9/2023, data dodania: 16.08.2023 Czy pracodawca może z własnej inicjatywy wysłać pracownika na dodatkowe okresowe badania lekarskie
PROBLEM
Pracownik miesiąc temu przechodził badania okresowe, w wyniku których lekarz medycyny pracy nie dopuścił go do pracy z uwagi na wysokie ciśnienie. Jednocześnie odesłał pracownika do lekarza rodzinnego, który stwierdził, że osoba ta nie ma nadciśnienia, i wydał zaświadczenie, na podstawie którego lekarz medycyny pracy dopuścił pracownika do pracy. Tydzień temu pracownik zgłosił złe samopoczucie w trakcie pracy. Udał się do punktu opatrunkowego na terenie zakładu, gdzie stwierdzono u niego skoki ciśnienia. Pracownik przebywa teraz na zwolnieniu lekarskim, które łącznie będzie trwało 3 tygodnie. Czy po powrocie tej osoby ze zwolnienia jest możliwość ponownego wysłania jej na badania okresowe z inicjatywy pracodawcy, mimo że nieobecność pracownika w pracy nie przekraczała 30 dni?
RADA
Pracodawca ma prawo wysłać pracownika na okresowe badania lekarskie, nawet jeżeli nie minął jeszcze termin badania podany w orzeczeniu lekarskim, w przypadku gdy stan zdrowia tego pracownika ulega pogorszeniu, a w ocenie pracodawcy może to wpływać negatywnie na bezpieczeństwo w procesie pracy i stanowić zagrożenie zarówno dla pracownika, jak i innych zatrudnionych. W tym celu powinien skontaktować się z lekarzem medycyny pracy, który sprawuje opiekę medyczną nad pracownikami.
UZASADNIENIE
Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Jest zobowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest zobowiązany:
- organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
- reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy.
Zatem również sprawowanie pieczy nad stanem zdrowia pracowników, pozwalającym na bezpieczną i higieniczną pracę, należy do obowiązków każdego pracodawcy. Oczywiście pracodawca nie ma prawa "wglądu" we wszystkie szczegółowe kwestie zdrowotne pracownika, ma jednak obowiązek czuwać, by stan zdrowia pracownika nie miał negatywnego wpływu na bezpieczeństwo pracy w firmie, w tym na bezpieczeństwo pracy innych osób.
Okresowe badania lekarskie. Pracownik podlega okresowym badaniom lekarskim, które kończą się orzeczeniem lekarskim stwierdzającym:
- brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku lub
- istnienie przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na określonym stanowisku - w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie.
Orzeczenie lekarskie zachowuje swoją aktualność do upływu daty wskazanej na tym orzeczeniu jako termin przeprowadzenia kolejnych badań okresowych.
Zakres i częstotliwość badań profilaktycznych, w tym okresowych badań lekarskich, są uregulowane szczegółowo w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników. Zależą one od czynników niebezpiecznych, szkodliwych lub uciążliwych występujących na stanowisku pracy oraz - w niektórych przypadkach - od wieku pracownika.
Tabela. Przykładowe wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników
| Lp. | Czynnik niebezpieczny, szkodliwy lub uciążliwy | Zakres badań profilaktycznych | Częstotliwość badań profilaktycznych |
| 1. | Hałas | Badanie lekarskie, badanie otoskopowe i akumetryczne; audiometria tonalna (badanie przewodnictwa powietrznego dla częstotliwości 0,5-8 kHz) obligatoryjna przy hałasie o poziomie LEX8h ≥ 80 dB | Co 1 rok przez pierwsze 3 lata narażenia, następne co 3 lata |
| 2. | Mikroklimat zimny | Badanie lekarskie, EKG, spirometria, badanie ogólne moczu, oznaczenie stężenia glukozy i kreatyniny we krwi | Do 45 r.ż. co 3 lata, po 45 r.ż. co 2 lata; w przypadku pracy w zakresie temperatur od -25°C do -45°C pierwsze badanie okresowe po 6 miesiącach, następne co 1 rok; w przypadku pracy w temperaturze poniżej -45°C pierwsze badanie okresowe po 3 miesiącach, kolejne co 6 miesięcy |
| 3. | Prace wymagające sprawności psychoruchowej | Badanie lekarskie; w zależności od wskazań wykonanie właściwych dla stanowiska testów sprawności psychoruchowej; w każdym przypadku konieczna ocena funkcji organizmu niezbędnych do bezpiecznego wykonywania pracy | Co 1-2 lata, powyżej 50 r.ż. co 1 rok |
| 4. | Niekorzystne czynniki psychospołeczne: zagrożenia wynikające z pracy na stanowiskach decyzyjnych i związanych z odpowiedzialnością | Badanie lekarskie, lipidogram, EKG | Co 2-5 lat |
Możliwość wykonania badania medycyny pracy w innym terminie niż wskazany w orzeczeniu. Orzeczenie lekarskie zachowuje aktualność w okresie wymienionym w tym orzeczeniu. Jednak staje się nieaktualne w razie wystąpienia w tym okresie zdarzeń, które mogą wskazywać na zmianę w stanie zdrowia. Wskazał na to Sąd Najwyższy w wyroku z 18 grudnia 2002 r. (I PK 44/02, OSNP 2004/12/209). Z takiego stanowiska Sądu Najwyższego wynika, że pracodawca, kierując się zasadą dbałości o bezpieczeństwo pracy, ma możliwość podjęcia inicjatywy przeprowadzenia dodatkowych badań medycyny pracy, niezależnie od terminów ważności orzeczenia o zdolności do pracy.
Ważne
Orzeczenie lekarskie o zdolności do pracy zachowuje aktualność w okresie w nim wymienionym, a staje się nieaktualne w przypadku wystąpienia w tym okresie zdarzeń, które mogą wskazywać na zmianę stanu zdrowia pracownika.
Wątpliwości budzi jednak to, w jakiej formule pracodawca powinien skierować pracownika na dodatkowe badania. Przepisy nie przewidują wprost procedur działania w takiej sytuacji. Również przepisy dotyczące ochrony danych osobowych mogą powodować obawy pracodawców przed wystawianiem skierowań na badania medycyny pracy poza określonymi w Kodeksie pracy wprost zasadami, tj. w ramach badań okresowych lub kontrolnych.
Dobrą i bezpieczną dla pracodawców praktyką będzie skontaktowanie się z placówką medyczną i lekarzem medycyny pracy sprawującym pieczę nad zakładem pracy. Przekazane informacje pozwolą lekarzowi na podjęcie adekwatnych działań i ustalenie z pracodawcą zasad postępowania w konkretnej sytuacji.
Przykład
Zatrudniony w firmie budowlanej operator żurawia wieżowego podczas przerwy w pracy w pomieszczeniu socjalnym upadł na ziemię i dostał drgawek. Zostało wezwane do niego pogotowie, które jednak udzieliło tylko doraźnej pomocy. Ponieważ poszkodowany po wypadku czuł się dobrze, nie zabrano go do szpitala. Zalecono mu tylko wizytę u lekarza pierwszego kontaktu i odpoczynek do końca tygodnia. Świadkowie zdarzenia obecni wtedy na przerwie śniadaniowej przekazali kierownikowi budowy, że wyglądało to na atak padaczki. W takiej sytuacji pracodawca ma uzasadnione obawy o bezpieczeństwo samego pracownika, a także pozostałych zatrudnionych. Jeśli taka sytuacja miałaby miejsce w trakcie pracy w kabinie dźwigu, istniałoby duże ryzyko groźnego wypadku przy pracy na terenie budowy. Z tego powodu pracodawca niezwłocznie skontaktował się z placówką medyczną sprawującą opiekę nad pracownikami. Lekarz medycyny pracy w toku konsultacji zalecił pracodawcy niezwłoczne wystawienie skierowania na badania kontrolne medycyny pracy dla tego pracownika.
Według wielu ekspertów możliwe jest także wystawienie skierowania na badania profilaktyczne bezpośrednio przez pracodawcę. W takim skierowaniu powinno znaleźć się uzasadnienie wskazujące na zauważalną zmianę w stanie zdrowia pracownika, która w ocenie pracodawcy może wpływać negatywnie na bezpieczeństwo zarówno pracownika, jak i procesów pracy, a także innych zatrudnionych. Jednak w tej sytuacji należy liczyć się z ryzykiem zakwestionowania takiego skierowania przez samego pracownika, który obawiając się o możliwość zarobkowania będzie twierdził, że jest ono niezasadne. Może też stawiać zarzuty przekroczenia uprawnień w zakresie przetwarzania danych osobowych o stanie zdrowia. Jednak ryzyko nałożenia na pracodawcę kary przez zawiadomione przez pracownika PIP i UODO jest w takim przypadku niewielkie, ponieważ oczywiste jest, że pracodawca kierował się dbałością o bezpieczeństwo pracowników w procesie pracy, co stanowi jego obowiązek.
Zakres badania medycyny pracy. Lekarz przeprowadzający badanie profilaktyczne może poszerzyć jego zakres o dodatkowe specjalistyczne badania konsultacyjne, w zależności od wskazań, w szczególności: otolaryngologiczne, neurologiczne, okulistyczne, dermatologiczne, alergologiczne lub psychologiczne, oraz badania dodatkowe. Lekarz medycyny pracy może także wyznaczyć krótszy termin następnego badania okresowego, niż to określono we wskazówkach metodycznych, jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne do prawidłowej oceny stanu zdrowia osoby przyjmowanej do pracy lub pracownika.
Podstawa prawna
- art. 94 pkt 4, art. 207 § 1, art. 227 § 1, § 2 ust. 1 i 3, art. 229 § 2, art. 283 § 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy - j.t. Dz.U. z 2023 r. poz. 1465
- załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy - j.t. Dz.U. z 2023 r. poz. 607
POWOŁANE ORZECZENIA SĄDÓW:
- wyrok SN z 18 grudnia 2002 r. (I PK 44/02, OSNP 2004/12/209)
Marta Goroszkiewicz
specjalista z zakresu prawa pracy, ze szczególnym uwzględnieniem tematyki bhp, prawnik
