Fundacja rodzinna - jak założyć, prowadzić i rozliczać

Odpowiedzią na potrzebę zapewnienie bezpiecznego i efektywnego przekazywania majątku następnym pokoleniom jest ustawa z 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (dalej ustawa). Obowiązująca od 22 maja 2023 r. ma zaspokajać także potrzeby przedsiębiorców w zakresie oddzielenia niektórych składników majątku od bieżącej działalności gospodarczej i umożliwić czerpanie z nich korzyści przyszłym pokoleniom. Założenia ustawy wzorowano na sprawdzonych rozwiązaniach przewidzianych w ustawodawstwie innych krajów europejskich, takich jak Austria, Niemcy czy też Liechtenstein. W opracowaniu przedstawiamy, jak działa ta nowa forma zarządzania majątkiem.

 

Czym jest fundacja rodzinna

Fundacja rodzinna (dalej również jako FR) jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów, rozumianych jako osoby uprawnione do otrzymywania świadczeń od fundacji rodzinnej.

Cel fundacji rodzinnej musi być określony przez fundatora w jej statucie. Przy tym, zdaniem ustawodawcy, głównym celem, który ma realizować fundacja rodzinna, jest założenie, że majątek rodzinny i ryzyko bieżącej działalności są od siebie formalnie odseparowane. Ewentualne niepowodzenia w przyszłości prowadzonej działalności gospodarczej, jak i jej bankructwo nie będzie wpływało na majątek fundacji rodzinnej. Z tego majątku nadal będą mogły czerpać następne pokolenia fundatora. Majątek rodzinny staje się własnością takiej fundacji. 

Warto zaznaczyć, że fundację rodzinną można uznać za jedno z narzędzi sukcesyjnych, które może być uzupełniane przez inne mechanizmy istniejące w polskim prawie, takie jak wskazanie zarządcy sukcesyjnego czy też ustanowienie zapisu windykacyjnego przedsiębiorstwa. W przypadku osób posiadających majątek znacznej wartości i o skomplikowanej i zróżnicowanej strukturze zaleca się łączne korzystanie z istniejących narzędzi, takich jak: fundacja, testament z zapisem windykacyjnym połączone z darowiznami za życia i zrzeczeniem się zachowków etc. 

Fundacji rodzinnej nie można w żaden sposób utożsamiać z fundacją działającą w oparciu o ustawę z 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach. Inny jest jej cel powołania oraz sposób działania. Fundacja rodzinna to zatem nowy typ osoby prawnej w polskim prawie.

Fundacja rodzinna nabywa osobowość prawną z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych. Rejestr fundacji rodzinnych prowadzi jeden sąd w Polsce - wybrano w tym celu Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Wpis do rejestru fundacji kosztuje 500 zł, a wpis zmian 250 zł. 

Fundacja rodzinna może mieć dowolną nazwę, przy czym elementem tej nazwy musi być oznaczenie "Fundacja rodzinna", dopuszczalne jest używanie w obrocie skrótu "F.R." - art. 3 ustawy.

Uwaga! Fundacje, które działają aktualnie w oparciu o ustawę z 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach i mają w swojej nazwie oznaczenie fundacja rodzinna, muszą w terminie do 22 lipca 2023 r. zmienić nazwę przez usunięcie słów "Fundacja rodzinna". Powinny one zgłosić taką zmianę do KRS najpóźniej do 22 sierpnia 2023 r. pod rygorem wszczęcia przez KRS tzw. postępowania przymuszającego (zobowiązującego zarządy fundacji do dokonania zmian zasadniczo przez wymierzanie grzywien). Zgłoszenie zmiany do KRS nie podlega opłacie sądowej.

Jakie są podstawowe cele fundacji rodzinnej

Podstawowym celem fundacji rodzinnej jest realizacja na rzecz beneficjentów, świadczeń, które fundator określi w statucie fundacji rodzinnej. Przez świadczenie rozumie się przekazywanie przez fundację rodzinną beneficjentom:

• ruchomości,
• nieruchomości,
• pieniędzy - przy czym w takim przypadku wypłata musi następować za pośrednictwem rachunku bankowego,
• praw,
• jak i też czasowe udostępnianie wymienionych "świadczeń".

 

Statut FR każdorazowo określa, kto, kiedy i na jakich zasadach może otrzymywać świadczenia od fundacji rodzinnej. Osoby wskazane w statucie i uprawnione do otrzymywania takich świadczeń są nazywane beneficjentami. 

Jakie rodzaje działalności gospodarczej mogą prowadzić fundacje rodzinne

Należy zauważyć, że art. 5 ustawy wskazuje, iż fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą wyłącznie w zakresie opisanym w tym przepisie. Jednocześnie jednak art. 24r updop (dodany ustawą o fundacji rodzinnej) wyraźnie wskazuje na dopuszczalność prowadzenia przez fundację rodzinną działalności gospodarczej w zakresie szerszym niż określono w art. 5 ustawy. Ustawa nie przewiduje sankcji za prowadzenie działalności gospodarczej przez fundację rodzinną w zakresie wykraczającym poza katalog opisany w art. 5 ustawy (zob. tabelę 1). Uznać więc należy, iż fundacja rodzinna może faktycznie prowadzić każdy rodzaj działalności gospodarczej. W praktyce takie sytuacje nie będą jednak zdarzać się często. Wynika to z przepisów podatkowych. Przepis art. 24r updop zawiera bowiem "sankcyjną" stawkę opodatkowania CIT w wysokości 25% od dochodu fundacji rodzinnej z działalności wykraczającej poza katalog z art. 5 ustawy. Trudno więc przypuszczać, że zarząd jakiekolwiek fundacji rodzinnej dopuściłby do takiej niekorzystnej dla niej sytuacji.

Tabela 1. Katalog dopuszczalnej działalności gospodarczej wynikający z art. 5 ustawy

Dopuszczalna działalność gospodarcza	UWAGI
zbywanie mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia	W niektórych sytuacjach trudne będzie ustalenie, czy dany składnik mienia został nabyty w celu dalszego zbycia. Konieczne tu będzie wykształcenie odpowiedniej praktyki orzeczniczej w tym zakresie.
najem, dzierżawa lub udostępnianie mienia do korzystania na innej podstawie	Można założyć, że będzie to najczęstsza forma prowadzenia działalności gospodarczej przez fundacje rodzinne. Często fundator w celu ochrony swojego majątku prywatnego przed przyszłymi zmianami koniunktury będzie wyposażał fundację rodzinną w nieruchomości, które będzie ona wynajmować.
przystępowanie do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwo w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach	W praktyce oznacza to możliwość nabywania i zbywania udziałów oraz akcji spółek kapitałowych, a także praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej.
nabywanie i zbywanie papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze	Dochód fundacji rodzinnej podlega zwolnieniu z CIT (więcej na ten temat w części opracowania dotyczącej podatków), zwolnienie to obejmuje zarówno dochód z zysków kapitałowych, jak i też dochód w CIT z obrotu kryptowalutami.
udzielanie pożyczek	Pożyczki mogą być udzielane wyłącznie:  spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje,  spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik,  beneficjentom.
obrót zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej	Praktyka pokaże, czy obrót walutą będzie miał znaczenie dla dochodów fundacji rodzinnych.
produkcja przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu	Działalność tę fundacja rodzinna może wykonywać wyłącznie w związku z prowadzonym gospodarstwem rolnym.
gospodarka leśna	Działalność tę fundacja rodzinna może wykonywać wyłącznie w związku z prowadzonym gospodarstwem rolnym.

 

Przy tym należy zaznaczyć, że fundacje rodzinne nie muszą prowadzić obowiązkowo działalności gospodarczej. Tym samym można wyróżnić dwa typy fundacji rodzinnej:

• prowadzące działalność gospodarczą,
• nieprowadzące działalności gospodarczej. 

Jak powstaje fundacja rodzinna

Fundacja rodzinna powstaje w rezultacie złożenia oświadczenia o ustanowieniu fundacji w akcie założycielskim (jeden lub więcej fundatorów) albo w testamencie (tylko jeden fundator) - w obu przypadkach w formie aktu notarialnego.

Etapy powstawania fundacji rodzinnej pokazano na rysunku 1.

Rysunek 1. Etapy powstawania fundacji rodzinnej

złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej przez fundatora

 

ustalenie statutu

 

sporządzenie spisu mienia

 

ustanowienie organów fundacji rodzinnej

 

wniesienie funduszu założycielskiego przed wpisaniem do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo wniesienie funduszu założycielskiego w terminie dwóch lat od dnia wpisania fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie

 

wpisanie do rejestru fundacji rodzinnych

 

Fundacja może działać jeszcze przed dokończeniem wszystkich formalności, bowiem z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego albo ogłoszenia testamentu powstaje Fundacja rodzinna w organizacji. W tym okresie fundacja rodzinna w organizacji jest reprezentowana przez fundatora lub pełnomocnika powołanego przez fundatora albo w przypadkach wskazanych w ustawie przez zarząd. Fundacja rodzinna w organizacji z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych staje się fundacją rodzinną i uzyskuje osobowość prawną. 

Kto może utworzyć fundację rodzinną

Fundatorem fundacji rodzinnej może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych (art. 11 ustawy). Tym samym spółki, czy to kapitałowe, czy osobowe nie mogą jej powołać. Ustawa nie stawia żadnych dodatkowych wymogów potencjalnym fundatorom. Oznacza to, że fundatorami mogą być zarówno obywatele polscy, jak i obcokrajowcy, konsumenci niewykonujący działalności gospodarczej, osoby wykonujące wolne zawody, jak i przedsiębiorcy. 

 

 

Prawa i obowiązki fundatora są niezbywalne, co oznacza również to, że wierzyciele fundatora nie mogą zająć praw fundatora w fundacji rodzinnej i w zakresie uprawnień fundatora przejąć nad nią kontrolę. Oczywiście gdy fundator będzie jednocześnie beneficjentem, to możliwe jest zajęcie przez wierzycieli fundatora (i beneficjenta zarazem) roszczeń o wypłatę świadczeń przez fundację rodzinną.

Jedna osoba może powołać kilka fundacji rodzinnych, nie ma w tym zakresie żadnych ograniczeń. Również możliwe jest, by jedną fundację rodzinną powołało kilku fundatorów. Dotyczy to jednak tylko fundacji powoływanych za życia fundatorów, w przypadku fundacji powołanych w testamencie fundator może być tylko jeden (zob. art. 12 ustawy). W sytuacji gdy fundacja rodzinna ma więcej niż jednego fundatora, wykonują oni prawa i obowiązki fundatora wspólnie, chyba że statut stanowi inaczej.

Fakt, iż fundacja rodzinna ma jednego fundatora nie oznacza, że inne osoby nie mogą do niej wnosić dodatkowych składników majątku. Jest to możliwe, ale mienie wniesione do fundacji rodzinnej w drodze darowizny albo spadku przez:

1. małżonka, zstępnych, wstępnych lub rodzeństwo fundatora ‒ uważa się za wniesione przez fundatora;
2. inne osoby ‒ uważa się za wniesione przez fundację rodzinną.

Jak wnoszony jest majątek do fundacji rodzinnej

W przypadku gdy do fundacji rodzinnej o kilku fundatorach mienie wnosi wspólny zstępny, wstępny albo rodzeństwo więcej niż jednego fundatora, mienie uważa się za wniesione przez wszystkich tych fundatorów w równych częściach. Ustalenie, komu przypisuje się dany wkład, nie ma znaczenia tylko teoretycznego, ale też czysto praktyczne, bo w niektórych sytuacjach fundacja rodzinna będzie odpowiadała za długi fundatora do wartości wniesionego wkładu i wtedy może okazać się, że pomimo iż sam fundator nie wniósł dużego wkładu, a zrobili to jego zstępni, to odpowiedzialność fundacji za długi tego fundatora będzie obejmowała majątek wniesiony do fundacji nie tylko przez tego fundatora, ale również przez jego zstępnych. 

Fundusz założycielski fundacji rodzinnej jest określony w statucie i musi wynosić nie mniej niż 100 000 zł - art. 17 ustawy. Przedmiotem "wkładu" fundatora do fundacji rodzinnej jest wszystko, co ma wartość majątkową i jest zbywalne. Pomocniczo przy ocenie, co może być przedmiotem wkładu fundatora do fundacji rodzinnej, można posługiwać się dorobkiem orzecznictwa określającym dopuszczalny rodzaj wkładu do spółki kapitałowej. Dla przykładu fundator może wnieść do fundacji rodzinnej:

• pieniądze,
• prawo własności nieruchomości lub ruchomości,
• użytkowanie wieczyste gruntu,
• prawo z patentu, do wzoru użytkowego, wzoru przemysłowego, znaku towarowego, majątkowe prawa autorskie, know-how,
• prawa z umów, np. z umowy najmu, 
• przedsiębiorstwo.

Jak następuje powołanie fundacji rodzinnej do spadku

Przedmiot wkładu fundatora nie wymaga wyceny przez rzeczoznawców. Przy czym w niektórych przypadkach, w szczególności gdy fundacja rodzinna będzie prowadziła działalność gospodarczą, wydaje się to wskazane, np. wniesienie znanego znaku towarowego, który będzie następnie wynajmowany przez fundację rodzinną.

Wnosząc majątek do fundacji rodzinnej należy mieć na uwadze ograniczenia w przedmiocie działalności gospodarczej, jaką może prowadzić fundacja rodzinna. I tak, wnosząc do fundacji rodzinnej przedsiębiorstwo, należy pamiętać, że fundacja rodzinna, chcąc dalej prowadzić to przedsiębiorstwo, będzie musiała płacić CIT od dochodów na poziomie 25%. Dlatego w przypadku prowadzenia jednoosobowej działalności gospodarczej (JDG) przez fundatora zalecanym jest przekształcenie w pierwszej kolejności prowadzonej JDG w spółkę (np. sp. z o.o.), a następnie wniesienie do fundacji rodzinnej udziałów fundatora w takiej spółce.

Majątek wnoszony do fundacji rodzinnej staje się własnością fundacji i fundator nie może jednostronnie "wycofać" majątku, w który wyposażył fundację. Majątek fundatora wniesiony do fundacji rodzinnej "wraca" do niego, gdy następuje rozwiązanie fundacji rodzinnej i zgodnie ze statutem to fundator przejmuje cały majątek fundacji. W innym przypadku część wniesionego majątku do fundacji może wrócić do fundatora, gdy ten będzie jednocześnie beneficjentem, a statut fundacji przewiduje, że świadczenia fundacji dla beneficjentów polegają na przekazywaniu części majątku fundacji. W przypadku gdy np. fundator wnosi akcje do fundacji, to fundacja, a nie fundator będzie wykonywać prawa korporacyjne i majątkowe z tych akcji. 

Fundacja rodzinna ma osobowość prawną, więc niezależnie od tego, że jej powołanie może nastąpić w testamencie, to fundacja rodzinna może być po prostu spadkobiercą. Fundacja nie należy do kręgu ustawowych spadkobierców, więc jej powołanie do spadku musi wynikać z testamentu. Zagadnienia te regulowane są w przepisach Kodeksu cywilnego. 

Fundacja rodzinna ma realizować zadania z pogranicza prawa spadkowego, nie ma więc wątpliwości, że założenie fundacji rodzinnej oraz realizacja przez nią świadczeń może wkraczać w sferę prawa spadkowego, uprawnień spadkobierców, w tym prawa do zachowku. Dla przypomnienia zachowek jest instytucją prawa spadkowego, której celem jest ochrona osób najbliższych spadkodawcy przed rozporządzaniem majątkiem w dowolny sposób za życia i w ramach swobody testowania (każdy spadkobierca, pomijając wypadki wyjątkowe, takie jak wydziedziczenie czy niegodność, powinien bowiem otrzymać od swojego spadkodawcy część majątku i ten cel realizuje zachowek). Powołanie przez spadkodawcę fundacji rodzinnej i przekazanie jej całego majątku spadkodawcy i pominięcie spadkobierców wśród beneficjentów fundacji będzie więc naruszało prawo spadkobiercy do otrzymania należnego spadkobiercy zachowku, stąd wraz z pojawieniem się fundacji rodzinnej w polskim systemie prawnym konieczna stała się zmiana przepisów spadkowych. 

W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, iż świadczenia otrzymywane z fundacji rodzinnej lub majątek otrzymany w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej (o ile fundator jest spadkodawcą, po którym spadkobiercy przysługuje prawo do zachowku) podlega zaliczeniu na poczet należnego spadkobiercy zachowku na tych samych zasadach jak darowizna, powołanie do spadku czy zapis testamentowy. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy (fundatora), zalicza się na należny mu zachowek także świadczenie od fundacji rodzinnej i mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej otrzymane przez jego wstępnego.

Majątek spadkodawcy przekazany do fundacji rodzinnej jest więc doliczany do spadku, od którego liczony będzie należny spadkobiercom zachowek na następujących zasadach:

• do spadku dolicza się fundusz założycielski fundacji rodzinnej wniesiony przez spadkodawcę, w przypadku gdy fundacja ta nie jest ustanowiona w testamencie, 
• w przypadku rozwiązania fundacji rodzinnej do spadku dolicza się też mienie rozwiązanej fundacji rodzinnej, o wartości nie większej niż wysokość funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przez spadkodawcę.

Od opisanych reguł istnieją wyłączenia, które powodują, iż w niektórych sytuacjach majątek fundacji rodzinnej nie będzie powiększał majątku spadkowego (uwzględnianego przy szacowaniu zachowku) - art. 994¹ Kodeksu cywilnego:

• majątek przekazany do funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy będącego fundatorem), chyba że fundacja rodzinna jest spadkobiercą, 
• w przypadku rozwiązania fundacji rodzinnej - mienie otrzymane przez osoby niebędące spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy będącego fundatorem), 
• nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, jeśli ich przekazanie nastąpiło w czasie, kiedy spadkodawca nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak przypadku, gdy przekazanie nastąpiło na mniej niż 300 dni przed urodzeniem się zstępnego, 
• w przypadku zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej przekazanych przed zawarciem małżeństwa ze spadkodawcą. 

Oczywiście może się zdarzyć, że między powołaniem fundacji rodzinnej czy jej rozwiązaniem a śmiercią spadkodawcy i ujawnieniem się roszczeń spadkobierców o zachowek upłynie sporo czasu, dlatego wartość funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej oblicza się według stanu z chwili ich przekazania (przekazania do fundacji lub przekazania po rozwiązaniu fundacji ), a według cen z chwili ustalania zachowku. 

Ustawodawca, dostrzegając problem wielu osób zobowiązanych do zapłaty zachowku (często realizacja takiego obowiązku prowadzi do problemów finansowych czy wręcz niewypłacalności zobowiązanych do zapłaty zachowku), zdecydował się złagodzić nieco odpowiedzialność tych osób, umożliwiając sądom:

1. rozłożenia zachowku na raty - łącznie nie więcej niż na pięć lat, 
2. odroczenie terminu płatności zachowku - w przypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd może odroczyć termin zapłaty rat już wymagalnych lub przedłużyć termin zapłaty, zmieniony termin nie może być dłuższy niż 10 lat, 
3. (w wyjątkowych przypadkach) - jego obniżenia, przy uwzględnieniu sytuacji osobistej i majątkowej uprawnionego do zachowku oraz obowiązanego do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku. 

Jeżeli fundacja rodzinna otrzymała cały lub prawie cały majątek spadkodawcy i istnieje ryzyko naruszenia praw uprawnionego do zachowku (tj. uprawniony powinien był dostać część majątku, który posiada fundacja), wówczas uprawniony do zachowku może żądać uzupełnienia od fundacji na następujących zasadach:

1. uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, 
2. może on żądać od fundacji rodzinnej, której fundusz założycielski doliczono do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku, 
3. fundacja rodzinna jest obowiązana do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem pokrycia funduszu założycielskiego przez spadkodawcę. 

Również osoby, które otrzymały majątek w rezultacie rozwiązania fundacji rodzinnej, są zobowiązane do uzupełniania zachowku uprawnionemu na podobnych zasadach jak sama fundacja:

1. uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, 
2. może on żądać od osoby, która otrzymała mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej doliczone do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku, 
3. osoba, która otrzymała mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, jest obowiązana do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem otrzymania mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, 
4. osoba, która otrzymała mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, sama jest uprawniona do zachowku, ponosi ona odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jej własny zachowek,
5. osoba, która otrzymała mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie tego mienia, 
6. spośród osób, które otrzymały mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, osoba otrzymująca mienie wcześniej ponosi odpowiedzialność stosownie do zasad opisanych w art. 1000 par. 4-7 Kodeksu cywilnego opisanych pod lit. a)-e). tylko wtedy, gdy uprawniony do zachowku nie może uzyskać uzupełnienia zachowku od osoby, która otrzymała mienie później. 

Ciekawostką nowych regulacji spadkowych jest to, iż stosuje się je nie tylko do nowych spraw, tj. spadków otwartych po dniu wejścia w życie nowego prawa, ale także do postępowań w sprawie roszczeń z tytułu zachowku wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy - art. 141 ustawy. W praktyce największe znaczenie będą miały następujące nowe regulacje:

1. prawo do rozkładania zachowku na raty przez sąd, 
2. miarkowania wysokości zachowku przez sąd.

Jak sporządzić statut fundacji rodzinnej

W ramce przedstawiamy przykładowy wzór statutu fundacji rodzinnej z naszym komentarzem.

STATUT FUNDACJI RODZINNEJ OGRODY   § 1. Fundator _________________ PESEL ________________ zam. _____________________, oświadcza, że niniejszym ustanawia Fundację Rodzinną, zwaną dalej "Fundacją". WARIANT A: Fundacja została powołana w celu wykonywania funkcji właścicielskich w spółkach, których udziały stanowią wkład założycielski fundatora w celu maksymalizacji dochodu spółek oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. WARIANT B: Fundacja została powołana w celu wynajmowania lokali wniesionych przez fundatora jako wkład założycielski do fundacji oraz do spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. WARIANT C: Fundacja została powołana w celu lokowania środków pieniężnych stanowiących wkład założycielski do fundacji według następujących zasad: 1/3 środków państwowe papiery dłużne (polskie i zagraniczne), 1/3 rynek akcji, w tym ETF akcji, 1/3 terminowe lokaty pieniężne, przy czym możliwe są przesunięcia w zależności od panującej koniunktury - do 20% ogólnej wartości środków oraz do spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Komentarz: 1. Fundatorem może być jedna osoba lub kilka osób, fundatorzy nie muszą być ze sobą spokrewnieni.  2. Cel fundacji powinien być możliwie precyzyjnie określony, wydaje się, że zawsze celem fundacji będzie spełnianie świadczeń na rzecz beneficjentów (również zdefiniowanych w statucie).  3. Fundator może bardzo precyzyjnie określać np. politykę inwestycją, jaką ma stosować fundacja w stosunku do majątku zarządzanego przez nią - to już należy do kategorii wytycznych (fakultatywny element statutu). Takie wytyczne, choć realizują wizję fundatora, niekoniecznie muszą być dobrym rozwiązaniem w długiej perspektywie, bowiem z uwagi na rozwój technologiczny czy zmiany zachodzące w gospodarce wytyczne ustalone w roku 2023 mogą stać się całkowicie nieaktualne w roku 2050, a działalność prowadzona w oparciu o wytyczne fundatora może być działaniem na szkodę fundacji. Zarząd działałby więc albo zgodnie ze statutem i ze szkodą dla fundacji albo sprzecznie ze statutem, ale bez szkody dla fundacji. Żadne z takich rozwiązań nie jest akceptowalne i należałoby zmienić statut, jednak również w tym zakresie fundator może wprowadzić szereg rozwiązań, które utrudniają jego zmianę (w założeniu, by zbyt lekkomyślnie nie zmieniano statutu). Tak więc ustalając statut, fundator powinien dobrze wyważyć wszystkie przyszłe działania fundacji i możliwe konflikty i sposoby ich rozwiązywania.    § 2. Fundacja będzie działać pod nazwą Fundacja rodzinnaOgrody.  Dopuszczalne jest używanie w obrocie skrótu nazwy F.R. Ogrody. Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą w zakresie wskazanym w art. 5 ustawy o fundacji rodzinnej z dnia 26 stycznia 2023 r. (Dz.U. z 2023 r. poz. 326) zwanej dalej "Ustawą". Przedmiotem działalności gospodarczej fundacji według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) jest: PKD______________________, PKD______________________, PKD______________________, W przypadku, w którym podjęcie działalności gospodarczej w którejkolwiek z wyżej wymienionych dziedzin będzie wymagało uzyskania koncesji, licencji, innego zezwolenia lub wpisu do stosownego rejestru, Fundacja podejmie działalność w takim zakresie po uzyskaniu stosownej koncesji, licencji, innego zezwolenia lub wpisu do stosownego rejestru.   Komentarz: 1. Nazwa fundacji może być dowolna, jednak musi zawierać dodatek "Fundacja rodzinna". 2. Jeżeli fundator zakłada możliwość prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej, to należy taką możliwość wyraźnie zaznaczyć w statucie.  3. Wydaje się, iż fundacja, prowadząc działalność gospodarczą, powinna określić jej przedmiot, posługując się Polską Klasyfikacją Działalności.   § 3. Siedzibą fundacji jest Poznań.    Komentarz: Siedzibą fundacji jest miejscowość, szczegółowy adres fundacji będzie podawany na etapie rejestracji fundacji.    § 4. Fundacja działa na terenie Rzeczypospolitej Polskiej i poza jej granicami. Fundacja może tworzyć jednostki terenowe na terenie Rzeczypospolitej Polskiej i poza jej granicami.   Komentarz: 1. Polskie przepisy prawa nie nakładają na fundacje rodzinne jakichkolwiek ograniczeń co do możliwości działania jako fundacja oraz prowadzenia działalności gospodarczej poza granicami Polski. Przed podjęciem takich działań warto jednak sprawdzić, czy przepisy lokalne miejsca prowadzenia takiej aktywności nie wprowadzają jakichkolwiek ograniczeń.  2. Możliwość tworzenia jednostek organizacyjnych przez fundację jest opcją, którą jednak trzeba przewidzieć w statucie.    § 5. Czas trwania fundacji jest nieoznaczony.  Komentarz: Fundacja może być powołana na czas nieoznaczony albo na ściśle określony okres czas. W naszej opinii możliwe jest także powołanie fundacji na czas życia określonych beneficjentów.   § 6. Fundator po osiągnięciu wieku 70 lat powierza wykonywanie wszystkich swoich uprawnień jako fundatora swojemu najstarszemu żyjącemu zstępnemu.    Komentarz: Powierzanie wykonywania wszystkich lub niektórych praw fundatora jest rozwiązaniem opcjonalnym i nie musi występować w każdym statucie. Osobę, której fundator powierza wykonywanie swoich uprawnień w fundacji, można wskazać indywidualnie z imienia i nazwiska, wskazanie może też nastąpić poprzez wskazanie określonych cech osoby, która od razu lub w przyszłości będzie realizowała uprawnienia fundatora    § 7. OPCJA A: beneficjentami fundacji są zstępni fundatora.  OPCJA B: beneficjentami fundacji są pełnoletni zstępni fundatora.  OPCJA C: beneficjentami fundacji są wszyscy uczniowie I Liceum Ogólnokształcącego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, którzy na koniec danego szkolnego uzyskali średnią ocen powyżej 4,5.  OPCJA D: beneficjentami fundacji są (1) Fundator, (2) Jan Nowak PESEL ______, (3)Tomasz Nowak PESEL ________.  Listę beneficjentów prowadzi zarząd fundacji i ją na bieżąco aktualizuje. Listę beneficjentów prowadzi się w formie elektronicznej. Beneficjent może w każdym czasie zrzec się wszystkich lub niektórych swoich uprawnień. Zrzeczenie się tylko niektórych uprawnień może być czasowe. Zrzeczenie się wszystkich uprawnień jest definitywne i jest równoznaczne ze zrzeczeniem się statusu beneficjenta. Zrzeczenie się następuje w formie pisemnej z notarialnym poświadczeniem podpisów i musi być dla swojej skuteczności doręczone zarządowi fundacji.    Komentarz: Statut musi określać beneficjentów - albo enumeratywnie, albo poprzez wskazanie cech pozwalających każdorazowo bez większego problemu ustalenie aktualnego kręgu beneficjentów. Powyżej wskazano jedynie przykłady sformułowań. Mogą być to osoby bliskie/obce dla fundatora. Mogą to być również organizacje pożytku publicznego. Sposób zrzekania się uprawnień przez beneficjenta określa art. 39 ustawy.   § 8. Fundator wnosi do fundacji _______________. Wartość funduszu założycielskiej ustala się na _____ zł.   Komentarz: Wielkość funduszu założycielskiego to nie mniej niż 100 000 zł. Co może być przedmiotem wkładu fundatora, opisujemy na stronie ___ opracowania.   § 9. Rokiem obrotowym fundacji jest rok kalendarzowy.   Komentarz: Naszym zdaniem nie ma przeszkód, by rok obrotowy fundacji nie pokrywał się z rokiem kalendarzowym. Jeżeli zatem np. głównym celem fundacji jest wypłata świadczeń uczniom/studentom, wówczas można ustalić, iż rokiem obrotowym będzie okres lipiec-lipiec.    § 10. Organami fundacji są Zgromadzenie beneficjentów, zarząd i rada nadzorcza. Organ fundacji rodzinnej podejmuje uchwały, jeżeli w posiedzeniu albo głosowaniu na piśmie albo przy wykorzystaniu środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość uczestniczyła co najmniej połowa jego członków, z zastrzeżeniem wyłączeń przewidzianych w statucie lub w ustawie. Komentarz: Ustawa wprowadza jako regułę możliwość głosowania z wykorzystaniem środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość, a odstąpienie od tej formy głosowania wymaga wyraźnego zapisu w statucie. Ustawa dopuszcza więc zarówno głosowania na piśmie/osobiste podczas posiedzeń (zarówno samodzielne, jak i za pośrednictwem pełnomocnika), jak i elektronicznie za pośrednictwem środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość.   Zgromadzenie beneficjentów  § 11. Uchwały zgromadzenia beneficjentów zapadają bezwzględną większością głosów, o ile statut nie stanowi inaczej. Każdemu beneficjentowi przysługuje jeden głos niezależnie od wielkości świadczeń otrzymywanych przez beneficjenta. Uchwały zgromadzenia beneficjentów wymagają w szczególności: rozpatrzenia i zatwierdzenia sprawozdania finansowego fundacji rodzinnej za poprzedni rok obrotowy (wynika z ustawy), udzielenia absolutorium członkom organów fundacji rodzinnej z wykonania przez nich obowiązków (wynika z ustawy), podziału lub pokrycia wyniku finansowego netto (wynika z ustawy); wyboru firmy audytorskiej, w przypadku gdy sprawozdanie finansowe, zgodnie z ustawą z 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. z 2023 r. poz. 120 i 295), podlega badaniu (wynika z ustawy), nabycia i zbycia nieruchomości, użytkowania wieczystego lub udziału w nieruchomości (zapis fakultatywny), zmiany statutu fundacji, przy czym za życia fundatora zmiana statutu wymaga uzyskania pisemnej zgody fundatora/przy czym za życia przynajmniej jednego z fundatorów zmiana statutu wymaga uzyskania pisemnej zgody fundatora/większości fundatorów (zapis fakultatywny), rozwiązania fundacji, przy czym za życia fundatora zmiana statutu wymaga uzyskania pisemnej zgody fundatora/przy czym za życia przynajmniej jednego z fundatorów zmiana statutu wymaga uzyskania pisemnej zgody fundatora/większości fundatorów (zapis fakultatywny), powołania i odwołania członków zarządu i rady nadzorczej (zapis fakultatywny), zawarcia umowy przez fundację z członkiem zarządu lub członkiem rady nadzorczej (zapis fakultatywny).  Małoletni beneficjent działa za pośrednictwem swoich przedstawicieli ustawowych.  Zgromadzenie beneficjentów jest ważne bez względu na liczbę uczestniczących w nim osób, przy czym w sprawach określonych w § 11.2 f-h statutu wymaga dla swej ważności obecności co najmniej połowy beneficjentów.  Uchwały zgromadzenia beneficjentów zapadają zwykłą większością głosów, przy czym w sprawach określonych w § 11.2 f--h statutu wymagana jest większość 75% głosów. Każdy z beneficjentów ma prawo żądania od zarządu zwołania zgromadzenia beneficjentów, jeżeli beneficjent nie uzyska świadczenia od fundacji przez okres co najmniej 2 lat obrotowych (zapis fakultatywny). Beneficjentami posiadającymi głos na zgromadzeniu beneficjentów są tylko osoby pełnoletnie mające pełną zdolność do czynności prawnych (zapis fakultatywny). Fundatorom będącym beneficjentami przysługuje uprzywilejowanie co do prawa głosu na Zgromadzeniu beneficjentów - każdemu takiemu fundatorowi przysługuje 5 głosów (zapis fakultatywny).  Porządek obrad zgromadzenia beneficjentów może być rozszerzony o nowe sprawy, o ile żaden z obecnych nie zgłosi swoich zastrzeżeń. Nie dotyczy to spraw określonych w § 11.2 e-i statutu (zapis fakultatywny).  Komentarz: 1. Jeżeli statut nie stanowi inaczej, wszystkie decyzje zgromadzenie beneficjentów podejmuje większością głosów.  2. Ustawa jest elastyczna i pozostawia szereg kwestii postanowieniom statutu, otóż zarząd może być powoływany: za życia fundatora - przez fundatora,  za życia fundatora - przez zgromadzenie beneficjentów (z lub zgody fundatora),  za życia fundatora - przez radę nadzorczą (z lub bez zgody fundatora),  po śmierci fundatora - przez zgromadzenie beneficjentów,  po śmierci fundatora - przez radę nadzorczą.  Szereg decyzji podejmowanych przez zgromadzenie beneficjentów można uzależnić od akceptacji fundatora, a w przypadku fundacji kilku fundatorów od zgody większości fundatorów lub tylko niektórych z nich. Należy pamiętać, iż zmiana statutu staje się skuteczna z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych.  Statut może określać, kiedy i w jakich warunkach beneficjent może żądać zwołania zgromadzenia beneficjentów.  Statut może przyznawać prawo głosu na zgromadzeniu beneficjentów tylko niektórym z beneficjentom.   Co do zasady każdemu członkowi organu fundacji rodzinnej przysługuje jeden głos, przy czym statut może uprzywilejowywać głosy niektórych beneficjentów.  Statut może ograniczać dowolną możliwość zmiany i poszerzania porządku obrad podczas posiedzeń organów fundacji rodzinnej.   Zarząd § 12. Zarząd prowadzi sprawy fundacji, reprezentuje fundację na zewnątrz i ma uprawnienia do podejmowania uchwał we wszystkich sprawach niezastrzeżonych do wyłącznej kompetencji Zgromadzenia beneficjentów lub rady nadzorczej. Zarząd fundacji liczy trzech członków. Kadencja członków zarządu jest wspólna i trwa 5 (pięć) lat. Mandaty członków zarządu wygasają z upływem kadencji. Mandaty wygasają również wskutek śmierci, rezygnacji albo odwołania ze składu zarządu. Pełnienie funkcji członka zarządu fundacji jest odpłatne.   Komentarz: 1. Rozwiązaniem standardowym przewidzianym w ustawie jest 3-letnia kadencja, jeżeli fundator chce krótszej lub dłuższej kadencji członka zarządu, to musi to przewidzieć w statucie.  2. Z uwagi na specyficzny charakter fundacji rodzinnej właściwym rozwiązaniem wydaje się długotrwałe pełnienie funkcji członka zarządu.  3. Jeżeli statut nie stanowi inaczej, pełnienie funkcji członka zarządu jest nieodpłatne, statut może również określać ramy wysokości wynagrodzenia należnego członkom zarządu, ale nie jest to konieczne.    § 13. W przypadku zarządu wieloosobowego do reprezentowania fundacji upoważniony jest każdy członek zarządu samodzielnie.   Komentarz: Sposobów reprezentacji może być wiele: samodzielna, łączna, ograniczona wartością (do pewnej kwoty zobowiązań samodzielna, powyżej łączna), wspólna przez wszystkich członków zarządu niezależnie od liczebności tego organu.    Rada Nadzorcza § 14.   Rada nadzorcza składa się z pięciu członków. Członków rady nadzorczej powołuje się na pięcioletnią kadencję, chyba że statut stanowi inaczej. Kadencja członków zarządu jest wspólna.  Członek rady nadzorczej może być powołany na kolejne kadencje. Zarząd jest zobowiązany uzyskać zgodę rady nadzorczej na podjęcie następujących działań: Nabycie majątku o wartości powyżej 100 000 zł,  Sprzedaż majątku o wartości powyżej 100 000 zł, Przeprowadzanie remontów nieruchomości fundacji wymagających wypowiedzenia/wstrzymania wynajmowania mienia fundacji. Tworzenia wieloletnich planów inwestycyjnych,  Podejmowania decyzji o podwyższeniu kapitału zakładowego w spółkach, w których fundacja ma udziały/akcje. Pełnienie funkcji członka rady nadzorczej jest odpłatne.    Komentarz: 1. Powołanie rady nadzorczej jest obowiązkowe tylko w fundacjach, w których liczba beneficjentów przekracza 25 osób.  2. Rada nadzorcza pełni funkcje nadzorcze w stosunku do zarządu w zakresie przestrzegania prawa i postanowień zawartych w statucie. Statut może stanowić, iż członkowie rady nadzorczej muszą spełniać określone kryteria wykształcenia, np. że członkowie rady nadzorczej muszą posiadać uprawnienia (przyjemniej jedno z nich) biegłego rewidenta, doradcy podatkowego, radcy prawnego lub posiadać doktorat z dziedziny prawa lub ekonomii.  3. W przypadku gdy fundacja rodzinna jest ustanawiana w testamencie, fundator może określić w nim osobę albo osoby, które zostaną powołane do pełnienia funkcji członka albo członków pierwszej rady nadzorczej.  4. Nie można łączyć funkcji członka zarządu i funkcji członka rady nadzorczej. 5. Statut fundacji rodzinnej może rozszerzyć uprawnienia rady nadzorczej, w szczególności przewidywać, że zarząd jest obowiązany uzyskać zgodę rady nadzorczej przed dokonaniem określonej czynności.   § 15. Rozwiązanie fundacji następuje w drodze uchwały zgromadzenia beneficjentów o rozwiązaniu fundacji oraz w innych przypadkach prawem przewidzianych. Z dniem powzięcia uchwały o rozwiązaniu fundacji lub zaistnienia innych przyczyn rozwiązania prawem przewidzianych następuje otwarcie likwidacji. Fundacja ulega rozwiązaniu, gdy nie żyje/nie istnieje żaden z beneficjentów fundacji - w tym przypadku wymagana jest uchwała zarządu fundacji.  Likwidatorami są członkowie zarządu, a jeżeli żyje przynajmniej jeden z fundatorów - wszyscy żyjący fundatorzy.  Majątek pozostały po zaspokojeniu wierzycieli fundacji:  OPCJA A: dzieli się w częściach równych między fundatora i beneficjentów i zstępnych zmarłych beneficjentów.  OPCJA B: przypada fundatorowi.  OPCJA C: przypada beneficjentom w równych częściach.  OPCJA D: przypada organizacji pożytku publicznego wskazanej w uchwale zgromadzenia beneficjentów. Księgi i dokumenty rozwiązanej fundacji oddaje się na odpłatne przechowanie biuru księgowemu fundacji, a jeżeli biuro rachunkowe odmówi - osobie wskazanej w uchwale zgromadzenia beneficjentów. Rozwiązanie fundacji następuje po przeprowadzeniu likwidacji, z chwilą wykreślenia fundacji z rejestru.   Komentarz: 1. Fundacja rodzinna w okresie likwidacji musi posługiwać się oznaczeniem "w likwidacji". 2. W czasie prowadzenia likwidacji fundacja rodzinna zachowuje osobowość prawną. 3. W czasie prowadzenia likwidacji świadczenia na rzecz beneficjentów podlegają wstrzymaniu, nie dokonuje się również podziału majątku fundacji rodzinnej przed spłaceniem wszystkich zobowiązań wobec osoby innej niż beneficjent. Statut może określać sposób reprezentacji fundacji w likwidacji, jeżeli tego nie robi, to uprawnienie to przysługuje zgromadzeniu beneficjentów albo sądowi rejestrowemu. 4. Likwidatorzy ogłaszają w Monitorze Sądowym i Gospodarczym o otwarciu likwidacji, wzywając wierzycieli do zgłoszenia ich wierzytelności w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia (w przypadku spółek jest to okres 3-miesięczny). 5. Likwidatorzy sporządzają bilans otwarcia likwidacji. Należy pamiętać, iż do bilansu likwidacyjnego przyjmuje się składniki aktywów według ich wartości zbywczej, a nie wartości księgowej. Ustawa określa, iż nieruchomości fundacji zbywa się w drodze publicznej licytacji, a z wolnej ręki - jedynie na mocy uchwały zgromadzenia beneficjentów i po cenie nie niższej od ustalonej przez zgromadzenie beneficjentów. 6. Jeżeli fundacja rodzinna jest rozwiązywana za życia fundatora, ten jest wyłącznie uprawnionym do otrzymania mienia, chyba że statut stanowi inaczej. W przypadku śmierci fundatora to beneficjenci otrzymują majątek fundacji, a w braku beneficjenta uprawnionego do otrzymania mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej - mienie to przypada spadkobiercom fundatora.    § 16. W sprawach nieuregulowanych niniejszą umową mają zastosowanie przepisy Ustawy.

 

Kto może być beneficjentem fundacji rodzinnej

Beneficjentem fundacji rodzinnej może być (art. 30 ustawy):

1) osoba fizyczna,

2) organizacja pozarządowa pożytku publicznego.

 

Nie ma ograniczeń co do tego, kim są osoby fizyczne oznaczone jako beneficjenci. I mogą to być:

1. osoby bliskie dla fundatora, 
2. osoby zupełnie obce dla fundatora, 
3. sam fundator.

 

 

Jeżeli beneficjentem jest małoletni, to fundator może zastrzec, że przedmioty przypadające małoletniemu beneficjentowi z tytułu świadczeń spełnionych przez fundację rodzinną nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców. Fundator może wskazać zarządcę, który będzie sprawował zarząd świadczeniami beneficjenta z fundacji. W przypadku gdy fundator nie wyznaczył zarządcy, zarząd sprawuje kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy. Rozwiązanie to pozwala wyeliminować obawy dla wielu spadkodawców/darczyńców co do potencjalnego złego zarządzania mieniem małoletnich przez ich opiekunów prawnych, którzy np. pozostają w konflikcie osobistym z darczyńcą/fundatorem. 

 

 

Świadczenie od fundacji rodzinnej mogą być przyznane pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu (art. 34 ustawy). Można sobie wyobrazić następujące okoliczności warunkujące np. wypłatę świadczeń pieniężnych:

• uzyskanie pełnoletności przez beneficjenta,
• zawarcie związku małżeńskiego przez beneficjenta,
• urodzenie się potomka beneficjenta,
• uzyskanie przez beneficjenta określonych uprawnień zawodowych, 
• ukończenie szkoły określonego rodzaju przez beneficjenta.

 

Zwrot świadczeń przez beneficjenta 

Prawo beneficjenta do otrzymywania świadczeń od fundacji rodzinnej nie jest bezwzględne i zależne tylko od spełnienia warunków wypłaty świadczeń przewidzianych w statucie, bowiem spełnienie świadczenia na rzecz beneficjenta nie może zagrażać wypłacalności fundacji rodzinnej wobec jej wierzycieli niebędących beneficjentami fundacji rodzinnej i każdorazowo jest uzależnione od bieżącej sytuacji finansowej fundacji rodzinnej. W przypadku wstrzymania spełnienia świadczenia bieg terminu jego spełnienia ulega zawieszeniu do czasu poprawy sytuacji finansowej fundacji rodzinnej. Przez wypłacalność rozumie się zdolność fundacji rodzinnej do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, a opóźnienie w ich wykonaniu nie przekracza trzech miesięcy (definicja wypłacalności/niewypłacalności zbieżna z podstawową definicją niewypłacalności zawartą w przepisach ustawy - Prawo upadłościowe). Jeżeli fundacja rodzinna ma zobowiązania wobec osób trzecich i nie może zaspokoić beneficjentów w pełnej wysokości, wówczas to zarząd fundacji rodzinnej dokona proporcjonalnej redukcji świadczeń, tak aby nie pokrzywdzić żadnego z beneficjentów. Bieg terminu spełnienia świadczeń co do pozostałej kwoty ulega zawieszeniu do czasu poprawy sytuacji finansowej fundacji rodzinnej.

 

 

 

Otrzymywanie przez fundatora świadczeń od fundacji rodzinnej jest prawem, a nie obowiązkiem beneficjenta. Co prawda prawa i obowiązki beneficjenta są niezbywalne (tj. np. beneficjent nie może w swoje miejsce "podstawić" innej osoby, ale wierzytelność o wypłatę środków przez fundację rodzinną jest już zbywalna). Można sobie wyobrazić sytuację, że w przypadku świadczeń z niektórych dużych i bogatych fundacji rodzinnych przyszłe świadczenia dla beneficjenta mogą stanowić zabezpieczenia zobowiązań beneficjenta wobec osób trzecich (przelew wierzytelności przyszłej i warunkowej). 

 

Beneficjent może podjąć decyzję o rezygnacji z otrzymywania świadczeń z fundacji rodzinnej. Zrzeczenie się uprawnień przez beneficjenta wymaga zachowania formy pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym. Beneficjent, zrzekając się wszystkich uprawnień z fundacji rodzinnej, jednocześnie zrzeka się statusu beneficjenta. W przypadku beneficjentów małoletnich wydaje się, iż takie zrzeczenie się statusu beneficjenta przez opiekunów prawnych małoletniego nie będzie możliwe, gdyż taka czynność nie leży w interesie małoletniego (co do zasady każde wyzbycie się prawa do nieodpłatnych przysporzeń nie leży w interesie małoletniego). 

Może wystąpić sytuacja, gdy beneficjent otrzyma świadczenie, którego nie powinien otrzymać - zob. art. 40 ustawy. Może to wystąpić w sytuacji:

1. otrzymania świadczenia z naruszeniem statutu fundacji rodzinnej (np. beneficjent nie spełnia wszystkich warunków uprawniających go do otrzymania świadczenia) lub
2. otrzymania świadczenia z naruszeniem ustawy (np. fundacja rodzinna ma problemy z wypłacalnością i mimo ustawowego zakazu wypłaca świadczenia beneficjentom).

Beneficjent jest w takim przypadku zobowiązany do zwrotu otrzymanego świadczenia, problem ze zwrotem świadczenia będzie oczywiście w sytuacji, gdy świadczenie nie polega na wypłacie środków pieniężnych, a na jakimś specyficznej usłudze, udostępnieniu majątku do korzystania na podstawie umowy najmu/użyczenia. W takim przypadku zwrot otrzymanego świadczenia wydaje się niemożliwy, a jednocześnie ustawa nie nakazuje zwrotu takiego świadczenia, więc należałoby uznać, że w praktyce beneficjent otrzymujący od fundacji rodzinnej świadczenie niepieniężne wcale nie będzie zobowiązany do jego zwrotu/zwrotu jego równowartości do fundacji rodzinnej. 

Ustawa nakłada również na członków zarządu fundacji rodzinnej, którzy ponoszą odpowiedzialność za wypłatę nienależnego beneficjentom świadczenia, obowiązek zwrotu tego świadczenia solidarnie z beneficjentem.

Jak działa fundacja rodzinna - organy

Organami fundacji rodzinnej są (art. 43 ustawy):

• zarząd (organ obowiązkowy),
• rada nadzorcza (organ fakultatywny),
• zgromadzenie beneficjentów (organ obowiązkowy).

Zasady funkcjonowania organów fundacji rodzinnej są zbliżone do zasad działania organów w spółkach kapitałowych, nie będziemy więc wszystkich tych reguł szczegółowo omawiać w niniejszym opracowaniu. Warto wspomnieć, iż co do zasady członek organu fundacji rodzinnej może uczestniczyć w posiedzeniu tego organu przy wykorzystaniu środków komunikacji elektronicznej, chyba że statut stanowi inaczej.

Uczestnictwo w posiedzeniu organu fundacji rodzinnej przy wykorzystaniu środków komunikacji elektronicznej odbywa się przy zapewnieniu co najmniej:

1) transmisji obrad w czasie rzeczywistym;

2) dwustronnej komunikacji w czasie rzeczywistym, w ramach której członek organu fundacji rodzinnej może wypowiadać się w toku obrad, przebywając w miejscu innym niż miejsce obrad;

3) wykonywania prawa głosu przed posiedzeniem lub w toku posiedzenia.

Zarząd

Z uwagi na specyficzny charakter fundacji rodzinnej wprowadzono domniemanie, iż członkowie zarządu pełnią swoją funkcję bez wynagrodzenia (inaczej niż w przypadku np. spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, gdzie zakłada się co do zasady, że wykonywanie obowiązków członków zarządu jest odpłatne - poprzez odwołanie się do umowy zlecenie - umowa zlecenie jest co do zasady umową odpłatną, chyba że strony w sposób wyraźny umówią się inaczej). Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, by członkowie zarządu pełnili swoje funkcje za wynagrodzeniem. 

W przypadku umów z członkami zarządu, również podobnie jak w przypadku umów z członkami zarządu spółek kapitałowych, wprowadzono reguły, iż:

1. w umowie między fundacją rodzinną a członkiem zarządu oraz w sporze fundacji rodzinnej z członkiem zarządu fundację rodzinną reprezentuje rada nadzorcza. W przypadku braku rady nadzorczej fundację rodzinną reprezentuje pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia beneficjentów,
2. w przypadku gdy członek zarządu jest jednocześnie jedynym beneficjentem fundacji rodzinnej - wówczas umowa między członkiem zarządu a fundacją rodzinną wymaga formy aktu notarialnego. Notariusz każdorazowo o dokonaniu takiej czynności zawiadamia Sąd Rejestrowy w Piotrkowie Trybunalskim.

Do zadań zarządu fundacji rodzinnej należą:

• prowadzenie spraw fundacji rodzinnej oraz jej reprezentowanie,
• wykonywanie funkcji kierownika zakładu pracy w sprawach pracowniczych, 
• realizacja wszystkich obowiązków sprawozdawczych na gruncie podatków,
• umożliwienie beneficjentom wykonywania prawa kontroli,
• aktualizowanie na bieżąco spisu majątku fundacji rodzinnej,
• zwoływanie zgromadzenia beneficjentów, 
• realizacja celów fundacji rodzinnej określonych w statucie,
• podejmowanie czynności związanych z zapewnieniem płynności finansowej i wypłacalności fundacji rodzinnej,
• tworzenie, prowadzenie i aktualizowanie listy beneficjentów,
• informowanie beneficjenta o przysługującym mu świadczeniach,
• spełnianie świadczenia przysługującego beneficjentowi,
• wykonywanie obowiązków z zakresu przetwarzania danych osobowych beneficjentów przez fundację rodzinną, 
• przekazywanie informacji na żądanie i w zakresie wskazanym przez KAS.
  • rozpatrzenia i zatwierdzenia sprawozdania finansowego fundacji rodzinnej za poprzedni rok obrotowy,

 

W przypadku śmierci fundatora oraz braku rady nadzorczej, a także w przypadku gdy fundator nie jest uprawniony do powołania zarządu, członek zarządu składa rezygnację członkom zgromadzenia beneficjentów, zwołując jednocześnie zgromadzenie beneficjentów, jeżeli z powodu rezygnacji żaden mandat w zarządzie nie byłby obsadzony. Zawiadomienie o zgromadzeniu beneficjentów zawiera także oświadczenie o rezygnacji członka zarządu. Rezygnacja jest skuteczna z dniem następującym po dniu, na który zwołano zgromadzenie beneficjentów.

Rada nadzorcza 

Rada nadzorcza pełni funkcje nadzorcze w stosunku do zarządu fundacji rodzinnej w zakresie przestrzegania prawa i postanowień zawartych w statucie (art. 65 ustawy). Ciekawostką jest, iż w odróżnieniu do spółek kapitałowych rada nadzorcza fundacji rodzinnej może składać się tylko z jednego członka.

Powołanie rady nadzorczej jest fakultatywne, chyba że liczba beneficjentów fundacji rodzinnej przekracza 25 osób, wówczas ustanowienie rady nadzorczej jest obowiązkowe.

Statut fundacji rodzinnej może rozszerzyć uprawnienia rady nadzorczej, w szczególności przewidywać, że zarząd jest obowiązany uzyskać zgodę rady nadzorczej przed dokonaniem określonej czynności.

Przepisy wykluczają możliwość łączenia funkcji członka zarządu i funkcji członka rady nadzorczej fundacji rodzinnej.

Zgromadzenie beneficjentów 

Zgromadzenie beneficjentów tworzą beneficjenci, którym w statucie przyznano uprawnienie do uczestnictwa w nim (art. 70 ustawy). Zgromadzenie beneficjentów jest zwoływane przez zarząd, chyba że statut stanowi inaczej. Natomiast w przypadku śmierci fundatora oraz braku rady nadzorczej, a także w przypadku gdy fundator nie jest uprawniony do powołania zarządu, każdy z beneficjentów może zwołać zgromadzenie beneficjentów, jeżeli w wyniku śmierci członka zarządu żaden mandat w zarządzie nie byłby obsadzony.

Uchwała zgromadzenia beneficjentów jest wymagana do:

• udzielenia absolutorium członkom organów fundacji rodzinnej z wykonania przez nich obowiązków,
• podziału lub pokrycia wyniku finansowego netto,
• wyboru firmy audytorskiej, w przypadku gdy sprawozdanie finansowe, zgodnie z ustawą o rachunkowości, podlega badaniu,
• rozstrzygania spraw innych niż wyżej wymienione, wskazanych w ustawie lub statucie.

Odpowiedzialność fundacji rodzinnej za zobowiązania fundatora 

Fundator nie odpowiada za zobowiązania fundacji rodzinnej. Fundacja rodzinna odpowiada solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed jej ustanowieniem, w tym z tytułu obowiązku alimentacyjnego (art. 8 ustawy). Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć.

 

Fundacja rodzinna odpowiada także za wykonanie powstałego po jej ustanowieniu obowiązku alimentacyjnego obciążającego fundatora. W przypadku gdy egzekucja z majątku fundatora obowiązku alimentacyjnego powstałego po ustanowieniu fundacji rodzinnej okaże się bezskuteczna, uprawniony może prowadzić egzekucję z majątku fundacji rodzinnej. Odpowiedzialność fundacji rodzinnej za zobowiązania fundatora nie jest nieograniczona, każdorazowo ogranicza się do wartości mienia wniesionego przez fundatora do fundacji rodzinnej według stanu z chwili wniesienia, a według cen z chwili zaspokojenia wierzyciela.

Jak zorganizowana jest kontrola fundacji rodzinnej

Sąd rejestrowy

Jedną z form kontroli sprawowanej przez sąd rejestrowy, którą może zainicjować szerokie grono podmiotów: fundator, beneficjenci oraz członkowie każdego organu fundacji rodzinnej, jest możliwość wytoczenia przeciwko fundacji rodzinnej powództwa o uchylenie/stwierdzenie nieważności uchwały organu fundacji (zob. tabelę 2).

Tabela 2. Pozwy składane do sądu rejonowego 

Środek prawny	Pozew o uchylenie uchwały organu fundacji rodzinnej	Pozew o stwierdzenie nieważności uchwały organu fundacji rodzinnej
Uprawniony	fundator, beneficjent lub członek organu fundacji rodzinnej
Termin	miesiąc od dnia otrzymania wiadomości o uchwale, nie później jednak niż w terminie sześciu miesięcy od dnia podjęcia uchwały	sześć miesięcy od dnia, w którym uprawniony powziął wiadomość o uchwale, nie później jednak niż z upływem dwóch lat od dnia podjęcia uchwały
Podstawy	sprzeczność uchwały ze statutem lub celem fundacji rodzinnej	sprzeczność z ustawą

 

Wzór pozwu o uchylenie uchwały

Poznań, 30 czerwca 2023 r.   Sąd Okręgowy w Poznaniu I Wydział Cywilny ul. Stanisława Hejmowskiego 2 61-736 Poznań   Powód: Jan Nowak ul. Bułgarska 1254C/7, 60-384 Poznań PESEL: 11111111111  Email: jannowak@___.com  Tel: 700 700 700    repr. przez radcę prawnego Tomasza Nowaka ul. Grochowe Łąki 128/1  61-751 Poznań  Email: kancelaria@___.com  Tel: 700 000 000    Pozwany: Fundacja rodzinna Ogrody ul. Długa 542/1 61-751 Poznań NIP: 0000000000   Wartość przedmiotu sporu: 1000 PLN  POZEW   o uchylenie uchwały fundacji rodzinnej wraz z wnioskiem o zabezpieczenie powództwa   Działając w imieniu i na rzecz Powoda, w powołaniu na załączone pełnomocnictwo, na podstawie art. 82 § 1 ustawy o fundacji rodzinnej z dnia 26 stycznia 2023 r. (Dz.U. z 2023 r. poz. 326), wnoszę o: uchylenie uchwały fundacji rodzinnej Ogrody nr 3/2023 z dnia 21 maja 2023 roku; zabezpieczenie powództwa poprzez wstrzymanie wykonania zaskarżonej uchwały do czasu prawomocnego zakończenia postępowania; przeprowadzenie dowodów wskazanych w pozwie na okoliczności w nim wskazane;  przeprowadzenie dowodu z dokumentów: wypisu z rejestru sądowego fundacji rodzinnej Ogrody na fakt legitymacji czynnej procesowej powoda jako beneficjenta fundacji rodzinnej Ogrody, zaproszenia na Zgromadzenie beneficjentów na dzień 21 maja 2023r. na fakt porządku obrad Zgromadzenia beneficjentów fundacji rodzinnej Ogrody zaplanowanego na 21 maja 2023 r.,  protokołu z posiedzenia Zgromadzenia beneficjentów fundacji rodzinnej Ogrody z dnia 21 maja 2023 r. na fakt zmiany porządku obrad, tj. dodania punktu o zmianie zarządu fundacji, Uchwały nr 3 Zgromadzenia beneficjentów fundacji rodzinnej Ogrody z dnia 21 maja 2023 r. na fakt podjęcia uchwały nieobjętej pierwotnym porządkiem obrad. przeprowadzenie rozprawy pod nieobecność powoda lub jego pełnomocnika; zasądzenie od Pozwanego na rzecz Powoda zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych.   UZASADNIENIE Powód jest Beneficjentem Zgromadzenia beneficjentów fundacji rodzinnej Ogrody i uczestnikiem Zgromadzenia beneficjentów fundacji rodzinnej Ogrody z dnia 21 maja 2023 r. W porządku obrad Zgromadzenia beneficjentów fundacji rodzinnej Ogrody podanym w zaproszeniu sporządzonym przez zarząd fundacji nie było punktu "zmiana zarządu". W trakcie trwania Zgromadzenia w dniu 21 maja 2023 r. jeden z uczestników zaproponował rozszerzenie porządku obrad o punkt "zmiana zarządu" fundacji rodzinnej Ogrody. Nikt z obecnych nie zgłosił sprzeciwu co do rozszerzenia porządku obrad o ten punkt. W rezultacie przeprowadzonego głosowania został w całości wymieniony zarząd.    Zgodnie z § 11.9 Statutu: "Porządek obrad Zgromadzenia beneficjentów może być rozszerzony o nowe sprawy, o ile żaden z obecnych nie zgłosi swoich zastrzeżeń. Nie dotyczy to spraw określonych w § 11.2 e-i Statutu.   Z kolei zgodnie z § 11.2.h Statutu: "powołanie i odwołanie członków Zarządu i Rady Nadzorczej"   Tak więc powołanie i odwołanie członków zarządu nie może być elementem porządku obrad dodanym podczas trwania Zgromadzenia beneficjentów fundacji rodzinnej Ogrody. Jest to niezgodne ze Statutem. W imieniu Powoda wnoszę o zabezpieczenie powództwa poprzez wstrzymanie wykonania zaskarżonej uchwały do czasu zakończenia niniejszego postępowania, ponieważ brak zabezpieczenia narazi zarówno Powoda, jak i Fundację Rodzinną Ogrody na duże niebezpieczeństwo prawne i straty. Błędnie powołany zarząd nie może reprezentować fundacji, a czynności nie mogą być podejmowanie przez osoby powołane w wadliwej uchwale, które to  nigdy nie stały się członkami zarządu.  Zabezpieczenie roszczenia jest zabezpieczeniem konserwacyjnym, ponieważ spowoduje utrzymanie stanu obecnego i ma na celu ochronę słusznych interesów Powoda, natomiast wykonanie zaskarżonej uchwały wprowadzi stan nowy, który jest nieuzasadniony żadnym interesem fundacji.  Powód wskazuje, iż sposób zabezpieczenia nie prowadzi do zaspokojenia, a jedynie utrzymuje istniejący stan rzeczy. Ponadto Powód ponadto wszelką wątpliwość uprawdopodobnił istnienie swojego roszczenia. Wartość przedmiotu sporu ustalono jako wartość reklam (nośników) zamieszczanych przez Powoda w obrębie schodów, wyliczenie wysokości spadku przychodów Powoda wskutek braku reklam własnej działalności jest bowiem w ocenie Powoda zbyt trudne.  Powód wskazuje, iż charakter niniejszej sprawy wyklucza możliwość ugodowego jej zakończenia przed wniesieniem pozwu. Otóż ugodowe zakończenie sprawy wymagałoby podjęcia ponownie uchwały uchylającej zaskarżoną uchwałę, a Powód nie posiada chociażby adresów kontaktowych do wszystkich współwłaścicieli, by do takiego rozwiązania doprowadzić. W tym stanie rzeczy Powód odstąpił od prób ugodowego zakończenia niniejszego sporu, gdyż ugodowe zakończenie niniejszej sprawy nie jest możliwe.  W tym stanie rzeczy pozew jest zasadny, a wniosek o zabezpieczenie powództwa konieczny, w związku z czym wnoszę jak we wstępie. Właściwość Sądu wynika z art. 17 pkt 4(2) kpc.  Dowód uiszczenia opłaty sądowej załączam.      Tomasz Nowak Radca prawny   Załączniki: zawiadomienie o Zgromadzeniu beneficjentów fundacji rodzinnej Ogrody,  protokół ze Zgromadzenia beneficjentów fundacji rodzinnej Ogrody z dnia 21 maja 2023 r., uchwała nr Zgromadzenia beneficjentów fundacji rodzinnej Ogrody z dnia 21 maja 2023 r.,  pełnomocnictwo z opłatą skarbową, opłata sądowa, odpis pozwu z załącznikami.

 

Rada Nadzorcza

Rada nadzorcza jest głównym organem kontroli fundacji. Zarząd fundacji zobowiązany jest przekazać radzie nadzorczej wszelkie informacje, dokumenty, sprawozdania i wyjaśnienia niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie dwóch tygodni od dnia zgłoszenia odpowiedniego żądania do zarządu lub osoby obowiązanej. Rada nadzorcza może ustalić dłuższy termin odpowiedzi na jej żądanie. Nie można ograniczać dostępu członków rady nadzorczej do żądanych przez nich informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień.

Audyt

Kolejną formę kontroli działalności fundacji rodzinnej zapewnia funkcja audytu działalności fundacji. Audyt taki przeprowadza się co najmniej raz na cztery lata i wykonuje go firma audytorska albo zespół audytorów wyznaczone przez zgromadzenie beneficjentów. Firma audytorska to podmiot wpisany na listę firm audytorskich, o której mowa w art. 57 ustawy o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym. Z kolei w skład zespołu audytorów wchodzą biegły rewident, doradca podatkowy, adwokat lub radca prawny. Tak więc firma audytorska lub zespół audytorów dokonują audytu zarządzania aktywami fundacji rodzinnej, zaciągania i spełniania zobowiązań oraz zobowiązań publicznoprawnych pod kątem prawidłowości, rzetelności oraz zgodności z prawem, celem oraz dokumentami fundacji rodzinnej.

Firma audytorska i członek zespołu audytorów mają prawo żądania od zarządu dokumentów fundacji rodzinnej, w tym aktualnej listy beneficjentów. Audyt kończy się sporządzeniem raportu, który przekazywany jest zarządowi fundacji rodzinnej. Zarząd przedstawia raport radzie nadzorczej, a jeżeli nie została ustanowiona - zgromadzeniu beneficjentów na najbliższym posiedzeniu.

Opisana szczególna forma kontroli działalności fundacji rodzinnej nie zwalnia oczywiście fundacji prowadzących działalność gospodarczą z obowiązku poddania sprawozdań finansowych badaniu audytora w przypadku przekroczenia progów wskazanych w art. 64 ustawy o rachunkowości. Obie te formy kontroli funkcjonują niezależnie od siebie. 

Beneficjenci

Każdy z beneficjentów jest uprawniony do kierowania do organów fundacji rodzinnej uwag, opinii lub zaleceń dotyczących jej działalności.

Ponadto każdy beneficjent ma prawo do uzyskania informacji o działalności fundacji rodzinnej osobiście lub przez upoważnioną przez siebie osobę, w szczególności do żądania:

• wglądu do dokumentów fundacji rodzinnej, w tym statutu, sprawozdań finansowych i ksiąg rachunkowych, oraz sporządzania z nich kopii i notatek,
• przedstawienia wyjaśnień od zarządu.

Podobnie jak w przypadku spółek kapitałowych, zarząd fundacji rodzinnej może odmówić beneficjentowi przedstawienia wyjaśnień, jeżeli istnieje uzasadniona obawa, że prawo to zostanie wykorzystane przez beneficjenta w celach sprzecznych z interesem i celem fundacji rodzinnej. Informacja o odmowie jest przekazywana beneficjentowi niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie miesiąca od dnia zażądania przez niego przedstawienia wyjaśnień lub wglądu do dokumentów fundacji rodzinnej. Oczywiście w takiej sytuacji beneficjent, któremu odmówiono przedstawienia wyjaśnień lub wglądu do dokumentów fundacji rodzinnej, może złożyć wniosek do sądu rejestrowego o zobowiązanie zarządu fundacji rodzinnej do przedstawienia wyjaśnień lub udostępnienia dokumentów do wglądu.

 

Statut może określać sytuacje, gdy beneficjenci mogą żądać od zarządu zwołania zgromadzenia beneficjentów. Jeżeli w terminie dwóch tygodni od dnia przedstawienia zarządowi takiego żądania zgromadzenie beneficjentów nie zostanie zwołane z porządkiem obrad zgodnym z żądaniem, sąd rejestrowy może, po wezwaniu zarządu do złożenia oświadczenia w zakresie żądania oraz wyjaśnienia, dlaczego zarząd nie zrealizował żądania, upoważnić do zwołania zgromadzenia beneficjentów beneficjenta występującego z żądaniem. Sąd rejestrowy wyznacza przewodniczącego tego zgromadzenia.

Kiedy następuje likwidacja fundacji rodzinnej

Istnieją sytuacje, gdy fundacja rodzinna podlega automatycznej likwidacji. Otóż w przypadku gdy fundacja rodzinna nie została zgłoszona do rejestru fundacji rodzinnych w terminie sześciu miesięcy od dnia sporządzenia aktu założycielskiego albo ogłoszenia testamentu, albo w przypadku gdy postanowienie sądu rejestrowego odmawiające zarejestrowania stało się prawomocne, fundacja rodzinna w organizacji ulega rozwiązaniu (art. 85 ustawy).

Inne sytuacje, gdy fundacja rodzinna ulega rozwiązaniu:

• ujawnienie okoliczności wskazanych w statucie, np. upłynął okres, na jaki fundacja rodzinna została powołana, zrealizowany został cel fundacji rodzinnej (brak beneficjentów), brak możliwości dalszej realizacji celu fundacji rodzinnej lub jego realizacja wiąże się z nadmiernymi trudnościami (rozwiązanie następuje na podstawie uchwały zarządu),
• jest zarządzana w sposób oczywiście sprzeczny z jej celem lub interesami beneficjentów,
• z innych ważnych powodów kontynuowanie działalności fundacji rodzinnej jest niecelowe (rozwiązanie następuje na podstawie uchwały zgromadzenia beneficjentów),
• zakończone zostało postępowanie upadłościowe fundacji rodzinnej prowadzącej działalność gospodarczą,
• fundacja rodzinna nie realizuje swoich podstawowych obowiązków jak składanie sprawozdań finansowych lub majątek fundacji okazał się niewystarczający do pokrycia kosztów postępowania upadłościowego. 

W trakcie likwidacji fundacja rodzinna prowadzi działalność z dodatkowym oznaczeniem "w likwidacji". W czasie prowadzenia likwidacji fundacja rodzinna zachowuje osobowość prawną. Likwidatorem fundacji rodzinnej jest członek zarządu albo osoba wyznaczona przez sąd rejestrowy. Sąd rejestrowy może wyznaczyć więcej niż jednego likwidatora. Likwidatorzy mają prawo prowadzenia spraw oraz reprezentacji fundacji rodzinnej. Sposób reprezentacji fundacji rodzinnej w okresie likwidacji określa się w statucie, uchwale zgromadzenia beneficjentów albo orzeczeniu sądu rejestrowego. W każdym przypadku sąd rejestrowy może zmienić sposób reprezentacji fundacji rodzinnej w okresie likwidacji.

Rysunek 2. Kolejność działań likwidatorów fundacji rodzinnej

 

Likwidatorzy ogłaszają jednokrotnie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym o otwarciu likwidacji, wzywając wierzycieli do zgłoszenia ich wierzytelności w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia

 

Likwidatorzy sporządzają bilans otwarcia likwidacji

 

Likwidatorzy składają zgromadzeniu beneficjentów do zatwierdzenia bilans otwarcia likwidacji

 

Likwidatorzy: kończą interesy bieżące fundacji rodzinnej - zbywają majątek, przy czym nieruchomości zbywa się w drodze publicznej licytacji, a z wolnej ręki jedynie na mocy uchwały zgromadzenia beneficjentów i po cenie nie niższej od ustalonej przez zgromadzenie beneficjentów,  ściągają wierzytelności fundacji rodzinnej,  wypełniają zobowiązania fundacji rodzinnej

 

Spłata wierzycieli fundacji rodzinnej

 

Wydanie majątku fundacji rodzinnej uprawnionym

 

Zatwierdzenie przez zgromadzenie beneficjentów sprawozdania finansowego na dzień poprzedzający wydanie majątku pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli (sprawozdanie likwidacyjne)

 

Ogłoszenie sprawozdania likwidacyjnego w lokalu fundacji rodzinnej i złożenie sądowi rejestrowemu

 

Wykreślenie fundacji rodzinnej z rejestru fundacji rodzinnych

 

Kto otrzyma środki po zakończeniu likwidacji fundacji rodzinnej

Dla beneficjentów istotne będzie to, że w trakcie trwania likwidacji fundacji rodzinnej świadczenia dla beneficjentów nie są wypłacane do momentu zaspokojenia wszystkich innych wierzycieli fundacji rodzinnej poza beneficjentami. 

Likwidacja fundacji rodzinnej nie będzie szybka, bowiem dopiero po upływie jednego pełnego roku od dnia ogłoszenia otwarcia likwidacji i wezwania wierzycieli do zgłoszenia wierzytelności i po zaspokojeniu wierzycieli fundacji majątek likwidowanej fundacji rodzinnej może być dzielony między uprawnionych. 

Pomijając sytuację, gdy rozwiązanie fundacji rodzinnej następuje wskutek ogłoszenia upadłości i syndyk zaspokaja wierzycieli fundacji rodzinnej, a następnie wykreśla fundację z rejestru, to:

1. jeżeli fundacja rodzinna jest rozwiązywana za życia fundatora, ten jest wyłącznie uprawnionym do otrzymania mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, chyba że statut stanowi inaczej, w szczególności określa beneficjentów uprawnionych do mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej,
2. w przypadku gdy fundacja rodzinna ma więcej niż jednego fundatora, podział mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej jest dokonywany proporcjonalnie do wartości mienia wniesionego przez fundatora, jego małżonka, zstępnych, wstępnych lub rodzeństwo, w stosunku do wartości mienia wniesionego przez wszystkich fundatorów, ich małżonków, zstępnych, wstępnych lub rodzeństwo, chyba że statut stanowi inaczej,
3. jeżeli fundacja jest rozwiązywana po śmierci fundatora, to z reguły majątek fundacji będzie przypadał beneficjentom,
4. w przypadku śmierci fundatora i braku beneficjenta uprawnionego do otrzymania mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej mienie to przypada spadkobiercom fundatora,
5. w przypadku gdy w momencie rozwiązania fundacji rodzinnej nie żyje fundator i nie żyje żaden z beneficjentów, a jednocześnie nie ma spadkobierców fundatora, wówczas cały majątek fundacji przechodzi na gminę ostatniego miejsca zamieszkania fundatora.

 

 

Rozliczenie podatkowe fundacji rodzinnej 

Opodatkowanie podatkiem dochodowym fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna jest podatnikiem podatku dochodowego od osób prawnych. Fundacje rodzinne są, co do zasady, objęte podmiotowym zwolnieniem od podatku dochodowego od osób prawnych. Niezależnie od zwolnienia podmiotowego fundacja rodzinna zobowiązana jest do prowadzenia pełnej księgowości. 

Wprowadzenie do polskiego porządku prawnego fundacji rodzinnej rozszerza krąg podatników CIT i to nie tylko o samą fundację - podatnikami CIT staną się również te spółki jawne, w których przynajmniej jednym wspólnikiem jest fundacja rodzinna.

Zwolnienie z CIT ma zastosowanie również w przypadku, gdy fundacja rodzinna będzie prowadziła działalność gospodarczą, o ile zakres działalności gospodarczej mieści się w ramach przedmiotu opisanego w art. 5 ustawy (opisano powyżej w tabeli). Warto dodatkowo wskazać na możliwość utraty prawa do zwolnienia z podatku CIT przez fundację rodzinną w organizacji, która nie zostanie zgłoszona do rejestru fundacji rodzinnych w terminie sześciu miesięcy od dnia jej powstania albo od dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu rejestrowego odmawiającego jej zarejestrowania. 

Fundacja rodzinna nie może skorzystać ze zwolnienia podatkowego w odniesieniu do przychodów jakie osiągnie z najmu, dzierżawy lub umowy o podobnym charakterze, której przedmiotem jest przedsiębiorstwo, zorganizowana część przedsiębiorstwa lub składniki majątku służące prowadzeniu działalności przez beneficjenta, fundatora lub podmiot powiązany z fundacją rodzinną, beneficjentem lub fundatorem lub podmiotów powiązanych z fundacją rodzinną.

Fundacja rodzinna, która prowadzi działalność gospodarczą w zakresie wykraczającym poza katalog określony art. 5 ustawy, będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem CIT według stawki 25%. Podstawą opodatkowania jest dochód z takiej działalności gospodarczej, przy czym jeżeli nie będzie możliwe przypisanie kosztów działalności do przychodów z działalności gospodarczej fundacji (katalog określony art. 5 ustawy), to koszty te ustala się w takim stosunku, w jakim pozostają osiągnięte w roku podatkowym przychody z takiej działalności do ogólnej kwoty przychodów fundacji. 

 

Opodatkowanie CIT beneficjentów FR. Beneficjentem fundacji rodzinnej otrzymującym świadczenia od fundacji albo mienie związku z likwidacją fundacji rodzinnej może być również organizacja pożytku publicznego będąca podatnikiem CIT. Świadczenia, ukryte zyski i mienie otrzymane przez podatnika CIT podlegają opodatkowaniu podatkiem w wysokości 15%:

1. wypłaty pieniężne - podstawą opodatkowania będzie przekazana kwota środków pieniężnych, 
2. usługi/świadczenia niepieniężne/mienie - za podstawę należy przyjąć stawki rynkowe lub stawki stosowane przez fundację wobec innych niepowiązanych kontrahentów dla takich samych usług,
3. wartość mienia przekazywanego w związku z likwidacją fundacji rodzinnej pomniejsza się o wartość podatkową tego mienia wniesionego do fundacji (a więc wartość wniesienia minus rozliczona amortyzacja - o ile fundacja rodzinna prowadzi działalność gospodarczą). 

Podatek od przychodów z budynków. Fundacje rodzinne nie zostały wyłączone z podatku od przychodów od budynków. Jeżeli fundacja rodzinna będzie właścicielem budynków podlegających opodatkowaniu tym podatkiem, będzie płacić ten podatek. Budynki fundacji rodzinnej o wartości początkowej przekraczającej łącznie 10 mln zł będą opodatkowane stawką 0,035% miesięcznie, czyli 0,42% rocznie.

Opodatkowanie PIT beneficjentów fundacji rodzinnej. Zasadą ogólną jest, że świadczenia otrzymywane przez osoby fizyczne od fundacji rodzinnej stanowią przychody z innych źródeł, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9 updof. Dotyczy to zarówno świadczeń otrzymywanych przez beneficjentów w trakcie działania fundacji rodzinnej, jak i mienia otrzymywanego w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.

Nie ma problemu z ustaleniem wielkości przychodu, gdy ww. świadczenia mają charakter pieniężny (obowiązkowo w formie przelewu na rachunek bankowy). Jeżeli przedmiotem takiego świadczenia lub tym mieniem nie są pieniądze lub wartości pieniężne, przychód powstaje w ostatnim dniu miesiąca, w którym podatnik otrzymał takie świadczenie lub mienie, a w przypadku świadczenia lub mienia przysługującego za okres dłuższy niż miesiąc, przychód powstaje w ostatnim dniu każdego miesiąca, za który takie świadczenie lub mienie przysługuje.

Ustawa o fundacji rodzinnej przewiduje zwolnienie z PIT w przypadku wypłacania świadczeń przez fundację rodzinną na rzecz osób najbliższych fundatorowi. Opodatkowanie podatkiem PIT w stawce: 
- 10% następuje w przypadku wypłacania świadczeń na rzecz dalszej rodziny fundatora (I i II grupa podatkowa), czyli przykładowo: synowej, ojczyma, teściowych czy rodzeństwa rodziców;
- 15% następuje w przypadku wypłacania świadczeń na rzecz osób nie będących osobami najbliższymi i dalszą rodziną fundatora. 

Fundacja rodzinna jest płatnikiem ww. podatku dochodowego, przy czym w przypadku świadczeń niepieniężnych ciężar tego świadczenia został faktycznie przerzucony na osobę otrzymującą świadczenia od fundacji rodzinnej - otóż to beneficjent będzie zobowiązany do wpłacenia podatku od otrzymanych świadczeń od fundacji rodzinnej - wpłata do fundacji rodzinnej, którą następnie jako płatnik odprowadzi taki podatek do urzędu skarbowego. W wielu więc przypadkach, aby beneficjenci faktycznie mogli odczuć korzyści płynące z faktu posiadania statusu beneficjenta, należałoby zastosować mechanizm "ubruttowienia" jak w przypadku nagród w konkursach. 

Należy wskazać, iż wartość mienia przekazywanego w związku z likwidacją fundacji rodzinnej pomniejsza się o wartość podatkową tego mienia wniesionego do fundacji (a więc wartość wniesienia minus rozliczona amortyzacja - o ile fundacja rodzinna prowadzi działalność gospodarczą). 

W updof wprowadza się zwolnienia od podatku od wymienionego źródła przychodów (zarówno świadczenia otrzymywane w trakcie działania fundacji rodzinnej, jak i mienie przekazywane w związku z likwidacją fundacji rodzinnej). Przewidziano zwolnienie całkowite i częściowe. Otóż zwolnienie całkowite obejmuje sytuację, gdy fundacja rodzinna ma jednego fundatora i dotyczy:

1. fundatora,
2. osoby będącą w stosunku do fundatora osobą najbliższą, zaliczaną do tzw. "grupy zero" na podstawie przepisów o podatku od spadków i darowizn. 

Zwolnienie częściowe dotyczy takich samych grup osób jw. (fundator + najbliżsi), ale obejmuje fundacje, w których występuje więcej niż jeden fundator. Zwolnienie przysługiwać będzie w części odpowiadającej proporcji, w jakiej wniesione do fundacji rodzinnej mienie przypada na fundatora. 

 

Z innych zagadnień dotyczących podatku dochodowego od osób fizycznych należy wskazać, że:

• samo wniesienie majątku do fundacji rodzinnej nie stanowi źródła przychodu po stronie fundatora/innych wnoszących majątek do fundacji (o ile oczywiście takie osoby są polskimi rezydentami podatkowymi i podlegają polskiemu PIT), 
• świadczenia otrzymywane przez beneficjentów od fundacji rodzinnej nie stanowią podstawy naliczenia daniny solidarnościowej.

Świadczenia fundacji rodzinnych a podatek od spadków i darowizn

W celach porządkowych i systemowych wyraźnie wskazano w ustawie, że nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych będących przedmiotem świadczenia z fundacji rodzinnej, jak i też mienie otrzymane w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej nie podlega podatkowi od spadków i darowizn.

Wnoszenie majątku do fundacji rodzinnych a PCC

Ustawa o fundacji rodzinnej nie wprowadza jakichkolwiek zmian w ustawie o podatku od czynności cywilnoprawnych. Brak jest przepisu w ustawie PCC, który nakazywałby uznać wniesienie przez fundatora majątku do fundacji rodzinnej za czynność podlegającą PCC, uznać więc należy, iż wyposażenie fundacji rodzinnej w majątek nie będzie podlegało PCC. 

 

Fundacja rodzinna a VAT

Ustawa nie wprowadziła jakichkolwiek zmian w ustawie o podatku od towarów i usług. Nie ulega wątpliwości, że fundacja rodzinna będzie podatnikiem podatku VAT, jeżeli będzie prowadziła działalność gospodarczą. Wątpliwość pojawi się w przypadku fundacji rodzinnej wyposażonej przez fundatora wyłącznie w środki pieniężne, które zgodnie ze statutem będą cyklicznie wypłacane określonym beneficjentom. Czy taka fundacja rodzinna jest podatnikiem podatku od towarów i usług i powinna uzyskać rejestrację jako podatnik VAT? Naszym zdaniem świadczenia fundacji rodzinnej na rzecz beneficjenta polegające na wypłacie środków pieniężnych nie są usługą ani dostawą towarów, więc będzie to leżało poza strefą zainteresowania ustawy VAT. Z drugiej strony należy jednak pamiętać, iż świadczenia fundacji rodzinnej na rzecz beneficjentów mogą polegać na dostawie rzeczy ruchomych, praw lub oddania beneficjentom do korzystania rzeczy/praw, co mogłoby stanowić usługę/dostawę w rozumieniu ustawy VAT. Racjonalne jest, by wyłączyć z zakresu ustawy o VAT wszelkie świadczenia, jakie beneficjent otrzymuje od fundacji rodzinnej, jednak w praktyce może dojść do sporu w tej kwestii.

Podsumowanie

1. Fundacja rodzinna nabywa osobowość prawną z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych.
2. Żaden inny podmiot niż fundacja rodzinna działająca w oparciu o ustawę o fundacji rodzinnej nie może używać oznaczeń "Fundacja rodzinna" lub F.R.
3. Fundację rodzinną mogą tworzyć wyłącznie osoby fizyczne.
4. Beneficjentem fundacji rodzinnej może być sam fundator.
5. Fundacje rodzinne są zobowiązane do prowadzenia ksiąg rachunkowych.
6. Zasadą jest zwolnienie fundacji rodzinnej z CIT.
7. Stawka opodatkowania PIT wszelkich świadczeń otrzymywanych od fundacji rodzinnej
   to 10% w przypadku dalszej rodziny fundatora i 15% w przypadku pozostałych osób. Osoby najbliższe fundatorowi zostały zwolnione z podatku.
8. Nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych będących przedmiotem świadczenia z fundacji rodzinnej, jak i mienie otrzymane w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej nie podlega podatkowi od spadków i darowizn.
9. Wniesienie majątku przez fundatora do fundacji rodzinnej nie podlega PCC.
10. Fundacja rodzinna jest podatnikiem podatku VAT, jeżeli prowadzi działalność gospodarczą.

 

Maurycy Organa 

 radca prawny, wspólnik kancelarii radców prawnych, doradca restrukturyzacyjny, autor licznych publikacji