Sejm uchwalił ostatecznie nowelizację Kodeksu pracy wprowadzającą tzw. dyrektywy work-life balance

9 marca 2023 r. Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw. Nowelizacja wprowadza do polskiego prawa tzw. dyrektywy work-life balance, czyli zasadę równowagi między życiem prywatnym a zawodowym. W ostatecznej wersji ustawy Sejm uwzględnił niektóre poprawki Senatu dotyczące uprawnień pracowniczych związanych z urlopami na warunkach urlopu macierzyńskiego i urlopami rodzicielskimi.

Jednym z celów uchwalenia ustawy z 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw jest ułatwienie pracownikom będącym rodzicami lub opiekunami godzenia życia zawodowego z rodzinnym. Umożliwić ma to szeroka nowelizacja przepisów regulujących pracownicze prawa dotyczące rodzicielstwa.

Omawiana nowelizacja Kodeksu pracy ma także zwiększyć przejrzystość warunków zatrudnienia pracowników. W tym celu zmianie uległy m.in. przepisy dotyczące stosunku pracy, umów o pracę czy obowiązków informacyjnych pracodawcy. 

Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego

Kodeks pracy przyznaje prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego pracownikowi, który:

• przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej (art. 183 § 1 Kodeksu pracy),
• przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka (art. 183 § 1¹ Kodeksu pracy).

Zgodnie ze znowelizowanymi przez Sejm w wyniku poprawek Senatu przepisami urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego trzeba będzie udzielać na wniosek złożony przez pracownika w postaci papierowej lub elektronicznej. Trzeba go będzie złożyć w terminie 7 dni od dnia przyjęcia dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza albo przyjęcia dziecka na wychowanie i wystąpienia do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka, jednak nie później niż 21 dni od dnia przyjęcia dziecka. Pracodawca będzie zobowiązany uwzględnić taki wniosek (art. 1 pkt 35 lit. e nowelizacji).

Powyższe zasady należy stosować do pracownika, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka i który w dniu wejścia w życie omawianej nowelizacji będzie uprawniony do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego. Urlopu należy udzielać na pisemny wniosek pracownika złożony w terminie 21 dni od dnia wejścia w życie nowelizacji. Urlop powinien być udzielony w terminie określonym we wniosku pracownika, jednak nie dłuższym niż 35 dni od dnia wejścia w życie nowelizacji (art. 33 nowelizacji).

Dłuższy urlop rodzicielski

Omawiana nowelizacja wydłużyła także urlop rodzicielski. Pracownicy-rodzice dziecka będą mieli prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad dzieckiem w wymiarze do:

• 41 tygodni - w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
• 43 tygodni - w przypadku porodu mnogiego.

Dotychczas wymiar urlopu rodzicielskiego wynosił odpowiednio 32 i 34 tygodnie.

Pracownicy-rodzice dziecka posiadającego zaświadczenie stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy z 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin "Za życiem" (Dz.U. z 2020 r. poz. 1329; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2140), uzyskają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad tym dzieckiem w wymiarze do:

• 65 tygodni - w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
• 67 tygodni - w przypadku porodu mnogiego.

Urlop rodzicielski nadal będzie przysługiwał łącznie obojgu pracownikom-rodzicom dziecka. Przy czym każdemu z pracowników-rodziców dziecka będzie przysługiwało wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z wyżej określonego wymiaru urlopu. Prawa tego nie będzie można przenieść na drugiego z rodziców dziecka (będzie to nieprzenoszalna część urlopu).

Na skutek uwzględnienia przez Sejm senackiej poprawki pracownikowi, który w okresie od 2 sierpnia 2022 r. do dnia wejścia w życie omawianej nowelizacji:

• miał prawo do urlopu rodzicielskiego albo jego części,
• korzystał z urlopu rodzicielskiego albo jego części,

będzie przysługiwało prawo do skorzystania z urlopu rodzicielskiego w podanym wyżej wymiarze (art. 34 nowelizacji).

Także pracownik-rodzic dziecka posiadającego zaświadczenie stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu, który w okresie od 2 sierpnia 2022 r. do dnia wejścia w życie nowelizacji miał prawo do urlopu rodzicielskiego albo jego części lub korzystał z urlopu rodzicielskiego albo jego części, uzyska prawo do skorzystania z części urlopu rodzicielskiego w wymiarze różnicy między wymiarem urlopu rodzicielskiego wynoszącym 65 lub 67 tygodni (określonym w znowelizowanym art. 182^1a § 2 Kodeksu pracy), a wymiarem urlopu wynoszącym 32 lub 34 tygodnie (określonym w art. 182^1a § 1 Kodeksu pracy w brzmieniu dotychczasowym).

Po nowelizacji urlop rodzicielski będzie udzielany jednorazowo albo w nie więcej niż 5 częściach, nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia.

W razie łączenia przez pracownika-rodzica dziecka korzystania z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu wymiar urlopu będzie ulegał wydłużeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika-rodzica dziecka w trakcie korzystania z urlopu lub jego części, nie dłużej jednak niż do:

• 82 tygodni ‒ w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
• 86 tygodni ‒ w przypadku porodu mnogiego.

Natomiast w przypadku łączenia przez pracownika-rodzica dziecka posiadającego zaświadczenie stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu, korzystania z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu, wymiar urlopu rodzicielskiego będzie ulegał wydłużeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika w trakcie korzystania z urlopu lub jego części, nie dłużej jednak niż do:

• 130 tygodni - w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
• 134 tygodni - w przypadku porodu mnogiego.

Urlop ojcowski

Nowelizacja skróciła okres na skorzystanie z urlopu ojcowskiego. Pracownik-ojciec nadal będzie miał prawo do tego rodzaju urlopu w wymiarze do 2 tygodni, jednak będzie mógł z niego skorzystać nie dłużej niż do:

• ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia albo
• upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14 roku życia.

Dotychczas urlop ojcowski mógł być wykorzystany do ukończenia przez dziecko 24 miesięcy życia albo upływu 24 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia orzekającego o przysposobieniu dziecka.

Pracownik-ojciec wychowujący dziecko w dniu wejścia w życie nowelizacji będzie miał prawo do urlopu ojcowskiego na zasadach określonych w dotychczasowych przepisach, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko:

• 24 miesiąca życia albo
• 14 roku życia, o ile nie upłynęły 24 miesiące od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie tego dziecka.

Ochrona pracowników korzystających z urlopów związanych z rodzicielstwem

Nowelizacja wprowadza także nowe przepisy chroniące stosunek pracy:

• w okresie ciąży oraz w okresie urlopu macierzyńskiego, a także 
• od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu macierzyńskiego albo jego części, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego albo jego części, urlopu ojcowskiego albo jego części, urlopu rodzicielskiego albo jego części - do dnia zakończenia tego urlopu. 

W powyższych okresach pracodawca nie będzie mógł prowadzić przygotowań do wypowiedzenia pracownikowi stosunku pracy lub rozwiązania z nim stosunku pracy bez wypowiedzenia. Pracodawca nie będzie mógł także wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy, chyba że zajdą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika i reprezentująca pracownika zakładowa organizacja związkowa wyrazi zgodę na rozwiązanie umowy.

Rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem do dnia zakończenia urlopu związanego z rodzicielstwem będzie możliwe tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy.

Nowy urlop opiekuńczy

Nowelizacja przewiduje również nowy rodzaj urlopu - urlop opiekuńczy. Urlop ten będzie przysługiwał pracownikowi w wymiarze 5 dni w ciągu roku kalendarzowego. Jego celem jest zapewnienie osobistej opieki lub wsparcia osobie:

• będącej członkiem rodziny (syn, córka, matka, ojciec bądź małżonek) albo
• zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym

- wymagającej takiej opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych.

Pracodawca będzie udzielał urlopu opiekuńczego na podstawie wniosku pracownika. Za czas tego urlopu pracownik nie zachowa prawa do wynagrodzenia, ale okres korzystania z urlopu opiekuńczego będzie wliczany do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Inne zmiany w Kodeksie pracy

Uchwalona nowelizacja Kodeksu pracy przewiduje również m.in.:

- modyfikację okresów, na jakie będzie zawierana umowa o pracę na okres próbny,

- rozszerzenie treści informacji dla pracownika o warunkach zatrudnienia,

- wprowadzenie obowiązku uzasadniania wypowiedzenia oraz konsultacji związkowej umów na czas określony,

- wprowadzenie dodatkowych 15-minutowych przerw w pracy przy dobowym wymiarze czasu pracy powyżej 9 i 16 godzin,

- przyznanie pracownikom prawa do zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej w wymiarze 2 dni lub 16 godzin, z zachowaniem prawa do połowy wynagrodzenia.

W dniu oddania bieżącego numeru MPPiU do druku nowelizacja Kodeksu pracy oczekiwała na podpis prezydenta. Ma wejść w życie po upływie 21 dni od publikacji w Dzienniku Ustaw.

Więcej na temat omawianej nowelizacji Kodeksu pracy pisaliśmy w nr. 3/2023 MPPiU. Szczegółową analizę nowych regulacji przedstawimy w kolejnym numerze naszego czasopisma w dziale "Temat numeru". 

Tomasz Kowalski

specjalista z zakresu prawa pracy