Sztuczna inteligencja i robotyzacja w rachunkowości. Bać się czy nie bać?

Pytanie, czy należy bać się wprowadzenia sztucznej inteligencji i robotyzacji w rachunkowości, budzi ostatnio wiele emocji i kontrowersji. Centrum Interdyscyplinarnych Badań Rachunkowości przy Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Łódzkiego zorganizowało konferencję, na której starano się odpowiedzieć na to pytanie w kontekście przyszłości zawodu księgowego. W niniejszym materiale przedstawiamy główne tezy tej dyskusji.

1. Sztuczna inteligencja i robotyzacja w rachunkowości: zagrożenie czy współpraca?

Wprowadzenie sztucznej inteligencji i robotyzacji w rachunkowości nie oznacza wyparcia księgowych. Zmienia się jednak ich rola. Po prostu przestają zajmować się prostymi i czasochłonnymi czynnościami na rzecz bardziej złożonych zadań. Wspomagani sztuczną inteligencją mogą poświęcić więcej czasu na najbardziej wartościowe działania: złożoną analizę ekonomiczną i doradztwo strategiczne.

2. Przykłady praktycznych zastosowań sztucznej inteligencji w rachunkowości

Wszystko wskazuje na to, że sztuczna inteligencja jest raczej pomocą niż konkurencją dla księgowych. Dotyczy to w szczególności takich obszarów, jak:

• Automatyzacja przetwarzania dokumentów księgowych. Przyczynia się do zwiększenia spójności i dokładności danych księgowych, a jednocześnie skraca czas realizacji zadań i obniża koszty operacyjne.
• Optymalizacja procesów raportowania i analizy. Automatyzacja w tym zakresie umożliwia niemal natychmiastowe przygotowanie zestawień danych w dowolnych przekrojach oraz ich podstawową analizę. 
• Wykrywanie nadużyć. Sztuczna inteligencja jest stosowana do analizy dużej ilości prostych danych finansowych w celu wykrywania potencjalnych nadużyć lub nieprawidłowości. Dzięki temu księgowi mogą poświęcić więcej czasu na dogłębne przeanalizowanie podejrzanych transakcji. Zwiększa to skuteczność kontroli.
• Zarządzanie ryzykiem. Sztuczna inteligencja może pomóc w identyfikowaniu i analizie czynników ryzyka biznesowego. Na podstawie zbiorów danych i algorytmów uczenia maszynowego można tworzyć prognozy i scenariusze uwzględniające potencjalne czynniki ryzyka zarówno operacyjnego, jak i strategicznego. 
• Prognozowanie i analiza finansowa. Wykorzystanie algorytmów sztucznej inteligencji umożliwia łatwe tworzenie prognoz finansowych oraz wspomaga analizę danych w celu identyfikacji trendów i wzorców. Ułatwia to podejmowanie szybkich decyzji i wspomaga proces planowania strategicznego.

3. Przewaga ludzi nad sztuczną inteligencją w rachunkowości

Choć sztuczna inteligencja i robotyzacja są w stanie wykonać pewne zadania znacznie szybciej i dokładniej niż ludzie, to istnieją pewne aspekty, w których człowiek jest i raczej jeszcze długo będzie niezastąpiony. Są to:

• Znajomość szerokiego kontekstu biznesowego. Specjaliści rachunkowości posiadają dużą wiedzę na temat przedsiębiorstwa i jego otoczenia. Zrozumienie szerokiego kontekstu biznesowego jest kluczowe przy projektowaniu systemu rachunkowości, opracowywaniu polityki rachunkowości i tworzeniu strategii. Sztuczna inteligencja może dostarczać bardzo wielu danych, segregować je łatwo na mnóstwo różnych sposobów, ale to ludzie wiedzą, jak te dane zinterpretować w aktualnych warunkach wewnątrz firmy i jej otoczeniu. 
• Kreatywność i innowacyjność. Ludzki umysł ma unikalną zdolność do twórczego myślenia i innowacji. Potrafi opracowywać nietypowe rozwiązania. W rachunkowości istnieje wiele sytuacji, które wymagają nieszablonowego podejścia i elastyczności w rozwiązywaniu problemów. W przypadku rachunkowości zarządczej metody stosowane w przedsiębiorstwie powinny być unikalnie dostosowane do jego specyfiki (strategii, technologii, organizacji, otoczenia). W sprawozdawczości finansowej twórcze myślenie jest przydatne przy opracowywaniu polityki rachunkowości i przeprowadzaniu osądów i dokonywaniu szacunków księgowych. Ludzie wciąż są w stanie lepiej niż najbardziej zaawansowane programy komputerowe dostosować się do nowych sytuacji i wynajdywać innowacyjne sposoby rozwiązywania nietypowych problemów.
• Etyka i odpowiedzialność. Nie bez powodu księgowi są odpowiedzialni za przestrzeganie norm etycznych. Informacje z rachunkowości mają bardzo duży wpływ na rzeczywistość gospodarczą i społeczną, np. na podział zasobów między ludźmi, środowisko naturalne itp. Decyzje w rachunkowości wymagają więc moralnego rozumowania, do którego zdolny jest tylko człowiek.

4. Kluczowe kompetencje nowoczesnych księgowych

Podkreślić należy również znaczenie rozwoju odpowiednich kompetencji, tak aby księgowi mogli skutecznie działać w erze automatyzacji, robotyzacji i sztucznej inteligencji. Oto niektóre z nich:

• Umiejętność wieloaspektowej analizy złożonych danych. Księgowi powinni posiadać umiejętność wielowymiarowego analizowania dużych ilości danych i wyciągania z nich istotnych i różnorodnych wniosków (czyli interpretacji danych). Ten, kto potrafi w ten sposób interpretować dane, dostarcza wartościowych informacji dla zarządzających organizacją. 
• Umiejętność pracy z technologią. Księgowi powinni być biegli w obsłudze narzędzi i systemów sztucznej inteligencji oraz automatycznego przetwarzania danych. Muszą rozumieć technologię, aby skutecznie wykorzystać ją dla realizacji swoich obowiązków zawodowych. 

• Umiejętność komunikacji z innymi ludźmi. Specjaliści rachunkowości muszą umieć przekazać opracowane przez siebie informacje w zrozumiały sposób. Informacje, które nie są jasne dla użytkownika (menedżera, współpracownika, klienta itd.) są po prostu mało użyteczne. Z drugiej strony księgowi polegają na danych dostarczonych przez inne działy firmy i na wiedzy pracowników tych działów (a także ekspertów zewnętrznych). Muszą umieć w prosty sposób określić swoje potrzeby informacyjne.

• Umiejętności badawcze. Specjaliści rachunkowości muszą umieć zidentyfikować problem, znaleźć lub opracować dla niego różne rozwiązania, następnie ocenić je, wybrać i zastosować to właściwe. Przypomina to nieco pracę badacza. Ale bez takich umiejętności jest trudno opracować np. politykę rachunkowości (zwłaszcza w nowej sytuacji), strategiczną kartę wyników lub nowoczesny rachunek kosztów.
• Umiejętność myślenia strategicznego. Bez umiejętności myślenia strategicznego (które jest wieloaspektowe i sekwencyjne) specjaliści rachunkowości nie będą w stanie pełnić roli partnera biznesowego, do której aspirują. Poza tym wiele decyzji, które podejmują ma charakter strategiczny (np. niektóre decyzje w zakresie polityki rachunkowości; nie mówiąc już o projektowaniu systemów rachunkowości zarządczej).
• Stałe doskonalenie umiejętności. W dynamicznym środowisku gospodarczym, w którym sztuczna inteligencja odgrywa coraz większą rolę, księgowi powinni być gotowi do ciągłego doskonalenia swoich umiejętności. Śledzenie nowych trendów, uczestnictwo w szkoleniach i korzystanie z zasobów edukacyjnych pomoże im rozwijać się wraz z postępem technologicznym i organizacyjnym.

Podsumowanie

Odpowiedź na pytanie, czy bać się sztucznej inteligencji i robotyzacji w rachunkowości nie jest prosta i jednoznaczna. Automatyzacja i zastosowanie sztucznej inteligencji przyspieszają i usprawniają procesy księgowe, zmniejszają liczbę błędów oraz eliminują proste czynności pochłaniające dużo czasu. To są bardzo pożądane efekty. Z drugiej istnieje obawa, że coraz większy rozwój sztucznej inteligencji i robotyzacji doprowadzi do utraty miejsc pracy tych, którzy wykonują proste czynności, takie jak wprowadzanie danych. Jednakże, warto zauważyć, że ludzie wciąż mają przewagę nad sztuczną inteligencją w obszarze wyobraźni, intuicji, emocji i kreatywności, co czyni ich niezastąpionymi w wielu zawodach, w tym w wielu aspektach szeroko rozumianej rachunkowości. Specjaliści rachunkowości muszą po prostu dostosować się do nowych wymagań. Aby odnaleźć się na rynku pracy w dziedzinie rachunkowości, warto być przygotowanym do wykonywania bardziej zaawansowanych zadań. Wśród nich można wymienić złożoną analizę danych ekonomicznych, wieloaspektową interpretację wyników działalności gospodarczej, projektowanie systemów rachunkowości oraz doradztwo strategiczne. Rachunkowość stanie się (już się staje) zawodem bardziej wyrafinowanym, wymagającym nieco innej wiedzy i kompetencji niż kiedyś.

zebrał i opracował 

Przemysław Kabalski

dr hab. prof. UŁ, Centrum Interdyscyplinarnych Badań Rachunkowości, Wydział Zarządzania Uniwersytetu Łódzkiego

Informacja o konferencji oraz prezentacje prelegentów są dostępne na stronie www.cibr.wz.uni.lodz.pl. Na tej stronie są również dostępne bezpłatnie książki i artykuły na temat rachunkowości.