Czy pracownik niepełnosprawny może jechać w podróż służbową

PROBLEM

RADA

UZASADNIENIE

Czas pracy pracowników niepełnosprawnych. Na pracodawcy spoczywają dodatkowe obowiązki w zakresie organizacji czasu pracy pracowników z orzeczeniem o niepełnosprawności, które są związane ze szczególnymi uprawnieniami tych pracowników wynikającymi z ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, a mianowicie:

• czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekroczyć maksymalnie 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo przy niepełnosprawności w stopniu lekkim oraz 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo przy znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (jest to norma sztywna, a nie przeciętna), chyba że na wniosek osoby zatrudnionej lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na to zgodę lub pracownik jest zatrudniony przy pilnowaniu (art. 15 ust. 1 i 2, art. 16 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych),
• pracownika niepełnosprawnego nie można zatrudniać w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych, chyba że na wniosek osoby zatrudnionej lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na to zgodę lub pracownik jest zatrudniony przy pilnowaniu (art. 15 ust. 3, art. 16 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych),
• pracownikowi niepełnosprawnemu należy udzielić dodatkowej, 15-minutowej przerwy w pracy, wliczanej do czasu pracy, na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek (art. 17 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych).

Istnieją zatem ograniczenia w zakresie czasu pracy pracowników niepełnosprawnych, jednak przepisy nie wprowadzają zakazu ich delegowania poza stałe miejsce pracy, nawet jeśli podróż służbowa miałaby trwać dłużej niż 1 dobę, a zatem obejmować też noclegi.

WAŻNE

Nie istnieje zakaz odbywania przez pracowników niepełnosprawnych podróży służbowych, pod warunkiem przestrzegania przez pracodawcę, także w trakcie trwania tej podróży, przewidzianych dla tej grupy pracowników odrębności w zakresie dobowej i tygodniowej normy czasu pracy oraz zakazu pracy w nocy i w godzinach nadliczbowych.

Czas pracy w podróży służbowej a zakaz pracy w nocy i w godzinach nadliczbowych osoby niepełnosprawnej. Podróżą służbową jest wykonywanie przez pracownika zadania służbowego poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy (art. 77⁵ Kodeksu pracy). Może ona trwać jeden dzień, a także dłużej.

Czasem pracy pracownika jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy (art. 128 § 1 Kodeksu pracy). Czas podróży służbowej jest zatem czasem pracy o tyle, o ile pracownik podczas niej realnie wykonywał zadanie służbowe, np. pracował czy też brał udział w szkoleniu lub przypada ona na godziny normalnego rozkładu czasu pracy. Czas samych przejazdów odbywanych w ramach podróży służbowej oraz czas pobytu w miejscowości delegowania poza normalnymi godzinami pracy nie jest zaliczany do czasu pracy pracownika, o ile pracownik w tym czasie nie wykonuje pracy. Potwierdza to Sąd Najwyższy (wyrok z 23 czerwca 2005 r., II PK 265/04, OSNP 2006/5-6/76):

Czas dojazdu i powrotu z miejscowości stanowiącej cel pracowniczej podróży służbowej oraz czas pobytu w tej miejscowości nie są pozostawaniem do dyspozycji pracodawcy w miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy (art. 128 § 1 k.p.), lecz w zakresie przypadającym na godziny normalnego rozkładu czasu pracy podlegają wliczeniu do jego normy (nie mogą być od niej odliczone).

Zatem czas przebywania pracownika w miejscowości, do której został delegowany, w tym czas odpoczynku nocnego przypadającego poza normalnym rozkładem czasu pracy pracownika oraz czas przejazdów, o ile pracownik w tym czasie nie wykonuje pracy, nie stanowi czasu pracy pracownika. W związku z tym, także w przypadku pracowników niepełnosprawnych, czas przejazdu w podróży służbowej przypadający poza normalnym rozkładem pracy, w tym także w nocy, czy też odpoczynek nocny przypadający poza godzinami pracy nie narusza ani zakazu zatrudniania pracowników niepełnosprawnych w porze nocnej, ani zakazu pracy w godzinach nadliczbowych, skoro ten czas nie stanowi czasu pracy pracownika.

PRZYKŁAD

Pracownik niepełnosprawny w stopniu lekkim, wykonujący pracę w oddziale banku w Warszawie w godzinach 8.00-16.00, dostał polecenie podróży służbowej na 3-dniowe szkolenie z zakresu procedur banku, które odbędzie się we Wrocławiu. Każdego dnia szkolenie będzie trwało 7 godzin, poczynając od godziny 9.00. Pracownik rozpoczął podróż służbową w poniedziałek po zakończonej o godz. 16.00 pracy i podróżował pociągiem od godz. 16.30 do 22.00. Ustalona w banku pora nocna obejmuje godziny 21.00-5.00. Pomimo że pracownik podróżował po zakończonej w poniedziałek pracy i podróż ta obejmowała też godziny od 21.00 do 22.00, a zatem przypadające na porę nocną, to czas tej podróży nie stanowi czasu pracy pracownika. W związku z tym nie dojdzie do naruszenia zakazu zatrudniania pracownika niepełnosprawnego w porze nocnej oraz w godzinach nadliczbowych. Także czas pobytu pracownika we Wrocławiu po zakończonym szkoleniu od godziny 16.00 oraz czas noclegów nie stanowi czasu pracy pracownika, a zatem nie dochodzi do powstania godzin nadliczbowych z tego tytułu.

PRZYKŁAD

Do przekroczenia norm czasu pracy, a tym samym naruszenia obowiązujących zakazów, doszło jednak, jeśli ten sam pracownik, o którym mowa w poprzednim przykładzie, przebywając w podróży służbowej, na polecenie pracodawcy został zobowiązany np. do sporządzenia niezbędnego na środę zestawienia danych. Wykonał to po zakończeniu szkolenia we wtorek w godzinach od 19.00 do 22.00. W związku z wykonaniem tej pracy poza normalnym czasem pracy pracownika doszło do powstania 3 godzin nadliczbowych, w tym 1 godziny nocnej, oraz do naruszenia zakazu zatrudniania pracownika niepełnosprawnego w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej. Ten czas pracy nadliczbowej i nocnej pracodawca będzie zobowiązany zrekompensować zapłatą wynagrodzenia z odpowiednimi dodatkami, ewentualnie czasem wolnym w zakresie godzin nadliczbowych. Istotne jest jednak, że pracodawca, niezależnie od zgodnego z prawem zrekompensowania pracownikowi tej pracy, naruszył zakaz zatrudniania pracownika niepełnosprawnego w godzinach nadliczbowych i może ponieść z tego tytułu odpowiedzialność za naruszenie praw pracowniczych.

Podróż służbowa a ograniczenia pracownika niepełnosprawnego wynikające ze zmniejszonej sprawności. Brak zakazu delegowania pracowników niepełnosprawnych poza stałe miejsce pracy nie oznacza jednak całkowitej swobody pracodawcy w tym zakresie. Podejmując decyzję o delegowaniu pracownika niepełnosprawnego, pracodawca powinien dodatkowo rozważyć, czy fizyczne ograniczenia wynikające z niepełnosprawności konkretnego pracownika, zwłaszcza z niepełnosprawnością w stopniu umiarkowanym i znacznym, nie wykluczają, czy też znacznie nie utrudniają możliwość odbycia takiej podróży.

Mając na względzie, że pracodawca niezapewniający warunków pracy chronionej może zatrudniać pracownika z orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności, jeśli przystosuje stanowisko pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej (art. 4 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych), należy uznać, że również rozważając polecenie takiemu pracownikowi odbycia podróży służbowej, trzeba uwzględnić potrzeby i ograniczenia wynikające z jego zmniejszonej sprawności związanej z niepełnosprawnością. Jeśli jednak po stronie pracownika nie istnieją związane ze zmniejszoną sprawnością specjalne potrzeby lub ograniczenia w poruszaniu się, np. uniemożliwiające podróż pociągiem czy też np. wynikające z koniecznych procedur medycznych, które są możliwe do wykonania wyłącznie w miejscu zamieszkania pracownika, to pracodawca może bez przeszkód wysłać pracownika w podróż służbową.

PODSTAWA PRAWNA:

• art. 4 ust. 5, art. 15-17 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych - j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 573; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1812

• art. 77⁵, art. 128 § 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy - j.t. Dz.U. z 2022 r. poz. 1510; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2140

POWOŁANE ORZECZENIA SĄDÓW:

wyrok SN z 23 czerwca 2005 r. (II PK 265/04, OSNP 2006/5-6/76)

Ewa Kowszun

prawnik, specjalista z zakresu prawa pracy, ubezpieczeń społecznych, ponad 20-letnie doświadczenie w kompleksowym wsparciu prawnym działów HR, prowadzi własną firmę doradczą