Umowa zlecenia zawarta z osobą prowadzącą działalność gospodarczą - zasady opłacania składek ZUS

Zasadniczo umowa zlecenia i działalność gospodarcza stanowią oddzielne tytuły do ubezpieczeń społecznych, co w przypadku zbiegu tych tytułów do ubezpieczeń wymaga rozstrzygnięcia, z którego tytułu dana osoba będzie objęta ubezpieczeniami społecznymi. W niektórych przypadkach nie będzie zachodził zbieg tytułów do ubezpieczeń (umowy zlecenia i działalności gospodarczej), lecz tytułem do ubezpieczeń będzie wyłącznie działalność gospodarcza (gdy umowa zlecenia jest wykonywana w ramach tej działalności) albo umowa zlecenia (w przypadku korzystania z tzw. ulgi na start i prowadzenia działalności nieewidencjonowanej).

Osoby prowadzące działalność gospodarczą, które dodatkowo zawierają umowę zlecenia z innym podmiotem, będą opłacały składki albo z każdego tytułu oddzielnie, albo tylko z jednego z nich. Może się też zdarzyć, że składki na ubezpieczenia społeczne będą obowiązkowe z umowy zlecenia i działalności gospodarczej.

Nie dotyczy to sytuacji, w której przedsiębiorca zawiera umowę zlecenia w ramach prowadzonej działalności. Wówczas opłaca składki tylko z działalności gospodarczej (umowa zlecenia nie stanowi odrębnego tytułu do ubezpieczeń).
 

Z punktu widzenia ubezpieczeń istotne jest to, czy przedsiębiorca zawiera umowę zlecenia w ramach prowadzonej działalności, czy nie - tzn. czy przedmiot działalności pokrywa się z zakresem czynności realizowanych na podstawie umowy zlecenia, czy też czynności wykonywane na podstawie umowy zlecenia mają inny charakter niż prowadzona działalność. Znaczenie ma również charakter prowadzonej działalności - czy stanowi ona działalność gospodarczą, która powoduje powstanie obowiązku ubezpieczeń społecznych.

1. Umowa zlecenia i działalność gospodarcza - zbieg tytułów do ubezpieczeń

Jeśli przedsiębiorca zawiera umowę zlecenia poza prowadzoną działalnością gospodarczą (której przedmiot nie mieści się w zakresie działalności), wówczas zachodzi zbieg tytułów do ubezpieczeń.

W takim przypadku przedsiębiorca będzie podlegał ubezpieczeniom społecznym albo z umowy zlecenia, albo z działalności, albo z obu tytułów. Przy rozstrzyganiu zbiegu tytułów należy wziąć pod uwagę, czy przedsiębiorca opłaca składki na zasadach ogólnych, czy korzysta z ulgi w opłacaniu składek. Istotna jest także wysokość wynagrodzenia uzyskiwanego z umowy zlecenia.

1.1. Przedsiębiorca opłacający składki ZUS na zasadach ogólnych

Zleceniobiorca prowadzący jednocześnie pozarolniczą działalność podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu tej działalności, jeżeli z tytułu wykonywania umowy zlecenia w danym miesiącu podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest niższa od najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność (tj. 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, ogłoszonego na dany rok kalendarzowy). W 2024 r. jest to kwota 4694,40 zł.

Przedsiębiorca może być dobrowolnie, na swój wniosek, objęty ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi również z tytułu umowy zlecenia.

Powyższa zasada rozstrzygania zbiegu tytułów do ubezpieczeń ma zastosowanie do wszystkich osób, które prowadzą pozarolniczą działalność (nie tylko działalność gospodarczą), deklarujących do podstawy wymiaru składek kwoty nie niższe niż minimalne wynagrodzenie.

Na podstawie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się również m.in. wspólnika jednoosobowej spółki z o.o. oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej, komplementariusza w spółce komandytowo-akcyjnej.

1.2. Przedsiębiorca opłacający preferencyjne składki ZUS lub w ramach ulgi tzw. mały ZUS

Jeżeli zleceniobiorca prowadzi jednocześnie działalność gospodarczą, z tytułu której opłaca składki od kwoty nie niższej niż 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę lub od kwoty ustalonej indywidualnie, w zależności od dochodu uzyskanego w poprzednim roku kalendarzowym (tzw. mały ZUS), podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z obu tytułów: działalności gospodarczej i umowy zlecenia. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy podstawa wymiaru składek na te ubezpieczenia z tytułu prowadzenia działalności lub wykonywania umowy zlecenia, z zachowaniem zasady kolejności powstawania tytułów do ubezpieczeń, osiągnie kwotę minimalnego wynagrodzenia, tj. 4242 zł w okresie od 1 stycznia do 30 czerwca 2024 r. oraz 4300 zł w okresie od 1 lipca do 31 grudnia 2024 r. Osoba ta może jednak na bieżąco zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych.

1.3. Osoba prowadząca działalność, korzystająca z tzw. ulgi na start

Z kolei za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność nie uważa się w rozumieniu ustawy systemowej osoby fizycznej, która wprawdzie posiada wpis do CEIDG, ale korzysta z tzw. ulgi na start. Prawo do tej ulgi przysługuje osobom, które:

• odejmują działalność gospodarczą po raz pierwszy albo podejmują ją ponownie po upływie co najmniej 60 miesięcy od dnia jej ostatniego zawieszenia lub zakończenia;

• nie wykonują jej na rzecz byłego pracodawcy, u którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej,

Osoby korzystające ze wspomnianej ulgi nie podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym przez okres 6 miesięcy od dnia podjęcia działalności gospodarczej. 

Zatem osoba, która rozpoczęła wykonywanie umowy zlecenia i jednocześnie prowadzi działalność gospodarczą, z tytułu której nie opłaca składek na ubezpieczenia społeczne (w ramach tzw. ulgi na start), podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z umowy zlecenia. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy umowa zlecenia została zawarta w ramach prowadzonej działalności gospodarczej (o czym mowa poniżej). Wówczas zleceniodawca nie jest zobowiązany do dokonania zgłoszenia zleceniobiorcy do ubezpieczeń społecznych i opłacania za niego składek.

2. Umowa zlecenia zawarta w ramach działalności gospodarczej 

W sytuacji gdy osoba prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą i w ramach tej działalności zawiera umowę zlecenia, a przedmiot umowy pokrywa się z przedmiotem tej działalności, podlega ubezpieczeniom społecznym tylko z tytułu działalności gospodarczej. 

Warunkiem jest zakwalifikowanie pod względem podatkowym przychodów z umowy zlecenia do źródła, jakim jest pozarolnicza działalność gospodarcza. 

Jeśli bowiem organ podatkowy stwierdzi, że czynności wykonywane na podstawie umowy zlecenia są dla celów podatkowych traktowane jako działalność wykonywana osobiście (nie są czynnościami wykonywanymi w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej), wówczas osoba, która zawarła wyłącznie tę jedną umowę (tzn. uzyskuje przychody tylko z tej umowy), podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym jako zleceniobiorca.

Natomiast jeśli zleceniobiorca oprócz umowy zlecenia wykonuje również inne czynności i osiąga także przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej, mamy do czynienia ze zbiegiem tytułów do ubezpieczeń społecznych. Wtedy osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym albo jako zleceniobiorca, albo jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność, w zależności od tego, z którego tytułu uzyskuje co najmniej minimalne wynagrodzenie.

Nieco inaczej wygląda sytuacja, jeżeli przedsiębiorca zawiera kontrakt menedżerski lub inną umowę tego rodzaju.

ZUS

ZUS w poradniku pt. Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu oraz ustalania podstawy wymiaru składek (s. 15, stan prawny na 1 stycznia 2023 r.) wyjaśnia, że jeśli osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą dodatkowa zawiera:

• umowę o zarządzanie przedsiębiorstwem,

• kontrakt menedżerski,

• umowę o podobnym charakterze (umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług),

to umowa ta nie jest traktowana jako wykonywana w ramach działalności gospodarczej.

Wobec tego w razie zawarcia kontraktu menedżerskiego, z którego przychód uznawany jest za przychód z działalności wykonywanej osobiście (a nie z pozarolniczej działalności gospodarczej), będzie on stanowił tytuł do ubezpieczeń.

Oznacza to, że menedżer prowadzący jednocześnie działalność gospodarczą, w ramach której zawarł kontrakt menedżerski, nie może podlegać ubezpieczeniom jako przedsiębiorca, jeżeli oprócz tego kontraktu nie świadczy żadnych innego rodzaju usług. W takiej sytuacji jedynym tytułem do ubezpieczeń jest wykonywanie usług w ramach kontraktu menedżerskiego. 

Potwierdza to np. uchwała Sądu Najwyższego z 17 czerwca 2015 r. (III UZP 2/15, OSNP 2015/12/163), który uznał, że:

SN

Tytułem do podlegania ubezpieczeniom społecznym przez członka zarządu spółki akcyjnej, który zawarł z tą spółką umowę o świadczenie usług w zakresie zarządzania w ramach prowadzonej przez siebie pozarolniczej działalności gospodarczej, jest umowa o świadczenie usług.

Jeżeli natomiast przedsiębiorca w ramach działalności wpisanej do CEIDG osiąga przychody zarówno z pozarolniczej działalności gospodarczej (w rozumieniu przepisów podatkowych), jak i z kontraktu menedżerskiego (działalność wykonywana osobiście), następuje zbieg tytułów do ubezpieczeń. 

Takie stanowisko prezentuje ZUS m.in. w interpretacji indywidualnej z 27 lipca 2023 r. (WPI/200000/43/683/2023).

Tak będzie w przypadku, gdy dana osoba wykonuje kontrakt menedżerski, co prawda będąc przedsiębiorcą, ale przedmiot działalności jest szerszy i wykracza poza wykonywanie usług związanych z zarządzaniem. W takiej sytuacji menedżer podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym tylko z jednego tytułu. Obowiązek ubezpieczeń społecznych dotyczy w pierwszej kolejności działalności gospodarczej. Menedżer może wybrać kontrakt menedżerski jako tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych dopiero wtedy, gdy z kontraktu osiąga przychód podlegający oskładkowaniu w wysokości nie niższej niż obowiązująca go najniższa podstawa wymiaru składek z tytułu działalności. 

3. Umowa zlecenia i działalność nieewidencjonowana

Działalność nieewidencjonowana nie jest działalnością gospodarczą w rozumieniu ustawy - Prawo przedsiębiorców. Muszą być jednak spełnione pewne warunki: przychód należny z tej działalności nie przekracza w żadnym miesiącu 75% kwoty minimalnego wynagrodzenia i osoba wykonująca działalność nieewidencjonowaną w okresie ostatnich 60 miesięcy nie prowadziła działalności gospodarczej. Działalność nieewidencjonowana nie stanowi tytułu do ubezpieczeń. Osoba wykonująca taką działalność nie podlega więc ubezpieczeniom społecznym ani ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Taka osoba nie ma wpisu do CEIDG, ale może złożyć wniosek o taki wpis i wówczas z dniem określonym we wniosku dotychczasowa działalność staje się działalnością gospodarczą. 

Może się też zdarzyć, że w danym miesiącu dojdzie do przekroczenia wyznaczonego limitu należnego przychodu (od 1 stycznia do 30 czerwca 2024 r. - 3181,50 zł, a od 1 lipca do 31 grudnia 2024 r. - 3225 zł). W takim przypadku działalność ta staje się działalnością gospodarczą, począwszy od dnia, w którym nastąpiło przekroczenie dopuszczalnej wysokości przychodu. Osoba musi w ciągu 7 dni od dnia tego przekroczenia złożyć wniosek o wpis do CEIDG.

W sytuacji gdy osoba wykonująca działalność nieewidencjonowaną zawrze dodatkowo umowę zlecenia z innym podmiotem, nie będzie zachodził zbieg tytułów do ubezpieczeń. Tytułem do ubezpieczeń będzie wyłącznie umowa zlecenia.

4. Ubezpieczenie zdrowotne przedsiębiorcy, który dodatkowo wykonuje umowę zlecenia

Wykonywanie pracy na podstawie umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące zlecenia, oraz prowadzenie działalności pozarolniczej to również tytuły do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego.

W przypadku gdy ubezpieczony uzyskuje przychody z więcej niż jednego tytułu do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, składka na ubezpieczenie zdrowotne opłacana jest z każdego z tych tytułów odrębnie.

Jeśli więc osoba, która prowadzi pozarolniczą działalność, w tym osoba, która korzysta z tzw. ulgi na start, wykonuje jednocześnie umowę zlecenia, podlega obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu z obu tych tytułów. Nie ma tu mowy o zbiegu tytułów, przy którym rozstrzyga się - tak jak przy ubezpieczeniach społecznych - o charakterze ubezpieczenia z danego tytułu. 

POWOŁANE ORZECZENIA SĄDÓW:

uchwała SN z 17 czerwca 2015 r. (III UZP 2/15, OSNP 2015/12/163)

POWOŁANE INTERPRETACJE URZĘDOWE:

interpretacja indywidualna ZUS z 27 lipca 2023 r. (WPI/200000/43/683/2023)

Izabela Nowacka

ekonomista, specjalizuje się w prawie pracy, ubezpieczeniach społecznych i prawie podatkowym, autorka licznych publikacji z zakresu rozliczania płac