Rozliczenie akcyzowe wakacyjnych nadwyżek energii z fotowoltaiki w szkołach

Fotowoltaika to pewnego rodzaju niezależność energetyczna, ale także duże oszczędności w kosztach za zużycie energii. Korzystają z niej nie tylko osoby prywatne czy przedsiębiorstwa prowadzące działalność gospodarczą, ale także jednostki samorządu i szkoły. Sama produkcja prądu nie podlega akcyzie, ale już jego zużycie oraz dalsza sprzedaż - tak. Problemy pojawiają się także wtedy, gdy powstają nadwyżki prądu. Taka sytuacja ma miejsce w szkołach w okresie wakacji. Czy możliwa jest odsprzedaż takich nadwyżek i z jakimi konsekwencjami podatkowymi? Otóż tak, jednak obwarowane jest to licznymi warunkami.

W lipcu i sierpniu z powodów oczywistych nie jest zużywana cała energia pozyskiwana z zainstalowanych w szkołach paneli fotowoltaicznych. W takiej sytuacji powstają nadwyżki prądu. Nasuwa się pytanie, czy w związku z tym istnieją obowiązki akcyzowe i na kim spoczywają. Aby udzielić odpowiedzi, przede wszystkim należy wyjaśnić:

1) kiedy faktycznie powstaną jakiekolwiek nadwyżki, gdyż uwarunkowania techniczne mogą sprawić, że czasami nie oddamy prądu, który powstaje w panelach,

2) czy ewentualne nadwyżki oddajemy do sieci,

3) czy powstałe nadwyżki możemy technicznie sprzedać podmiotowi trzeciemu.

Ponadto trzeba zastrzec, że ewentualne obowiązki akcyzowe w przypadku szkół publicznych będą dotyczyły jednostek samorządu terytorialnego (JST). Akcyzę prądową rozlicza gmina czy powiat za wszystkie należące do niej jednostki organizacyjne łącznie, w tym szkoły. 

1. W jaki sposób prosument rozlicza się z przedsiębiorstwem energetycznym

Punktem wyjścia do naszych rozważań jest ustawa z 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (j.t. Dz.U. z 2023 r. poz. 1436, ze zm.), gdyż na jej podstawie zawieramy z przedsiębiorstwem energetycznym umowę o:

· dostarczanie nam prądu, gdy panele produkują go za mało na nasze potrzeby (np. w nocy),

· odbieranie (odkupywanie) od nas chwilowych nadwyżek prądu,

· dokonywanie rozliczeń tych naszych wzajemnych transakcji.

Obecna ustawowa konstrukcja rozliczeń tych transakcji polega na tym, że taki sprzedawca "wirtualnie" kupuje od nas chwilowo istniejące nadwyżki prądu (wg specjalnie ustalanych w danej godzinie cen). Przy czym zapłata zapisywana jest na specjalnym rachunku rozliczeniowym, z którego płacimy za dostarczany nam prąd. Jeśli nie mamy środków na tym wirtualnym rachunku, to za pozostały zakupiony w danym okresie prąd musimy zapłacić z własnej kieszeni. Te wirtualne środki za kupiony od nas prąd "znikają" z rachunku, jeżeli nie skorzysta się z nich przez 12 miesięcy!

2. Kiedy faktycznie powstaje nadwyżka energii

Zapoznawszy się z ogólną zasadą rozliczeń, możemy przejść do pierwszego z trzech wymienionych etapów naszych rozważań, czyli do ustalenia, czy faktycznie w wakacje będzie powstawać nadwyżka energii elektrycznej.

W pierwszej chwili odpowiemy, że musi powstać nadwyżka, bo przecież przeważnie będzie bardzo słonecznie, a szkoła nie będzie działać, więc na pewno wyprodukujemy więcej, niż zużyjemy, ale niestety - nie zawsze tak będzie.

Są dwie okoliczności techniczne (w tym jedna zależna od nas), które mogą skutkować tym, że pomimo intensywnego nasłonecznienia nie oddamy prądu do sieci.

2.1. Niska przepustowość niektórych elementów sieci energetycznej

Pierwsza sytuacja, o której wielokrotnie informują media, ma miejsce, gdy z uwagi na słabą przepustowość niektórych elementów sieci energetycznej właśnie w najbardziej słoneczne dni sieć nie jest fizycznie w stanie przyjąć prądu ze wszystkich paneli. Wówczas z uwagi na "klęskę urodzaju" następuje chwilowe blokowanie odbioru prądu od producentów (w tym prosumentów). Wówczas jako posiadacz paneli myślimy, że licznik bije na naszą korzyść i zarabiamy na sprzedaży prądu, a w praktyce nie oddajemy żadnego prądu do sieci, czyli nasz licznik stoi w miejscu.

2.2. Ujemne ceny prądu

Druga sytuacja, która już wystąpiła w Polsce, ma miejsce, gdy chwilowe ceny prądu są ujemne i również dotyczy to tych najbardziej słonecznych dni, tj. momentów, gdy produkowana jest zbyt duża ilość prądu (większa niż zapotrzebowanie) i trzeba te nadwyżki przechować np. w magazynach energii, co oczywiście generuje koszty.

Opisany "wirtualny" zakup od nas nadwyżek energii odbywa się z według właśnie takich cen, które momentami mogą być ujemne. Zatem może dojść do sytuacji, gdy sieć da radę odebrać od nas nadwyżki prądu (czyli uniknęliśmy opisanej powyżej sytuacji pierwszej), ale nie zarobimy na oddaniu tych nadwyżek do sieci, tylko stracimy, bo na wirtualnym rachunku nie dodadzą nam pieniędzy za sprzedany prąd, tylko nam z niego potrącą. Warto wtedy zamontować dodatkowe urządzenia w miejscu oddawania prądu do sieci, które same będą blokować oddawanie prądu, gdy w danym momencie obowiązują ceny ujemne. Montaż takiego urządzenia wymaga stosownej partycypacji prosumenta w jego kosztach.

3. Jakie są skutki akcyzowe fizycznego oddania nadwyżek prądu do sieci

Gdy w końcu nastąpi fizyczne oddanie nadwyżek prądu do sieci, możemy przejść do drugiego etapu naszych rozważań, tj. do skutków akcyzowych takiego zdarzenia.

Ponieważ oddajemy prąd do sieci zgodnie z zapisami wiążącej nas umowy z przedsiębiorstwem energetycznym, a ten sprzedawca wybrany/zobowiązany jest posiadaczem koncesji energetycznej, to takie czynności "nie istnieją" dla akcyzy. Taka czynność nie jest wymieniona w art. 9 ustawy akcyzowej jako powodująca powstanie obowiązku podatkowego w akcyzie. Akcyzie podlega tylko sprzedaż prądu dla nas, ale podatnikiem z tego tytułu jest sprzedawca wybrany/zobowiązany, który dostarcza nam prąd, i to on wypełnia wszelkie obowiązki akcyzowe z tego tytułu, czyli przedsiębiorstwo energetyczne, z którym mamy podpisaną umowę na odbiór prądu.

4. Jakie obowiązki akcyzowe ma JST w przypadku odsprzedaży nadwyżek prądu osobom trzecim

Według zapisów ustawy o odnawialnych źródłach energii całość nadwyżek prądu oddawanych do sieci musi odkupić od nas wspomniany sprzedawca wybrany/zobowiązany. Dlatego nie możemy sami odsprzedać komuś innemu energii. Jedyną możliwością odsprzedaży nadwyżek energii komuś innemu, niż naszemu dostawcy prądu, jest założenie podlicznika w ramach własnej sieci wewnętrznej i bezpośrednie dostarczenie prądu do takiego odbiorcy (np. przedsiębiorcy podnajmującemu wolne pomieszczenia).

Jeżeli nasz odbiorca nie będzie posiadaczem koncesji energetycznej, to staniemy się podatnikiem podatku akcyzowego z tytułu sprzedaży prądu tzw. odbiorcy końcowemu (art. 9 ust. 1 pkt 2 ustawy akcyzowej). Wówczas będziemy musieli dopełnić kilku formalności:

● dokonać rejestracji dla celów rozliczeń akcyzy,

● prowadzić ewidencje ilości odsprzedawanej energii,

● obliczać i płacić akcyzę od sprzedawanego prądu,

● składać odpowiednie deklaracje podatkowe.

4.1. Rejestracja do akcyzy 

W związku ze sprzedażą prądu musimy dokonać rejestracji dla celów akcyzowych. Rejestracji dokonuje się w formie elektronicznej w ramach Centralnego Rejestru Podmiotów Akcyzowych, wypełniając odpowiedni formularz rejestracyjny w systemie PUESC, który następnie obsługiwany jest centralnie przez wyznaczonego do tego celu Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w Poznaniu (art. 16 ust. 2b ustawy akcyzowej). Tą samą drogą dokonujemy oczywiście zgłoszeń aktualizacyjnych oraz ewentualnego wyrejestrowania (art. 16 ust. 4 ustawy akcyzowej).

Ponieważ podatnikiem akcyzy prądowej od sprzedaży prądu w odniesieniu do jednostek podległych JST (w tym szkół) jest dana JST (czyli odpowiednio: gmina, powiat lub województwo), to rejestracji akcyzowej dokonuje ta JST (np. gmina). Rejestracji trzeba dokonać na zasadach ogólnych, czyli przed powstaniem obowiązku podatkowego (a więc przed rozpoczęciem odsprzedaży prądu.

4.2. Prowadzenie ewidencji ilościowej odsprzedawanej energii elektrycznej

Jako sprzedawca prądu musimy prowadzić ewidencje ilościowe energii elektrycznej, dotyczące sprzedawanego przez nas prądu.

Ewidencje te prowadzi się co do zasady w oparciu o wskazania urządzeń pomiarowo-rozliczeniowych (liczników prądu) zainstalowanych u nabywcy końcowego (tego, komu sprzedajemy "nasz" prąd) lub u podmiotu zużywającego prąd (czyli u nas). Natomiast gdy nie ma takich liczników, to odpowiednio wyliczamy współczynniki zużycia dla posiadanych przez nas urządzeń (art. 138h ust. 3 ustawy akcyzowej).

Ewidencje akcyzowe oczywiście prowadzi podatnik (JST). Jeśli mamy do czynienia ze szkołą prywatną, to podatnikiem jest ta szkoła (jej "właściciel").

Ewidencje prowadzi się w okresach miesięcznych i dokonuje się w nich wpisów z dokładnością do 0,001 MWh. W omawianych przez nas przypadkach należy pamiętać, że osobno ewidencjonujemy prąd sprzedawany i odrębnie prąd zużywany na własne potrzeby (art. 138h ust. 5 ustawy akcyzowej). W przypadku braku urządzeń wskazujących wielkości zużycia podajemy szacunki tego zużycia (art. 138h ust. 7 ustawy akcyzowej).

4.3. Obliczenie należnej akcyzy od odsprzedaży prądu

Kolejny obowiązek do wypełnienia to wyliczenie i zapłata akcyzy od sprzedawanego prądu.

Jeżeli będziemy musieli zapłacić akcyzę prądową, to jej wyliczenie będzie bardzo proste, tj. zgodnie z art. 89 ust. 3 ustawy akcyzowej akcyza ta wynosi 5,00 zł za megawatogodzinę (MWh).

W przypadku odsprzedaży prądu z naszych paneli dla nabywców końcowych musimy zawsze zapłacić akcyzę od całości tego prądu. Skoro zaś akcyzę prądową płacimy za okresy miesięczne, to do deklaracji podatkowej (o czym będzie szczegółowo dalej) przenosimy odpowiednie ilości energii z opisywanych powyżej ewidencji akcyzowych, mnożymy przez stawkę akcyzy (5,00 zł/MWh) i otrzymany wynik zaokrąglamy do pełnych złotych, zgodnie z zasadami opisanymi w art. 63 Ordynacji podatkowej.

4.4. Złożenie deklaracji AKC-4H i zapłata akcyzy

Co do zasady akcyzę prądową płaci się za okresy miesięczne i w związku z tym składa się miesięczne deklaracje podatkowe w terminie do 25 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym przy sprzedaży nabywcy końcowemu na terytorium kraju:

● upłynął termin płatności określony w umowie właściwej dla rozliczeń z tytułu dostaw energii elektrycznej - jeśli termin płatności wynika z umowy;

● upłynął termin płatności wynikający z faktury lub innego dokumentu wystawionego przez podatnika, z którego wynika zapłata należności za sprzedaną przez podatnika energię elektryczną - jeżeli termin ten nie został określony w umowie;

● wystawiono fakturę lub dokument - jeżeli termin płatności nie został określony w umowie ani w fakturze lub w tym dokumencie albo gdy z faktury nie wynika należność za energię elektryczną sprzedaną w tym okresie (art. 24 ust. 1 pkt 2 ustawy akcyzowej).

Stosujemy deklarację w sprawie podatku akcyzowego AKC-4 wraz z załącznikiem AKC-4/H, przy czym w myśl art. 24d ustawy akcyzowej deklaracje AKC-4 trzeba składać elektronicznie.

Skoro ewidencje akcyzowe prowadzi podatnik (JST), to on oczywiście również składa deklaracje AKC-4 z załącznikiem AKC-4/H(10) we wskazanych terminach. Należy zaznaczyć, że w przypadku odsprzedaży prądu żadnego znaczenia nie ma moc paneli - akcyzę płaci się nawet wtedy, gdy panele mają moc niższą niż 1 MW, gdyż tu nie obowiązuje żadne zwolnienie czy inne ułatwienie.

Dorota Kowalczyk

ekspert w zakresie akcyzy