Prowadzenie działalności gospodarczej i podejmowanie dodatkowego zatrudnienia - jak opłacać składki ZUS

Prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej wiąże się zasadniczo z obowiązkowym opłacaniem składek na ubezpieczenia społeczne, gdy stanowi ona jedyny tytuł do tych ubezpieczeń. Sytuacja przedsiębiorcy w zakresie podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym zmienia się w przypadku, gdy podejmuje on dodatkowo inne aktywności zarobkowe, np. w ramach umowy o pracę lub umowy zlecenia.

Jeżeli przedsiębiorca podejmuje dodatkowe zatrudnienie, dochodzi do zbiegu tytułów do ubezpieczeń społecznych. Decydujące znaczenie dla ustalania tytułu do ubezpieczeń ma wówczas podstawa wymiaru składek ZUS uzyskiwana w ramach danego źródła przychodów. Istotne jest również to, czy umowa zlecenia lub nie jest wykonywana w ramach działalności gospodarczej.

Kilka rodzajów działalności gospodarczej

Osoby, które zdecydowały się na podjęcie pozarolniczej działalności gospodarczej, podlegają z tego tytułu - co do zasady - obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu. Obowiązek tych ubezpieczeń istnieje:

• od dnia faktycznego rozpoczęcia wykonywania działalności, 

• do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów ustawy - Prawo przedsiębiorców, albo art. 36aa ustawy systemowej (zawieszenie działalności z powodu osobistej opieki nad dzieckiem).

W przypadku prowadzenia więcej niż jednej pozarolniczej działalności:

• składki na ubezpieczenia społeczne opłaca się tylko z jednego wybranego rodzaju działalności (art. 9 ust. 3 ustawy systemowej) - z tytułu pozostałych działalności przedsiębiorca nie podlega wspomnianym ubezpieczeniom, ani obowiązkowo, ani dobrowolnie;

• składka zdrowotna generalnie jest obowiązkowa od każdej prowadzonej działalności (art. 82 ust. 1 i ust. 2 ustawy zdrowotnej).

Działalność gospodarcza i umowa o pracę

Jeśli przedsiębiorca dodatkowo jest zatrudniony jako pracownik, wówczas z tytułu prowadzonej przez niego działalności gospodarczej obowiązkowe jest wyłącznie ubezpieczenie zdrowotne, pod warunkiem jednak że: 

• w umowie o pracę jest zagwarantowane co najmniej minimalne wynagrodzenie (które od 1 lipca 2024 r. wynosi 4300 zł), 

• podstawa wymiaru składek z tytułu stosunku pracy w przeliczeniu na okres jednego miesiąca jest równa co najmniej minimalnemu wynagrodzeniu - jeśli umowa o pracę opiewa na kwotę niższą niż ustawowa płaca minimalna, bo pracownik jest zatrudniony np. na część etatu.

W przeciwnym wypadku z działalności gospodarczej osoba ta będzie także objęta obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi (art. 9 ust. 1 i 1a ustawy systemowej).

Działalność gospodarcza i umowa zlecenia

To, jakim ubezpieczeniom i z jakiego tytułu podlega osoba pracująca na podstawie umowy zlecenia, prowadząca jednocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą, zależy od wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, która ją obowiązuje w ramach obu wymienionych źródeł zarobkowania. Przy czym dotyczy to tylko tej sytuacji, w której czynności wykonywane na podstawie umowy zlecenia nie mieszczą się w zakresie działalności gospodarczej.

Tabela. Rozstrzyganie zbiegu tytułów do ubezpieczeń społecznych w przypadku przedsiębiorcy zatrudnionego dodatkowo na podstawie umowy zlecenia

Niezależnie od tego z obydwu tytułów (działalności i umowy zlecenia) obowiązkowa jest składka zdrowotna (art. 82 ust. 1 ustawy zdrowotnej).

Opisane reguły dotyczą również pracownika przebywającego na urlopie bezpłatnym, prowadzącego w tym czasie działalność gospodarczą i wykonującego dodatkowo umowę zlecenia, której przedmiot nie pokrywa się z zakresem wspomnianej działalności.

Umowa zlecenia wykonywana w ramach prowadzonej działalności gospodarczej

W sytuacji gdy umowa zlecenia jest wykonywana w ramach prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej, nie występuje zbieg tytułów do ubezpieczeń społecznych. Wówczas ubezpieczony podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu prowadzonej działalności. Natomiast z umowy zlecenia nie podlega żadnym ubezpieczeniom. Przy czym muszą tu zostać spełnione dwa warunki:

• przedmiot wykonywanej umowy zlecenia musi być taki sam jak przedmiot prowadzonej działalności oraz

• w zakresie podatkowym przychód z umowy zlecenia musi być opodatkowany jako przychód z działalności gospodarczej.

Umowy zlecenia realizowane w ramach wykonywanej działalności gospodarczej nie stanowią odrębnego tytułu do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego także wtedy, gdy są zawarte z własnym pracodawcą.

Inaczej w kontekście składkowym należy niekiedy traktować kontrakt menedżerski zawarty w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Jeśli stanowi on jedyne źródło przychodów z tej działalności (jest przychodem z działalności wykonywanej osobiście), to tytułem do ubezpieczeń ZUS jest kontrakt. Osoba go wykonująca podlega wówczas ubezpieczeniom społecznym jako zleceniobiorca (interpretacja indywidualna ZUS z 8 kwietnia 2022 r., WPI/200000/43/403/2022). Jeśli jednak w ramach działalności gospodarczej przedsiębiorca uzyskuje nie tylko przychody z kontraktu menedżerskiego, to mamy do czynienia ze zbiegiem tytułów do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, który powinien być rozstrzygany na takich samych zasadach jak w przypadku realizowania przez przedsiębiorcę dodatkowo umowy zlecenia (interpretacja indywidualna ZUS z 27 lipca 2023 r., DI/200000/43/661/2023).

Znajduje to potwierdzenie w uchwale Sądu Najwyższego z 17 czerwca 2015 r. (III UZP 2/15, OSNP 2015/12/163) oraz w poradniku ZUS pt. Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu oraz ustalania podstawy wymiaru składek osób wykonujących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych, dostępnym na stronie internetowej www.zus.pl.

Umowa zlecenia zawarta z przedsiębiorcą, który zawiesił działalność gospodarczą

Zawieszenie przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej powoduje ustanie obowiązku ubezpieczeń społecznych (i ubezpieczenia zdrowotnego) w okresie:

• od dnia, w którym nastąpiło rozpoczęcie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej,

• do dnia poprzedzającego dzień wznowienia aktywności biznesowej.

W czasie zawieszenia wykonywania działalności przedsiębiorca nie podlega żadnym obowiązkowym ubezpieczeniom, a co za tym idzie - nie opłaca składek ZUS. Powoduje to, że zawarta w okresie zawieszenia działalności umowa zlecenia staje się jedynym tytułem do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego.

Pozarolnicza działalność gospodarcza, umowa o pracę i umowa zlecenia

Zdarza się, że przedsiębiorca równocześnie pracuje na podstawie umowy o pracę i umowy zlecenia. Taki stan rzeczy sprawia, że:

• tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych jest umowa o pracę,

• wszystkie ww. źródła przychodów stanowią tytuł do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego.

Inaczej wygląda sytuacja, gdy podstawa wymiaru składek społecznych z tytułu stosunku pracy w przeliczeniu na okres miesiąca jest niższa od ustawowej płacy minimalnej. Wtedy obowiązkowe stają się również ubezpieczenia społeczne z prowadzonej działalności gospodarczej lub umowy zlecenia.

To, która aktywność zarobkowa będzie drugim (obok umowy o pracę) obowiązkowym tytułem do ubezpieczeń społecznych, uzależnione jest od wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne obowiązującej przy prowadzonej działalności gospodarczej. I tak:

• jeżeli podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne musi wynosić co najmniej 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, a podstawa wymiaru składek z tytułu umowy zlecenia jest od niższa, wówczas drugim obowiązkowym tytułem do ubezpieczeń społecznych jest pozarolnicza działalność gospodarcza;

• jeśli podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne wynosi co najmniej 30% minimalnego wynagrodzenia lub jest uzależniona od dochodu (mały ZUS plus), wówczas obowiązek ubezpieczeń społecznych obejmuje dodatkowo zarówno działalność gospodarczą, jak i umowę zlecenia (wyjątek stanowi sytuacja, gdy podstawa wymiaru składek społecznych z tytułu, który powstał jako pierwszy, osiąga co najmniej poziom ustawowej płacy minimalnej).

POWOŁANE ORZECZENIA SĄDÓW:

• uchwała SN z 17 czerwca 2015 r. (III UZP 2/15,OSNP 2015/12/163) 

POWOŁANE INTERPRETACJE URZĘDOWE:

• interpretacja indywidualna ZUS z 8 kwietnia 2022 r. (WPI/200000/43/403/2022)

• interpretacja indywidualna ZUS z 27 lipca 2023 r. (DI/200000/43/661/2023)

Mariusz Pigulski

ekspert i praktyk, zajmujący się od wielu lat prawem pracy i ubezpieczeń społecznych, autor licznych opracowań i publikacji z dziedziny kadrowo-płacowej