Przedsiębiorcy często podejmują dodatkowe zatrudnienie, np. na podstawie umowy zlecenia albo w ramach działalności gospodarczej (jeśli są to czynności objęte przedmiotem tej działalności), albo niezależnie (gdy na podstawie umowy zlecenia są wykonywane zupełnie inne czynności niż w ramach działalności). W tym drugim przypadku od wysokości miesięcznego wynagrodzenia osiąganego z umowy zlecenia będzie zależeć, z którego tytułu będą opłacane składki na ubezpieczenia społeczne - czy z tytułu działalności gospodarczej, czy z umowy zlecenia. Dotyczy to jedynie tych sytuacji, w których przedsiębiorca opłaca składki na ubezpieczenia społeczne od podstawy wymiaru nie niższej niż 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Wątpliwości pojawiają się wówczas, gdy zleceniobiorca przez cały miesiąc lub jego część pobiera zasiłek chorobowy.

Zbieg umowy zlecenia z działalnością gospodarczą

W sytuacji wykonywania umowy zlecenia i prowadzenia działalności gospodarczej dochodzi do zbiegu tytułów do ubezpieczeń - przy założeniu, że czynności wykonywane w ramach umowy zlecenia nie wchodzą w zakres usług świadczonych w ramach działalności gospodarczej. Umowa zlecenia jest traktowana wówczas jako działalność wykonywana osobiście, stanowiąca odrębny tytuł do ubezpieczeń społecznych.

W takim przypadku zleceniobiorca, który jednocześnie prowadzi pozarolniczą działalność, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu tej działalności, jeśli z tytułu wykonywania umowy zlecenia podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest niższa od najniższej podstawy wymiaru składek dla osób, które prowadzą pozarolniczą działalność (co do zasady jest to kwota 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego). W pozostałych przypadkach, np. opłacania składek na preferencyjnych warunkach albo korzystania z ulgi mały ZUS plus, osoba taka będzie podlegać ubezpieczeniom z obydwu tytułów tj. z umowy zlecenia i działalności gospodarczej (art. 9 ust. 2a ustawy systemowej). Wyjątkiem w tym przypadku jest sytuacja, gdy taka osoba osiągnie w danym miesiącu podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z umowy zlecenia lub z działalności w wysokości co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę (od 1 lipca 2024 r. - 4300 zł). Wtedy z wybranego tytułu obowiązkowo podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu.

 Potwierdza to orzecznictwo sądów. Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 23 kwietnia 2024 r. (III AUa 1419/13) stwierdził, że:

W przypadku zbiegu obowiązku ubezpieczenia społecznego z umowy zlecenia i prowadzenia działalności pozarolniczej (art. 9 ust. 2 i 2a u.s.u.s.), ubezpieczony jest uprawniony do wyboru umowy zlecenia jako podstawy obowiązkowego ubezpieczenia społecznego, jeżeli tzw. wartość umowy zlecenia (to jest uzgodnione wynagrodzenie stanowiące podstawę wymiaru składek), nie jest niższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność (art. 6 ust. 1 pkt 4 i 5 u.s.u.s.).

Pobieranie zasiłku chorobowego z umowy zlecenia a obowiązek ubezpieczeń społecznych

Zasadniczo podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w przypadku zleceniobiorców stanowi przychód w rozumieniu przepisów podatkowych z tytułu umowy zlecenia, czyli wynagrodzenie (art. 18 ust. 1 i 3 w zw. z art. 4 pkt 9 ustawy systemowej). Natomiast zasiłek chorobowy nie stanowi przychodu z tytułu umowy zlecenia, a to oznacza, że od wypłaconego zasiłku chorobowego wypłaconego zleceniobiorcy nie są naliczane składki na ubezpieczenia społeczne. 

Jeżeli więc w okresie niezdolności do pracy zleceniobiorca będący jednocześnie przedsiębiorcą nie osiągnie miesięcznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w wysokości co najmniej 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, która w 2024 r. wynosi 4694,40 zł, to wówczas obowiązkowym tytułem do ubezpieczeń w tych miesiącach staje się działalność gospodarcza. Przedsiębiorca powinien więc dokonać wyrejestrowania z ubezpieczenia zdrowotnego na druku ZUS ZWUA, a następnie zgłosić się do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego na druku ZUS ZUA i opłacać składki na zasadach ogólnych. 

W razie wątpliwości zleceniobiorca prowadzący także działalność gospodarczą może zwrócić się do ZUS z wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej w tej sprawie.

Pomniejszanie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne przedsiębiorcy za okres choroby

Gdy przedsiębiorca wykonujący jednocześnie umowę zlecenia podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu działalności (zamiast z umowy zlecenia), to po nabyciu prawa do zasiłku chorobowego z działalności może pomniejszyć proporcjonalnie najniższą podstawę wymiaru składek, zgodnie z art. 18 ust. 9 i 10 ustawy systemowej. Wówczas za okres niezdolności do pracy składki na ubezpieczenia społeczne z tytułu działalności gospodarczej nie byłyby należne. Natomiast z tytułu umowy zlecenia podlegałby tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Należy przy tym pamiętać, że w trakcie zwolnienia lekarskiego osoba taka nie może  wykonywać żadnej pracy zarobkowej, gdyż byłoby to uznane za wykorzystywanie zwolnienia niezgodnie z jego przeznaczeniem, co grozi utratą prawa do zasiłku chorobowego.

Małgorzata Kozłowska

radca prawny, specjalista i praktyk, od wielu lat zajmuje się prawem ubezpieczeń społecznych