Krwiodawcy uzyskają na stałe 2 dni wolne od pracy

Sejm uchwalił 9 marca 2023 r. nowelizację uprawniającą honorowego dawcę krwi oraz zasłużonego honorowego dawcę krwi do 2 dni wolnych w zamian za oddanie krwi. Czas wolny będzie przysługiwał pracownikom w dniu oddania krwi i następnym, a także podczas okresowego badania lekarskiego dawców krwi.

Obecnie na podstawie przepisów covidowych, w okresie stanu epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego, honorowemu dawcy krwi, który oddał krew lub jej składniki, w tym osocze po chorobie COVID-19, przysługuje zwolnienie od pracy oraz zwolnienie od wykonywania czynności służbowych w dniu, w którym oddał krew lub jej składniki, oraz w dniu następnym (art. 3 pkt 2 ustawy z 21 stycznia 2021 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw).

Sejm na posiedzeniu 9 marca 2023 r. przyjął ostatecznie ustawę o Krajowej Sieci Onkologicznej, która m.in. nowelizuje ustawę o publicznej służbie krwi, wprowadzając prawo do 2 dni wolnych dla krwiodawców na stałe, niezależnie od stanów epidemicznych.

Czas wolny za oddanie krwi po nowelizacji 

Zgodnie z nowymi przepisami zasłużonemu honorowemu dawcy i honorowemu dawcy krwi będzie przysługiwało zwolnienie od pracy oraz zwolnienie od wykonywania czynności służbowych w dniu, w którym oddaje krew, oraz w dniu następnym, a także na czas okresowego badania lekarskiego dawców krwi (art. 42 pkt 1a ustawy o Krajowej Sieci Onkologicznej). W praktyce oznacza to, że dotychczas obowiązujące przepisy covidowe będą obowiązywały już na stałe. 

Przyjęta ostatecznie treść ustawy nie precyzuje, kiedy kończy się dzień, co może budzić wątpliwości w przypadku zastosowania nowej regulacji w przypadku pracy zmianowej. W toku prac legislacyjnych w jednej z wersji projektów ustawy o krwiodawstwie i krwiolecznictwie w treści przepisu uprawniającego do dni wolnych za oddanie krwi wpisano dokładną regulację na wypadek pracy zmianowej. Zgodnie z tą propozycją w przypadku dawców krwi pracujących lub odbywających służbę w systemie pracy zmianowej zwolnienie miało obejmować zmianę roboczą, która zaczęła się w dniu, w którym oddano krew lub jej składniki, oraz dzień następny. Biorąc pod uwagę, że takie podejście zostało zapisane w projekcie ustawy, rozsądne wydaje się jego stosowanie w praktyce.

Osoby uprawnione do zwolnienia od pracy

Znowelizowany przepis przyznaje prawo do czasu wolnego honorowym dawcom krwi oraz zasłużonym honorowym dawcom krwi. Obie te kategorie zostały zdefiniowane w ustawie i nie budzą wątpliwości.

Honorowym dawcą krwi jest w zasadzie każda osoba, która oddała krew. Osoby te otrzymują legitymację "Honorowego Dawcy Krwi" wydaną przez jednostkę organizacyjną publicznej służby krwi, w której oddali krew lub jej składniki.

Natomiast zasłużony honorowy dawca krwi to osoba, która oddała w dowolnym okresie co najmniej 5 litów krwi w przypadku kobiet i 6 litrów krwi w przypadku mężczyzn. Tytuł przysługuje także dawcom, którzy oddali odpowiadającą tej objętości krwi ilość jej składników.

Oznacza to, że zwolnienie od pracy w wymiarze 2 dni niewątpliwie przysługuje każdej osobie, która oddała krew i posiada legitymację "Honorowego Dawcy Krwi" lub "Zasłużonego Honorowego Dawcy Krwi".

Wątpliwości pojawiają się w sytuacji, gdy nie dojdzie do oddania krwi. Przepis dający uprawnienie do dni wolnych za oddanie krwi został sformułowany w ten sposób, że pracownikowi przysługuje zwolnienie w dniu, w którym oddaje krew, oraz w dniu następnym. Zatem już samo brzmienie sugeruje, że przywilej ten dotyczy tylko osób, u których donacja krwi doszła do skutku. Ponadto skoro grono uprawnionych do dni wolnych, których wymienia przepis, to honorowi dawcy krwi oraz zasłużeni honorowi dawcy krwi, a do nich zaliczają się tylko ci, którzy krew oddali, należałoby uznać, że zwolnienie od pracy przysługuje tylko w sytuacji udanego dawstwa. Oznaczałoby to, że czas wolny nie przysługuje osobie, która zgłosiła się do stacji krwiodawstwa, ale nie udało się jej oddać krwi.

Jednak dotychczasowa praktyka stacji krwiodawstwa była inna. Wystawiały one zaświadczenia o ewentualnej niezdolności do pracy nawet w sytuacji, kiedy krwi nie udało się pobrać. Ponadto w zaświadczeniach tych był określany czas, w jakim pracodawca powinien usprawiedliwić pracownikowi nieobecność z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Nie zawsze były to pełne dni. Najczęściej w przypadku przeciwwskazań do oddania krwi stacja wpisywała w zaświadczeniu wyłącznie czas spędzony w placówce, a nie cały dzień.

Trudno ocenić, na ile nowelizacja przepisu wpłynie na dotychczasową praktykę stacji krwiodawstwa. 

Zwolnienie od pracy tylko dla pracowników

W regulacji, która uprawnia osoby oddające krew do dni wolnych od pracy, wskazano, że przysługują one w formie:

• zwolnienia od pracy lub
• zwolnienia od zajęć służbowych.

Wskazanie tych dwóch form zwolnienia sugeruje, że pracownicy, których dotyczy zwolnienie od pracy, nie są jedyną grupą uprawnioną do korzystania z tego przywileju. Grupą, która może korzystać ze zwolnienia od pracy za oddanie krwi, są także służby mundurowe. 

Natomiast często sprzeczne opinie w tym zakresie odnoszą się do osób zatrudnianych na podstawie umów cywilnoprawnych. Jednak większość specjalistów ocenia, że zwolnienie od pracy w związku z oddaniem krwi nie obejmuje np. zleceniobiorców. W przepisach regulujących tę kwestię określono bowiem, że zwrot utraconego zarobku za ten czas przysługuje na zasadach wynikających z przepisów prawa pracy.

Wejście w życie przepisów

Ustawa, ostatecznie przyjęta przez Sejm 9 marca 2023 r., została przekazana do podpisu prezydenta. Wejdzie w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. W treści ustawy nie zawarto przepisów przejściowych odnoszących się do jej części poświęconej zwolnieniom od pracy po oddaniu krwi.

Magdalena Sybilska-Bonicka

specjalista z zakresu prawa pracy, prawnik, redaktor MONITORA prawa pracy i ubezpieczeń, wieloletni praktyk, trener biznesu i były wykładowca akademicki z zakresu prawa pracy