4/2024, data dodania: 19.03.2024 Wpływ zbiegu działalności gospodarczej z innymi tytułami do ubezpieczeń społecznych na obowiązek opłacania składek
Przedsiębiorca może łączyć wykonywanie działalności gospodarczej z innymi formami zarobkowania. Najczęściej będą to umowa o pracę i umowa cywilnoprawna. W zależności od wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tych innych równolegle trwających tytułów do objęcia tymi ubezpieczeniami i obowiązującej przedsiębiorcę podstawy wymiaru składek możliwe będą oszczędności w zobowiązaniach wobec ZUS z prowadzonej działalności gospodarczej.
Co oznacza określenie "zbieg tytułów do ubezpieczeń społecznych"
Zbieg tytułów do ubezpieczeń społecznych to sytuacja, w której np. przedsiębiorca podlegający obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej jednocześnie osiąga przychody z innych tytułów stanowiących obowiązek tych ubezpieczeń, np. z umowy o pracę lub umowy zlecenia albo kilku trwających w tym samym czasie takich umów.
Należy mieć na uwadze, że osoba spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z kilku tytułów, m.in.:
-
wykonująca pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, lub jako osoba współpracująca z tymi osobami (z wyjątkiem osób, które są uczniami szkół ponadpodstawowych lub studentami, do ukończenia 26 lat),
-
prowadząca pozarolniczą działalność oraz współpracująca z przedsiębiorcą
jest objęta obowiązkowo ubezpieczeniami z tego tytułu, który powstał najwcześniej. Jednak może ona dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych tytułów lub zmienić tytuł ubezpieczeń (art. 9 ust. 2 ustawy systemowej).
Działalność gospodarcza i umowa o pracę
Przedsiębiorca prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą i zatrudniony na podstawie umowy o pracę nie będzie podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z działalności, jeżeli:
-
jest zatrudniony na pełny etat, a więc otrzymuje wynagrodzenie za pracę w wysokości co najmniej obowiązującego minimalnego wynagrodzenia (w 2024 r.: do 30 czerwca - 4242 zł, od 1 lipca - 4300 zł),
-
jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, ale otrzymuje wynagrodzenie za pracę w wysokości co najmniej obowiązującego minimalnego wynagrodzenia.
Nie ma znaczenia, w jakiej wysokości przedsiębiorca opłaca obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne z działalności. W tym przypadku obowiązkowa z tego rodzaju aktywności zawodowej będzie tylko składka zdrowotna. Składki społeczne z działalności przedsiębiorca może opłacać dobrowolnie.
W sytuacji gdy przedsiębiorca-pracownik będzie nieobecny w pracy i za czas tej nieobecności nie otrzyma wynagrodzenia z powodu np. urlopu bezpłatnego, okresu wyczekiwania na świadczenie chorobowe, gwarancja minimalnego wynagrodzenia za pracę ma znaczenie nadrzędne. To oznacza, że z tytułu działalności gospodarczej nadal nie będzie istniał obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym (interpretacja indywidualna ZUS z 16 lutego 2016 r., DI/100000/43/141/2016).
Przykład
Maciej K. od 2023 r. prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą, z której opłaca preferencyjne składki na ubezpieczenia społeczne (od 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę). Od 1 maja 2024 r. podejmie pracę na podstawie umowy o pracę w niepełnym wymiarze czasu pracy z wynagrodzeniem 5000 zł brutto. Pan Maciej będzie podlegał obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z umowy o pracę. Od 1 maja 2024 r. nie zamierza opłacać dobrowolnych składek na te ubezpieczenia z działalności. W tym celu złoży:
-
wyrejestrowanie z ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego na formularzu ZUS ZWUA z kodem tytułu ubezpieczenia 05 70 xx, z datą 01.05.2024 r., z kodem przyczyny wyrejestrowania "100 - ustanie tytułu do ubezpieczeń/ubezpieczenia",
-
zgłoszenie tylko do ubezpieczenia zdrowotnego na formularzu ZUS ZZA, z kodem tytułu ubezpieczenia 05 70 xx, z datą 01.05.2024 r.
Działalność gospodarcza i umowa zlecenia
W zależności od obowiązującej przedsiębiorcę wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z działalności, w przypadku gdy zawarł on umowę cywilnoprawną (w tym także kontrakt menedżerski, umowę o zarządzanie czy o podobnym charakterze - o niepracowniczym charakterze, jeżeli podczas realizacji tych umów nie zostaną spełnione warunki definiujące pozarolniczą działalność gospodarczą, określone w art. 5b ustawy o pdof) poza tą działalnością, będzie podlegał obowiązkowi ubezpieczeń z działalności albo będzie mógł zostać nimi objęty na zasadzie dobrowolności.
Opłacanie składek ZUS z działalności gospodarczej na zasadach ogólnych
Przedsiębiorca, który poza prowadzoną działalnością gospodarczą:
-
zawarł umowę agencyjną, umowę zlecenia albo inną umowę o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo
-
jest osobą współpracującą przy wykonywaniu tych umów,
będzie podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej, z której opłaca składki społeczne na ogólnych zasadach, jeżeli z tytułu wykonywania jednej z ww. umów podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe będzie niższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia w danym roku (w 2024 r. - 4694,40 zł).
W takim przypadku może on dobrowolnie, na swój wniosek, być objęty ubezpieczeniami społecznymi również z tytułu wymienionej umowy cywilnoprawnej lub współpracy przy jej wykonywaniu.
Przykład
Kamil O. od 2021 r. prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą, z której opłaca składki na ubezpieczenia społeczne na ogólnych zasadach (od 60% przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia). Od 1 marca 2024 r. realizuje umowę zlecenia z miesięcznym wynagrodzeniem wynoszącym 3000 zł i prowizją od sprzedaży do 5000 zł. Wynagrodzenie za marzec br. otrzymał w kwietniu 2024 r.
Wariant I
Wynagrodzenie z umowy zlecenia wyniosło 5500 zł. Kamil O. przystąpił do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego z umowy zlecenia, co oznacza, że w kwietniu 2024 r. może podlegać ubezpieczeniom społecznym dobrowolnie z tytułu prowadzonej działalności (5500 zł > 4694,40 zł). Składka zdrowotna należna jest z obydwu tytułów (z działalności i ze zlecenia).
Wariant II
Wynagrodzenie z umowy zlecenia wyniosło 3500 zł. Kamil O. jest objęty obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi z prowadzonej działalności. Ze względu na wysokość podstawy wymiaru składek na ww. ubezpieczenia nie może zmienić tytułu do objęcia nimi obowiązkowo z działalności na umowę zlecenia. Z umowy zlecenia może dobrowolnie opłacać składki na ubezpieczenia społeczne. Składka zdrowotna należna jest z obydwu tytułów (z działalności i ze zlecenia).
Opłacanie składek ZUS z działalności gospodarczej na preferencyjnych zasadach lub w ramach "małego ZUS plus"
W sytuacji gdy dla przedsiębiorcy właściwa jest podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne:
-
w wysokości 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę (do 30 czerwca 2024 r. - 1272,60 zł, a od 1 lipca 2024 r. - 1290 zł) lub
-
od dochodu (podstawa wymiaru składek mieści się pomiędzy 30% minimalnego wynagrodzenia i jest niższa od 60% przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia)
- podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z działalności oraz wskazanej wcześniej umowy cywilnoprawnej (art. 9 ust. 2a ustawy systemowej).
Wyjątkiem jest sytuacja, gdy podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej osiągnie kwotę obowiązującego minimalnego wynagrodzenia za pracę. W takim przypadku składki społeczne z działalności będą dobrowolne (art. 9 ust. 2a ustawy systemowej).
Przykład
Marianna J. od 2023 r. prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą, z której opłaca składki na ubezpieczenia społeczne od preferencyjnej podstawy wymiaru (do 30 czerwca 2024 r. - 1272,60 zł). Od 1 marca 2024 r. realizuje umowę zlecenia z miesięcznym wynagrodzeniem wynoszącym 4300 zł. Wynagrodzenie za marzec br. otrzymała w kwietniu 2024 r. w umówionej wysokości. Oznacza to, że w kwietniu br. może wybrać umowę zlecenia jako obowiązkowy tytuł do ubezpieczeń społecznych. Wówczas z działalności składki na te ubezpieczenia będą dobrowolne. Składka zdrowotna należna jest ze wszystkich tytułów.
Działalność gospodarcza i umowa o dzieło
W przypadku przedsiębiorcy, który poza działalnością gospodarczą zawarł samoistną umowę o dzieło, nie rozpatruje się zbiegu tytułów do ubezpieczeń. Wykonywanie umowy o dzieło nie jest bowiem takim tytułem (art. 6 ust. 1 ustawy systemowej).
Zatem w tej sytuacji przedsiębiorca opłaca składki na ubezpieczenia społeczne według obowiązujących go zasad z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej.
Wyjątkowo analizie pod kątem zbiegu tytułu do ubezpieczeń podlega przedsiębiorca, który jest zatrudniony w ramach stosunku pracy i realizuje umowę o dzieło na rzecz własnego pracodawcy. Przychód z takiej umowy podlega oskładkowaniu jak przychód pracowniczy (art. 9 ust. 1 ustawy systemowej). Wówczas może się okazać, że z działalności przedsiębiorca będzie podlegał dobrowolnie ubezpieczeniom społecznym.
Przykład
Anna T. wykonuje pozarolniczą działalność gospodarczą, z której opłaca składki na ubezpieczenia społeczne na ogólnych zasadach. Od 1 kwietnia 2024 r. jest też zatrudniona na podstawie umowy o pracę na 1/2 etatu z wynagrodzeniem w wysokości 3000 zł. W tym samym miesiącu realizowała umowę o dzieło zawartą z własnym pracodawcą, z której w kwietniu br. otrzymała wynagrodzenie w wysokości 2000 zł. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w kwietniu br. wynosi 5000 zł. W tej sytuacji Anna T. może być objęta ubezpieczeniami społecznymi z działalności na zasadzie dobrowolności (5000 zł > 4694,40 zł). Składka zdrowotna należna jest ze wszystkich tytułów.
Działalność gospodarcza i kilka umów zlecenia
W przypadku zawarcia przez przedsiębiorcę poza działalnością kilku umów zlecenia ustalenie obowiązku ubezpieczeń społecznych należy rozpatrywać według kolejności powstawania tytułów do objęcia tymi ubezpieczeniami (zawierania kolejnych umów), biorąc pod uwagę wysokość osiągniętego w danym miesiącu przychodu. Jeżeli przychód z innych tytułów niż działalność w przeliczeniu na miesiąc będzie stanowić przynajmniej tyle, ile wynosi minimalne wynagrodzenie za pracę, przedsiębiorca może podlegać dobrowolne ubezpieczeniom społecznym z tytułu działalności (art. 9 ust. 2a ustawy systemowej).
Przykład
Helena K. od 2022 r. prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą, z której opłaca składki na ubezpieczenia społeczne w ramach małego ZUS plus (w 2024 r. podstawa wymiaru wynosi 3450 zł). Od 15 stycznia 2024 r. zawarła, poza działalnością, umowę zlecenia z miesięcznym wynagrodzeniem wynoszącym 1000 zł. Umowa trwa do 31 maja 2024 r. Od 1 marca 2024 r. realizuje kolejną umowę zlecenia z wynagrodzeniem w wysokości 3700 zł miesięcznie. Umowa zakończy się 30 czerwca 2024 r. Od 15 stycznia 2024 r., a następnie od 1 marca 2024 r. doszło do zbiegu tytułów do ubezpieczeń społecznych - działalność i umowy zlecenia.
Tytuł lub tytuły do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych należy ustalić według kolejności ich powstawania, analizując przy tym wysokość przychodów osiąganych z tych tytułów w danym miesiącu. Natomiast składka zdrowotna należna jest ze wszystkich tytułów.
Wariant I
Wynagrodzenie z umowy zlecenia realizowanej od 15 stycznia 2024 r. zostało wypłacone:
-
za styczeń 2024 r. w tym samym miesiącu w wysokości 650 zł. Oznacza to, że w styczniu Helena K. opłaca obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne zarówno z działalności, jak i ze zlecenia (650 zł < 4242 zł),
-
za luty 2024 r. w lutym br. w wysokości 1000 zł. Również w tym miesiącu Helena K. opłaca obowiązkowe składki społeczne z obu tytułów.
Wynagrodzenie za zrealizowanie umowy z 15 stycznia i 1 marca 2024 r. w marcu br. zostało wypłacone zleceniobiorcy w tym samym miesiącu w umówionej wysokości (1000 zł i 3700 zł). W marcu 2024 r. przedsiębiorca może podlegać obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym tylko z tytułu zawarcia umów zlecenia. Składki społeczne z działalności gospodarczej może opłacać dobrowolnie.
Wariant II
Wynagrodzenie z umowy zlecenia realizowanej od 15 stycznia 2024 r. zostało wypłacone za styczeń w lutym 2024 r. w wysokości 650 zł. Oznacza to, że w styczniu Helena K. opłaca obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne zarówno z działalności, jak i ze zlecenia (0 zł < 4242 zł).
Wynagrodzenie za luty 2024 r. zostało wypłacone w marcu w wysokości 1000 zł. Zatem również w lutym Helena K. opłaca obowiązkowe składki społeczne z obu tytułów (działalność i zlecenie).
Wynagrodzenie za zrealizowanie w marcu 2024 r. umowy z 15 stycznia i 1 marca zostało wypłacone zleceniobiorcy w kwietniu 2024 r. w umówionej wysokości (1000 zł i 3700 zł). Zatem jeszcze w marcu 2024 r. przedsiębiorca podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym zarówno z działalności, jak i z tytułu umów zlecenia (1000 zł + 0 zł < 4242 zł). Dopiero w kwietniu br. zleceniobiorca może podlegać ubezpieczeniom społecznym z działalności na zasadzie dobrowolności (1000 zł + 3700 zł > 4242 zł).
Działalność gospodarcza, umowa o pracę i umowa zlecenia
Nie można wykluczyć sytuacji, w której przedsiębiorca poza działalnością będzie jednocześnie świadczył pracę na podstawie stosunku pracy i umowy zlecenia. W zależności od podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z dodatkowych tytułów objęcie tymi ubezpieczeniami z działalności może być nadal obowiązkowe lub dobrowolne. Obowiązek ubezpieczeń społecznych należy ustalać zgodnie z wcześniej opisanymi zasadami.
Przykład
Joanna D. prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą. Poza działalnością jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę i realizuje umowę zlecenia.
Wariant I
Joanna D. prowadzi działalność od 2019 r. i opłaca składki na ubezpieczenia społeczne na ogólnych zasadach. Umowę o pracę zawarła od 1 lutego 2024 r. na 1/4 etatu z wynagrodzeniem w wysokości 3000 zł miesięcznie. Joanna D. od 12 lutego 2024 r. realizuje umowę zlecenia na rzecz innego podmiotu niż własny pracodawca z miesięcznym wynagrodzeniem w wysokości 1500 zł. W lutym br. otrzymała z umowy zlecenia wynagrodzenie w wysokości 1000 zł. Od 1 lutego 2024 r. nastąpił zbieg tytułów do ubezpieczeń społecznych z działalności i stosunku pracy. Jednak ze względu na wysokość przychodu z umowy o pracę (3000 zł) Joanna D. nadal opłaca z działalności obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne (3000 zł < 4242 zł). Natomiast z umowy zlecenia zawartej od 12 lutego 2024 r. składki na ubezpieczenia społeczne będą dobrowolne (4694,40 zł + 3000 zł > 4242 zł). Składka zdrowotna należna jest ze wszystkich tytułów.
Wariant II
Joanna D. prowadzi działalność od 2023 r. i opłaca składki na ubezpieczenia społeczne na preferencyjnych zasadach (od podstawy wymiaru składek w wysokości 1272,60 zł). Umowę o pracę zawarła od 1 marca 2024 r. na 1/4 etatu z wynagrodzeniem w wysokości 1500 zł miesięcznie. Jednocześnie od 1 marca 2024 r. realizuje umowę zlecenia na rzecz innego podmiotu niż własny pracodawca z miesięcznym wynagrodzeniem w wysokości 500 zł. W marcu br. otrzymała z umowy zlecenia wynagrodzenie w wysokości 500 zł. Od 1 marca 2024 r. nastąpił zbieg tytułów do ubezpieczeń społecznych z działalności gospodarczej, stosunku pracy, a także umowy zlecenia. Jednakże suma przychodów osiągniętych z tych źródeł nie przekracza minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w 2024 r., co oznacza, że obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne Joanna D. zapłaci ze wszystkich tytułów.
Wariant III
Joanna D. prowadzi działalność od 2021 r. i opłaca składki na ubezpieczenia społeczne od dochodu - tzw. mały ZUS plus (w 2024 r. od 3500 zł). Od 1 lutego 2024 r. zawarła umowę zlecenia z miesięcznym wynagrodzeniem w wysokości 2000 zł, którego wypłata przypada w następnym miesiącu. Od 1 marca 2024 r. Joanna D. podpisała też umowę o pracę na pełny etat z wynagrodzeniem w wysokości 6700 zł miesięcznie. Od 1 lutego 2024 r. nastąpił zbieg tytułów do ubezpieczeń społecznych z działalności i umowy zlecenia. W lutym 2024 r. Joanna D. jest objęta obowiązkowo ubezpieczeniami społecznymi zarówno z działalności (3500 zł < 4242 zł), jak i umowy zlecenia (2000 zł < 4242 zł). Od 1 marca 2024 r. zmieniła tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych z działalności i umowy zlecenia na umowę o pracę (6700 zł > 4242 zł). Z pozostałych tytułów obowiązkowo opłaci składkę zdrowotną.
Podstawa prawna
art. 6 ust. 1, ust. 4, art. 7, art. 8 ust. 1, ust. 2a, ust. 6, ust. 11, art. 9 ust. 1-1b, ust. 2-2a, ust. 2c, ust. 4b ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - j.t. Dz.U. z 2023 r. poz. 1230; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1941
art. 5b ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - j.t. Dz.U. z 2024 r. poz. 226; ost.zm. Dz.U. z 2024 r. poz. 232
§ 1, § 3, § 5 rozporządzenia Rady Ministrów z 14 września 2023 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej w 2024 r. - Dz.U. z 2023 r. poz. 1893
obwieszczenie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z 4 grudnia 2023 r. w sprawie kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w roku 2024 oraz przyjętej do jej ustalenia kwoty prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia - M.P. z 2023 r. poz. 1342
POWOŁANE INTERPRETACJE URZĘDOWE:
-
interpretacja indywidualna ZUS z16 lutego 2016 r. (DI/100000/43/141/2016)
Alicja Kozłowska
specjalista z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, praktyk
