MEN: Odpis na ZFŚS dla nauczycieli emerytów - jak ustalić 5% pobieranych świadczeń - wyjaśnienie MEN

Czy przy naliczeniu odpisu na ZFŚS dla nauczycieli emerytów, przyjmować 5% pobieranych przez nich świadczeń za rok czy jest to 5% emerytury, renty lub świadczenia wymienionego w Karcie Nauczyciela za jeden miesiąc ustalony na podstawie średniej wysokości emerytury, renty lub świadczenia za cały rok? Prezentujemy stanowisko RIO oraz MEN w tym zakresie.

Pytanie jednostki do RIO

Gminy realizują zadania publiczne o znaczeniu lokalnym, których celem jest zaspokojenie zbiorowych potrzeb członków wspólnoty samorządowej. Z art. 7 ust. 1 pkt 8 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 713 z późn.zm.) wynika, że jednym z takich zadań jest edukacja publiczna. Źródłem finansowania zadań publicznych są dochody publiczne, tj.: dochody własne, subwencja ogólna i dotacje celowe z budżetu państwa. Obowiązki, jakie ciążą na jednostkach samorządu terytorialnego (dalej: JST) w związku z realizacją zadań z zakresu edukacji, można podzielić na dwa obszary, które mają wymiar organizacyjny oraz finansowy. Wymiar finansowy wymaga od JST zabezpieczenia odpowiedniego stanu środków finansowych. Oprócz wielu obowiązków stojących przed gminami istnieją obowiązki wynikające z Karty Nauczyciela. Z przepisów ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215 z późn.zm.), a dokładnie z art. 53 ust. 2, cyt.: Dla nauczycieli będących emerytami, rencistami lub nauczycielami pobierającymi nauczycielskie świadczenie kompensacyjne dokonuje się odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w wysokości 5% pobieranych przez nich emerytur, rent oraz nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych, nie wynika wprost, czy wysokość odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych przysługująca nauczycielom emerytom należy się w wysokości 5% pobieranych przez nich świadczeń miesięcznie czy też rocznie. Przepis ten niewątpliwie budzi kontrowersje i rodzi skutki finansowe dla gmin poprzez różne interpretacje.

Ustawa z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 1352 z późn.zm.) stanowi tryby i zasady tworzenia ZFŚS. Karta Nauczyciela przedstawia w rozdziale 7 uprawnienia socjalne i urlopy, ale to niewątpliwie istotne jest literalne brzmienie ustawy o ZFŚS. Zapoznając się z art. 5 ww. ustawy nie domniemamy, ale jesteśmy pewni, z jakim okresem przy wyliczaniu podstawy odpisu mamy do czynienia - jest to przeciętne wynagrodzenie za okres miesięczny. Ustawodawca jednak w art. 5 ust. 8 ustawy o ZFŚS jasno stwierdził, iż przepisów zawartych w art. 5 ust. 1-7 nie stosuje się do "szkół i placówek objętych systemem oświaty w stosunku do nauczycieli podlegającym przepisom Karty Nauczyciela". Karta Nauczyciela nie reguluje tej kwestii, zatem gmina Otmuchów stoi na stanowisku, dbając o środki publiczne, i składa pytanie o poprawności swoich założeń, ponieważ musi mieć jasne zasady wydatkowania środków publicznych. Gmina Otmuchów do dnia złożenia wniosku stosowała naliczenie odpisu na ZFŚS dla nauczycieli emerytów, przyjmując 5% pobieranych przez nich świadczeń za rok.

Czy Gmina przy naliczaniu odpisu na ZFŚS dla nauczycieli emerytów, przyjmując 5% pobieranych przez nich świadczeń wymienionych w Karcie Nauczyciela za jeden miesiąc ustalony w oparciu o średnią wysokość emerytury, renty lub świadczenia za cały rok, postępuje prawidłowo?

Ta kwestia nie jest wyraźnie uregulowana w art. 53 ust. 2 Karty Nauczyciela, jednak gmina Otmuchów stoi na stanowisku, iż należy przyjąć, że jest to 5% emerytury, renty lub świadczenia wymienionego w Karcie Nauczyciela za jeden miesiąc ustalony w oparciu o średnią wysokość emerytury, renty lub świadczenia za cały rok.

Opinia prawna

Zgodnie z art. 53 ust. 2 ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela dla nauczycieli będących emerytami, rencistami lub nauczycielami pobierającymi nauczycielskie świadczenie kompensacyjne dokonuje się odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w wysokości 5% pobieranych przez nich emerytur, rent i nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych. Przepis ten nie ogranicza odpisu do 5% jednorazowego, miesięcznego świadczenia pobieranego przez emeryta, rencistę lub pobierającego nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. Wskazany przepis wyraźnie mówi "pobieranych przez nich emerytur, rent i nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych", a świadczenia te pobierane są w sposób ciągły w okresach miesięcznych.

W związku z powyższym:

• podstawą do 5% odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych winna być kwota stanowiąca sumę świadczeń pobieranych przez osoby uprawnione w danym roku kalendarzowym,

• ograniczanie podstawy odpisów do jednomiesięcznego świadczenia jest niezgodne z treścią wskazanego wyżej przepisu.

Odpowiedź RIO w Opolu

W odpowiedzi na pismo (...) dotyczące pytania, czy gmina w sposób prawidłowy dokonuje naliczenia odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dla nauczycieli emerytów, przyjmując 5% pobieranych przez nich świadczeń wymienionych w Karcie Nauczyciela za jeden miesiąc ustalony w oparciu o średnią wysokość emerytury za cały rok, uprzejmie wyjaśniam i informuję, co następuje.

Ustawa z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 1352 z późn.zm.; dalej: ustawa o ZFŚS) określa zasady tworzenia przez pracodawców zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (dalej też: fundusz i ZFŚS) i zasady gospodarowania środkami tego funduszu, przeznaczonymi m.in. na finansowanie działalności socjalnej organizowanej na rzecz osób uprawnionych do korzystania z funduszu. Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy o ZFŚS fundusz tworzy się z corocznego odpisu podstawowego, naliczanego w stosunku do przeciętnej liczby zatrudnionych w sposób określony w dalszych ustępach tego artykułu, przy czym w myśl ust. 8 pkt 2 przepisów art. 5 ust. 1-7 nie stosuje się do szkół i placówek objętych systemem oświaty w stosunku do nauczycieli podlegających przepisom Karty Nauczyciela.

Podstawę prawną funkcjonowania zakładowego funduszu świadczeń socjalnych w szkole stanowi art. 53 ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215; dalej: K.N.). Dla nauczycieli dokonuje się corocznie odpisu na ZFŚS w wysokości ustalonej jako iloczyn planowanej, przeciętnej w danym roku kalendarzowym, liczby nauczycieli zatrudnionych w pełnym i niepełnym wymiarze zajęć (po przeliczeniu na pełny wymiar zajęć) skorygowanej w końcu roku do faktycznej przeciętnej liczby zatrudnionych nauczycieli (po przeliczeniu na pełny wymiar zajęć) i 110% obowiązującej w dniu 1 stycznia danego roku kwoty bazowej, o której mowa w art. 30 ust. 3, tj. średniego wynagrodzenia nauczycieli ustalonego w oparciu o kwotę bazową, określoną dla nauczycieli corocznie w ustawie budżetowej (art. 53 ust. 1 K.N.). Zgodnie z art. 53 ust. 2 K.N. dla nauczycieli będących emerytami, rencistami lub nauczycielami pobierającymi nauczycielskie świadczenia kompensacyjne dokonuje się odpisu na ZFŚS w wysokości 5% pobieranych przez nich emerytur, rent oraz nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych. Przepis art. 53 ust. 5 K.N. w sprawach nieuregulowanych w ust. 1-4 odnosi się do przepisów o ZFŚS.

Powyższa regulacja dotycząca nauczycieli będących emerytami, rencistami lub nauczycielami pobierającymi nauczycielskie świadczenia kompensacyjne nie precyzuje, w jaki sposób dokonywać należy odpisu, bowiem nie określa okresu, jaki należy uwzględnić przy obliczaniu 5% pobieranych emerytur, rent lub nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych. Karta Nauczyciela zarówno dla nauczycieli, nauczycieli pobierających nauczycielskie świadczenia kompensacyjne, jak i dla emerytów i rencistów przewiduje inny sposób naliczania odpisów niż ustawa o ZFŚS. Odpisy te są niezależne od wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Wywieść jednak należy wspólną zasadę tworzenia odpisu na podstawie danych za rok ubiegły. Jak wskazuje się w doktrynie: Komentarza wymaga kwestia sposobu naliczania odpisu na fundusz dla emerytowanych nauczycieli szkół. (...) Zasadniczą wątpliwość budzi fakt, że pracodawca nie ma dostępu do informacji, w jakiej wysokości emeryturę, rentę czy świadczenie kompensacyjne pobiera były nauczyciel danej szkoły. O wysokości tych świadczeń może czerpać wiedzę jedynie od samych uprawnionych do nich. Celowe wydaje się zatem, aby pracodawca występował do byłych pracowników danej szkoły (zespołu szkół), którzy odeszli z niej na emeryturę, rentę bądź świadczenie kompensacyjne, z wnioskiem o to, aby każdego roku podawali informację o wysokości pobieranego świadczenia. Na tej podstawie należy dokonać odpisu na fundusz w wysokości 5% zadeklarowanych wysokości pobieranych przez byłych pracowników emerytur, rent i świadczeń kompensacyjnych. (J. Lisowski, K. Stradomski, Karta Nauczyciela. Komentarz, Wyd. 1, Warszawa 2017).

Ponieważ przepis art. 53 ust. 2 K.N. nie precyzuje, że podstawę wyliczenia kwoty odpisu na ZFŚS dla nauczycieli będących emerytami, rencistami lub nauczycielami pobierającymi nauczycielskie świadczenie kompensacyjne stanowi miesięczna emerytura oraz z jakiego miesiąca w roku, uwzględniając jednak fakt, że ZFŚS jest kategorią roczną, przyjąć należy, że wyliczenia dokonuje się w oparciu o emeryturę pobraną w całym roku (analogicznie rentę lub świadczenie kompensacyjne). Jak przy tym wynika ze stanowiska Ministerstwa Edukacji Narodowej z 31 maja 2012 r. w sprawie zasad dokonywania odpisu na ZFŚS dla nauczycieli będących emerytami, rencistami lub nauczycielami pobierającymi nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, w celu prawidłowego naliczenia odpisu na ZFŚS dyrektor szkoły powinien zwrócić się do nich o przedstawienie danych dotyczących wysokości pobieranych świadczeń, np. przedstawienie PIT-u lub decyzji ZUS określającej wysokość świadczenia.

Mając powyższe na uwadze przychylić należy się do stanowiska, zgodnie z którym odpisu na ZFŚS dla nauczycieli będących emerytami, rencistami lub nauczycielami pobierającymi nauczycielskie świadczenia kompensacyjne dokonuje się w wysokości 5% pobieranych przez nich emerytur, rent oraz nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych w skali rocznej. Zatem stosowane do dnia złożenia wniosku przez gminę naliczenie odpisu na ZFŚS dla nauczycieli emerytów, przyjmując 5% pobieranych przez nich świadczeń za rok, jest prawidłowe. Jednocześnie podkreślić należy, że kwestia ta nie jest wyraźnie określona w art. 53 ust. 2 K.N. oraz istnieją stanowiska odmienne, w myśl których należy przyjmować 5% emerytury za jeden miesiąc ustalony jako średnia wysokość emerytury za cały rok, jak też sugeruje gmina w zadanym pytaniu.

Przedstawiając powyższe należy zaznaczyć, że wyjaśnienia Regionalnej Izby Obrachunkowej w Opolu nie stanowią wiążącej wykładni prawa.

Jednostka z takim samym pytaniem zwróciła się do Ministerstwa Edukacji Narodowej.

Pytanie jednostki do MEN

(...) Gmina Otmuchów skorzystała z uprawnienia i zadała pytanie Regionalnej Izbie Obrachunkowej w Opolu na ten temat i otrzymała niejasną odpowiedź, którą załącza do niniejszego pisma.

Które zatem stanowisko jest prawidłowe, ponieważ ta kwestia nie jest wyraźnie uregulowana w art. 53 ust. 2 Karty Nauczyciela:

1. naliczenie odpisu na ZFŚS dla nauczycieli emerytów, przyjmując 5% pobieranych przez nich świadczeń za rok,
2. naliczenie odpisu na ZFŚS dla nauczycieli emerytów, przyjmując 5% emerytury, renty lub świadczenia wymienionego w Karcie Nauczyciela za jeden miesiąc ustalony w oparciu o średnią wysokość emerytury, renty lub świadczenia za cały rok.

Wobec powyższego składam wniosek o wydanie opinii w zakresie stosowania powyższego przepisu.

Odpowiedź MEN

(...) Ministerstwo Edukacji Narodowej uprzejmie informuje:

Zasady tworzenia zakładowego funduszu świadczeń socjalnych dla nauczycieli, nauczycieli będących emerytami, rencistami lub nauczycielami pobierającymi świadczenie kompensacyjne i pracowników niepedagogicznych oraz zasady gospodarowania jego środkami określa ustawa z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215 z późn.zm.) oraz ustawa z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 1352 z późn.zm.).

Art. 53 ust. 2 Karty Nauczyciela stanowi, iż dla nauczycieli będących emerytami, rencistami lub nauczycielami pobierającymi świadczenie kompensacyjne dokonuje się odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w wysokości 5% pobieranych przez nich emerytur i rent. Biorąc pod uwagę brzmienie ww. przepisu, dla prawidłowej realizacji tej zasady oraz poprawnego określenia ogólnej puli środków na ten cel w budżecie jednostki samorządu terytorialnego, informacje o wysokości emerytur i rent nauczycielskich powinny opierać się na faktycznych danych, zbieranych przez pracodawcę od samych zainteresowanych, które to działanie znajduje podstawę prawną w przepisach RODO, czyli rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych (....) - Dz.U. L 119 z 4.5.2016, s. 1.

Biorąc pod uwagę brzmienie ww. przepisu, należy wnioskować, że środki stanowiące odpis na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, dla tej grupy świadczeniobiorców wyliczane powinny być na podstawie pobranych przez nich w roku bazowym emerytur, rent oraz świadczeń kompensacyjnych. Z uwagi bowiem na fakt, że ZFŚS jest kategorią roczną, przyjąć należy, że wyliczenia dokonuje się w oparciu o świadczenia pobrane w całym roku.

Przedstawiając powyższe wyjaśnienie, uprzejmie informuję, iż opinie Ministerstwa Edukacji Narodowej nie stanowią wiążącej wykładni prawa.

Odpowiedź MEN - Dyrektora Departamentu Współpracy z Samorządem Terytorialnym

z 11 maja 2020 r.

Specjalne podziękowania dla Skarbnika Miasta i Gminy Otmuchów za udostępnienie redakcji PRB powyższych wyjaśnień