Fakt wykonywania zadań służbowych poza zakładem pracy nie zwalnia pracowników z obowiązku zachowania trzeźwości w miejscu i czasie pracy. Powstaje wątpliwość, czy pracodawca może zweryfikować trzeźwość pracownika wykonującego pracę zdalnie np. w swoim domu.

Dopuszczalność kontroli trzeźwości pracowników zdalnych. Pracodawca w przypadku pracowników zdalnych ma prawo przeprowadzać kontrolę:

• wykonywania pracy zdalnej przez pracownika, 

• w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy 

• przestrzegania wymogów w zakresie bezpieczeństwa i ochrony informacji, w tym procedur ochrony danych osobowych

- na zasadach określonych w porozumieniu lub regulaminie pracy zdalnej (art. 67²⁸ § 1 Kodeksu pracy).

Natomiast wdrożenie kontroli trzeźwości dopuszczalne się, jeżeli jest to niezbędne dla zapewnienia ochrony:

• życia i zdrowia pracowników lub innych osób

• mienia (art. 22^1c § 1 Kodeksu pracy).

Oznacza to, że kontrola trzeźwości pracownika zdalnego powinna obejmować sferę jego obowiązków zawodowych lub dotyczyć bhp, a dodatkowo musi być niezbędna dla zapewnienia ochrony życia, zdrowa lub mienia. W przypadku pracy wykonywanej w domu, która w praktyce ma charakter siedzący i bez bezpośredniego kontaktu z innymi osobami, spełnienie przesłanki ochrony życia, zdrowia lub mienia może być trudne. Wskazuje na to w swoim stanowisku Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej.

MRiPS

(…) nie wydaje się by pracownicy wykonujący pracę zdalną spełniali przesłanki objęcia kontrolą trzeźwości lub kontrolą na obecność środków działających podobnie do alkoholu, kontrole takie można przeprowadzić, gdy są niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia. Co do zasady praca zdalna jest wykonywana przez pracowników za pomocą urządzeń teleinformatycznych i nie niesie za sobą wysokiego ryzyka dla zdrowia, życia czy mienia. Gdyby jednak pracownicy wykonujący pracę zdalną spełnili przesłanki zawarte we wprowadzanych przepisach, mogą zostać objęci odpowiednią kontrolą, bo to pracodawca ustala grupę lub grupy pracowników objętych kontrolą i sposób jej przeprowadzenia (stanowisko MRiPS "Praca zdalna - pytania i odpowiedzi" opublikowane na www.gov.pl/rodzina). 

W podobnym tonie wypowiedział się w tym temacie Główny Inspektorat Pracy. Wskazał on, że teoretycznie możliwe jest wykonywanie kontroli trzeźwości pracownika zdalnego, jeśli spełnione zostaną przesłanki ustawowe (ochrona życia, zdrowia lub mienia), jednak w praktyce pracodawca może mieć ograniczoną możliwość kontrolowania stanu trzeźwości pracowników w takim przypadku.

PIP

(…) przy spełnieniu ustawowych przesłanek kontrolą trzeźwości mogą zostać objęci także pracownicy pracujący zdalnie. Decydujące w tym zakresie będą postanowienia obowiązującego u pracodawcy układu, regulaminu lub obwieszczenia określające zasady przeprowadzania kontroli trzeźwości pracowników. Wydaje się jednak, że w praktyce w przypadku pracy zdalnej pracodawca może mieć ograniczoną możliwość kontrolowania stanu trzeźwości pracowników. Inaczej wygląda sytuacja, gdy pracownicy stawiają się w siedzibie pracodawcy lub innym wyznaczonym miejscu pracy i tam poddani są kontroli trzeźwości, a inaczej, gdy pracownik pracuje zdalnie, najczęściej w miejscu swojego zamieszkania. Należy pamiętać, że w przypadku pracy zdalnej badanie stanu trzeźwości nie może naruszać godności oraz innych dóbr osobistych pracownika, w tym prawa do prywatności pracownika i pozostałych domowników (stanowisko PIP z 6 kwietnia 2023 r. opublikowane na www.pip.gov.pl).

Jednak oba stanowiska nie wykluczają sytuacji, kiedy kontrola taka mogłaby być uzasadniona. Zatem jeśli pracodawca oceni, że istnieje ryzyko zagrożenia życia, zdrowia albo mienia, może wdrożyć takie kontrole.

Wymogi formalne wdrożenia kontroli trzeźwości przy pracy zdalnej. Pracodawca, chcąc objąć pracowników zdalnych zakładową kontrolą trzeźwości, powinien wprowadzić odpowiednie regulacje do przepisów wewnątrzzakładowych. Zwracała na to uwagę w swoim stanowisku PIP, wskazując na decydującą rolę postanowień obowiązującego u pracodawcy układu, regulaminu pracy lub obwieszczenia, określających zasady przeprowadzania kontroli trzeźwości pracowników. Wynika to wprost z przepisów o kontroli trzeźwości, które nakazują zawarcie takich regulacji właśnie w układzie zbiorowym, regulaminie pracy lub obwieszczeniu (art. 22^1c § 10 Kodeksu pracy).

Równolegle przepisy o pracy zdalnej wskazują, że w porozumieniu lub regulaminie pracy zdalnej należy wskazać zasady kontroli w zakresie bhp, jak również zasady kontroli wykonywania pracy przez pracownika świadczącego pracę zdalną, przestrzegania wymogów w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony informacji, w tym procedur ochrony danych osobowych (art. 67²⁰ § 6 pkt 4-6 Kodeksu pracy). Ponieważ kontrole trzeźwości mają swoją specyfikę i przebiegają w wyjątkowy sposób, należy je wyraźnie opisać w zasadach obowiązujących w tym zakresie. Szczególnie że katalog postanowień, które powinien zawierać regulamin lub porozumienie w sprawie pracy zdalnej, obejmuje jedynie ich zakres minimalny, co oznacza, że pracodawca może umieścić w nim szersze informacje. 

Najbezpieczniejszą więc dla pracodawcy praktyką będzie zamieszczenie postanowień o kontroli trzeźwości w pracy zdalnej w obu dokumentach zakładowych - układzie zbiorowym, regulaminie pracy lub obwieszczeniu oraz równolegle w porozumieniu lub regulaminie pracy zdalnej.

Sebastian Kryczka 

ekspert z zakresu prawa pracy, prawnik, były pracownik Państwowej Inspekcji Pracy, od ponad dwudziestu lat specjalizuje się w problematyce prawa pracy oraz zagadnieniach kontroli i nadzoru nad przestrzeganiem prawa pracy, autor wielu komentarzy, artykułów i porad z zakresu prawa pracy, bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony danych osobowych