W polskim systemie prawnym o ogłoszeniu upadłości (zarówno konsumenckiej, jak i przedsiębiorców) decyduje sąd. Nie można więc mówić, że doszło do upadłości, jeżeli został tylko złożony wniosek o jej ogłoszenie, ale sąd nie podjął jeszcze żadnej decyzji w sprawie takiego wniosku. 

Weryfikacja upadłości konsumenckiej pracownika w KRZ. W przypadku wniosków o ogłoszenie upadłości złożonych od 1 grudnia 2021 r. postępowania upadłościowe prowadzone są obowiązkowo w tzw. trybie elektronicznym, z wykorzystaniem systemu teleinformatycznego Krajowego Rejestru Zadłużonych (KRZ), który znajduje się pod adresem https://krz.ms.gov.pl. System KRZ nie jest jeszcze w pełni funkcjonalny i mimo upływu 2 lat od jego udostępnienia nadal nie działa wiele podstawowych modułów. Jednak w odniesieniu do upadłości konsumenckich zdecydowana większość funkcji systemu KRZ została wdrożona. Z punktu widzenia osób trzecich lub Państwa jako pracodawcy ogromną zaletą systemu KRZ jest łatwość weryfikacji, czy została ogłoszona upadłość danej osoby (lub firmy). W KRZ jest tzw. tablica obwieszczeń, czyli wyszukiwarka wszystkich obwieszczeń publikowanych w sprawach upadłościowych i restrukturyzacyjnych. Po wpisaniu numeru PESEL pracownika uzyskają Państwo informację, czy wobec tej osoby została ogłoszona upadłość konsumencka i kto jest syndykiem (mało prawdopodobne jest, aby w sądach znajdowały się jeszcze nierozpoznane wnioski o ogłoszenie upadłości konsumenckiej złożone przed 1 grudnia 2021 r.; jeżeli jednak takie wnioski są, ich liczba jest znikoma). Na tej samej stronie internetowej KRZ znajduje się wyszukiwarka doradców restrukturyzacyjnych, która pozwala ustalić dane kontaktowe syndyka prowadzącego sprawę. Dostęp do portalu publicznego KRZ jest nieodpłatny i nie wymaga logowania.

Zasady dysponowania wynagrodzeniem przez syndyka i upadłego pracownika. W momencie ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości zarządzaną przez syndyka. W skład masy upadłości wchodzi zarówno majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości, jak i majątek nabyty przez upadłego w toku postępowania upadłościowego. Takim majątkiem, który nabywa upadły w trakcie trwania postępowania upadłościowego, jest m.in. wynagrodzenie za pracę. Celem działalności syndyka jest likwidacja masy upadłości i przeznaczenie uzyskanych kwot na spłatę kosztów postępowania i wierzycieli upadłego. Po ogłoszeniu upadłości upadły konsument traci prawo swobodnego dysponowania swoim majątkiem i dotyczy to również jego wynagrodzenia za pracę. Wynagrodzenie za pracę będzie więc od dnia ogłoszenia upadłości dzielone na dwie części, które otrzyma syndyk i upadły pracownik.

Ustalenie kwoty, jaką może otrzymać upadły konsument, jest jednak nieco trudniejsze niż w przypadku egzekucji prowadzonej przez komornika. Należy bowiem wziąć łącznie pod uwagę następujące ograniczenia:

• do masy upadłości nie wchodzi (a więc taką kwotą swobodnie dysponuje upadły) wynagrodzenie za pracę upadłego pracownika w części niepodlegającej zajęciu. Część wynagrodzenia z tytułu umowy o pracę niepodlegającą zajęciu definiują przepisy Kodeksu pracy, tak jak w przypadku egzekucji komorniczej (art. 87-88 Kodeksu pracy);

• syndyk musi pozostawić upadłemu pracownikowi kwotę nie niższą niż minimalne wynagrodzenie za pracę, a w przypadku zobowiązania alimentacyjnego syndyk może zająć do 60% wynagrodzenia - nie obowiązuje bowiem w tym przypadku kwota wolna od potrąceń w wysokości minimalnej płacy;

• do masy upadłości nie wchodzi (a więc taką kwotą może swobodnie dysponować upadły pracownik) część dochodu upadłego, która łącznie z innymi dochodami wyłączonymi z masy upadłości (w praktyce takie nie występują) odpowiada 150% kryterium dochodowego wskazanego w art. 8 ust. 1 pkt 1 ustawy o pomocy społecznej (od 2022 r. dla osoby prowadzącej samotnie gospodarstwo domowe kryterium dochodowe wynosi 776 zł, a na osobę w rodzinie - 600 zł w przypadku, gdy na utrzymaniu upadłego są inni członkowie jego rodziny). Zatem 150% tej wartości to 1164 zł, a w przypadku rodzin wielodzietnych odpowiednio więcej. 

Dodatkowo należy pamiętać o następujących zasadach:

• w przypadku zatrudnienia niepełnoetatowego upadłego kwota wolna od potrąceń podlega proporcjonalnemu zmniejszeniu;

• gdy członek rodziny upadłego zarabia więcej niż 150% kwoty kryterium dochodowego (od 2022 r. - 900 zł; 600 zł x 150%), to obliczając, jaka część dochodu upadłego nie wchodzi do masy upadłości, nie można brać pod uwagę takiej osoby;

• na wniosek upadłego lub syndyka sąd może określić na innym poziomie kwotę wynagrodzenia, jaką należy pozostawić upadłemu pracownikowi. Takie rozwiązanie dedykowane jest upadłym ze szczególnymi potrzebami własnymi lub osób pozostających na ich utrzymaniu, w tym w szczególności z uwagi na stan zdrowia. Takie postanowienia są wydawane, gdy rozwiązania ustawowe byłyby krzywdzące dla rodziny upadłego (np. konieczność ponoszenia wysokich kosztów rehabilitacji niepełnosprawnych dzieci). W rezultacie takich orzeczeń upadły zachowa całość lub większą część należnego mu wynagrodzenia za pracę;

• syndyk nie zajmuje tzw. świadczeń pomocowych przysługujących upadłemu, takich jak: środki z pomocy społecznej, świadczenia z zfśs, alimenty, dodatki i świadczenia rodzinne, pielęgnacyjne, wychowawcze itp.;

• syndyk zajmuje część wynagrodzenia od dnia ogłoszenia upadłości przez sąd do dnia uprawomocnienia się postanowienia kończącego postępowanie (najczęściej jest to postanowienie sądu o ustaleniu planu spłaty dla upadłego).

Należy przy tym wskazać, że nie ma jednego standardowego sposobu postępowania przez syndyków z wynagrodzeniem upadłego pracownika. Możliwych jest kilka wariantów działania i każdy z nich jest poprawny, o ile będą respektowane ww. reguły podziału środków pomiędzy upadłym a syndykiem. Sposób działania wybiera syndyk. Do najbardziej powszechnych praktyk należą następujące:

• syndyk ustala z pracodawcą podział kwoty wynagrodzenia, a pracodawca wylicza i dzieli kwoty wynagrodzenia na dwie części - dla syndyka i upadłego, 

• całą kwotę wynagrodzenia pracodawca przekazuje syndykowi, a ten wydziela kwotę należną upadłemu i mu ją przekazuje.

Maurycy Organa

radca prawny, doradca restrukturyzacyjny, doradca podatkowy