Składka zdrowotna dla przedsiębiorców - jak prawidłowo ustalać miesięczną i roczną podstawę wymiaru oraz wysokość składki

W 2024 r. nowi przedsiębiorcy po raz pierwszy dokonają rocznego rozliczenia podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne i składki zdrowotnej. Natomiast pozostała część płatników składek prowadzących pozarolniczą działalności gospodarczą posiada już doświadczenie w tym zakresie z roku ubiegłego. Jednak wszystkie wymienione podmioty obowiązuje nowa podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne. Podobnie jak w roku ubiegłym rozliczenie składki zdrowotnej za 2023 r. należy sporządzić w deklaracji ZUS DRA, w której wykazywane są składki za kwiecień 2024 r. W tym roku termin na złożenie w ZUS rocznego rozliczenia upływa 20 maja 2024 r.

Obecnie ustalenie składki zdrowotnej zależy od formy opodatkowania wybranej przez podmiot prowadzący działalność. Przedsiębiorca decyduje o formie opodatkowania, w jakiej będzie się rozliczał z podatku dochodowego. Do form opodatkowania należą:

• podatek dochodowy na zasadach ogólnych, tj. według skali podatkowej,

• podatek liniowy,

• ryczałt od przychodów ewidencjonowanych,

• karta podatkowa (niedostępna od 2022 r.; opodatkowanie w tej formie jest dostępne tylko dla tych podatników, którzy korzystali z niej przed 1 stycznia 2022 r. i spełniają warunki do jej stosowania).

1. Podstawa wymiaru miesięcznej składki na ubezpieczenie zdrowotne według formy rozliczenia

1. Składka zdrowotna dla przedsiębiorców rozliczających się na zasadach ogólnych (skala podatkowa) oraz podatkiem liniowym

1.1. Podstawa wymiaru składki zdrowotnej

Osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, stosujące do przychodów z tej działalności opodatkowanie na zasadach ogólnych, obowiązuje zasada miesięcznego i rocznego rozliczenia składki na ubezpieczenie zdrowotne. Składkę zdrowotną oblicza się bowiem co miesiąc od miesięcznej podstawy wymiaru. Natomiast po zakończeniu roku płatnik ustala dodatkowo wysokość składki rocznej od rocznej podstawy jej wymiaru.

Przedsiębiorca opodatkowany według skali podatkowej lub opłacający podatek liniowy za każdy miesiąc podlegania ubezpieczeniu opłaca składkę zdrowotną naliczoną od podstawy wymiaru stanowiącej dochód z działalności gospodarczej uzyskany w miesiącu poprzedzającym miesiąc, za który jest opłacana składka. Dochód to różnica między osiągniętymi przychodami w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej: updof) a poniesionymi kosztami uzyskania tych przychodów w rozumieniu tej ustawy. Dochód ten pomniejsza się o kwotę składek społecznych opłaconych w tym miesiącu, jeżeli nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów. Jest on ustalany w następujący sposób:

1. dochód za pierwszy miesiąc podlegania ubezpieczeniu w roku składkowym jest ustalany jako różnica między osiągniętymi przychodami w rozumieniu updof a poniesionymi kosztami uzyskania tych przychodów w rozumieniu tej ustawy;

2. dochód ustalony w sposób, o którym mowa w pkt 1, jest pomniejszany o kwotę składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe opłaconych w tym miesiącu, jeżeli nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów;

3. dochód za kolejne miesiące ustala się jako różnicę między sumą przychodów w rozumieniu updof, osiągniętych od początku roku, i sumą kosztów uzyskania tych przychodów w rozumieniu tej ustawy, poniesionych od początku roku;

4. dochód ustalony w sposób, o którym mowa w pkt 3, jest pomniejszany o sumę dochodów ustalonych za miesiące poprzedzające i o różnicę między sumą składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe, zapłaconych od początku roku, a sumą składek odliczonych w poprzednich miesiącach; dochód nie jest pomniejszany o składki, które zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów;

5. przy obliczaniu dochodów, o których mowa w pkt 1 i 3, stosuje się art. 24 ust. 1-2b updof (m.in. uwzględnia się remanent końcowy oraz odpłatne zbycie składników majątku) oraz nie uwzględnia się przychodów nieopodatkowanych innych niż:

   • uzyskane z działalności gospodarczej prowadzonej na terenie specjalnej strefy ekonomicznej na podstawie zezwolenia,

   • osiągnięte z realizacji nowej inwestycji określonej w decyzji o wsparciu, o której mowa w ustawie z 10 maja 2018 r. o wspieraniu nowych inwestycji,

   • ulga relokacyjna, ulga dla rodzin 4+, ulga dla seniorów (która przysługuje do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 85 528 zł).

1.2. Stopa procentowa składki na ubezpieczenie zdrowotne

W przypadku gdy płatnik składek ustalił np. różnicę remanentową za 2023 r., powinna być ona ujęta zarówno w rozliczeniu miesięcznym, jak i rocznym. ZUS w poradniku pt. "Polski Ład. Co zmienia się w przepisach dotyczących rozliczania składki na ubezpieczenie zdrowotne od 1 stycznia 2022 r." wskazał, że jeśli przedsiębiorca prowadzi księgę przychodów i rozchodów i dla celów podatku PIT sporządza w trakcie roku remanent, to przy obliczaniu miesięcznej składki zdrowotnej może uwzględniać różnice remanentowe. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 29 listopada 2016 r. (sygn. akt II FSK 2957/14), wyjaśnił, że przy obliczaniu zaliczki podatkowej za grudzień może być wzięta pod uwagę różnica remanentowa, która została ustalona na zakończenie roku podatkowego, pomimo tego że przedsiębiorca w trakcie roku podatkowego nie sporządzał remanentów. Z orzeczenia wynika, że jeżeli na koniec 2023 r. płatnik składek ustalił różnicę remanentową, to może ją wziąć pod uwagę już przy ustalaniu dochodu z działalności gospodarczej w grudniu 2023 r., który stanowi podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne należnej za styczeń 2024 r. Różnica remanentowa powinna zostać uwzględniona zarówno przy rozliczeniu miesięcznym, jak i rocznym.

Dla podatników rozliczających podatek dochodowy według skali podatkowej stopa procentowa składki na ubezpieczenie zdrowotne wynosi 9%. Miesięczna podstawa wymiaru składki zdrowotnej dla przedsiębiorców opodatkowanych na zasadach ogólnych w okresie od 1 lutego 2024 r. do 31 stycznia 2025 r. nie może być jednak niższa niż 4242 zł, a składka - nie może być niższa niż 381,78 zł. 

Przykład

Osoba prowadząca działalność gospodarczą i rozliczająca przychody na zasadach ogólnych w lutym 2024 r. osiągnęła dochód z działalności w wysokości 2800 zł. Podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne za marzec 2024 r. będzie stanowiła kwota 4242 zł (kwota minimalnego wynagrodzenia w pierwszym dniu roku składkowego). W deklaracji ZUS DRA należy ją wykazać w następujący sposób:

Przykład

Płatnik składek prowadzi działalność gospodarczą opodatkowaną według zasad ogólnych od 1 marca 2024 r. W tym przypadku podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne za marzec br. (brak dochodów za poprzedni miesiąc, tj. luty 2024 r.) stanowi kwota 4242 zł (kwota minimalnego wynagrodzenia obowiązująca 1 lutego 2024 r.). W deklaracji ZUS DRA płatnik składek powinien ją wykazać następująco:

Dla przedsiębiorcy opłacającego podatek liniowy składka zdrowotna wynosi 4,9% podstawy wymiaru. Jednak jej wysokość nie może być niższa od kwoty odpowiadającej 9% minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w pierwszym dniu roku składkowego. W 2024 r. minimalna składka zdrowotna wynosi 381,78 zł.

Przykład

W przypadku osoby prowadzącej działalność i opłacającej podatek liniowy, której dochód z działalności gospodarczej w styczniu 2024 r. wyniósł 4000 zł, a w lutym 2024 r. - 10 000 zł, obliczona wysokość składki zdrowotnej będzie wynosiła za luty 196 zł (4000 zł × 4,9%), a za marzec 490 zł (10 000 zł × 4,9%).

Składka obliczona w przedstawiony sposób nie może być niższa od kwoty odpowiadającej 9% minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w pierwszym dniu roku składkowego (w 2024 r. nie może być niższa niż 381,78 zł). W tym przypadku obowiązującą podstawą wymiaru składki jest kwota minimalnego wynagrodzenia obowiązująca 1 lutego (w 2024 r. - 4242 zł).

Deklarację ZUS DRA należało wypełnić w następujący sposób:

Fragment DRA za luty 2024 r.

Fragment DRA za marzec 2024 r.

2. Składka zdrowotna dla przedsiębiorców rozliczających się ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych

Dla osób rozliczających podatek w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych wysokość składki zdrowotnej jest uzależniona od dwóch czynników, tj. od przychodów przedsiębiorcy oraz przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, włącznie z wypłatami z zysku, za IV kwartał roku poprzedniego, ogłaszanego przez GUS (dalej: przeciętne wynagrodzenie). 

Sama składka może być ustalana na dwa sposoby: 

• liczona na bieżąco i zależna od wielkości faktycznie uzyskanych przychodów w danym roku składkowym albo 

• liczona w sposób uproszczony (z dochodu uzyskanego w roku poprzednim).

2.1. Składka zdrowotna obliczana od faktycznie uzyskanych przychodów z bieżącego roku 

Wyliczenie składki zdrowotnej u osób rozliczających podatek w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych jest zależne od osiągniętego przychodu z działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne. Ustawa ta za przychód uznaje otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. Składka na ubezpieczenie zdrowotne dla ryczałtowców wynosi 9% podstawy jej wymiaru. Podstawa wymiaru składki zdrowotnej jest wyliczana według trzech stawek:

• 60% przeciętnego wynagrodzenia przy rocznych przychodach nieprzekraczających 60 000 zł,

• 100% przeciętnego wynagrodzenia przy rocznych przychodach w przedziale od 60 000 zł do 300 000 zł,

• 180% przeciętnego wynagrodzenia przy rocznych przychodach przekraczających 300 000 zł.

Do ustalenia, w której stawce znajduje się przedsiębiorca, przyjmuje się przychody pomniejszane o kwoty opłaconych składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe, jeżeli nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów lub odliczone od dochodu, na podstawie updof.

Ostateczna wartość składki zdrowotnej dla osób rozliczających podatek w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych jest zależna od przeciętnego wynagrodzenia. Przeciętne wynagrodzenie w IV kwartale 2023 r. wyniosło 7767,85 zł. W związku z tym w 2024 r. wysokość składki zdrowotnej jest następująca:

• jeżeli uzyskany od początku roku przychód nie przekracza 60 000 zł, składka zdrowotna wynosi 419,46 zł (7767,85 zł × 60% = 4660,71 zł × 9%),

• jeżeli uzyskany od początku roku przychód nie przekracza 300 000 zł, składka zdrowotna wynosi 699,11 zł (7767,85 zł × 100% = 7 767,85 zł × 9%),

• jeżeli uzyskany od początku roku przychód przekroczy 300 000 zł, składka zdrowotna wynosi 1258,39 zł (7767,85 zł × 180% = 13 982,13 zł × 9%).

Wymagana jest bieżąca kontrola wysokości przychodu przez płatnika składek. Wyższa składka należna jest dopiero od tego miesiąca, w którym zostanie przekroczony kolejny próg przychodowy. W tej sytuacji przedsiębiorca ma obowiązek zapłacić wyższą składkę zdrowotną również za wcześniejsze miesiące. Służy temu tzw. roczne rozliczenie składki zdrowotnej, które przedsiębiorcy sporządzają w maju następnego roku kalendarzowego.

2.2. Składka zdrowotna ustalana w uproszczony sposób

Przedsiębiorcy, którzy w 2024 r. wybrali jako formę opodatkowania ryczałt od przychodów ewidencjonowanych, mają prawo do opłacania tzw. składki zdrowotnej uproszczonej. Rozwiązanie to jest możliwe, jeżeli został spełniony warunek prowadzenia działalności przez cały poprzedni rok kalendarzowy. Formę uproszczoną można zastosować, gdy w poprzednim roku płatnik korzystał z opodatkowania:

• według skali podatkowej,

• podatkiem liniowym,

• podatkiem od dochodów z kwalifikowanych praw własności intelektualnej,

• ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych.

Osoby, które nie prowadziły działalności gospodarczej w roku poprzednim, nie mają możliwości skorzystania z uproszczonej formy wyliczenia składki zdrowotnej. Oznacza to, że nie mogą z niej skorzystać osoby, które zawiesiły działalność choćby na miesiąc lub rozpoczęły działalność w trakcie 2023 r.

Metoda uproszczona, przy określaniu miesięcznej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne, pozwala przedsiębiorcy przyjąć kwotę przychodów uzyskanych w poprzednim roku kalendarzowym pomniejszoną o kwotę opłaconych w poprzednim roku kalendarzowym składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe, jeżeli nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów lub odliczone od dochodu. Ustalona w sposób miesięczna podstawa wymiaru składki zdrowotnej obowiązuje ubezpieczonego przez cały rok kalendarzowy (wyjątek stanowi sytuacja, gdy ubezpieczony zakończył działalność gospodarczą, by następnie podjąć nową).

Przypomnijmy, że termin składania deklaracji ZUS DRA i opłacenia składki zdrowotnej dla osób korzystających z opodatkowania w formie ryczałtu upływa 20 dnia każdego miesiąca (bez znaczenia pozostaje fakt zatrudniania pracowników).

3. Składka zdrowotna dla przedsiębiorców rozliczających się za pomocą karty podatkowej

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia zdrowotne dla przedsiębiorców stosujących opodatkowanie w formie karty podatkowej stanowi minimalne wynagrodzenie obowiązujące 1 stycznia danego roku. Składka w tej wysokości obowiązuje przez cały rok kalendarzowy. W 2024 r. podstawę wymiaru składki stanowi kwota 4242 zł.

4. Obliczanie składki zdrowotnej w pozostałych przypadkach

Podstawę wymiaru składki zdrowotnej dla osób prowadzących pozarolniczą działalność, nieuzyskujących przychodów z działalności gospodarczej (m.in. twórców, artystów, wspólników spółek jawnej, komandytowej), stanowi kwota 100% przeciętnego wynagrodzenia z IV kwartału roku poprzedniego (w 2024 r. - 7767,85 zł). A to oznacza, że miesięczna składka zdrowotna wynosi 699,11 zł (9% z 7767,85 zł) i obowiązuje przez cały rok w niezmienionej wysokości.

W przypadku osób współpracujących z osobami prowadzącymi działalność pozarolniczą lub z osobami korzystającymi z ulgi na start podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne stanowi kwota 75% przeciętnego wynagrodzenia z IV kwartału poprzedniego roku. Miesięczna składka zdrowotna wynosi 524,33 zł (9% z 5825,89 zł - tj. 75% z 7767,85 zł). W tej wysokości obowiązuje od 1 stycznia do 31 grudnia 2024 r.

2. Roczne rozliczenie składki zdrowotnej

1. Przedsiębiorcy rozliczający się na zasadach ogólnych oraz podatkiem liniowym

Roczna podstawa wymiaru składki zdrowotnej jest ustalana za okres roku składkowego trwającego od 1 lutego danego roku do 31 stycznia następnego roku. W 2024 r. rozliczamy zatem podstawę wymiaru i składkę zdrowotną za okres od 1 lutego 2023 r. do 31 stycznia 2024 r. Podstawę tę stanowi dochód z działalności gospodarczej ustalony za rok kalendarzowy (od stycznia do grudnia 2023 r.) jako:

• różnica między osiągniętymi przychodami (w rozumieniu updof) a 

• poniesionymi kosztami uzyskania tych przychodów (w rozumieniu updof),

pomniejszona o kwotę opłaconych w tym roku składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe, jeżeli nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów. 

W przypadku gdy roczna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne jest niższa od kwoty stanowiącej iloczyn liczby miesięcy w roku składkowym podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu i minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w pierwszym dniu roku składkowego - podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne za ten rok składkowy stanowi ta kwota (tj. liczba miesięcy podlegania × minimalne wynagrodzenie).

Przy ustalaniu rocznego dochodu nie uwzględnia się przychodów osiągniętych w okresie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej na podstawie przepisów ustawy z 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców oraz poniesionych w tym okresie kosztów uzyskania przychodu w rozumieniu updof.

Przykład

Płatnik składek prowadził działalność gospodarczą opodatkowaną według ogólnych zasad (skala podatkowa) od 1 kwietnia do 31 grudnia 2023 r. Za ten rok uzyskał dochody w wysokości 25 000 zł. Suma minimalnego wynagrodzenia za 9 miesięcy 2023 r. wyniosła 31 410 zł (9 × 3490 zł), dlatego jego roczna składka zdrowotna nie może być niższa od 2826,90 zł (31 410 zł × 9%). Płatnik w każdym miesiącu opłacał składkę minimalną w wysokości 314,10 zł. Za 2023 r. opłacił podatek dochodowy w kwocie 3000 zł. W związku z tym, że płatnik zatrudnia pracownika, jego rozliczenie roczne składki zdrowotnej dokonane na raporcie ZUS RCA powinno wyglądać następująco:

Fragment ZUS RCA za kwiecień 2024 r. 

 

Przykład

Płatnik składek prowadził działalność gospodarczą opodatkowaną według skali podatkowej od 1 stycznia do 31 grudnia 2023 r. Za ten rok uzyskał dochody w wysokości 39 000 zł. Suma minimalnego wynagrodzenia (określonego na 1 lutego 2023 r.) za 12 miesięcy 2023 r. wyniosła 41 880 zł (12 × 3490 zł), dlatego jego roczna składka zdrowotna nie może być niższa od 3769,20 zł (41 880 zł × 9%). Płatnik w każdym miesiącu opłacał składkę minimalną w wysokości 314,10 zł. Za 2023 r. opłacił podatek dochodowy w kwocie 4680 zł. W związku z tym, że płatnik zatrudnia pracownika, jego rozliczenie roczne składki zdrowotnej dokonane na raporcie ZUS RCA powinno wyglądać następująco:

Fragment ZUS RCA za kwiecień 2024 r. 

Płatnik składek po zakończeniu roku kalendarzowego powinien ustalić roczną podstawę wymiaru i składkę na ubezpieczenie zdrowotne. Następnie powinien zweryfikować, czy tak ustalona kwota składki zdrowotnej różni się od sumy składek na ubezpieczenie zdrowotne wykazanych w dokumentach rozliczeniowych za poszczególne miesiące roku składkowego. Jeśli składka jest niższa niż roczna kwota składki ustalona od rocznej podstawy, należy dopłacić różnicę. Kwotę dopłaty składki wykazuje się w dokumentach rozliczeniowych składanych za kwiecień następnego roku (np. za 2023 r. będzie to kwiecień 2024 r.) w części dotyczącej rozliczenia rocznego (Blok III.F raportu ZUS RCA lub blok XII deklaracji ZUS DRA). Dokumenty rozliczeniowe za kwiecień należy przekazać do ZUS najpóźniej do 20 maja (np. za kwiecień 2024 r. będzie to 20 maja 2024 r.). Oprócz bieżącej składki za dany miesiąc w tym samym terminie należy uregulować również ewentualną niedopłatę. Jeżeli natomiast zapłacona suma składek zdrowotnych wynikająca z miesięcznych dokumentów rozliczeniowych jest wyższa niż roczna kwota składki ustalona od rocznej podstawy - płatnik składek ma prawo do zwrotu nadpłaty.

O zwrot płatnik składek musi wystąpić do ZUS do 3 czerwca 2024 r. (1 czerwca przypada w sobotę), wyłącznie w formie elektronicznej, za pośrednictwem PUE ZUS. W przeciwnym wypadku ZUS pozostawi wniosek bez rozpoznania.

2. Przedsiębiorcy rozliczający się ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych

Roczną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne osób, które stosują opodatkowanie w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, stanowi:

• iloczyn liczby miesięcy w roku kalendarzowym podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu i kwoty 60% przeciętnego wynagrodzenia (z IV kwartału roku poprzedniego), jeżeli przychody z działalności gospodarczej nie przekroczyły w tym okresie kwoty 60 000 zł,

• iloczyn liczby miesięcy w roku kalendarzowym podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu i kwoty 100% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (z IV kwartału roku poprzedniego), jeżeli przychody z działalności gospodarczej przekroczyły w tym okresie 60 000 zł i nie przekroczyły 300 000 zł,

• iloczyn liczby miesięcy w roku kalendarzowym podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu i kwoty odpowiadającej 180% przeciętnego wynagrodzenia (z IV kwartału roku poprzedniego), jeżeli przychody z działalności gospodarczej przekroczyły 300 000 zł.

Przykład

Wspólnik spółki jawnej rozliczał się z podatku dochodowego w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych przez cały 2023 r. (szacował, że jego przychody zmieszczą się w przedziale 60 000 zł-300 000 zł). Jednak jego przychody z działalności gospodarczej przekroczyły w 2023 r. 300 000 zł. W deklaracji za kwiecień 2024 r. płatnik składek ustali roczną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne jako iloczyn 12 × 180% przeciętnego wynagrodzenia z IV kwartału 2022 r. (12 × 12 538,69 zł = 150 464,28 zł). Składkę roczną w wysokości 13 541,79 zł (150 464,28 zł × 9%) należy porównać z sumą składek rozliczonych za poszczególne miesiące 2023 r., co pozwoli ustalić, czy płatnik składek będzie zobowiązany dopłacić składkę, czy może będzie przysługiwał mu jej zwrot.

Miesiąc/rok	Przychód z działalności	Przychód narastająco	Wysokość składki zdrowotnej	Podstawa wymiaru składki zdrowotnej
Styczeń 2023	10 000,00 zł	10 000,00 zł	376,16 zł	4179,56 zł (60% z 6965,94 zł)
Luty 2023	10 500,00 zł	20 500,00 zł	376,16 zł	4179,56 zł (60% z 6965,94 zł)
Marzec 2023	60 000,00 zł	80 500,00 zł	626,93 zł	6965,94 zł (100% z 6965,94 zł)
Kwiecień 2023	25 000,00 zł	105 500,00 zł	626,93 zł	6965,94 zł (100% z 6965,94 zł)
Maj 2023	45 000,00 zł	150 500,00 zł	626,93 zł	6965,94 zł (100% z 6965,94 zł)
Czerwiec 2023	35 000,00 zł	185 500,00 zł	626,93 zł	6965,94 zł (100% z 6965,94 zł)
Lipiec 2023	30 000,00 zł	215 500,00 zł	626,93 zł	6965,94 zł (100% z 6965,94 zł)
Sierpień 2023	50 000,00 zł	265 500,00 zł	626,93 zł	6965,94 zł (100% z 6965,94 zł)
Wrzesień 2023	29 000,00 zł	294 500,00 zł	626,93 zł	6965,94 zł (100% z 6965,94 zł)
Październik 2023	15 000,00 zł	309 500,00 zł	1128,48 zł	12 538,69 zł (180% z 6965,94 zł)
Listopad 2023	20 000,00 zł	329 500,00 zł	1128,48 zł	12 538,69 zł (180% z 6965,94 zł)
Grudzień 2023	18 000,00 zł	347 500,00 zł	1128,48 zł	12 538,69 zł (180% z 6965,94 zł)
		Suma wpłat:	8526,27 zł
		Roczna składka należna:	13 541,79 zł
		Niedopłata:	5015,52 zł

 

Fragment deklaracji ZUS DRA z rozliczeniem rocznym składki zdrowotnej:

Tryb rozliczenia dopłaty oraz ubiegania się o zwrot nadpłaty jest taki sam jak w przypadku płatników składek opodatkowanych podatkiem na zasadach ogólnych (patrz wyżej).

3. Rozliczenie rocznej podstawy wymiaru i składki zdrowotnej w przypadku zmiany formy opodatkowania 

W praktyce mogą zdarzyć się sytuacje, w których płatnik składek zmieni formę opodatkowania w ciągu roku (np. zakończenie działalności w trakcie roku i rozpoczęcie nowej działalności). Za taki rok również konieczne jest obliczenie i ustalenie rocznej składki od rocznej podstawy jej wymiaru - odrębnie w odniesieniu do okresów, w których stosowana była dana forma opodatkowania. Przy wyliczaniu miesięcznej oraz rocznej składki dla danej formy opodatkowania uwzględniane są przychody uzyskane w ramach działalności opodatkowanej daną formą. Jeśli płatnik składek stosował za część roku opodatkowanie podatkiem liniowym, a za drugą część opodatkowanie według innych zasad, to za okres prowadzenia działalności gospodarczej, z której przychody były opodatkowane podatkiem liniowym, stosuje stopę procentową składki zdrowotnej 4,9%, a za pozostałe miesiące prowadzenia działalności - 9%.

Przykład

Płatnik składek 31 marca 2023 r. zakończył działalność gospodarczą, w której rozliczał podatek dochodowy ryczałtowo. Od 1 lipca 2023 r. rozpoczął nową działalność i wybrał ogólne zasady opodatkowania (według skali podatkowej). Za okres od 1 stycznia do 31 marca 2023 r. uzyskał przychód w wysokości 28 000 zł. Natomiast w okresie od 1 lipca do grudnia 2023 r. uzyskał dochód w kwocie 35 000 zł. Z tego tytułu wpłacił składkę zdrowotną w następującej wysokości:

• z działalności opodatkowanej ryczałtem - 1128,48 zł (przychód od stycznia do marca, tj. 3 × 376,16 zł; podstawę składki stanowiła kwota 12 538,68 zł, tj. 3 × 4179,56 zł);

• z działalności opodatkowanej według skali podatkowej - 3150 zł [(2 × 540 zł) + (2 × 450 zł) + 360 zł + 810 zł]:

• za lipiec i sierpień 2023 r. podstawa wyniosła po 6000 zł, a składka zdrowotna - 540 zł,

• za wrzesień i listopad 2023 r. podstawa wyniosła po 5000 zł, a składka zdrowotna - 450 zł,

• za październik 2023 r. podstawa wyniosła 4000 zł, a składka - 360 zł,

• za grudzień 2023 r. podstawa wyniosła 9000 zł, a składka zdrowotna - 810 zł.

Rozliczenie roczne podstaw i składki zdrowotnej w deklaracji ZUS DRA powinno wyglądać następująco:

4. Zwrot nadpłaty wynikającej z rocznego rozliczenia składki zdrowotnej

4.1. Terminy związane z rocznym rozliczeniem składki zdrowotnej

Wniosek o zwrot nadpłaty z tytułu rocznego rozliczenia składki zdrowotnej może być złożony do ZUS w bieżącym roku, w terminie miesiąca od upływu terminu do złożenia zeznania podatkowego (art. 45 ust. 1 updof) za rok poprzedni. Zeznania podatkowe składane są w terminie od 15 lutego do 30 kwietnia roku następującego po roku podatkowym - w tym roku termin ten mija 30 kwietnia 2024 r. Termin na złożenie wniosku o zwrot nadpłaty z tytułu rocznego rozliczenia składki zdrowotnej upływałby więc 1 czerwca 2024 r. Jednak z uwagi na to, że jest to sobota, termin ten upływa 3 czerwca 2024 r.

ZUS dokonuje zwrotu kwoty nadpłaty z tytułu rocznego rozliczenia składki zdrowotnej, po złożeniu wniosku, nie później niż w terminie 3 miesięcy od upływu terminu do złożenia zeznania podatkowego za rok poprzedni. Oznacza to, że w 2024 r. ZUS dokona zwrotów do 1 sierpnia.

Korekta podstawy wymiaru składek i należnej składki na ubezpieczenie zdrowotne wykazywanych w dokumentach rozliczeniowych za ubezpieczonych (przedsiębiorcę, osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu, wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej oraz osobę prowadzącą publiczną lub niepubliczną szkołę, inną formę wychowania przedszkolnego, placówkę lub ich zespół) za poszczególne miesiące danego roku kalendarzowego może być składana do ZUS:

• do dnia przekazania wniosku o zwrot nadpłaty z tytułu rocznego rozliczenia składki zdrowotnej,

• a w przypadku jego nieprzekazania - nie później niż do końca drugiego miesiąca, licząc od upływu terminu do złożenia zeznania podatkowego za ten rok kalendarzowy (w 2024 r. będzie to 1 lipca).

4.2. Rozliczenie nadpłaty z tytułu rocznego rozliczenia składki zdrowotnej w razie braku wniosku o zwrot tej kwoty

Jeżeli płatnik składek nie złoży wniosku o zwrot nadpłaty, przy braku zaległości z tytułu składek lub nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych, kwota nadpłaty zostanie przez ZUS rozliczona na koncie płatnika składek do końca roku, w którym upływa termin na złożenie rocznego zeznania podatkowego (do kwoty tej stosuje się zasady określone w art. 24 ustawy systemowej). Wpływ na to rozliczenie może mieć informacja przekazana do ZUS przez Krajową Administrację Skarbową o rozbieżnościach pomiędzy formą opodatkowania i wysokością przychodów lub dochodów wykazanych w dokumentach przekazanych do ZUS a formą opodatkowania i wysokością przychodów lub dochodów wykazanych dla celów podatkowych.

Zgodnie z obowiązującymi zasadami nienależnie opłacone składki podlegają zaliczeniu przez ZUS z urzędu na poczet zaległych lub bieżących składek, a w razie ich braku - na poczet przyszłych składek, chyba że płatnik składek złoży wniosek o ich zwrot. Szczegółowe zasady rozliczania środków na koncie płatnika składek reguluje rozporządzenie Rady Ministrów z 21 września 2017 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Oznacza to, że tak jak w przypadku złożenia wniosku o zwrot nadpłaty z tytułu rocznego składki zdrowotnej, również w razie jego braku kwota z tego tytułu w pierwszej kolejności pokrywa zaległości płatnika składek. Jeżeli jednak płatnik składek nie posiada zaległości, to nadpłata składki zdrowotnej będzie możliwa do zwrotu na zasadach ogólnych. 

4.3. Moment, od którego możliwe jest uwzględnianie nadpłaty z tytułu rocznego rozliczenia składki zdrowotnej w rozliczeniach z ZUS

Osoba prowadząca pozarolniczą działalność, posiadająca nadpłatę z tytułu rocznego rozliczenia składki zdrowotnej i nieposiadająca zaległości z tytułu składek lub nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych, może pomniejszyć wpłatę składek na rachunek składkowy o kwotę nadpłaty, jednak nie wcześniej niż po bezskutecznym upływie terminu, w którym dopuszczalne jest złożenie wniosku o jej zwrot (w 2024 r. termin ten upływa 3 czerwca 2024 r.).

Podsumowanie

1. Wysokość podstawy wymiaru i składki zdrowotnej przedsiębiorcy uzależniona jest od formy opodatkowania.

2. Podstawę wymiaru stanowi przychód (w rozumieniu ustawy o zryczałtowanym podatku) lub dochód (w rozumieniu updof) albo ustalony procent przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z IV kwartału roku poprzedniego, łącznie z wypłatami z zysku.

3. Składka zdrowotna wynosi 9% podstawy wymiaru, z wyjątkiem przedsiębiorców, którzy wybrali opodatkowanie podatkiem liniowym - w ich przypadku stopa procentowa tej składki wynosi 4,9%.

4. Rozliczenie roczne podstawy wymiaru i składki zdrowotnej dotyczy płatników składek rozliczających podatek dochodowy na zasadach ogólnych lub ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych.

5. Okres składkowy dla form wymienionych w pkt 4 trwa od 1 lutego danego roku do 31 stycznia roku następnego.

6. Jeśli płatnik składek w trakcie roku zmieni formę opodatkowania, wówczas w rozliczeniu rocznym rozlicza składkę zdrowotną dla każdej formy odrębnie.

7. Zwrot nienależnie opłaconej składki zdrowotnej wynikający z rocznego rozliczenia dokonywany jest przez ZUS na podstawie wniosku.

Michał Daszczyński

radca prawny, specjalista z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych