Zgodnie z przepisami o publicznej służbie krwi zasłużonemu honorowemu dawcy krwi i honorowemu dawcy krwi przysługuje:

• zwolnienie od pracy oraz zwolnienie od wykonywania czynności służbowych w dniu, w którym oddaje krew, oraz w dniu następnym, a także na czas okresowego badania lekarskiego dawców krwi;

• zwrot utraconego zarobku na zasadach wynikających z przepisów prawa pracy;

• zwrot kosztów przejazdu do jednostki organizacyjnej publicznej służby krwi na zasadach określonych w przepisach w sprawie diet i innych należności z tytułu podróży służbowych na obszarze kraju; koszt przejazdu ponosi jednostka organizacyjna publicznej służby krwi;

• posiłek regeneracyjny (art. 9 ust. 1 ustawy o publicznej służbie krwi).

Dokumentem poświadczającym te uprawnienia jest zaświadczenie wydane przez:

• regionalne centrum krwiodawstwa i krwiolecznictwa, 

• Wojskowe Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa,

• Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa MSWiA.

Jednocześnie, na podstawie rozporządzenia regulującego usprawiedliwianie nieobecności w pracy, pracodawca jest zobowiązany zwolnić od pracy pracownika będącego krwiodawcą na czas oznaczony przez stację krwiodawstwa w celu oddania krwi (§ 12 rozporządzenia w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy). Pracodawca jest również zobowiązany zwolnić od pracy pracownika będącego krwiodawcą na czas niezbędny do przeprowadzenia zaleconych przez stację krwiodawstwa okresowych badań lekarskich, jeżeli nie mogą one być wykonane w czasie wolnym od pracy.

Przepisy wskazanej ustawy nie są zatem spójne z przepisami rozporządzenia. Z ustawy o publicznej służbie krwi wynika bowiem, że zasłużonemu honorowemu dawcy krwi i honorowemu dawcy krwi przysługuje m.in. 2-dniowe zwolnienie od pracy lub wykonywania czynności służbowych, a także na czas okresowego badania lekarskiego dawców krwi - na zasadach określonych w rozporządzeniu. Natomiast rozporządzenie to wskazuje, że zwolnienie od pracy obejmuje czas oznaczony przez stację krwiodawstwa w celu oddania krwi, a także czas niezbędny do przeprowadzenia zaleconych przez stację krwiodawstwa okresowych badań lekarskich, jeżeli nie mogą one być wykonane w czasie wolnym od pracy. Zatem z ustawy wynika wprost, że zwolnienie obejmuje (cały) dzień oddawania krwi i następny, natomiast z rozporządzenia, że pracownikowi przysługuje zwolnienie tylko na czas oddawania krwi, zatem tylko na część dnia. Jednak z uwagi na fakt, że ustawa jest aktem prawodawczym wyższego rzędu niż rozporządzenie, a ponadto zawiera regulację korzystniejszą dla pracownika, pracodawcy powinni stosować w tym przypadku przepis ustawy.

Tryb udzielenia dnia wolnego z tytułu oddania krwi. Pracownik, który zamierza oddawać krew, powinien z wyprzedzeniem zgłosić pracodawcy planowaną w danym dniu nieobecność. Po oddaniu krwi stacja krwiodawstwa powinna wystawić pracownikowi zaświadczenie, że faktycznie w tym dniu oddawał krew, a następnie zaświadczenie to pracownik powinien dostarczyć pracodawcy. Na podstawie zaświadczenia pracodawca udziela pracownikowi zwolnienia od pracy na dzień oddania krwi oraz następny.

Zwolnienie od pracy w przypadku nieoddania krwi mimo stawiennictwa w stacji krwiodawstwa. Powstaje wątpliwość, jak należy postąpić w przypadku, gdy pracownik stawił się w stacji krwiodawstwa w celu oddania krwi, ale okazało się, że jest to niemożliwe z przyczyn zdrowotnych. W takiej sytuacji dopuszczalne są dwa rozwiązania, w zależności od tego, czy stacja krwiodawstwa wystawiła pracownikowi zaświadczenie o przeprowadzeniu badań lekarskich, czy nie. 

Wariant 1. Wystawione przez stację krwiodawstwa zaświadczenie ze wskazaniem godzin badania okresowego krwiodawcy

Jeśli zaświadczenie zostało wystawione przez stację krwiodawstwa i jest na nim oznaczona konkretna godzina stawiennictwa pracownika oraz adnotacja o wykonaniu badań lekarskich krwiodawcy, pracodawca powinien zwolnić pracownika od pracy na wskazany w dokumencie czas z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.

Wariant 2. Brak zaświadczenia ze stacji krwiodawstwa

Jeśli stacja krwiodawstwa nie wystawiła żadnego zaświadczenia, pracodawca nie ma obowiązku udzielenia jakiegokolwiek czasu wolnego z tytułu oddania krwi przewidzianego w ustawie o publicznej służbie krwi. W tej sytuacji należy uznać, że nieobecność pracownika była usprawiedliwiona, ale nie ma podstaw do zachowania przez niego prawa do wynagrodzenia. Dobrą wolą pracodawcy będzie wyrażenie zgody na złożenie na ten czas przez pracownika wniosku o urlop wypoczynkowy (w trybie standardowym lub na żądanie), ewentualnie wniosku o zwolnienie od pracy na czas wyjścia prywatnego, które pracownik odpracuje do końca okresu rozliczeniowego.

Należy pamiętać, że przyczynami usprawiedliwiającymi nieobecność pracownika w pracy są zdarzenia i okoliczności określone przepisami prawa pracy, które uniemożliwiają stawienie się pracownika w pracy i jej świadczenie, a także inne przypadki niemożności wykonywania pracy wskazane przez pracownika i uznane przez pracodawcę za usprawiedliwiające nieobecność w pracy. W związku z tym, jeżeli pracodawca wyrazi taką wolę, to nie ma przeszkód prawnych, aby mimo braku zaświadczenia wydanego przez stację krwiodawstwa o oddawaniu krwi lub przeprowadzonych badaniach usprawiedliwił on w omawianym przypadku nieobecność pracownika w pracy i wypłacił za ten czas wynagrodzenie.

Małgorzata Podgórska

specjalista z zakresu prawa pracy, prawnik, od wielu lat zajmuje się problematyką prawa pracy