Pomoc obywatelom Ukrainy - zmiana zasad, zakresu i okresu udzielania

Od 1 lipca 2024 r. zmienił się system wsparcia udzielanego obywatelom Ukrainy przez Polskę, w tym niektóre formy tej pomocy nie będą już kontynuowane. W szczególności kontynuowane jest zakwaterowanie uchodźców w obiektach prowadzonych na polecenie wojewodów. Zakończyło się natomiast wsparcie polegające na zapewnieniu świadczenia pieniężnego gospodarzom, którzy na własny koszt udzielali zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy w lokalach prywatnych. O rok przedłużona została natomiast możliwość stosowania podatkowych preferencji związanych z udzielaniem pomocy obywatelom Ukrainy. Takie m.in. zmiany wprowadza ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa.

Zmiany w systemie wsparcia dla obywateli Ukrainy

Od 1 lipca 2024 r. zmienił się system wsparcia dla obywateli Ukrainy. Najważniejsze zmiany, istotne także dla udzielających tej pomocy, przedstawiamy w tabeli.

Tabela. Zmiany w systemie wsparcia dla obywateli Ukrainy

Przedłużenie podatkowych preferencji związanych z udzielaniem pomocy obywatelom Ukrainy

O rok (do 31 grudnia 2025 r.) przedłużono stosowanie przepisów ustawy o CIT i ustawy o PIT przewidujących preferencyjne podatkowe traktowanie pomocy dla obywateli Ukrainy. W 2025 r. podatnicy nadal będą mogli zatem korzystać z następujących preferencji podatkowych, z których mogą skorzystać także przy rozliczeniu za 2024 r.:

1. możliwości zaliczenia do kosztów podatkowych kosztów wytworzenia lub ceny nabycia rzeczy lub praw będących przedmiotem darowizn przekazanych określonym podmiotom na cele związane z przeciwdziałaniem skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy oraz kosztów poniesionych z tytułu nieodpłatnego świadczenia, którego celem było przeciwdziałanie skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy, realizowanego na rzecz określonych podmiotów (niezaliczonych wcześniej do takich kosztów, w tym przez odpisy amortyzacyjne) - zob. art. 38wc updop i art. 52zo updof;

2. niezaliczania do przychodów wartości otrzymanych darowizn i nieodpłatnych świadczeń przez podatników, o których mowa w pkt 1 (art. 38xb updop i art. 52zp updof);

3. zwolnienia z PIT pomocy humanitarnej otrzymanej przez podatników będących obywatelami Ukrainy, którzy po 23 lutego 2022 r. przybyli z terytorium Ukrainy, na skutek toczących się na tym terytorium działań wojennych, na terytorium RP (art. 52zq updof);

4. możliwości ustalenia rezydencji podatkowej obywatela Ukrainy w Polsce na podstawie pisemnego oświadczenia o istnieniu w Polsce centrum interesów życiowych (art. 52zr updof).

Pozostałe zmiany

Omawiana nowelizacja zmienia kilkadziesiąt przepisów dotyczących obywateli Ukrainy przebywających w Polsce. Poza obywatelami Ukrainy będącymi beneficjentami pomocy, osobami udzielającymi takiej pomocy ze zmianami powinni zapoznać się także osoby zatrudniające obywateli Ukrainy. Przedstawiamy wybrane zmiany.

Dostęp obywateli Ukrainy do rynku pracy. Zmiany wprowadzane ustawą w zakresie dostępu do rynku pracy dotyczą: 

• skrócenia z 14 na 7 dni terminu na przesłanie powiadomienia do powiatowego urzędu pracy przez pracodawcę zatrudniającego obywatela Ukrainy, 

• wprowadzenia konieczności złożenia kolejnego powiadomienia o zatrudnieniu obywatela Ukrainy, w przypadku gdy zmienił się rodzaj umowy pomiędzy podmiotem powierzającym wykonywanie pracy a obywatelem Ukrainy, zmieniło się stanowisko lub rodzaj wykonywanej pracy, zmniejszono wymiar czasu pracy lub liczbę godzin pracy w tygodniu lub miesiącu określone w powiadomieniu, obniżono miesięczną lub godzinową stawkę wynagrodzenia określoną w powiadomieniu, 

• wprowadzenia wymogu wskazywania w powiadomieniu o zatrudnieniu obywatela Ukrainy co najmniej minimalnego wynagrodzenia o pracę lub minimalnej stawki godzinowej, 

• wprowadzenia obowiązku powiadomienia przez obywatela Ukrainy pracodawcy o doręczeniu mu decyzji o udzieleniu zezwolenia na pobyt czasowy i pracę.

Wprowadzenie obowiązku szkolnego i 800+. Wprowadzony został obowiązek szkolny dla dzieci obywateli Ukrainy. Od realizacji tego obowiązku uzależniono wypłatę świadczenia "800+" począwszy od roku szkolnego 2025/26.

Przedłużenie okresu ochronnego i pobyt czasowy dla obywateli Ukrainy. Z 30 czerwca 2024 r. do 30 września 2025 r. został przedłużony okres obowiązywania ochrony tymczasowej dla obywateli Ukrainy. Tym samym pobyt obywateli Ukrainy, którzy uciekają przed wojną, będzie legalny na terenie Polski do 30 września 2025 r. Z legalnością pobytu obywateli Ukrainy związany jest dostęp do świadczeń zdrowotnych, świadczeń rodzinnych i socjalnych, świadczeń wypłacanych przez ZUS oraz możliwości pobytu w obiektach zbiorowego zakwaterowania. Jednocześnie, od 2025 r., możliwa będzie zmiana statusu pobytu z obecnej ochrony tymczasowej na pobyt czasowy na okres 3 lat.

Ochroną tymczasową objęte zostały dwie dodatkowe kategorie cudzoziemców: 

• małoletnie dzieci obywateli Ukrainy, 

• małoletnie dzieci małżonków obywateli Ukrainy, które nie posiadają obywatelstwa ukraińskiego.

W obu przypadkach chodzi o osoby, które same nie posiadają obywatelstwa ukraińskiego. Zmiana umożliwia tym kategoriom osób korzystanie z instytucji pomocowych przewidzianych w ustawie o pomocy obywatelom Ukrainy.

Umożliwienie świadczenia usług psychologicznych przez obywateli Ukrainy. Od 1 lipca 2024 r. umożliwione zostało świadczenie usług psychologicznych na rzecz ukraińskich obywateli przez przebywających w Polsce obywateli Ukrainy, którzy posiadają odpowiednie wykształcenie uzyskane w swoim kraju.

Sławomir Biliński

prawnik, redaktor "MONITORA księgowego", ekspert podatkowy