7-8/2023, data dodania: 20.06.2023 Na jakich zasadach ubezpieczony ojciec dziecka może wykorzystać 9 tygodni zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego
Ojciec dziecka wykonujący pracę zarobkową ma prawo do opieki nad dzieckiem po jego urodzeniu, tak jak matka dziecka, przy czym ich uprawnienia w tym zakresie różnią się czasem trwania tej opieki oraz wysokością należnych z tego tytułu świadczeń. Oboje rodzice dziecka, którzy podlegają ubezpieczeniu chorobowemu, mogą korzystać z urlopu rodzicielskiego (i zasiłku za ten czas) określonego w przepisach Kodeksu pracy albo przerwać działalność zarobkową (działalność gospodarczą, umowę zlecenia) i pobierać zasiłek macierzyński z tytułu opieki nad dzieckiem za okres odpowiadający okresowi tego urlopu. Od 26 kwietnia 2023 r. ubezpieczony ojciec dziecka, jako drugi z rodziców, uzyskał możliwość wyłącznej opieki nad dzieckiem w wymiarze 9 tygodni, poza wymiarem przysługującym obojgu rodzicom.
Do wszystkich ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniu chorobowemu stosuje się takie same zasady jak do pracowników w zakresie możliwości korzystania z 9 tygodni urlopu rodzicielskiego/zasiłku macierzyńskiego przewidzianego wyłącznie dla ojca. W związku z tym wyjaśnienia zawarte w opracowaniu dotyczące pracowników należy odnosić również do pozostałych ubezpieczonych. Należy dodać, że zasady te odnoszą się również do ubezpieczonych, którzy przyjęli dziecko na wychowanie, zarówno z zamiarem adopcji, jak i w ramach rodziny zastępczej (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej).
1. Zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego dla obojga rodziców dziecka
Ubezpieczonym rodzicom dziecka zasiłek macierzyński przysługuje za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w wymiarze:
- 41 tygodni w razie urodzenia jednego dziecka,
- 43 tygodni w razie urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie.
Dłuższy okres przewidziany jest dla rodziców wychowujących dziecko, dla którego wydano zaświadczenie o stwierdzeniu ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia albo nieuleczalnej chorobie zagrażającej życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu, na podstawie art. 4 ust. 3 ustawy z 4 listo-
pada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin "Za życiem", i wynosi on:
- 65 tygodni - na jedno urodzone dziecko,
- 67 tygodni - gdy przy jednym porodzie urodzi się więcej niż jedno dziecko.
Identyczne okresy (41/43/65/67 tygodni) dotyczą zasiłku macierzyńskiego z tytułu przyjęcia dziecka na wychowanie, przy czym należy pamiętać, że różna jest granica wieku dzieci, do której ubezpieczeni mogą korzystać z urlopu rodzicielskiego. Dla tych, którzy przyjęli dziecko na wychowanie z zamiarem przysposobienia, wynosi ona do ukończenia 14 roku życia, a do 7/10 roku życia, gdy dziecko zostało przyjęte na wychowanie w ramach rodziny zastępczej (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej). Dla tych rodziców jednakowy jest również okres odpowiadający okresowi minimalnego urlopu rodzicielskiego przysługującego w razie przyjęcia na wychowanie dziecka tuż przed ukończeniem 14 lub 7/10 roku życia, który wynosi 38 tygodni.
Z każdego wymienionego wymiaru wyłączne prawo do 9 tygodni ma drugi z rodziców dziecka/dzieci. Oznacza to, że np. z wymiaru 41 tygodni ubezpieczona matka dziecka może wykorzystać 32 tygodnie, a ubezpieczony ojciec dziecka 9 tygodni.
2. Zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego wyłącznie dla drugiego rodzica dziecka
Pełny wymiar urlopu rodzicielskiego przysługuje łącznie obojgu ubezpieczonym rodzicom dziecka i ubezpieczonym, którzy przyjęli dziecko na wychowanie w ramach jego przysposobienia albo w ramach rodziny zastępczej (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej), ale z tego okresu 9 tygodni urlopu rodzicielskiego jest zagwarantowane wyłącznie dla drugiego rodzica dziecka.
Ważne
Pojęcie "drugi rodzic" w odniesieniu do korzystania z gwarantowanego okresu 9 tygodni urlopu rodzicielskiego oznacza zarówno matkę, jak i ojca dziecka.
Jeżeli jedno z rodziców dziecka skorzysta z urlopu rodzicielskiego w wymiarze co najmniej 9 tygodni, oznacza to, że wykorzystał już gwarantowany wyłącznie dla niego urlop w wymiarze 9 tygodni. Wtedy drugi z rodziców może wykorzystać 9 tygodni urlopu przysługujących tylko jemu.
Przykład
Załóżmy, że do 22 października 2023 r. pracownica korzysta z urlopu i zasiłku macierzyńskiego na dziecko urodzone 5 czerwca 2023 r. Następnie, w okresie od 1 grudnia 2023 r. do 4 kwietnia 2024 r., korzysta z urlopu rodzicielskiego i zasiłku macierzyńskiego przez okres 18 tygodni. W związku z tym, że matka dziecka skorzystała z urlopu rodzicielskiego za okres przekraczający 9 tygodni, oznacza to, że od 5 kwietnia 2024 r., do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6 rok życia, tj. do 31 grudnia 2029 r., oboje rodzice mogą wykorzystać jeszcze 14 tygodni tego urlopu, a ponadto ojciec dziecka może skorzystać ze swojej 9-tygodniowej części urlopu.
Należy dodać, że 9 tygodni urlopu rodzicielskiego rodzice dziecka nie mogą scedować wzajemnie na siebie. Oznacza to, że gdy jedno z nich nie wykorzysta tych 9 tygodni urlopu rodzicielskiego, to drugie nie może go przejąć i ta część urlopu po prostu przepada.
Przykład
W okresie od 12 czerwca 2023 r. do 29 października 2023 r. pracownica korzysta z urlopu macierzyńskiego i od 30 października 2023 r. wraca do pracy. Od tej daty ojciec dziecka występuje do swojego pracodawcy o urlop rodzicielski w wymiarze 32 tygodni, tym samym wykorzysta przysługujące tylko jemu 9 tygodni tego urlopu. Do 31 grudnia 2029 r. z gwarantowanych 9 tygodni urlopu może skorzystać pracownica. Jeżeli nie zamierza ona z tego uprawnienia skorzystać, to przysługujących jej 9 tygodni nie może przejąć ojciec dziecka. Niewykorzystany przez pracownicę do 31 grudnia 2029 r. okres 9 tygodni urlopu rodzicielskiego przepadnie.
Przysługujący tylko jednemu z rodziców urlop rodzicielski lub zasiłek za ten okres w wymiarze 9 tygodni może być wykorzystany w każdym czasie, licząc od dnia urodzenia dziecka. Ubezpieczony ojciec dziecka może zatem korzystać z tego urlopu także w okresie, w którym matka dziecka:
- korzysta z urlopu macierzyńskiego/urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego,
- zakończyła te urlopy,
- korzysta z urlopu rodzicielskiego w całości albo w częściach,
- pracuje.
Aby uprawnienie to nie przepadło, 9 tygodni urlopu/zasiłku rodzic dziecka powinien wykorzystać do ostatniego dnia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat.
Przykład
Dziecko pracownicy urodziło się 1 lipca 2023 r. i od tego dnia do 17 listopada 2023 r. korzysta ona z urlopu macierzyńskiego i zasiłku macierzyńskiego. Ojciec dziecka, będący również pracownikiem, wystąpił do swojego pracodawcy o urlop ojcowski w wymiarze 2 tygodni od 1 do 14 sierpnia 2023 r. i o urlop rodzicielski w wymiarze 9 tygodni od 4 września do 5 listopada 2023 r. Pracownica będzie mogła wykorzystać pozostałą (do pełnego wymiaru) część urlopu rodzicielskiego i pobierać za nią zasiłek macierzyński, tj. przez 32 tygodnie w dowolnym okresie po zakończeniu urlopu macierzyńskiego, nie dłużej niż ostatniego dnia roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6 rok życia, tj. do 31 grudnia 2029 r.
3. Maksymalnie pięć części urlopu rodzicielskiego i zasiłku macierzyńskiego za ten okres
Urlop rodzicielski może być wykorzystany jednorazowo albo maksymalnie w pięciu częściach, nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat.
Rodzice dziecka mogą dzielić się urlopem rodzicielskim (z wyłączeniem 9 tygodni) i w okresach przypadających według ich uznania. Wniosek o urlop rodzicielski może dotyczyć np. okresu 2, 7, 17, albo 32 tygodni. Można też wnioskować o niepełny tydzień tego urlopu/zasiłku.
Liczba części urlopu rodzicielskiego jest ustalana na podstawie liczby wniosków o jego udzielenie. Części urlopu rodzicielskiego odnoszą się do jego pełnego wymiaru, tj. 41/43/65/67 tygodni, a zatem również do zawartych w tym wymiarze 9 tygodni urlopu przysługującego wyłącznie jednemu z rodziców.
Okres 9 tygodni urlopu rodzicielskiego nie musi być wykorzystany jednorazowo w całości, ale podzielenie go na części, np. dwie, po 4 i 5 tygodni, oznacza wykorzystanie 2 z 5 części tego urlopu.
Przykład
Pracownica urodziła dziecko 9 czerwca 2023 r. i do 26 października 2023 r. korzysta z urlopu i zasiłku macierzyńskiego. Wraz z wnioskiem o urlop macierzyński wystąpiła również o udzielenie urlopu rodzicielskiego od 27 października 2023 r. na okres 15 tygodni, tj. do 8 lutego 2024 r. Ojciec dziecka, również będący pracownikiem, wystąpił do swojego pracodawcy o urlop rodzicielski i zasiłek macierzyński z tego tytułu na okres 5 tygodni od 19 września do 23 października 2023 r. Oboje rodzice mogą wykorzystać jeszcze urlop rodzicielski w wymiarze 21 tygodni, z tym że z tego okresu 4 tygodnie może wykorzystać wyłącznie ojciec dziecka jako uzupełnienie do przysługujących tylko jemu 9 tygodni. Okres 21 tygodni mogą podzielić maksymalnie na 3 części, ponieważ wykorzystali już 2 z przysługujących 5 części tego urlopu. Pozostałe 3 części urlopu rodzicielskiego mogą wykorzystać do ostatniego dnia roku kalendarzowego, w którym ich dziecko ukończy 6 rok życia.
Należy dodać, że zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w wymiarze 9 tygodni gwarantowanych dla drugiego rodzica dziecka może być podzielony również na pięć części, o ile wcześniej, tj. do 25 kwietnia 2023 r., rodzice dziecka nie korzystali z żadnej części urlopu rodzicielskiego, albo może być podzielony na części uzupełniające do pięciu, jeżeli korzystali z tego urlopu np. w dwóch albo trzech częściach.
Przykład
Pracownica korzystała z urlopu macierzyńskiego i trzech części urlopu rodzicielskiego w wymiarze 32 tygodni do 14 kwietnia 2023 r. i z tego tytułu pobierała zasiłek macierzyński. Ojciec dziecka, także będący pracownikiem, wystąpił do swojego pracodawcy z wnioskiem o urlop rodzicielski i zasiłek macierzyński na okres 5 tygodni od 9 maja do 12 czerwca 2023 r., a następnie na okres 4 tygodni od 8 listopada do 5 grudnia 2023 r. Łącznie rodzice dziecka wykorzystali urlop rodzicielski w pięciu częściach.
W liczbie wykorzystanych części urlopu rodzicielskiego uwzględnia się także liczbę wniosków o zasiłek macierzyński przez ubezpieczonych niebędących pracownikami za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego albo jego części, złożonych przez ubezpieczoną - matkę dziecka lub ubezpieczonego - ojca dziecka.
Przykład
Pracownica korzysta z urlopu i zasiłku macierzyńskiego na dziecko urodzone 1 lipca 2023 r. do 17 listopada 2023 r. oraz z urlopu rodzicielskiego i zasiłku macierzyńskiego z tego tytułu w wymiarze 22 tygodni od 1 grudnia 2023 r. do 2 maja 2024 r. Ojciec dziecka, podlegający dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej, wystąpił do ZUS z wnioskiem o zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w wymiarze 9 tygodni od 1 stycznia do 3 marca 2024 r. Rodzice dziecka złożyli zatem dwa wnioski z przysługujących pięciu części urlopu rodzicielskiego. Przysługuje im jeszcze 10 tygodni tego urlopu do ostatniego dnia roku kalendarzowego, w którym ich dziecko ukończy 6 rok życia. Mogą go podzielić maksymalnie na trzy części.
4. Wysokość zasiłku macierzyńskiego z 9 tygodni urlopu rodzicielskiego
Zasiłek macierzyński za okres 9 tygodni urlopu rodzicielskiego przysługującego wyłącznie drugiemu z rodziców dziecka wynosi 70% podstawy wymiaru. Wysokość ta dotyczy również zasiłku macierzyńskiego przysługującego ubezpieczonemu niebędącemu pracownikiem za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w tym wymiarze.
Należy podkreślić, że taka wysokość zasiłku macierzyńskiego (70% podstawy wymiaru) dotyczy okresu 9 tygodni, nawet gdy za pozostałą część urlopu rodzicielskiego zasiłek przysługuje w wysokości 81,5% podstawy wymiaru w związku ze złożonym tzw. długim wnioskiem o zasiłek macierzyński.
Przykład
Dziecko pracownicy urodziło się 3 lipca 2023 r. i od tego dnia korzysta ona z urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego. Złożyła wniosek o zasiłek macierzyński za okres 20 tygodni urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze. W związku z tym pracodawca rozpoczął dla niej wypłatę zasiłku macierzyńskiego w wysokości 81,5% podstawy wymiaru zasiłku. Ojciec dziecka, również pracownik, wystąpił do swojego pracodawcy z wnioskiem o urlop rodzicielski i zasiłek macierzyński na okres 9 tygodni od 7 sierpnia do 8 października 2023 r. Zasiłek macierzyński za ten okres przysługuje mu w wysokości 70% podstawy wymiaru.
Podstawa prawna
- art. 1821a § 4, art. 1821c, art. 1821d § 2 ustawy z dnia26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy - j.t. Dz.U. z 2022 r. poz. 1510; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 641
- art. 29 ust. 1-2a, art. 29a, art. 30 ust. 1, art. 30a, art. 31 ust. 1-3 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa - j.t. Dz.U. z 2022 r. poz. 1732; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 641
Renata Tonder
specjalista z zakresu ubezpieczeń społecznych
