Kto ma obowiązek zapłaty kwoty podatku z pustej faktury wystawionej przez pracownika w imieniu pracodawcy - wyrok TSUE

Pracodawca odkrył, że jeden z jego pracowników wystawił w jego imieniu kilka "pustych" faktur. Kto ma obowiązek zapłacić kwoty VAT wskazane na tych fakturach - pracodawca czy pracownik?

Jeżeli pracodawca dochował należytej staranności, rozsądnie wymaganej w celu kontrolowania działań pracownika, który wystawiał w jego imieniu "puste" faktury - obowiązek zapłaty kwoty podatku z pustej faktury obciąża pracownika. Natomiast gdy nie dochował takiej staranności, obowiązek zapłaty tych kwot będzie obciążał pracodawcę. Szczegóły w uzasadnieniu.

Z art. 108 ust. 1 ustawy o VAT wynika, że w przypadku gdy osoba prawna, jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej lub osoba fizyczna wystawi fakturę, w której wykaże kwotę podatku, jest obowiązana do jego zapłaty. Przepis ten określa swoistą sankcję dla podmiotów wystawiających faktury. Polega ona na tym, że niezależnie od tego, czy w danym przypadku wystąpiła podstawa opodatkowania VAT, jak również niezależnie od rozmiarów i konsekwencji podatkowych tego obrotu, każdy wystawca tzw. pustej faktury powinien się liczyć z koniecznością zapłaty wykazanego w niej podatku (zob. wyrok WSA w Krakowie z 6 października 2017 r., sygn. akt I SA/Kr 686/17).

Faktury wystawiane są często w imieniu podatników, np. przez pracowników podatników. Zdarza się przy tym niekiedy, że pracownik wystawi fakturę w imieniu pracodawcy bez jego wiedzy i zgody. Pojawia się pytanie, kto w takich przypadkach - pracodawca czy pracownik - obowiązany jest do zapłaty kwoty podatku wskazanej na wystawionej fakturze.

Otóż polskie sądy administracyjne przez długi czas orzekały, że obowiązek zapłaty wykazanej na fakturze kwoty podatku obciąża pracodawcę. 

Kwestią ponoszenia przez pracodawcę odpowiedzialności za wystawianie pustych faktur przez jego pracownika zajął się TSUE. W wyroku z 30 stycznia 2024 r. w sprawie C-442/22  podważył dotychczas reprezentowane stanowisko sądów polskich, uznając je częściowo za nieprawidłowe. W wyroku tym czytamy bowiem, że:

(…) w sytuacji gdy pracownik podatnika podatku od wartości dodanej (VAT) wystawił fałszywą fakturę wykazującą VAT, posługując się tożsamością pracodawcy jako podatnika bez jego wiedzy i zgody, pracownika tego należy uznać za osobę wykazującą VAT (...), chyba że podatnik ten nie dochował należytej staranności, rozsądnie wymaganej w celu kontrolowania działań wspomnianego pracownika.

Zatem z punktu widzenia stosowania art. 108 ust. 1 ustawy o VAT faktury wystawione przez pracowników w imieniu pracodawców bez ich wiedzy i zgody podzielić należy na dwie grupy. Są to faktury wystawione w okolicznościach wskazujących na to, że pracodawca:

1. nie dochował należytej staranności, rozsądnie wymaganej w celu kontrolowania działań pracownika - w takich przypadkach do zapłaty wskazanej na tej fakturze kwoty podatku obowiązany jest pracodawca, w którego imieniu pracownik wystawił fakturę,
2. dochował należytej staranności, rozsądnie wymaganej w celu kontrolowania działań pracownika - w przypadkach takich do zapłaty wskazanej na tej fakturze kwoty podatku obowiązany jest pracownik, który w imieniu pracodawcy wystawił fakturę.

O niedochowaniu należytej staranności można mówić w sytuacji, gdy pracodawca zauważył lub w ramach prawidłowo pełnionego nadzoru nad pracownikami mógł łatwo dowiedzieć się o procederze, ale nie podjął działań w celu jego zakończenia.

W konsekwencji odpowiedź na tytułowe zapytanie zależy od tego, czy pracodawca dochował należytej staranności, rozsądnie wymaganej w celu kontrolowania działań pracownika, który wystawiał w jego imieniu "puste" faktury. Jeżeli tak, obowiązek zapłaty kwot VAT wskazanych na tych fakturach obciąża pracownika. W przeciwnym razie obowiązek zapłaty tych kwot ma pracodawca.

POWOŁANE WYROKI:

• wyrok TSUE z 30 stycznia 2024 r. w sprawie C-442/22.

Tomasz Krywan

doradca podatkowy