Jak podważyć ustalenia kontroli ZUS zmieniającej umowę o dzieło na umowę zlecenia

PROBLEM

W naszej firmie właśnie zakończyła się kontrola ZUS. Inspektor zakwestionował kilkadziesiąt umów o dzieło, wskazując, że w ich treści przedmiot umowy nie został precyzyjnie określony, a to oznacza, że była to umowa "starannego działania", a nie "umowa rezultatu". W związku z zamianą umów o dzieło na umowy zlecenia ustalono zaległość składkową na ponad 130 tys. zł. Jakie mamy możliwości, aby podważyć ustalenia ZUS?

RADA

UZASADNIENIE

ZUS ma prawo sprawdzać, czy umowy nazywane przez płatników np. umowami o dzieło faktycznie spełniają przesłanki, aby uznać je za takie kontrakty. Często występujące wśród przedsiębiorców przekonanie, że ZUS nie ma prawa kwestionować rodzaju zawartej umowy cywilnoprawnej, jest błędne. Prawo do kwestionowania rzeczywistego charakteru umowy (czyli np. uznania umowy o dzieło za umowę zlecenia, a nawet umowę o pracę) jednoznacznie wynika z orzecznictwa Sądu Najwyższego (por. np. orzeczenia z 2 marca 2013 r., III CSK 216/12, z 3 października 2013 r., II UK 103/13, OSNP 2014, nr 9, poz. 134; z 14 listopada 2013 r., II UK 115/13, z 6 sierpnia 2014 r., II UK 566/13, z 28 kwietnia 2014 r., V CK 379/03, M. Prawn. 2004/11/486, i z 25 listopada 2010 r., I CSK 703/09).

Główną cechą odróżniającą umowę zlecenia od umowy o dzieło jest jej przedmiot.

Przedmiot umowy cywilnoprawnej w zależności od jej kwalifikacji prawnej

Trzeba podkreślić, że nie wystarczy nazwać kontraktu "umową o dzieło", aby został on uznany za taką umowę. Potwierdzają to liczne wyroki Sądu Najwyższego, m.in. z 21 marca 2013 r. (III CSK 216/12), w którym Sąd Najwyższy wskazał, że:

(…) wątpliwości, co do charakteru umowy mogą usunąć same strony opatrując umowę określonym tytułem lub używając nazwy umowy w tekście, ale kwalifikacja tego rodzaju nie ma (…) charakteru przesądzającego. Decydująca jest bowiem rzeczywista istota umowy determinowana jej treścią, zgodnym zamiarem stron i celem umowy, a nie jej nazwa, która niejednokrotnie może nie oddawać natury łączącego strony stosunku prawnego. Okoliczność zatem, iż strony (…) określiły łączący je stosunek prawny jako umowę o dzieło (…) nie jest elementem decydującym samodzielnie o rodzaju zobowiązania (…).

Określenie w treści zawieranej umowy konkretnego, możliwego do zweryfikowania rezultatu prac jest ważnym wyznacznikiem umowy o dzieło. Jeżeli zatem w zawieranych przez Państwa firmę umowach nie było takiego precyzyjnego oznaczenia dzieła, inspektor kontroli ZUS mógł na tej podstawie zakwestionować charakter tych umów. Przedmiot umowy o dzieło może być określony w różny sposób i różny może być stopień dokładności tego określenia - zawsze jednak pod warunkiem, że wiadomo dokładnie, o jakie dzieło chodzi. Sąd Najwyższy w wyroku z 14 września 2016 r. (II UK 342/15) wskazał jednoznacznie, że:

(…) przedmiotem umowy o dzieło jest doprowadzenie do weryfikowalnego i jednorazowego rezultatu, zdefiniowanego przez zamawiającego w momencie zawierania umowy. Dzieło jest wytworem, który w momencie zawierania umowy nie istnieje, jednak jest w niej z góry przewidziany i określony w sposób wskazujący na jego indywidualne cechy. Dlatego też jednym z kryteriów umożliwiających odróżnienie umowy o dzieło od umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług jest możliwość poddania dzieła sprawdzianowi na istnienie wad dzieła. Sprawdzian taki jest zaś niemożliwy do przeprowadzenia, jeśli strony nie określiły w umowie cech i parametrów indywidualizujących dzieło. Taki brak kryteriów określających pożądany przez zamawiającego wynik (wytwór) umowy prowadzi do wniosku, że przedmiotem zainteresowania zamawiającego jest wykonanie określonych czynności, a nie ich rezultat.

PRZYKŁAD

Spółka z o.o. zawarła z Bartoszem Z. umowę cywilnoprawną (nazwaną "umową o dzieło"). Przedmiotem umowy o dzieło było "wykonanie sezonowego przeglądu gokartów będących na wyposażeniu toru wyścigowego prowadzonego przez Zamawiającego". ZUS zakwalifikował tę umowę jako umowę zlecenia. Organ wskazał, że jej przedmiot nie został określony jako konkretny, indywidualnie oznaczony wytwór. Opisano w niej jedynie zakres zlecanych prac, bez wskazania, co jest ich rezultatem i jakie są kryteria ewentualnego sprawdzianu na istnienie wad "dzieła".

Określenie przez strony przedmiotu umowy było nieprawidłowe dla umowy o dzieło i nie spełniało warunków, aby za taką umowę uznać zawarty kontrakt. W sporze z ZUS można jednak zaznaczyć, że określenie w umowie o dzieło jej przedmiotu jako indywidualnie oznaczonego wytworu nie jest jedynym warunkiem uznania jej prawnego charakteru. Należy wyszczególnić, jakie inne, istotne cechy wskazują, że zakwestionowana przez ZUS umowa rzeczywiście jest umową o dzieło (np. faktyczne uzyskanie przez zamawiającego określonego rezultatu prac, możliwość weryfikacji dzieła pod kątem istnienia wad, odpłatność umowy, rękojmia za wady dzieła po stronie jego wykonawcy, jednorazowy, a nie powtarzalny, charakter zamówienia itp.).

Uznanie umowy o dzieło za umowę zlecenia skutkuje obciążeniem płatnika należnością z tytułu nieopłaconych składek. Poza wyjątkowymi sytuacjami (umowa zlecenia z uczniem/studentem do 26. roku życia, umowa zlecenia oskładkowana tylko na ubezpieczenie zdrowotne ze względu na zbieg tytułów) konieczne będzie odprowadzenie za zleceniobiorców zaległych składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe, a także na ubezpieczenie zdrowotne i fundusze pozaubezpieczeniowe (Fundusz Pracy i FGŚP). Wynika to z faktu, że umowa zlecenia, w przeciwieństwie do umowy o dzieło, stanowi tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego.

Jeżeli nie zgadzają się Państwo ze stanowiskiem ZUS, powinni Państwo złożyć pisemne zastrzeżenia do protokołu kontroli, w terminie 14 dni od jego doręczenia. Po otrzymaniu zastrzeżeń inspektor kontroli musi się do nich ustosunkować w formie pisemnej. Jeśli zastrzeżenia do protokołu nie zostaną uwzględnione, należy poczekać, aż ZUS wyda decyzję pokontrolną (można o nią również zawnioskować, jeżeli zależy nam na szybszym rozstrzygnięciu sporu). W decyzji organ ustali podleganie ubezpieczeniom społecznym przez osoby uznawane za zleceniobiorców i wskaże podstawy, od których trzeba opłacić należne składki (wraz z odsetkami). Odwołanie od decyzji należy wnieść w terminie 1 miesiąca od dnia doręczenia decyzji (art. 83 ust. 2 ustawy systemowej w zw. z art. 477⁹ § 1 Kodeksu postępowania cywilnego).

Jeżeli chodzi o zaległość składkową, to dopóki decyzja nie jest prawomocna, zaległość ta nie jest wymagalna. Mogą Państwo jednak rozważyć jej uregulowanie (zwłaszcza jeżeli sprawa dotyczy należności, którym nie zagraża przedawnienie), aby - w przypadku przegrania sprawy - zadłużenie nie powiększyło się o odsetki. W razie wygrania sporu z ZUS zawnioskują Państwo o zwrot nadpłaty.

PODSTAWA PRAWNA:

art. 6 ust. 1 pkt 4, ust. 4, art. 18 ust. 1 i ust. 3, art. 83, art. 91 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 1778; ost.zm. Dz.U. z 2018 r. poz. 650

art. 627, art. 734 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - j.t. Dz.U. z Dz.U. z 2017 r. poz. 459; ost.zm. Dz.U. z 2018 r. poz. 650

art. 477⁹ § 1 i § 2, art. 477¹⁴ § 1 i § 2, art. 477^14a ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - j.t. Dz.U. z 2018 r. poz. 155; ost.zm. Dz.U. z 2018 r. poz. 697

Joanna Stolarska

ekspert prawa ubezpieczeń społecznych, redaktor MONITORA prawa pracy i ubezpieczeń, autorka licznych publikacji i opracowań z zakresu składkowego, były wieloletni pracownik ZUS

Czytaj także: "Kiedy można stosować umowę o dzieło zgodnie z najnowszym orzecznictwem sądowym" - na www.mp.infor.pl lub www.inforfk.pl