Od 9 grudnia 2021 r. zmiany w prawie do świadczeń zdrowotnych niektórych cudzoziemców spoza UE

Od 9 grudnia 2021 r. obowiązuje nowelizacja ustawy zdrowotnej, na mocy której przepisy prawa krajowego dostosowano do umowy regulującej wystąpienie Wielkiej Brytanii z UE. W zakresie prawa do świadczeń opieki zdrowotnej między UE a Wielką Brytanią mają obecnie zastosowanie najważniejsze zasady obowiązujące w unijnych przepisach o koordynacji zabezpieczenia społecznego. Ponadto prawem do świadczeń zostali objęci cudzoziemcy spoza UE, którzy pomimo podjęcia w Polsce legalnego zatrudnienia i opłacania składek ZUS byli pozbawieni statusu osoby ubezpieczonej - ze względu na brak prawa stałego pobytu w Polsce.

Uchwalone i obowiązujące od 9 grudnia 2021 r. zmiany ustawy zdrowotnej mają na celu w pierwszej kolejności dostosowanie przepisów ustawy zdrowotnej do stanu prawnego powstałego w związku z brexitem i powiązanymi z nim:

• stosowaniem przepisów umowy o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Dz.Urz. UE C 384 z 12 listopada 2019 r., str. 1; dalej: umowa o wystąpieniu) oraz
• wejściem w życie od 1 stycznia 2021 r. protokołu w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego do umowy o handlu i współpracy między Unią Europejską i Europejską Wspólnotą Energii Atomowej, z jednej strony, a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, z drugiej strony (Dz.Urz. UE L 149 z 30 kwietnia 2021 r., str. 10; dalej: protokół).

Na mocy ww. umowy o wystąpieniu oraz na mocy ww. protokołu dla obywateli Wielkiej Brytanii zostały zachowane uprawnienia do korzystania ze świadczeń zdrowotnych w sytuacjach transgranicznych, na zasadach analogicznych do obowiązujących w ramach unijnych przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Z uprawnień w zakresie świadczeń zdrowotnych (na podstawie protokołu) mogą korzystać zarówno obywatele Polski, jak i Zjednoczonego Królestwa, którym nie przysługują takie uprawnienia na podstawie samej umowy o wystąpieniu. Ponadto jest potwierdzona zasada równego traktowania obywateli państw stron umowy w zakresie zabezpieczenia społecznego (jest to odpowiednik tej samej zasady, która obowiązuje w unijnych przepisach o koordynacji).

Obecne zmiany w ustawie zdrowotnej implementują wskazane zasady na grunt prawa krajowego w Polsce.

Zmiany związane z brexitem

W związku z tym w przepisach krajowych wprowadzono zmiany w ustawie zdrowotnej. Przewidują one m.in.:

• uwzględnienie we wszystkich przepisach odwołujących się do państw członkowskich Unii Europejskiej (UE) lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) również Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej,
• uzupełnienie definicji pojęcia "przepisy o koordynacji", zawartej w art. 5 pkt 32 ustawy zdrowotnej, o przepisy umowy o wystąpieniu, która w zakresie zabezpieczenia społecznego odsyła bezpośrednio do unijnych przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego,
• uzupełnienie art. 68 ust. 1 ustawy zdrowotnej o odesłanie do pozostałych przepisów i rozporządzeń unijnych w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego,
• zmianę art. 97 ust. 3d ustawy zdrowotnej przez zastosowanie w nim odesłania bezpośrednio do przepisów o koordynacji, zgodnie z ich nową definicją (zmiana dostosowująca).

Dostosowanie przepisów ustawy zdrowotnej do umowy o wystąpieniu oraz do protokołu nie obejmuje jednak uznawania skierowań wystawianych przez lekarzy z innych państw członkowskich Unii Europejskiej.

Prawo do świadczeń cudzoziemców spoza UE

W ustawie zdrowotnej - oprócz zmian dostosowujących po brexicie - wprowadzono także istotną zmianę dla innych zatrudnionych w Polsce cudzoziemców. Nowe przepisy umożliwią objęcie ubezpieczeniem zdrowotnym cudzoziemców niemających obywatelstwa żadnego z państw UE lub EFTA, lub Zjednoczonego Królestwa ani miejsca zamieszkania na terytorium tych państw, a jednocześnie spełniających warunki do objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym. W aktualnym stanie prawnym nie mogą być oni zgłoszeni do tego ubezpieczenia ze względu na nieposiadanie żadnego ze statusów pobytowych wskazanych w art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy zdrowotnej.

W praktyce nowe rozwiązanie będzie miało znaczenie przede wszystkim dla cudzoziemców mogących podejmować na terytorium Polski legalne zatrudnienie, wiążące się z obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, mimo nieposiadania zezwolenia na pobyt lub wizy w celu wykonywania pracy. W obecnym stanie prawnym takim osobom odmawia się statusu osób ubezpieczonych, mimo że z tytułu legalnego zatrudnienia w Polsce są objęte składkami na ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Jest to zmiana bardzo istotna dla cudzoziemców spoza UE podejmujących legalną pracę w Polsce. Ponadto dzięki omówionej zmianie ubezpieczeniem zdrowotnym zostaną objęci również zamieszkujący na terytorium Polski członkowie rodzin cudzoziemców objętych wskazaną regulacją.

PRZYKŁAD

Olena K., obywatelka Ukrainy, zamieszkuje w Polsce od 3 lat wraz z dwojgiem swoich dzieci. Jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę w jednym z polskich przedsiębiorstw. Podlega z tego tytułu zgłoszeniu w ZUS i są za nią odprowadzane składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Olena K. nie ma potwierdzonego prawa do stałego pobytu w Polsce, dlatego dotychczas nie posiadała statusu osoby ubezpieczonej, mimo że z tytułu jej legalnego zatrudnienia są odprowadzane do ZUS wszystkie składki, a także zaliczki na pdof. Po zmianie przepisów ustawy zdrowotnej Olena K. uzyska prawo do świadczeń opieki zdrowotnej na podstawie posiadanego tytułu ubezpieczenia (umowa o pracę). Może także zgłosić do ubezpieczenia zdrowotnego, jako członków rodziny, swoje niepełnoletnie dzieci.

PODSTAWA PRAWNA:

art. 1 pkt 5, art. 3 pkt 1-47, art. 5 pkt 23, pkt 32, art. 68 ust. 1, art. 75 ust. 1a ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych - j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 1285; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2270

Joanna Stolarska

prawnik, ekspert prawa ubezpieczeń społecznych, autorka licznych publikacji i opracowań z zakresu składkowego, redaktor MONITORA prawa pracy i ubezpieczeń, były wieloletni pracownik ZUS