choroby) nie przysługuje.
Przykład
Pracownik zatrudniony od 2 stycznia 2024 r., nieposiadający wcześniejszego okresu ubezpieczenia chorobowego, otrzymał zwolnienie lekarskie z powodu choroby od 15 do 23 stycznia 2024 r. Jest to jego pierwsza niezdolność do pracy w tym roku kalendarzowym. Pracodawca nie wypłacił pracownikowi wynagrodzenia za czas choroby, ponieważ choroba pracownika przypadała na okres wyczekiwania, tj. przed upływem wymaganego 30-dniowego okresu trwania ubezpieczenia chorobowego.
Ubezpieczonym podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu obowiązkowo zasiłek chorobowy lub wynagrodzenie za czas choroby przysługuje od 31 dnia trwania ubezpieczenia chorobowego.
Okresu niezdolności do pracy przypadającego w okresie wyczekiwania, za który nie wypłacono wynagrodzenia za czas choroby, nie wlicza się do limitu wypłaty tego wynagrodzenia przysługującego w danym roku kalendarzowym.
Przykład
Pracownik (34 lata) zatrudniony od 1 lutego 2024 r. stał się niezdolny do pracy z powodu choroby 19 lutego 2024 r. i otrzymał zwolnienie lekarskie do 8 marca 2024 r. Jest to jego pierwsza niezdolność do pracy z powodu choroby w 2024 r. Zatem zachowuje on prawo do wynagrodzenia za czas choroby. Pracownik nie posiada wcześniejszego okresu ubezpieczenia chorobowego, więc należy zastosować do niego okres wyczekiwania. W związku z tym wynagrodzenie chorobowe nie przysługuje mu za cały okres zwolnienia lekarskiego, ponieważ część zwolnienia przypada w okresie wyczekiwania. Pracodawca nie wypłacił zatem wynagrodzenia za czas choroby za okres od 19 lutego do 1 marca 2024 r. Wypłacił natomiast wynagrodzenie chorobowe za okres od 2 do 8 marca 2024 r. (7 dni), tj. po upływie 30 dni trwania ubezpieczenia chorobowego. Jest to pierwsze 7 dni z limitu 33 dni wypłaty wynagrodzenia za czas choroby należnego pracownikowi w 2024 r.
Przykład
Pracownica (53 lata) zatrudniona od 1 lutego 2024 r. chorowała od 26 lutego do 22 marca 2024 r. Jest to jej pierwsza niezdolność do pracy w 2024 r. Poprzednio była zatrudniona do 30 czerwca 2023 r., a zatem należy zastosować okres wyczekiwania. Za okres od 26 lutego do 1 marca 2024 r. pracodawca nie wypłacił pracownicy żadnych świadczeń, ponieważ jest to okres choroby przypadającej w czasie okresu wyczekiwania. Natomiast wypłacił wynagrodzenie za czas choroby za okres od 2 do 15 marca 2024 r. (14 dni) oraz zasiłek chorobowy od 16 do 22 marca 2024 r.
Przy ustalaniu okresu wyczekiwania na prawo do zasiłku chorobowego (wynagrodzenia za czas choroby) dla pracownika nie ma znaczenia wymiar czasu pracy, w jakim pracownik został zatrudniony, ani okres, na jaki została zawarta umowa o pracę, tj. okres próbny, czas określony lub czas nieokreślony.
Ubezpieczonym podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie (np. zleceniobiorcy, osoby prowadzące działalność gospodarczą) zasiłek chorobowy przysługuje po upływie 90 dni trwania tego ubezpieczenia, tj. od 91 dnia.
Przykład
Zleceniobiorca wykonuje pracę na podstawie umowy zlecenia od 1 grudnia 2023 r. i od tego terminu przystąpił do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Jest to jego pierwsza praca zarobkowa w życiu. Zleceniobiorca choruje od 21 lutego do 12 marca 2024 r. i nie otrzyma zasiłku chorobowego za okres od 21 do 28 lutego 2024 r., który przypada na okres wyczekiwania. Zasiłek chorobowy przysługuje zleceniobiorcy od 91 dnia podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, tj. od 29 lutego do 12 marca 2024 r.
Okres wyczekiwania nie zawsze ma zastosowanie, ponieważ warunek trwania ubezpieczenia chorobowego przez określony czas (30 lub 90 dni) uważa się za spełniony także wówczas, gdy ubezpieczenie to trwało poprzednio z innego tytułu niż aktualny i przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni lub była spowodowana:
urlopem wychowawczym,
urlopem bezpłatnym albo
odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego.
Zasada ta dotyczy sumowania poprzednich okresów podlegania ubezpieczeniu chorobowemu zarówno obowiązkowo, jak i dobrowolnie.
Przykład
Pracownica zatrudniona od 5 lat w okresie od 1 do 31 stycznia 2024 r. korzystała z urlopu bezpłatnego. Otrzymała zwolnienie lekarskie z powodu choroby na okres od 1 do 8 lutego 2024 r. Pracownica ma prawo do wynagrodzenia chorobowego za wskazany okres mimo przerwy w ubezpieczeniu chorobowym wynoszącej 31 dni, ponieważ przerwa była spowodowana urlopem bezpłatnym, który nie ma wpływu na prawo do zasiłku po tej przerwie.
Przykład
Załóżmy, że z pracownikiem (43 lata) została zawarta umowa o pracę od 1 marca 2024 r., a 19 marca 2024 r. stał się on niezdolny do pracy z powodu choroby i choruje do 27 marca 2024 r. Jest to jego pierwsza choroba w 2024 r. Przed podjęciem zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, od 1 kwietnia 2023 r. do 31 stycznia 2024 r., wykonywał umowę zlecenia i z tego tytułu podlegał dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu. Ponieważ między ubezpieczeniem chorobowym z tytułu umowy zlecenia i z tytułu zawartej umowy o pracę przerwa nie przekraczała 30 dni (wynosiła 29 dni w okresie od 1 do 29 lutego 2024 r.) oraz łączny okres ubezpieczenia chorobowego do dnia powstania niezdolności do pracy z powodu choroby wynosi ponad 30 dni, pracownik ma prawo do wynagrodzenia za czas choroby od pierwszego dnia niezdolności do pracy, tj. od 19 do 27 marca 2024 r. (9 dni).
Przykład
Od 1 lutego 2024 r. ubezpieczony zgłosił się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Od 26 lutego do 8 marca 2024 r. ubezpieczony chorował i wystąpił do ZUS z wnioskiem o zasiłek chorobowy. Świadczenie to zostało mu wypłacone za cały okres, ponieważ ubezpieczony przedstawił świadectwo pracy, z którego wynikało, że był zatrudniony na podstawie umowy o pracę w okresie od 1 września 2019 r. do 12 stycznia 2024 r. Przerwa w ubezpieczeniu chorobowym nie przekroczyła 30 dni, zatem w tym przypadku ZUS nie zastosował okresu wyczekiwania przy ustalaniu prawa do zasiłku chorobowego.
Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z 29 października 2002 r. (III UZP 8/02) do okresu ubezpieczenia chorobowego wlicza się także okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników. Oznacza to, że okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników wlicza się zarówno do okresu wyczekiwania na prawo do zasiłku chorobowego, jak i do 10-letniego okresu obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego, którego posiadanie uprawnia pracownika do zasiłku chorobowego od pierwszego dnia niezdolności do pracy.
Do okresu wyczekiwania na prawo do zasiłku chorobowego wlicza się również okres nieusprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy oraz okres usprawiedliwionej nieobecności w pracy bez prawa do wynagrodzenia lub zasiłku przypadających w tym okresie. Zatem okres niezdolności do pracy, za który pracownik nie otrzymał zasiłku lub wynagrodzenia chorobowego ze względu na zbyt krótki okres ubezpieczenia chorobowego, wlicza się do okresu ubezpieczenia chorobowego.
Przykład
Pracownica (21 lat) została zatrudniona na podstawie umowy o pracę od 1 lutego 2024 r. i jest to jej pierwsza praca w życiu. W okresie od 15 do 23 lutego 2024 r. chorowała i za ten okres pracodawca nie wypłacił jej wynagrodzenia za czas choroby ze względu na brak wymaganego, 30-dniowego okresu ubezpieczenia chorobowego. Ponownie pracownica chorowała od 4 do 12 marca 2024 r. i za ten okres otrzymała wynagrodzenie za czas choroby, ponieważ do dnia ponownego zachorowania miała już wymagany okres ubezpieczenia chorobowego. Okres ten wyniósł 32 dni - od 1 lutego do 3 marca 2024 r. Z okresu tego nie wyłączono okresu niezdolności pracownicy do pracy z powodu choroby w lutym (9 dni), ponieważ okres ten jest traktowany na równi z okresem ubezpieczenia chorobowego.
Także okres pobierania zasiłku macierzyńskiego przysługującego w czasie trwania tytułu ubezpieczenia chorobowego jest traktowany jako okres ubezpieczenia chorobowego.
Przykład
Z pracownicą została zawarta umowa o pracę od 2 października 2023 r. Poprzednio była zatrudniona u innego pracodawcy od 1 stycznia 2021 r. do 30 czerwca 2023 r. Następnie 25 października 2023 r. pracownica urodziła dziecko i korzysta z urlopu macierzyńskiego do 12 marca 2024 r. (140 dni). Pracodawca wypłacił jej zasiłek macierzyński, ponieważ do tego zasiłku nie stosuje się okresu wyczekiwania. Załóżmy, że w okresie od 4 do 22 marca 2024 r. (19 dni) pracownica chorowała i otrzymała zwolnienie lekarskie. Jest to jej pierwsza niezdolność do pracy z powodu choroby. Pracodawca ustalił prawo do wynagrodzenia za czas choroby, gdyż pracownica ma wymagany okres trwania ubezpieczenia chorobowego przed powstaniem tej niezdolności do pracy. Do tego okresu zalicza się okres od dnia zatrudnienia (od 2 października 2023 r.), łącznie z okresem pobierania zasiłku macierzyńskiego do 12 marca 2024 r. W związku z tym, że część niezdolności do pracy z powodu choroby pracownicy przypada na okres pobierania zasiłku macierzyńskiego, to za okres od 4 do 12 marca 2024 r. (9 dni) pracownicy nie przysługuje wynagrodzenie za czas choroby. Ma ona prawo do tego wynagrodzenia za okres od 13 do 22 marca 2024 r. (10 dni) i jest to pierwsze 10 dni z limitu wypłaty tego świadczenia w 2024 r.
Do okresu wyczekiwania nie wlicza się okresu:
pozostawania zarejestrowanym jako osoba bezrobotna po 31 grudnia 1998 r., ponieważ osoby bezrobotne nie podlegają ubezpieczeniu chorobowemu, bez względu na to, czy osoba bezrobotna miała prawo do zasiłku dla bezrobotnych, czy nie uzyskała takiego prawa;
Przykład
Pracownik (36 lat) został zatrudniony od 1 lutego 2024 r., a na okres od 26 lutego do 5 marca 2024 r. (9 dni) otrzymał zwolnienie lekarskie z powodu choroby. Od 1 czerwca 2023 r. do 31 stycznia 2024 r. pracownik był zarejestrowany w urzędzie pracy jako osoba bezrobotna, bez prawa do zasiłku. Okresu tego nie traktuje się jak okresu ubezpieczenia chorobowego. Zatem dla ustalenia prawa do wynagrodzenia za czas choroby pracodawca zastosował okres wyczekiwania (30 dni) i wypłacił pracownikowi to świadczenie za okres od 2 do 5 marca 2024 r. (4 dni) i są to pierwsze 4 dni z przysługującego pracownikowi limitu 33 dni w 2024 r. Okres nieobecności w pracy z powodu choroby od 26 lutego do 1 marca 2024 r. (5 dni) jest okresem usprawiedliwionej nieobecności w pracy, bez prawa do świadczeń pieniężnych, niewliczanym do limitu 33 dni.
pobierania zasiłku chorobowego, zasiłku macierzyńskiego lub świadczenia rehabilitacyjnego, przysługujących za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego.
Przykład
Pracownica (27 lat) zatrudniona od 12 lutego 2024 r. otrzymała zwolnienie lekarskie z powodu choroby na okres od 4 do 12 marca 2024 r. (9 dni). Poprzednio pobierała zasiłek chorobowy, od 12 grudnia 2023 r. do 25 stycznia 2024 r., za okres po ustaniu zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy, które trwało do 30 listopada 2023 r. Mimo że przerwa w niezdolności do pracy z tytułu zasiłku chorobowego pobieranego po ustaniu zatrudnienia (do 25 stycznia 2024 r.) i aktualnym zatrudnieniu (od 12 lutego 2024 r.) nie przekracza 30 dni, to przy ustalaniu prawa do wynagrodzenia za czas choroby za okres od 4 do 12 marca 2024 r. pracodawca zastosował okres wyczekiwania (30 dni), gdyż okresu pobierania zasiłku chorobowego po ustaniu zatrudnienia nie zalicza się do okresu trwania ubezpieczenia chorobowego. Okres niezdolności do pracy z powodu choroby od 4 do 12 marca 2024 r. w całości mieści się w okresie wyczekiwania, który kończy się 12 marca 2024 r. Zatem pracodawca nie wypłacił pracownicy wynagrodzenia za czas choroby. W przypadku kolejnej niezdolności pracownicy do pracy z powodu choroby nabędzie ona prawo do wynagrodzenia chorobowego w pełnym limicie przysługującym na 2024 r. (33 dni), ponieważ okresu choroby przypadającej na okres wyczekiwania nie zalicza się do okresu wypłaty tego świadczenia.
Stan ciąży ubezpieczonej nie powoduje szczególnego traktowania jej w zakresie posiadania okresu wyczekiwania. W takim przypadku zastosowanie mają ogólne zasady, tj. ubezpieczona będąca pracownicą, aby otrzymać zasiłek chorobowy, musi pozostawać w ubezpieczeniu chorobowym co najmniej 30 dni, a np. osoba prowadząca własną działalność gospodarczą - 90 dni.
Istnieją wyjątki, które pozwalają na wypłatę zasiłku chorobowego bez wymaganego okresu podlegania ubezpieczeniu chorobowemu (okresu wyczekiwania), tj. od pierwszego dnia niezdolności do pracy z powodu choroby.
Okresu wyczekiwania nie stosuje się w odniesieniu do:
absolwentów szkół, jeżeli zostali objęci ubezpieczeniem chorobowym lub przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od ukończenia szkoły. Za datę ukończenia szkoły uważa się datę podaną w świadectwie szkolnym;
absolwentów uczelni lub osób, które zakończyły kształcenie w szkole doktorskiej, jeżeli zostali objęci ubezpieczeniem chorobowym albo przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od dnia uzyskania dyplomu ukończenia studiów lub zakończenia kształcenia w szkole doktorskiej. Co do zasady datą ukończenia studiów jest data uzyskania dyplomu ich ukończenia, natomiast w przypadku studiów na kierunkach lekarskim, lekarsko-dentystycznym i weterynarii - data złożenia ostatniego wymaganego planem studiów egzaminu, a w przypadku studiów na kierunku: farmacja i fizjoterapia - data zaliczenia ostatniej wymaganej programem studiów praktyki. Data zakończenia kształcenia w szkole doktorskiej może być udokumentowana m.in.:
zaświadczeniem o ukończeniu kształcenia wydanym przez szkołę doktorską,
zaświadczeniem o uzyskaniu efektów na poziomie VIII Polskiej Ramy Kwalifikacji,
potwierdzeniem ukończenia pełnego programu kształcenia w szkole doktorskiej, dokonanym przez uczelnię, w której kształcenie było realizowane,
potwierdzeniem złożenia rozprawy doktorskiej;
ubezpieczonych, których niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy;
ubezpieczonych obowiązkowo, którzy mają wcześniejszy co najmniej 10-letni okres obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego;
posłów i senatorów, którzy przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od ukończenia kadencji;
funkcjonariuszy Służby Celnej, którzy przyjęli propozycję pracy na podstawie art. 165 ust. 7 i art. 167 ust. 2 ustawy z 16 listopada 2016 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej i stali się pracownikami w jednostkach organizacyjnych Krajowej Administracji Skarbowej.
Jak wskazano powyżej, do 10-letniego okresu ubezpieczenia zalicza się także okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników, jak również okresy obowiązkowego ubezpieczenia społecznego przed 1 stycznia 1999 r., które uprawniało do świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, niezależnie od tego, jak długo trwały przerwy między okresami ubezpieczenia. Nie wlicza się natomiast okresu:
urlopu wychowawczego,
urlopu bezpłatnego,
odbywania zasadniczej służby wojskowej.
Jeżeli niezdolność do pracy wynika z późniejszych następstw zaistniałych w stanie zdrowia w związku ze stwierdzonym wcześniej wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy, prawo do zasiłku chorobowego przysługuje od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego. Związek tej niezdolności do pracy z wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy powinien zostać stwierdzony przez lekarza zaświadczeniem lekarskim wystawionym na zwykłym druku.
Przykład
Pracownik zatrudniony od 1 lutego 2024 r. otrzymał zwolnienie lekarskie z powodu choroby na okres od 12 do 23 lutego 2024 r. Poprzednio pracował również na podstawie umowy o pracę od 1 marca 2022 r. do 30 września 2023 r., co udokumentował świadectwem pracy. Ponieważ u aktualnego pracodawcy pracownik nie posiadał wymaganego 30-dniowego okresu trwania ubezpieczenia chorobowego do dnia powstania niezdolności do pracy, pracodawca odmówił mu wypłaty wynagrodzenia za czas choroby. Następnie 6 marca 2024 r. pracownik dostarczył pracodawcy zaświadczenie lekarskie, z którego wynikało, że obecna niezdolność do pracy z powodu choroby jest następstwem wypadku w drodze do pracy, któremu pracownik uległ u poprzedniego pracodawcy 21 czerwca 2023 r. W związku z tym pracodawca wypłacił pracownikowi wynagrodzenie za czas choroby za okres od 12 do 23 lutego 2024 r.
Ważne
Okresu wyczekiwania nie stosuje się przy ustalaniu prawa do zasiłku chorobowego z ubezpieczenia wypadkowego, ponieważ świadczenia związane z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową przysługują od pierwszego dnia trwania tego ubezpieczenia.
Okresów orzeczonej niezdolności do pracy przypadających w okresie wyczekiwania na prawo do zasiłku chorobowego lub wynagrodzenia za czas choroby nie wlicza się do okresu zasiłkowego.
Przykład
Pracownica (54 lata) została zatrudniona na podstawie umowy o pracę od 2 stycznia 2024 r. Na okres od 8 do 21 stycznia 2024 r. (14 dni) pracownica otrzymała zwolnienie lekarskie w związku z opieką nad chorym mężem, a na okres od 22 stycznia do 16 lutego 2024 r. (26 dni) z powodu własnej choroby. Pracodawca wypłacił pracownicy zasiłek opiekuńczy za cały okres sprawowanej opieki, ponieważ do zasiłku opiekuńczego nie stosuje się okresu wyczekiwania. Okres wyczekiwania zastosował do wynagrodzenia za czas choroby, gdyż z przedłożonego przez pracownicę świadectwa pracy od poprzedniego pracodawcy wynikało, że była tam zatrudniona od 1 marca 2021 r. do 30 czerwca 2023 r., a zatem przerwa między poprzednim a aktualnym zatrudnieniem wynosiła ponad 30 dni. Prawo do wynagrodzenia za czas choroby pracownica nabyła po okresie wyczekiwania, tj. za okres od 1 do 14 lutego 2024 r., a za okres od 15 do 16 lutego 2024 r. (2 dni) ma prawo do zasiłku chorobowego. Okres zasiłkowy wynosi w tym przypadku 16 dni, ponieważ nie wlicza się do niego okresu niezdolności do pracy od 22 do 31 stycznia 2024 r., przypadającego na okres wyczekiwania. Okres wypłaconego wynagrodzenia za czas choroby (14 dni) wyczerpuje limit wypłaty tego świadczenia w 2024 r. Okres od 22 do 31 stycznia 2024 r. (10 dni) jest okresem usprawiedliwionej nieobecności w pracy z powodu choroby, bez prawa do świadczeń.
Podstawa prawna
art. 4, art. 9 ust. 3 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa z ubezpieczenia społecznego- j.t. Dz.U. z 2023 r. poz. 2780
art. 8 ust. 1 i 2 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych - j.t. Dz.U. z 2022 r. poz. 2189
art. 92 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy - j.t. Dz.U. z 2023 r. poz. 1465
POWOŁANE ORZECZENIA SĄDÓW:
Renata Tonder
specjalista z zakresu ubezpieczeń społecznych, były wieloletni pracownik Centrali ZUS