Polska Izba Biegłych Rewidentów opublikowała informacje na temat procederu prania brudnych pieniędzy, sposobów ich identyfikacji oraz postaw, jakimi powinni kierować się główni księgowi w sytuacjach wskazujących na możliwość pojawienia się takiego zagrożenia.
Informacje te zostały podzielone tematycznie i zawarte w kilku częściach publikacji.
- Przeciwdziałanie praniu pieniędzy: podstawy. Część 1: Wprowadzenie do zasad przeciwdziałania praniu pieniędzy dla zawodowych księgowych - w publikacji wskazuje się m.in., że pranie pieniędzy jest procederem polegającym na wprowadzaniu brudnych pieniędzy do legalnego obrotu, aby można z nich korzystać, jak gdyby pochodziły one z legalnych źródeł.
Oznacza to, że pranie pieniędzy nadaje pozory legalności działaniom przestępczym, pozwalając gangom narkotykowym, handlarzom ludźmi i innym przestępcom na coraz szerzej zakrojoną działalność oraz na czerpanie z niej zysków. Szacuje się, że na całym świecie wartość pranych pieniędzy może przekraczać rocznie 1 bilion dolarów amerykańskich.
WAŻNE! Zwalczanie procederu prania pieniędzy nie sprowadza się wyłącznie do kontroli zgodności z przepisami.
Przestępstwa gospodarcze, w tym pranie pieniędzy, dotykają większej liczby obywateli i do tego z większą częstotliwością niż jakiekolwiek inne zagrożenia dla ich bezpieczeństwa. Pranie pieniędzy systematycznie destabilizuje szersze kręgi społeczne, np. poprzez nielegalne inwestycje w nieruchomości o wysokiej wartości, przemoc związaną z narkotykami w marginalizowanych grupach społecznych czy poprzez traumy spowodowane handlem ludźmi i współczesnym niewolnictwem. Przestępcy odpowiedzialni za ten proceder wykorzystują niektóre z najsłabszych grup należących do społeczności oraz są źródłem handlu nielegalnymi narkotykami i przemocy na ulicach, niszcząc w ten sposób tkankę społeczną. Pełniąc rolę strażników systemu finansowego, zawodowi księgowi tworzą pierwszą linię obrony, zapobiegając nielegalnemu przedostawaniu się środków do gospodarki.
- Przeciwdziałanie praniu pieniędzy: podstawy. Część 2: Podejście oparte na szacowaniu ryzyka - w publikacji wskazuje się m.in., że w celu zmniejszenia ryzyka prania pieniędzy zawodowi księgowi powinni stosować "podejście oparte na oszacowaniu ryzyka".
Oznacza to, że muszą identyfikować, oceniać i rozumieć ryzyka prania pieniędzy, na które są narażeni, oraz je skutecznie zmniejszać. Chodzi tu o rozumienie klienta, usług i stosownych systemów prawnych.
Ogólną zasadą podejścia opartego na oszacowaniu ryzyka jest w sytuacji podwyższonego ryzyka zastosowanie wzmożonych środków w celu zarządzania takim ryzykiem i jego zmniejszenia. Zakres, stopień, częstotliwości i intensywność środków zapobiegawczych i przeprowadzanych kontroli powinny być wzmożone w przypadkach scenariuszy o podwyższonym ryzyku.
Ryzyko geograficzne to podwyższony poziom ryzyka, jaki wynika z systemu prawnego państwa w odniesieniu do procederu prania pieniędzy. Czynniki do rozważenia obejmują: postrzegany poziom korupcji, działalność przestępczą oraz skuteczność przepisów dotyczących przeciwdziałania praniu pieniędzy w danym państwie. Przeprowadzając ocenę poziomu ryzyka procederu prania pieniędzy w danym państwie, zawodowi księgowi powinni korzystać z informacji dostępnych publicznie, np. informacji publikowanych przez organizacje obywatelskie lub sprawozdań z wzajemnej oceny FATF. Należy zadać pytanie: Czy nasi klienci mają siedziby w państwach, które są znane z tego, że wykorzystują je osoby zajmujące się praniem pieniędzy?
Ryzyko związane z klientem oznacza ogólne ryzyko prania pieniędzy, jakie stwarza klient. Profil ryzyka klienta może wpływać na zakres wymaganych kontroli odnoszących się do podmiotów powiązanych, takich jak beneficjenci rzeczywiści klienta. Nieuzasadniona skrytość klienta i niepotrzebnie złożone struktury własności mogą wskazywać na podwyższone ryzyko, ponieważ struktury spółki, które maskują osoby właścicieli i kontrolę, są szczególnie atrakcyjne dla osób zaangażowanych w pranie pieniędzy. Klient, który prowadzi działalność w branży o dużym ryzyku prania pieniędzy, może wymagać zastosowania wzmocnionej należytej staranności. Jeżeli klient lub beneficjent rzeczywisty klienta został zidentyfikowany jako Osoba zajmująca eksponowane stanowisko polityczne, potrzebne może być zastosowanie wzmocnionego poziomu należytej staranności. Należy zadać pytanie: Czy klient lub jego beneficjenci rzeczywiści prezentują cechy, o których wiadomo, że są często charakterystyczne dla osoby zajmującej się praniem pieniędzy?
WAŻNE! Ryzyko związane z usługami to ryzyko, że pewne produkty lub usługi wiążą się z większym prawdopodobieństwem wykorzystania ich w celu prania pieniędzy.
Zawodowi księgowi powinni rozważyć przeprowadzenie dodatkowych kontroli w przypadku dostarczania produktu lub usługi, które są bardziej narażone na wykorzystanie w celu prania pieniędzy, lub jeżeli istnieje poważne ryzyko, że sam zawodowy księgowy mógłby dopuścić się przestępstwa prania pieniędzy. Zanim zawodowy księgowy zacznie oferować usługę, która znacząco różni się od jego aktualnej oferty produktów lub usług, powinien oszacować powiązane ryzyka prania pieniędzy oraz odpowiednio zareagować na ewentualne nowe lub podwyższone rodzaje ryzyka.
- Przeciwdziałanie praniu pieniędzy: podstawy. Część 3: Zakładanie spółki - w publikacji wskazuje się m.in., że usługi zakładania spółek mogą obejmować: zakładanie spółek lub innych podmiotów prawnych; pełnienie funkcji lub zaangażowanie kogoś do pełnienia funkcji członka zarządu spółki, partnera lub nominowanego wspólnika bądź udostępnienie adresu siedziby lub adresu prowadzenia działalności.
Zawodowi księgowi powinni być świadomi, jakie są kluczowe sygnały ostrzegawcze dotyczące ryzyka prania pieniędzy w procesie zakładania spółki. Choć nie są osobami decyzyjnymi, zawodowi księgowi powinni polegać na swoim zawodowym osądzie oraz odmówić i/lub, w razie potrzeby, złożyć zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa.
− Przeciwdziałanie praniu pieniędzy: podstawy. Część 4: Transferowanie aktywów - w publikacji wskazuje się m.in., że przestępcy często przenoszą wartości majątkowe zarówno między osobami, jak i obszarami jurysdykcji przeprowadzając transakcję zakupu, sprzedaży lub przeniesienia aktywów o wysokiej wartości. Czasami dążą do zamaskowania nielegalnych wpływów pieniężnych za pomocą powiązanych ze sobą transakcji, w ramach których jeden składnik aktywów jest nabywany, a inny sprzedawany w krótkim odstępie czasu (np. sprzedaż mieszkania i zakup łodzi). Skutkiem takiego działania może być zaciemnienie źródła funduszy oraz ukrycie prawdy przed osobami, które widzą tylko jedną z transakcji. Niezależnie od sposobu zorganizowania (serii) transakcji, czy też zaangażowanych aktywów, ostatecznym celem jest zaciemnienie ich związku z działalnością przestępczą. Zawodowi księgowi mogą nieumyślnie pomóc przestępcy w przeniesieniu wpływów pieniężnych z działalności przestępczej organizując transfer składnika aktywów lub udzielając porady podatkowej dotyczącej transakcji.
− Przeciwdziałanie praniu pieniędzy: podstawy. Część 5: Doradztwo podatkowe - w publikacji wskazuje się m.in., że struktury tworzone w celach legalnego zmniejszania opodatkowania mogą także umożliwić przenoszenie aktywów lub środków pieniężnych, które mogą również obejmować wpływy pieniężne z działalności przestępczej. Przestępcy mogą podawać się za osoby pragnące skorzystać z doradztwa podatkowego, aby ulokować majątek poza zasięgiem jego opodatkowania, w celu uniknięcia przyszłych zobowiązań. Legalne prace służące zmniejszeniu opodatkowania mogą także zboczyć w kierunku nielegalnego unikania opodatkowania.
WAŻNE! Wpływy pieniężne z unikania opodatkowania są wpływami z przestępstwa, a zatem uczestnictwo zawodowego księgowego w obsłudze takich funduszy może stanowić przestępstwo prania pieniędzy.
Sam system podatkowy może zostać wykorzystany do legalizacji wpływów pieniężnych z działalności przestępczej poprzez zapłatę podatku od zysków z tej działalności, tak jakby powstały one z prawdziwych przychodów handlowych.
− Przeciwdziałanie praniu pieniędzy: podstawy. Część 6: Firmy z problemami finansowymi - w publikacji wskazuje się m.in., że firmy z problemami finansowymi są narażone na wykorzystanie przez przestępców ze względu na presje finansowe, z jakimi mogą się borykać ich właściciele lub zarząd. Przestępca mógłby namówić właściciela firmy, by ten pozwolił na dokonanie inwestycji w firmie z wykorzystaniem wpływów pieniężnych z działalności przestępczej. Przestępca ten mógłby następnie otrzymywać z tej spółki wypłaty, które mogłyby wydawać się zalegalizowanymi przychodami. Przeprowadzanie funduszy przez firmę w ten sposób mogłoby zamaskować ślad wpływów pieniężnych z działalności przestępczej. Przestępcy mogą w szczególności zabiegać o nabycie firmy prowadzącej sprzedaż gotówkową jako narzędzia do czyszczenia brudnych pieniędzy.
WAŻNE! Posiadanie firmy, w której występuje duża sprzedaż gotówkowa, stanowi często cel osób piorących brudne pieniądze, gdyż takie firmy stwarzają możliwość integrowania (legalizowania) dużych wolumenów środków pieniężnych do systemu finansowego.
Jednym ze sposobów osiągnięcia tej integracji jest maskowanie wpływów pieniężnych z nielegalnego handlu narkotykami lub innych przestępstw - przychodami z działalności gospodarczej firmy. Firmy mające problemy finansowe mogły także stać się ofiarą oszukańczego działania osób z wewnątrz samej firmy. Oznacza to, że firma może posiadać wpływy pieniężne z działalności przestępczej.
Przeciwdziałanie praniu pieniędzy: podstawy. Część 7: Aktywa wirtualne - w publikacji wskazuje się m.in., że określenie "Aktywa wirtualne" odnosi się do szerokiej, nowej klasy aktywów powstałych dzięki Technologii Rozproszonego Rejestru (DLT). DLT pozwala na przechowywanie danych w wielu lokalizacjach ("zdecentralizowanych") we wspólnej sieci, umożliwiając uczestnikom śledzenie własności i przenoszenie aktywów wirtualnych, takich jak Bitcoin. Aktywa wirtualne mają unikatowe cechy, pozytywne i negatywne, w porównaniu z tradycyjnymi aktywami i płatnościami. Zawodowi księgowi muszą się zapoznać z możliwymi sposobami wykorzystania tych unikatowych cech przez osoby zajmujące się praniem pieniędzy i finansujące terroryzm w celu pozyskania, przeniesienia i przechowania wartości, często poza regulowanym systemem finansowym, oraz ukrycia pochodzenia lub przeznaczenia środków.
− Przeciwdziałanie praniu pieniędzy. Część 8: Trendy w przestępczości - w publikacji wskazuje się m.in., że współczesne niewolnictwo, handel ludźmi, przestępczość w zakresie środowiska i pranie pieniędzy oparte na handlu stanowią poważne zagrożenia dla społeczeństwa, a zawodowi księgowi odgrywają znaczącą rolę w zwalczaniu tych przestępstw, w tym poprzez zapewnienie, że jako zawodowi pomocnicy nie będą działali nieświadomie, oraz zgłaszanie podejrzanych działań władzom.
Szacunkowo 25 mln osób na całym świecie jest ofiarami pracy przymusowej i/lub wykorzystywania seksualnego, co generuje ponad 150 mld USD nielegalnych zysków. Są to także jedne z najszybciej rozwijających się form międzynarodowej przestępczości, którym sprzyjają konflikty, zmiany klimatyczne i inne przyczyny. Zawodowi księgowi mogą wnieść znaczący wkład w pomoc ofiarom i identyfikację przestępców, zachowując czujność na potencjalne oznaki tych przestępstw, w tym:
− Przeciwdziałanie praniu pieniędzy. Część 9: Narzędzia do obrony - w publikacji wskazuje się m.in., że ważną częścią prawnych i zawodowych obowiązków zawodowego księgowego jest ustalenie i weryfikacja tożsamości klientów. Zawodowi księgowi powinni przyjąć podejście oparte na oszacowaniu ryzyka, stosując w sytuacjach o podwyższonym ryzyku dodatkowe zabezpieczenie w postaci wzmożonej należytej staranności wobec klienta. Wzmożona należyta staranność wobec klienta stanowi proces bardziej dogłębnego dochodzenia wobec klienta o podwyższonym ryzyku. Obejmuje ono uzyskanie dodatkowych informacji i weryfikację w odniesieniu do charakteru zidentyfikowanych konkretnych ryzyk.
WAŻNE! Zawodowi księgowi i firmy powinni posiadać kontrolę i procesy służące identyfikowaniu i łagodzeniu tych ryzyk.
Wzmożona Należyta Staranność wobec klienta jest niezwykle ważna w wykrywaniu prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. Czynność ta zabezpiecza także zawodowych księgowych przed byciem wykorzystanymi w działalności przestępczej i chroni reputację firmy, którą reprezentują. EDD jest zazwyczaj wymagana w następujących sytuacjach wysokiego ryzyka:
oprac. Maciej Chorostkowski
biegły rewident