Ustawa o emeryturach pomostowych, która weszła w życie w zakresie większości przepisów od 1 stycznia 2009 r., reguluje m.in. warunki nabywania i utraty prawa do tzw. emerytur pomostowych przysługujących w przypadku przepracowania określonej liczby lat pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Wykaz tych prac określa załącznik do ww. ustawy. Ponadto wprowadza także instytucję ustawowej "rekompensaty" (odszkodowania) dla niektórych pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na podstawie przepisów obowiązujących przed jej wejściem w życie.

Rekompensata z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Ubezpieczonemu przysługuje rekompensata, jeżeli posiada okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat (art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych). Rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS lub na podstawie przepisów odrębnych.

W przypadku Państwa pracownika mamy do czynienia z taką sytuacją, ponieważ pracownik wprawdzie nie nabył prawa do emerytury za prace wykonywane w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze według zasad obowiązujących do końca 2008 r., ani prawa do emerytury pomostowej według nowych zasad, jednak jest szansa, że przepracował co najmniej 15 lat w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze według starych regulacji.

Wskazana rekompensata stanowi wprowadzone przez ustawodawcę odszkodowanie dla osób, które rozpoczęły pracę przed 1 stycznia 1999 r. w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze według zasad obowiązujących przed wejściem w życie ustawy o emeryturach pomostowych (1 stycznia 2009 r.), ale prace te nie znajdują się już w wykazie prac uprawniających do emerytury pomostowej na podstawie nowych zasad.

W omawianej sytuacji nie ma zatem znaczenia fakt, że pracodawca nie odprowadzał w przypadku takiego pracownika składek na Fundusz Emerytur Pomostowych ani nie prowadził ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Istotne jest natomiast, czy pracownik do końca 2008 r. miał przepracowane co najmniej 15 lat w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Należy też zwrócić uwagę, że od 1 stycznia 2024 r. zmieniły się zasady przyznawania emerytur pomostowych. Został zniesiony wymóg wykonywania prac w szczególnych warunkach lub prac w szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 r. Oznacza to, że o ww. świadczenie będą mogły ubiegać się osoby, które po raz pierwszy podjęły pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze po 1 stycznia 1999 r. 

Zgodnie z przepisami przejściowymi w sprawach o ustalenie prawa do emerytury pomostowej, które nie zakończyły się przed wejściem w życie nowelizacji, tj. przed 1 stycznia 2024 r., należy stosować nową regulację, tj. bez wymogu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 r.

Ustalanie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Przed wprowadzeniem ustawy o emeryturach pomostowych wykaz prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze regulowało rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze z 7 lutego 1983 r. (Dz.U. Nr 8, poz. 43). Rozporządzenie to zawierało załącznik pt. Wykaz prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w którego Wykazie A - Prace w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego, Dział VIII. W transporcie i łączności znajdował się pkt 2 pt. Prace kierowców samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, specjalizowanych, specjalistycznych (specjalnych), pojazdów członowych i ciągników samochodowych balastowych, autobusów o liczbie miejsc powyżej 15, samochodów uprzywilejowanych w ruchu w rozumieniu przepisów o ruchu na drogach publicznych, trolejbusów i motorniczych tramwajów.

Zgodnie z przepisami tego rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Okresy pracy stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach lub w świadectwie pracy. Jeżeli więc posiadają Państwo dokumentację potwierdzającą wykonywanie wskazanych prac, to należy sprostować wydane pracownikowi świadectwo pracy, aby otrzymał rekompensatę za pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Dokumentacją taką mogą być umowy o pracę, zakresy obowiązków pracownika, dokumentacja przejazdowa maszyn, dokumentacja związana z czasem pracy, pomiary czynników szkodliwych itp.

Obecnie w ust. 6 pkt 14 świadectwa pracy wpisuje się okresy wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze oraz jej rodzaj i zajmowane stanowiska.

dr hab. Małgorzata Mędrala

radca prawny, doktor habilitowany nauk prawnych, autorka wielu publikacji z zakresu prawa pracy i ochrony danych osobowych