Naliczanie odpisu na ZFŚS za nauczycieli-emerytów - wyrok Sądu Najwyższego

Suma emerytur pobieranych w ciągu roku - nie miesięcznych - stanowi podstawę naliczenia odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych za emerytowanych nauczycieli. Tak orzekł Sąd Najwyższy w tegorocznej uchwale. To dobra wiadomość dla jednostek oświatowych, gdyż - po pierwsze - raz na zawsze rozwiano wątpliwości interpretacyjne, po drugie - tam, gdzie stosowano mniej korzystne w ubiegłych latach rozwiązanie, można dokonać korekty.

Dla nauczycieli będących emerytami, rencistami lub nauczycielami pobierającymi nauczycielskie świadczenie kompensacyjne dokonuje się odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w wysokości 5% pobieranych przez nich emerytur, rent oraz nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych. Do tej pory nie do końca było jednak jasne, w jaki sposób należy interpretować tę zasadę. Ostatecznie do Sądu Najwyższego wpłynęło zapytanie: Czy podstawą ustalenia odpisu na Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych nauczycieli określony w art. 53 ust. 2 Ustawy Karta Nauczyciela (Dz. U. 2019 poz. 2215 tj. z dnia 2019.11.15), odnośnie do nauczycieli będących emerytami, rencistami lub nauczycielami pobierającymi nauczycielskie świadczenia kompensacyjne - powinny być świadczenia miesięczne, czy też suma tych świadczeń wypłacona w ciągu całego danego roku. Sąd przychylił się do korzystnego rozwiązania dla jednostek oświatowych.

ORZECZNICTWO

Podstawę ustalenia wysokości odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w odniesieniu do nauczycieli będących emerytami, rencistami albo nauczycielami pobierającymi nauczycielskie świadczenia kompensacyjne jest suma tych świadczeń pobieranych przez nich w ciągu roku (art. 53 ust. 2 ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela; j.t. Dz.U. z 2021 r., poz. 1762 ze zm.).

Uchwała Sądu Najwyższego z 23 lutego 2022 r., sygn. akt III PZP 3/21

Sposób dokumentowania odpisu dla nauczycieli - emerytów i rencistów

Sposób dokumentowania wysokości odpisu zależy od zapisów przyjętych w regulaminie ZFŚS. Emerytowani pedagodzy mogą składać po prostu oświadczenia o przychodach brutto, ale mogą być równie dobrze zobligowani do okazania rocznego PIT-u lub decyzji organu rentowego. Ustawodawca nie uregulował zagadnienia, jak należy postąpić w sytuacji, gdy emeryt nie złożył wymaganego dokumentu lub oświadczenia. W praktyce są niekiedy stosowane rozwiązania, że w takich przypadkach odpisu dokonuje się w wysokości najniższej emerytury lub renty albo w odniesieniu do średniej wysokości świadczeń pobieranych przez inne osoby, które wykazały swój przychód, czy według dokumentów dotyczących ostatniego wykazanego roku. Nie ma jednak podstawy prawnej do takiego działania w razie braku zapisów w regulaminie ZFŚS. Za dopuszczalne należy więc uznać także takie rozwiązanie, że pracodawca nie naliczy odpisu na ZFŚS na emerytowanych nauczycieli, którzy nie wykazali wysokości pobieranej emerytury, z powodu braku możliwości prawidłowego ustalenia wysokości odpisu. Nie dyskwalifikuje to jednak emerytowanego pracownika do ubiegania się o pomoc socjalną i takowej należy na ich wniosek udzielać.

Co z latami ubiegłymi

Ponieważ część szkół realizowało obowiązek naliczania odpisu w sposób odmienny niż orzeczony w uchwale SN, pojawia się pytanie, czy szkoła, która dotychczas naliczała ten odpis, uwzględniając miesięczną wysokość emerytur i rent, ma obowiązek ponownego przeliczenia odpisu za lata ubiegłe i wyrównania różnicy.

W myśl art. 6 ust. 2 ustawy o ZFŚS, równowartość dokonanych odpisów i zwiększeń na dany rok kalendarzowy pracodawca przekazuje na rachunek bankowy ZFŚS w terminie do 30 września tego roku, z tym że w terminie do 31 maja danego roku przekazuje kwotę stanowiącą co najmniej 75% równowartości odpisów. Środki ZFŚS są gromadzone na odrębnym rachunku bankowym. Tym samym przepisy te nakładają na pracodawców obowiązek przekazywania na odrębny rachunek bankowy równowartości dokonanych odpisów i zwiększeń. Z przepisów tych wynika, że pracodawca tworzący taki fundusz jest uprawniony jedynie do administrowania jego środkami, nie jest jednak ich wyłącznym dysponentem, nie może rozporządzać nimi w dowolny sposób, lecz powinien je wydatkować na cele socjalne. Środki funduszu niewykorzystane w danym roku na działalność socjalną przechodzą na lata następne (art. 11 ustawy o ZFŚS) aż do ich pełnego wykorzystania na wspomniane cele. Brak zasilenia albo zaniżenie kwoty odpisu lub rozdysponowanie środków pieniężnych z konta funduszu na cele sprzeczne z ustawą o ZFŚS powoduje u pracodawcy powstanie długu, którego wierzycielem jest ZFŚS. Prawo do wystąpienia w interesie ZFŚS do sądu pracy z roszczeniem przeciwko pracodawcy mają związki zawodowe.

Zważywszy więc, że mowa o 5% świadczeń emerytalnych (lub rentowych, kompensacyjnych) pobieranych w trakcie roku, należy przeliczyć odpis za poprzednie lata, za które został wyliczony w niewłaściwej wysokości i niedopłaconą kwotę przelać na konto socjalne. Uzupełnienie odpisu za lata ubiegłe księguje się w roku faktycznego przekazania tych środków.

Podstawa prawna

• art. 6 ust. 2, art. 8 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 746; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2445)

• art. 53 ust. 2 ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762)

Powołane orzeczenia sądów

• uchwała Sądu Najwyższego z 23 lutego 2022 r., sygn. akt III PZP 3/21

©℗

ANNA KOPYŚĆ

specjalista z zakresu prawa pracy i wynagrodzeń, szkoleniowiec, autor licznych opracowań i publikacji z dziedziny kadrowo-płacowej