Od 1 listopada 2024 r. przedsiębiorcy będą mogli korzystać z wakacji składkowych

Już niedługo przedsiębiorcy będą mogli skorzystać z nowego rodzaju ulgi w opłacaniu składek ZUS - tzw. wakacji składkowych. Rozwiązanie to polega na możliwości skorzystania w jednym wybranym miesiącu ze zwolnienia z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne (w tym dobrowolne ubezpieczenie chorobowe) oraz Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy. Takie zwolnienie ma charakter dobrowolny. Przedsiębiorca sam zdecyduje, czy i kiedy będzie chciał je zastosować.

Omawiana preferencja składkowa została wprowadzoną przez ustawę z 9 maja 2024 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw, a przewidywana data jej wejścia w życie to 1 listopada 2024 r. Ma ona na celu udzielenie wsparcia najmniejszym firmom, szczególnie na początku prowadzenia działalności, i na etapie jej rozwoju, gdy koszt składek stanowi dla nich spore obciążenie. Tym bardziej że każdego roku wysokość składek na ubezpieczenia społeczne przedsiębiorców wzrasta z uwagi na rosnące przeciętne miesięczne wynagrodzenie.

Na czym polegają tzw. wakacje składkowe

Nowy przywilej sprowadza się do możliwości nieopłacenia przez przedsiębiorcę za 1 miesiąc - w każdym roku kalendarzowym - należnych na własne ubezpieczenia społeczne składek: emerytalnej, rentowych i wypadkowej, a także składek na Fundusz Pracy (FP) i Fundusz Solidarnościowy (FS). 

Omawiane zwolnienie dotyczy również składek na ubezpieczenie chorobowe, ale tylko jeżeli przedsiębiorca dobrowolnie podlegał ubezpieczeniu chorobowemu w miesiącu kalendarzowym złożenia wniosku o ulgę oraz w miesiącu kalendarzowym go poprzedzającym. To dodatkowe obwarowanie ma ograniczyć pole do ewentualnych nadużyć tego uprawnienia.

Należy uznać, że do spełnienia ww. warunku w odniesieniu do danego miesiąca wystarczające jest podleganie w nim ubezpieczeniu chorobowemu przez co najmniej 1 dzień.

Składki ZUS za miesiąc kalendarzowy objęty wakacjami składkowymi podlegają finansowaniu z budżetu państwa.

Źródło tego finansowania to:

• dotacja z budżetu państwa do FUS - w przypadku ubezpieczeń społecznych;

• przychody FP, zgodnie z art. 106 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, w tym wpłaty składek na FP oraz dotacje budżetu państwa - w przypadku składki na FP;

• przychody FS, zgodnie z art. 3 i 4 ustawy o Funduszu Solidarnościowym, w tym wpłaty na obowiązkowe składki oraz danina solidarnościowa - w przypadku składki na FS.

Osoby ubiegające się o wsparcie w formie wakacji składkowych powinny szczególną uwagę zwrócić m.in. na sposób ustalania podstawy wymiaru składek za miesiąc kalendarzowy, w którym będą korzystać z tej nowej ulgi. W tym przypadku:

• podstawą wymiaru składek będzie najniższa podstawa obowiązująca konkretnego ubezpieczonego na podstawie przepisów ustawy systemowej, jeżeli osoba ta odprowadza składki zgodnie z art. 18 ust. 8 ustawy systemowej (a więc w 2024 r. od podstawy wynoszącej 4694,40 zł, czyli 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek) albo art. 18a ust. 1 ustawy systemowej (czyli od podstawy wynoszącej 30% kwoty ustawowego minimalnego wynagrodzenia za pracę, tj. 1290 zł od lipca 2024 r. do grudnia 2024 r.) lub

• podstawa wymiaru składek zostanie ustalona zgodnie z zasadami określonymi w art. 18c ust. 1 i 2 ustawy systemowej, a więc w myśl reguł obowiązujących w ramach tzw. małego ZUS plus, nawet jeżeli dana osoba zadeklarowała kwotę wyższą.

Przy ustalaniu podstawy wymiaru składek objętych nową ulgą nie należy stosować regulacji, zgodnie z którymi:

• za miesiąc, w którym nastąpiło, odpowiednio, objęcie ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi lub ich ustanie i jeżeli trwały one tylko przez część miesiąca, albo

• za miesiąc, w którym wystąpiła niezdolność do pracy trwająca przez część miesiąca, jeżeli z tego tytułu ubezpieczony spełnia warunki do przyznania zasiłku z ubezpieczenia społecznego,

kwotę najniższej podstawy wymiaru składek zmniejsza się proporcjonalnie, dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniu.

Dodajmy, że zwolnienie ze składek na 1 miesiąc w ramach wakacji składkowych stanowi pomoc publiczną realizowaną w formule de minimis. Zastosowanie względem niego znajdują zatem zasady i procedury określone w specjalnych aktach prawnych, w tym zwłaszcza w ustawie z 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej. 

W konsekwencji z wakacji składkowych może skorzystać płatnik, który dysponuje limitem pomocy de minimis co najmniej w wysokości sumy składek należnych w miesiącu objętym rzeczoną preferencją.

Należy pamiętać o tym, że wspomniana preferencja składkowa nie dotyczy składki na ubezpieczenie zdrowotne. A zatem składka ta musi być uiszczona na ogólnych zasadach nawet w miesiącu objętym wakacjami składkowymi.

Warunki korzystania z wakacji składkowych

Pomoc w formie tzw. wakacji składkowych (w wymiarze 1 miesiąca w roku kalendarzowym) przysługuje osobom prowadzącym działalność gospodarczą na podstawie przepisów ustawy z 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców lub innych przepisów szczególnych, po łącznym spełnieniu warunków, o których mowa w poniższym zestawieniu.

Tabela. Warunki niezbędne do skorzystania z wakacji składkowych

ZUS będzie mógł weryfikować wielkość przychodu uzyskanego przez przedsiębiorcę. Ustawa przewiduje bowiem uprawnienie ZUS do występowania z wnioskiem do Szefa Krajowej Administracji Skarbowej o udzielenie informacji o kwocie rocznego przychodu z pozarolniczej działalności gospodarczej uzyskanego przez płatnika składek korzystającego z wakacji składkowych. Wymiana informacji będzie się odbywała w formie elektronicznej.

Istotne jest to, że osoby korzystające z wakacji składkowych nadal pozostają uczestnikami systemu ubezpieczeń społecznych (w przeciwieństwie np. do przedsiębiorców objętych tzw. ulgą na start, którzy nie podlegają tym ubezpieczeniom). Fakt ten ma fundamentalne znaczenie w kontekście potencjalnych konsekwencji wynikających z braku (choćby czasowego) uczestnictwa we wspomnianym systemie, przede wszystkim tych związanych z:

• gromadzeniem odpowiedniego stażu i kapitału na rzecz świadczenia emerytalnego albo

• "wypadnięciem" z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, co w szczególności może oznaczać oczekiwanie na ponowne prawo do zasiłku chorobowego przez 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia. 

Komu nie przysługuje prawo do nowej ulgi

Wspólnicy spółki jawnej, komandytowej, jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie są uprawnieni do wakacji składkowych. Ustawodawca nie włączył ich do grona osób mogących skorzystać z tej ulgi.

Beneficjentami omawianej preferencji składkowej mogą być natomiast (oczywiście po spełnieniu ustawowych przesłanek) wspólnicy spółki cywilnej. Spółka ta nie jest traktowana jako osobny podmiot, ale jako umowa pomiędzy dwoma przedsiębiorcami. Skutkuje to tym, że wspólnik spółki cywilnej jest wpisany do CEIDG i traktowany w kontekście ubezpieczeń ZUS tak samo jak "jednoosobowe działalności gospodarcze".

Wniosek o zwolnienie ze składek ZUS w ramach wakacji składkowych

Aby móc skorzystać z wakacji składkowych, należy złożyć odpowiedni wniosek do ZUS. Trzeba to zrobić:

• koniecznie drogą elektroniczną za pomocą profilu informacyjnego utworzonego w systemie teleinformatycznym udostępnionym przez ZUS (czyli przez PUE ZUS);

• w miesiącu kalendarzowym poprzedzającym miesiąc kalendarzowy, który ma zostać objęty omawianym zwolnieniem. Przykładowo jeżeli przedsiębiorca będzie chciał, by to grudzień 2024 r. był miesiącem wolnym od obowiązku zapłaty składek na ubezpieczenia społeczne, FP i FS, wniosek powinien złożyć w listopadzie. 

Wskazany wniosek powinien zawierać:

1) dane płatnika składek:

a) imię i nazwisko,

b) numer NIP i numer PESEL, a jeżeli nie nadano tych numerów lub jednego z nich ‒ serię i numer dowodu osobistego albo paszportu;

2) określenie miesiąca kalendarzowego, w którym płatnik składek zamierza skorzystać z wakacji składkowych;

3) oświadczenia, że na dzień złożenia wniosku płatnik składek spełnia warunki dotyczące tego, że:

• w ostatnich 2 latach kalendarzowych poprzedzających rok złożenia wniosku o wakacje składkowe nie osiągnął przychodu z pozarolniczej działalności gospodarczej lub co najmniej w jednym roku z 2 ostatnich lat kalendarzowych poprzedzających rok złożenia wniosku osiągnął roczny przychód z pozarolniczej działalności gospodarczej nieprzekraczający równowartości w złotych 2 milionów euro,

• jako ubezpieczony w roku kalendarzowym poprzedzającym rok złożenia wniosku o wakacje składkowe oraz w okresie od początku roku kalendarzowego złożenia wniosku do dnia jego przedłożenia nie wykonywał pozarolniczej działalności gospodarczej na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego w roku kalendarzowym rozpoczęcia działalności gospodarczej lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywał w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej;

4) zaświadczenia o pomocy de minimis i pomocy de minimis w rolnictwie lub rybołówstwie, jaką otrzymał w okresie 3 lat poprzedzających dzień złożenia wniosku albo oświadczenie o wielkości tej pomocy otrzymanej w tym okresie, albo oświadczenie o nieotrzymaniu takiej pomocy w tym okresie;

5) informacje niezbędne do udzielenia pomocy de minimis, dotyczące tego przedsiębiorcy i prowadzonej przez niego działalności gospodarczej oraz wielkości i przeznaczenia pomocy publicznej otrzymanej w odniesieniu do tych samych kosztów kwalifikowalnych, na których pokrycie ma być przeznaczona pomoc de minimis, o których mowa w art. 37 ust. 1 pkt 2 ustawy z 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej.

Ustawa zakłada, że w sytuacji gdy wykonanie orzeczenia sądu powodowałoby przekroczenie obowiązującego stronę limitu pomocy de minimis, ZUS będzie występował do właściwego sądu z wnioskiem o wznowienie postępowania, a jego złożenie będzie wstrzymywało wykonanie orzeczenia.

Warto wziąć pod uwagę, że:

• wspomniane wyżej oświadczenia dotyczące wysokości przychodów, niewykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej na rzecz byłego pracodawcy oraz pomocy de minimis są składane pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń. Składający oświadczenia jest zobowiązany do zawarcia w nich klauzuli następującej treści: "Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia". Klauzula ta zastępuje pouczenie organu o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń;

• wniosek o wakacje składkowe złożony w innym terminie niż w miesiącu poprzedzającym miesiąc kalendarzowy, który ma być objęty ww. preferencją, lub nierozpatrzony do dnia zgonu wnioskodawcy ZUS pozostawia bez rozpoznania;

• ZUS rozstrzyga o zwolnieniu z opłacenia składek na 1 miesiąc i informuje o tym płatnika składek za pośrednictwem PUE ZUS;

• rozstrzygnięcie, o którym mowa wyżej, w całości uwzględniające wniosek nie wymaga wydania decyzji;

• wniosek rozstrzygnięty przez ZUS nie podlega wycofaniu albo korekcie - będzie więc wiążący dla przedsiębiorcy;

• ZUS wydaje decyzję jeżeli:

- nie uwzględnia w całości wniosku przedsiębiorcy, lecz uwzględnia ten wniosek w części,

- w związku z przeprowadzonym postępowaniem wyjaśniającym lub kontrolą stwierdzi, że płatnik składek nie spełnia warunków do skorzystania z nowej preferencji składkowej (decyzja odmowna);

• decyzje, postanowienia, zawiadomienia, wezwania, informacje i inne pisma w sprawie wakacji składkowych ZUS sporządza i doręcza wnioskodawcy w postaci elektronicznej na PUE ZUS;

• informację o umieszczeniu na PUE ZUS decyzji, postanowienia, zawiadomienia, wezwania, informacji lub innego pisma w sprawie wakacji składkowych ZUS przesyła na wskazany przez płatnika składek na PUE ZUS adres elektroniczny lub numer telefonu.

ZUS będzie mógł przeprowadzić kontrolę u płatnika składek (przedsiębiorcy) dotyczącą prawidłowości i rzetelności danych, informacji i oświadczeń przekazanych przez przedsiębiorcę korzystającego z wakacji składkowych we wniosku o zwolnienie. Jeśli stwierdzi, że przedsiębiorca nie spełnia ww. warunków uprawniających do nowej ulgi, wyda decyzję odmowną.

Dokumentacja rozliczeniowa składana w okresie objętym zwolnieniem ze składek ZUS

Korzystanie z wakacji składkowych nie zwalnia przedsiębiorcy z obowiązku przekazania za miesiąc kalendarzowy objęty zwolnieniem:

• deklaracji rozliczeniowej,

• imiennego raportu miesięcznego z informacją o składkach finansowanych przez budżet państwa za osobę opłacającą składki za siebie,

• imiennego raportu miesięcznego z informacją o składkach finansowanych przez osobę opłacającą składki za siebie,

• imiennych raportów miesięcznych za innych ubezpieczonych zgłoszonych do ZUS.

W razie niewywiązania się przez ubezpieczonych z konieczności złożenia dokumentacji rozliczeniowej deklaracje rozliczeniowe oraz imienne raporty miesięczne zostaną za nich sporządzone bądź skorygowane (na ogólnych zasadach przewidzianych w ustawie systemowej) przez ZUS.

Po upływie miesiąca objętego wakacjami składkowymi "standardowe" obowiązki przedsiębiorcy w obszarze ZUS powracają "automatycznie". Nie jest wymagane ponowne zgłoszenie do ZUS ani informowanie organu rentowego o zakończeniu korzystania z preferencji.

Pozostałe zmiany

Ustawa z 9 maja 2024 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw przewiduje ponadto m.in.:

• zapewnienie, że odwołania od decyzji ZUS dotyczących wakacji składkowych będą w pierwszej instancji rozpatrywane przez sądy rejonowe,

• poszerzenie katalogu zwolnień od podatku dochodowego o kwoty składek objętych nową preferencją składkową,

• modyfikację, dzięki której okres korzystania z wakacji składkowych zalicza się na poczet 365 dni w okresie 18 miesięcy bezpośrednio poprzedzających dzień zarejestrowania we właściwym powiatowym urzędzie pracy, co jest warunkiem nabycia prawa do zasiłku dla bezrobotnych. 

Nadmieńmy, że prawidłowe wdrożenie nowego rozwiązania, jakim są wakacje składkowe, wymaga dodatkowo nowelizacji rozporządzenia Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z 20 grudnia 2020 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika składek, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeń danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, raportów informacyjnych, oświadczeń o zamiarze przekazania raportów informacyjnych, informacji o zawartych umowach o dzieło oraz innych dokumentów. Istnieje przecież konieczność dodania nowego kodu tytułu ubezpieczeniowego i modyfikacja formularzy ZUS DRA i ZUS RCA.

POWOŁANE INTERPRETACJE URZĘDOWE:

• interpretacja indywidualna ZUS z 30 września 2021 r. (WPI/200000/43/663/2021)

• interpretacja indywidualna ZUS z 11 stycznia 2022 r. (DI/100000/43/834/2021)

• interpretacja indywidualna ZUS z 5 maja 2017 r. (WPI/200000/43/495/2017)

Mariusz Pigulski

ekspert i praktyk, zajmujący się od wielu lat prawem pracy i ubezpieczeń społecznych, autor licznych opracowań i publikacji z dziedziny kadrowo-płacowej