6/2023, data dodania: 18.05.2023 Pracownik wykonujący jednocześnie pracę na rzecz pracodawcy w ramach działalności gospodarczej - zasady ubezpieczeń
W przypadku gdy zakres czynności wykonywanych przez pracownika na podstawie umowy o pracę i w ramach działalności gospodarczej jest inny, pod pewnymi warunkami może zachodzić zbieg tytułów do ubezpieczeń społecznych. Wówczas składki na ubezpieczenia społeczne z tytułu działalności gospodarczej nie będą obowiązkowe, jeżeli z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę zostanie zagwarantowane co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę. W takim przypadku istnieje jednak ryzyko uznania przez ZUS, że w ramach działalności gospodarczej (na podstawie zawartej z pracodawcą umowy cywilnoprawnej) pracownik wykonuje pracę na rzecz pracodawcy. Wówczas wynagrodzenie za świadczone usługi będzie oskładkowane jak wynagrodzenie za pracę.
Aby prawidłowo ustalić schemat podlegania ubezpieczeniom w przypadku zbiegu tytułów do ubezpieczeń, należy sprawdzić, czy ubezpieczony spełnia określone warunki.
Ustalanie zbiegu tytułów do ubezpieczeń
Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, która jest jednocześnie zatrudniona na podstawie umowy o pracę, co do zasady obowiązkowo podlega ubezpieczeniom społecznym tylko ze stosunku pracy (art. 9 ust. 1 ustawy systemowej). Warunkiem jest jednak, aby podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu umowy o pracę, w przeliczeniu na okres miesiąca, była równa lub wyższa od minimalnego wynagrodzenia za pracę (3490 zł do 30 czerwca 2023 r. i 3600 zł od 1 lipca do 31 grudnia 2023 r.). Jeżeli podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z umowy o pracę, w przeliczeniu na okres miesiąca, będzie niższa od wysokości minimalnego wynagrodzenia, wówczas składki na ubezpieczenia społeczne są obowiązkowe z obu tytułów, tj. z umowy o pracę i pozarolniczej działalności gospodarczej (art. 9 ust. 1a ustawy systemowej i interpretacja ZUS z 12 listopada 2019 r., DI/100000/43/1093/2019).
Jeżeli więc osoba prowadząca działalność gospodarczą, zatrudniona jednocześnie na podstawie stosunku pracy, będzie wykonywała jakieś czynności na rzecz swojego pracodawcy, które są różne od obowiązków pracowniczych, oraz zostanie spełniony warunek podstawy oskładkowania z umowy o pracę - zasadniczo powinna podlegać obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym tylko z umowy o pracę.
Wykonywanie pracy na rzecz pracodawcy
Za pracownika, w rozumieniu ustawy systemowej, uważana jest osoba wykonująca pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej (agencyjnej, zlecenia, o świadczenie usług, o dzieło), jeżeli:
- umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub
- w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.
W przypadku pracowników, którzy zawarli ww. umowy, w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne uwzględniany jest również przychód z tytułu umowy cywilnoprawnej (art. 18 ust. 1a ustawy systemowej). Łączny przychód z obu tytułów należy rozliczyć w miesięcznych raportach rozliczeniowych z kodem pracowniczym 01 10 xx.
Zdarza się, że ZUS może uznać pracę w ramach działalności gospodarczej za wykonywaną na rzecz własnego pracodawcy. Wówczas wynagrodzenie za świadczone usługi będzie oskładkowane tak, jak wynagrodzenie za pracę, nawet jeśli czynności te są różne (art. 8 ust. 2a ustawy systemowej).
Może to mieć miejsce szczególnie w sytuacji, gdy pracownik w ramach działalności gospodarczej realizuje usługi wyłącznie na rzecz pracodawcy (nie świadczy usług na rzecz innych podmiotów). ZUS może wówczas uznać takie działanie za obejście prawa.
Tabela. Wybrane orzecznictwo sądowe potwierdzające pracę wykonywaną przez ubezpieczonego w ramach działalności i stosunku pracy na rzecz pracodawcy
| Sygnatura akt wyroku sądowego | Okoliczności przemawiające za uznaniem pracy ubezpieczonego wykonywanej na rzecz pracodawcy |
| Wyrok SN z 21 września 2017 r. (I UK 370/16) | Lekarze zatrudnieni na podstawie umowy o pracę jednocześnie świadczyli usługi medyczne na rzecz pracodawcy na podstawie umów cywilnoprawnych. Umowy te były zawierane na dyżury lekarskie. Lekarze w ramach indywidualnej praktyki lekarskiej nie świadczyli usług innym podmiotom, co zdecydowało o tym, że ZUS uznał osobiste wykonywanie pracy na rzecz swojego pracodawcy. Sąd Najwyższy stwierdził, że: (…) wykonywanie działalności gospodarczej, a w tym przypadku leczenia i opieki medycznej, wymaga zawarcia indywidualnej umowy. Dopiero ta umowa, a nie sama działalność, określa treść zobowiązania. |
| Wyrok SN z 18 grudnia 2019 r. (I UK 323/18, OSNP 2021/1/8) | (…) Decydujące znaczenie ma posiadanie statusu pracownika przez daną osobę oraz wykonywanie przez tą osobę usług na rzecz pracodawcy na podstawie umowy łączącej tę osobę z pracodawcą. Status podmiotu leczniczego wynikający z kolei z posiadania przez osobę fizyczną statusu przedsiębiorcy prowadzącego indywidualną działalność gospodarczą w zakresie świadczenia usług medycznych nie niweczy statusu tej osoby fizycznej jako pracownika oraz osoby objętej zakresem zastosowania art. 8 ust. 2a ustawy systemowej. W orzecznictwie Sądu Najwyższego rozstrzygnięto przy tym, że prowadzenie działalności gospodarczej przez osobę fizyczną nie wyklucza uznania, że czynności przedsiębiorcy wykonywane na podstawie umowy o współpracy były wykonywane jednak na podstawie stosunku pracy (…). |
| Wyrok SA z 28 lutego 2019 r. (III AUa 1574/16) | Artykuł 8 ust. 2a u.s.u.s. dotyczy z reguły takiej pracy wykonywanej na podstawie umowy cywilnoprawnej na rzecz pracodawcy, która mogłaby być świadczona przez jej wykonawcę w ramach stosunku pracy z tym pracodawcą, z tym, że musiałby on wówczas przestrzegać ograniczeń i obciążeń wynikających z przepisów prawa pracy. Określenie działać "na rzecz" użyte zostało w art. 8 ust. 2a u.s.u.s. w innym znaczeniu, niż w języku prawa, w którym działanie "na czyjąś rzecz" może się odbywać w wyniku istnienia określonej więzi prawnej (stosunku prawnego). Stosunkiem prawnym charakteryzującym się działaniem na rzecz innego podmiotu jest stosunek pracy, do którego istotnych cech należy działanie na rzecz pracodawcy (art. 22 k.p.). W kontekście przepisu art. 8 ust. 2a u.s.u.s. zwrot ten opisuje zatem sytuację faktyczną, w której należy zastosować konstrukcję uznania za pracownika. Jest nią istnienie trójkąta umów, tj.: 1) umowy o pracę, 2) umowy zlecenia (o dzieło) między pracownikiem, a osobą trzecią i 3) umowy o podwykonawstwo między pracodawcą i zleceniodawcą. To pracodawca w wyniku umowy o podwykonawstwo przejmuje w ostatecznym rachunku rezultat pracy wykonanej na rzecz zleceniodawcy. |
Przykład
Marcin P. jest zatrudniony jako pracownik ochrony w firmie ABC. Jego miesięczne wynagrodzenie wynosi 5000 zł. Od 1 grudnia 2022 r. prowadzi on własną firmę m.in. w zakresie serwisu sprzętu komputerowego. Od 1 lipca 2023 r. takie usługi będzie świadczył dla swojego pracodawcy na podstawie umowy zlecenia. Obecnie Marcin P. nie obsługuje innych klientów. Mimo że z umowy o pracę osiąga co najmniej minimalne wynagrodzenie i na podstawie obu umów wykonuje różne rodzajowo czynności, ZUS może uznać, że wynagrodzenie za świadczone usługi powinno być oskładkowane jak wynagrodzenie za pracę.
Kwalifikacja podatkowa umowy cywilnoprawnej
ZUS wskazuje, że organ podatkowy może stwierdzić, iż wykonywane na podstawie umowy cywilnoprawnej czynności są działalnością wykonywaną osobiście - a nie czynnościami wykonywanymi w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej. W tej sytuacji umowa cywilnoprawna będzie traktowana jak umowa zlecenia zawarta z pracodawcą, w rozumieniu art. 8 ust. 2a ustawy systemowej.
Przykład
Wojciech K. jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę w firmie telekomunikacyjnej jako specjalista ds. cyberbezpieczeństwa. Jednocześnie od 1 czerwca 2023 r. prowadzi działalność gospodarczą, w ramach której zawarł z pracodawcą umowę zlecenia w zakresie wdrożenia oprogramowania. Wojciech K. w ramach działalności nie świadczy usług na rzecz innych podmiotów. Mimo że zakres obowiązków pracowniczych i przedmiot umowy zlecenia zawartej z pracodawcą są zupełnie różne, ZUS może uznać, że umowa zlecenia jest wykonywana na rzecz pracodawcy (szczególnie jeśli w aspekcie podatkowym umowa zlecenia zostanie zakwalifikowana jako działalność wykonywana osobiście, a nie działalność gospodarcza). W takim przypadku pracodawca powinien opłacać składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotnej od tej umowy.
Jeśli natomiast w ramach prowadzonej działalności usługi są wykonywane na rzecz różnych firm, w tym na rzecz pracodawcy (w innym zakresie niż określony w umowie o pracę), i umowa cywilnoprawna jest wykonywana w ramach działalności gospodarczej, będzie zachodził zbieg tytułów do ubezpieczeń społecznych (art. 9 ust. 1 i 1a ustawy systemowej). Ze względu jednak na ryzyko uznania przez ZUS, że taka umowa jest wykonywana na rzecz własnego pracodawcy, warto w tym zakresie zwrócić się do ZUS o wydanie interpretacji indywidualnej.
Przykład
Marta K. jest zatrudniona w firmie doradczej na stanowisku księgowej z miesięcznym wynagrodzeniem 5500 zł. Jednocześnie od kilku lat prowadzi własną działalność gospodarczą - biuro tłumaczeń z języka francuskiego. W ramach działalności świadczy usługi w zakresie tłumaczeń dokumentacji, w tym dla swojego pracodawcy, z którym zawarła umowę zlecenia. W tym przypadku zachodzi zbieg tytułów do ubezpieczeń społecznych i obowiązkowe na te ubezpieczenia będą składki tylko z umowy o pracę. Składka zdrowotna powinna być opłacana zarówno z umowy o pracę przez pracodawcę, jak i z działalności gospodarczej przez Martę K.
Obowiązek opłacania składki na ubezpieczenie zdrowotne
Składka na ubezpieczenie zdrowotne, w przypadku zbiegu tytułów do ubezpieczeń (umowy o pracę i działalności gospodarczej), jest opłacana z każdego tytułu odrębnie (art. 82 ust. 1 ustawy zdrowotnej). Jeśli jednak ZUS uzna, że pracownik w ramach działalności gospodarczej wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, składka zdrowotna będzie naliczona przez pracodawcę nie tylko od wynagrodzenia z umowy o pracę, ale też od wynagrodzenia z tytułu świadczonych usług w ramach prowadzonej działalności i powinna przez niego zostać opłacona.
Podstawa prawna
- art. 8 ust. 2a, art. 9 ust. 1 i 1a, art. 18 ust. 1a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - j.t. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 852
- art. 82 ust. 1 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych - j.t. Dz.U. z 2022 r. poz. 2561; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 658
Małgorzata Kozłowska
radca prawny, specjalista i praktyk, od wielu lat zajmuje się prawem ubezpieczeń
