Przepisy nie definiują wypadku jako takiego. Można przyjąć, że każdy wypadek jest zdarzeniem nagłym, wywołanym przyczyną zewnętrzną, powodującym uraz lub śmierć. Jednak aby zdarzenie mogło być kwalifikowane w kategoriach wypadku przy pracy, musi spełniać dodatkowe kryterium - wykazywać związek z pracą. Brak takiego związku powoduje, że niezależnie od wystąpienia i jednoznaczności pozostałych trzech cech określonego zdarzenia nie będzie można zakwalifikować jako wypadku przy pracy.

Miejsce wypadku przy pracy. Do wypadków przy pracy może dochodzić niezależnie od miejsca wykonywania obowiązków pracowniczych. Wykonywanie pracy na terenie zakładu czy w innej jednostce organizacyjnej nie jest konieczne do uznawania danego zdarzenia za wypadek przy pracy. Zatem do wypadków przy pracy może dochodzić również w ramach pracy wykonywanej na odległość, w tym pracy zdalnej, niezależnie od tego czy jest ona wykonywana w domu, mieszkaniu czy przykładowo w wynajętym pomieszczeniu biurowym.

Związek wypadku z pracą. Ze względu na specyfikę wykonywania pracy zdalnej oraz to, że nie jest ona objęta monitoringiem wizyjnym, często pomocnym w odtworzeniu przebiegu zdarzenia i tym samym jego właściwej kwalifikacji, mogą pojawić się problemy z prawidłową oceną zdarzenia. Wynika to z faktu, że praca zdalna może sprzyjać niekontrolowanemu łączeniu życia zawodowego z czynnościami, które nie wykazują związku z pracą, a pracownik zawsze będzie zainteresowany uznaniem zdarzenia w kategoriach wypadku przy pracy.

W przedstawionym przez Państwa przypadku nie ma żadnych wątpliwości, że zdarzenie, w którym brał udział pracownik, powinno być przedmiotem rozważań zespołu powypadkowego. 

Postępowanie powypadkowe przy pracy zdalnej. Wystąpienie wypadku, niezależnie od miejsca wykonywania obowiązków pracowniczych, powinno zostać zgłoszone pracodawcy. Oczywiście nie dotyczy to wypadków, do których dochodzi całkowicie w sferze prywatnej poza czasem pracy, w ramach odpoczynku dobowego czy tygodniowego, nawet gdyby doszło do niego w obrębie stanowiska pracy zdalnej. Jednak sytuacja, w której do zdarzenia dochodzi podczas potrzeby skorzystania z toalety w ramach przymusowej przerwy od pracy, powinna być zgłoszona pracodawcy.

Zgłoszenie takie nie powinno zostać przez pracodawcę zignorowane. Ma on wówczas obowiązek rozpocząć postępowanie powypadkowe, które będzie realizowane na podstawie przepisów rozporządzenia w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy.

Należy jednak zauważyć, że przepisy o pracy zdalnej zawierają szczególną regulację, która przewiduje możliwość zastosowania odstępstwa od jednej z podstawowych czynności dowodowych, jaką są oględziny. Z regulacji pracy zdalnej wynika, że oględzin miejsca wypadku dokonuje się po zgłoszeniu wypadku przy pracy zdalnej, w terminie uzgodnionym przez pracownika (albo jego domownika, w przypadku gdy pracownik ze względu na stan zdrowia nie jest w stanie uzgodnić tego terminu) i członków zespołu powypadkowego. Zespół powypadkowy może odstąpić od przeprowadzenia oględzin miejsca wypadku przy pracy zdalnej, jeżeli uzna, że okoliczności i przyczyny wypadku nie budzą jego wątpliwości.

To, czy faktycznie dojdzie do oględzin, zależy od subiektywnej oceny zespołu powypadkowego. W sytuacji opisanej w pytaniu, jeśli do zdarzenia doszło poza stanowiskiem pracy, nie ma ono związku z narzędziami pracy oraz wyposażeniem stanowiska pracy, to można przyjąć, że zespół będzie mógł podjąć decyzję w sprawie odstąpienia od przeprowadzenia oględzin. Jeżeli jednak zespół uzna, że wyjaśnienia pracownika są niespójne, wewnętrznie sprzeczne, wówczas oględziny powinny zostać przeprowadzone.

Podobnie jak w przypadku, gdy do zdarzenia dochodzi poza pracą zdalną, postępowanie powypadkowe powinno zakończyć się sporządzeniem dokumentacji. Niezbędna jest również ostateczna prawna kwalifikacja zdarzenia, czyli zespół musi ustalić, czy było ono wyłącznie wypadkiem, czy może wypadkiem przy pracy.

Zakwalifikowanie przez zespół zdarzenia jako wypadku przy pracy. Biorąc pod uwagę, że w przeszłości duża część zdarzeń, do których dochodziło podczas przerwy w pracy, w tym podczas korzystania z pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych, była kwalifikowana w kategoriach wypadków przy pracy, istnieje możliwość zakwalifikowania omawianego zdarzenia w kategoriach wypadku przy pracy. Potwierdza to także orzecznictwo, w którym Sąd Najwyższy wyraźnie definiuje pojęcie "zerwania związku z pracą" i zaznacza, że dopiero po stwierdzeniu, iż do tego doszło, wypadek nie będzie miał cech wypadku przy pracy (wyrok SN z 17 września 2008 r., I UK 66/08, OSNP 2010/3-4/47, wyrok SN z 22 grudnia 2005 r., II PK 203/05).

Ponadto w orzecznictwie została wskazana możliwość zakwalifikowania jako wypadku przy pracy zdarzenia, które nie nastąpiło w ścisłym związku z wykonywaniem zadań służbowych.

SN

(…) przepis art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych umożliwia uznanie związku z pracą nie tylko wypadku, który zdarzył się podczas wykonywania przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia, ale również takiego, który nastąpił w związku z wykonywaniem tego rodzaju czynności. Związek funkcjonalny z pracą istnieje niezależnie od czasu i miejsca, w którym wypadek nastąpił (wyrok SN z 17 lipca 2006 r., I UK 28/06).

Ponieważ Sąd Najwyższy uznał, że nie zrywa związku z pracą ten, kto spożywa posiłek lub nawet wychodzi na obiad w czasie przerwy w pracy (wyrok SN z 17 września 2008 r., I UK 66/08, OSNP 2010/3-4/47), przez analogię można przyjąć, że załatwienie potrzeby fizjologicznej, które jest sytuacją nieuniknioną w toku pracy, niezależną od pracodawcy i od pracownika, również nie spełnia znamion zerwania związku z pracą. Zatem wypadek, do którego doszło w trakcie tego rodzaju przerwy w pracy, można uznać za wypadek przy pracy.

Kwalifikacja zdarzenia związanego z wypadkiem mogłaby być inna, gdyby korzystanie z pomieszczenia łazienki czy toalety miało miejsce w celach wyłącznie prywatnych lub przed rozpoczęciem pracy czy po jej zakończeniu.

POWOŁANE ORZECZENIA SĄDÓW:

• wyrok SN z 17 września 2008 r. (I UK 66/08, OSNP 2010/3-4/47)
• wyrok SN z 22 grudnia 2005 r. (II PK 203/05)
• wyrok SN z 17 lipca 2006 r. (I UK 28/06)

Sebastian Kryczka

ekspert z zakresu prawa pracy, prawnik, były pracownik Państwowej Inspekcji Pracy, od kilkunastu lat specjalizuje się w problematyce prawa pracy oraz zagadnieniach kontroli i nadzoru nad przestrzeganiem prawa pracy, autor wielu komentarzy, artykułów i porad z zakresu prawa pracy, bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony danych osobowych