4/2022, data dodania: 18.03.2022 Zatrudnienie oraz pomoc socjalna dla obywateli Ukrainy na podstawie specustawy i innych regulacji
Obywatele Ukrainy, którzy przekraczają granicę ukraińsko-polską od pierwszego dnia rosyjskiej inwazji zbrojnej, czyli od 24 lutego 2022 r., mogą przebywać legalnie w Polsce przez 18 miesięcy. W tym czasie wolno im pracować na takich samych zasadach jak Polakom, tyle że zatrudniający musi poinformować o tym powiatowy urząd pracy. Mają też prawo wystąpić o PESEL.
Ustawa z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (dalej: ustawa pomocowa) obowiązuje od 12 marca 2022 r., lecz z mocą wsteczną od 24 lutego 2022 r. (pierwszy dzień ataku rosyjskiego). Jej rozwiązania zostały przewidziane przede wszystkim dla obywateli ukraińskich (w tym posiadających Kartę Polaka) oraz ich małżonków nieposiadających obywatelstwa ukraińskiego, którzy przybyli do Polski z Ukrainy w związku z toczącą się w tym państwie wojną (art. 1 ust. 1-2 ustawy pomocowej). Dotyczą też w ograniczonym zakresie Ukraińców, którzy przyjechali do Polski przed inwazją rosyjską i przebywają tu legalnie. W wyniku nowelizacji ustawą pomocową objęto również obywateli ukraińskich, którzy wjecali lub będą wjeżdżali do Polski z innych krajów, a nie tylko z terytorium Ukrainy.
Warunki legalnego pobytu obywateli Ukrainy w Polsce
Pobyt obywateli Ukrainy w Polsce uważa się za legalny na podstawie art. 2 ust. 1-2 ustawy pomocowej, jeżeli spełniają łącznie następujące warunki:
■ wjechali legalnie do Polski w okresie od 24 lutego 2022 r. do dnia określonego przez rząd w rozporządzeniu jako ostatni dzień uprawniający do uznania pobytu za legalny,
■ deklarują zamiar pozostania na polskim terytorium.
Okres legalności pobytu wynosi 18 miesięcy, licząc od 24 lutego 2022 r. Ustala się go w trybie art. 57 § 3 Kodeksu postępowania administracyjnego. Oznacza to, że okres ten zakończy się z upływem tego dnia w ostatnim miesiącu, który odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca.
PRZYKŁAD
Ukrainiec wraz z rodziną przekroczył legalnie granicę ukraińsko-polską 26 lutego 2022 r. Okres legalności jego pobytu w Polsce zakończy się z upływem 26 sierpnia 2023 r., jeżeli zamierza zostać na terytorium RP.
W przedstawionej sytuacji można się również spotkać z poglądem, że okres legalności pobytu wynoszący 18 miesięcy zawsze liczymy od 24 lutego 2022 r., a nie od dnia wjazdu obywateli Ukrainy do Polski. O wyjaśnienie tej kwestii poprosiliśmy MSWiA.
Obywatel Ukrainy utraci prawo do legalnego pobytu w Polsce , jeżeli wyjedzie z Polski na dłużej niż miesiąc (art. 11 ustawy pomocowej). W takim przypadku legalny pobyt w Polsce będzie możliwy na mocy:
■ ruchu bezwizowego przez maksymalnie 90 dni, pod warunkiem posiadania paszportu biometrycznego (rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1806 z 14 listopada 2018 r. wymieniające państwa trzecie, których obywatele muszą posiadać wizy podczas przekraczania granic zewnętrznych, oraz te, których obywatele są zwolnieni z tego wymogu);
■ wizy krajowej (D) lub wizy Schengen (C) albo dokumentu pobytowego; każdy z tych dokumentów może być wydany przez inne państwo należące do strefy Schengen (art. 23, art. 59 i art. 60 ustawy z 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach);
■ zezwolenia na pobyt czasowy, pobyt stały lub pobyt rezydenta długoterminowego UE i ważnej karty pobytu (art. 98 i art. 99 ustawy o cudzoziemcach);
■ wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej, złożonego na polskim przejściu granicznym (art. 24 i art. 25 ustawy z 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej);
■ zgody komendanta Straży Granicznej, udzielanej podczas przekraczania granicy; pobyt jest legalny przez 15 dni (art. 32 ustawy o cudzoziemcach).
PRZYKŁAD
Obywatel Ukrainy przyjechał ze swojego kraju do Polski 24 lutego 2022 r. Jego pobyt jest więc legalny od tego dnia na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy pomocowej i zakończy się z upływem 24 sierpnia 2023 r. Jednak wrócił on na Ukrainę 10 marca 2022 r. Jeżeli zostanie tam dłużej niż do 10 kwietnia 2022 r. (1 miesiąc pobytu), straci prawo uznania legalności jego pobytu w Polsce na podstawie tego przepisu.
Wyłączenie legalności pobytu obywateli Ukrainy w Polsce
Nie wszyscy obywatele Ukrainy podlegają zasadom uznawania legalności pobytu w Polsce na podstawie art. 2 ust. 1-2 ustawy pomocowej. Listę wyłączeń zawiera art. 2 ust. 3 ustawy pomocowej - patrz tabela 1.
Tabela 1. Obywatele Ukrainy, których legalności pobytu nie ustala się w trybie art. 2 ust. 1-2 ustawy pomocowej
| Lp. | Okoliczność wyłączająca zastosowanie art. 2 ust. 1-2 ustawy pomocowej wobec obywateli Ukrainy | Uwagi |
| 1. | Posiadanie zezwolenia na pobyt stały | Zezwolenie wydane w trybie art. 195-210 ustawy o cudzoziemcach |
| 2. | Posiadanie zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE | Zezwolenie wydane w trybie art. 211-225 ustawy o cudzoziemcach |
| 3. | Posiadanie zezwolenia na pobyt czasowy | Zezwolenie wydane w trybie art. 98 i nast. ustawy o cudzoziemcach |
| 4. | Posiadanie statusu uchodźcy | Nadany w trybie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej |
| 5. | Posiadanie ochrony uzupełniającej | Uzyskana w trybie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej |
| 6. | Posiadanie zgody na pobyt tolerowany | Uzyskana w trybie art. 351-359 ustawy o cudzoziemcach |
| 7. | Złożenie w Polsce wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej | Wycofanie wniosku uruchamia ustalanie legalności pobytu w trybie ustawy pomocowej (art. 2 ust. 5 ustawy pomocowej) |
| 8. | Zadeklarowanie zamiaru złożenia wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej w Polsce na podstawie art. 28 ust. 1 lub art. 61 ust. 1 ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub których takie deklaracje zamiaru dotyczą | Wycofanie deklaracji uruchamia ustalanie legalności pobytu w trybie ustawy pomocowej (art. 2 ust. 5 ustawy pomocowej)
|
Rejestry obywateli Ukrainy
Obywatele Ukrainy, którzy przybyli do Polski z Ukrainy w związku z toczącą się w tym państwie wojną, są ujmowani w dwóch rejestrach:
1) prowadzonym przez komendanta głównego Straży Granicznej, w którym wpisu dokonuje się podczas kontroli granicznej przy wjeździe do Polski, a gdy w tym momencie nie nastąpiło zarejestrowanie - w ciągu 30 dni od przekazania przez organy gminy informacji o złożeniu wniosku o nadanie numeru PESEL (art. 3 ust. 1-2 i ust. 5 ustawy pomocowej),
2) prowadzonym przez ministra ds. cyfryzacji, w których są wpisywani obywatele Ukrainy z nadanym numerem PESEL (art. 6 ust. 1 ustawy pomocowej).
Nadanie numeru PESEL
Obywatel Ukrainy, którego pobyt w Polsce jest legalny na mocy art. 2 ust. 1 ustawy pomocowej, otrzyma numer PESEL, jeżeli wystąpi o jego nadanie. Można go uzyskać w następujący
sposób:
Krok 1. Przygotuj pisemny wniosek o wydanie numeru PESEL
Wniosek w tej sprawie musi być sporządzony na piśmie i opatrzony własnoręcznym czytelnym podpisem. Taki wniosek, przygotowany przez Ministerstwo Cyfryzacji, jest dostępny na stronie internetowej tego ministerstwa. Wypełnia go wnioskujący Ukrainiec albo pracownik organu gminy na podstawie danych przez niego przedstawionych. Wykaz informacji, których będzie do tego potrzebował, zawiera art. 4 ust. 4 ustawy pomocowej. Są to m.in.: unikatowy numer ewidencyjny nadany przez organ ukraiński, data wjazdu do Polski, adnotacja o pobraniu odcisków palców, dane do kontaktu: adres mailowy i numer telefonu komórkowego.
Do wniosku musi być załączona fotografia spełniająca kryteria z art. 29 ustawy z 6 sierpnia 2010 r. o dowodach osobistych. Organ gminy może zapewnić jej nieodpłatne wykonanie (art. 5 ustawy pomocowej).
Krok 2. Złóż wniosek o nadanie numeru PESEL
Wniosek o nadanie numeru PESEL należy złożyć do dowolnego organu wykonawczego gminy na terenie RP (art. 4 ust. 1 ustawy pomocowej). Wymaga to osobistego stawiennictwa wnioskodawcy, ponieważ podczas składania wniosku są pobierane odciski palców.
Nie zostaną one pobrane jedynie od osoby:
■ która nie ukończyła 12 roku życia,
■ od której chwilowo fizycznie nie jest możliwe pobranie odcisków któregokolwiek z palców,
■ od której pobranie odcisków palców jest fizycznie niemożliwe.
Krok 3. Uzyskaj potwierdzenie tożsamości
Organ gminy potwierdzi tożsamość obywatela Ukrainy na podstawie dokumentu podróży (przepisy nie określają formy takiego potwierdzenia), Karty Polaka lub innego dokumentu ze zdjęciem umożliwiającego ustalenie tożsamości, a w przypadku osób, które nie ukończyły 18 roku życia, również dokumentu potwierdzającego urodzenie, i wprowadza dane do rejestru PESEL. Potwierdzenie tożsamości może nastąpić na podstawie dokumentu unieważnionego, jeżeli umożliwia on ustalenie tożsamości osoby. W razie braku jakichkolwiek dokumentów do potwierdzenia tożsamości będzie potrzebne oświadczenie obywatela Ukrainy (art. 4 ust. 10-11 i ust. 13 zd. 3 ustawy pomocowej).
Krok 4. Nie odwołuj się od decyzji odmownej
Organ gminy może odmówić nadania numeru PESEL obywatelowi Ukrainy. Podejmuje taką decyzję, gdy:
■ fotografia załączona do wniosku o nadanie PESEL nie spełnia ustawowych wymagań,
■ nie zostały pobrane odciski palców, mimo braku podstawy do zwolnienia z ich pobrania,
■ potwierdzenie tożsamości nastąpiło na podstawie oświadczenia obywatela Ukrainy ze
względu na brak dokumentów, a w wyniku weryfikacji ustalono, że w rejestrze obywateli
Ukrainy znajdują się seria i numer dokumentu stanowiącego podstawę przekroczenia granicy.
Od decyzji o odmowie nadania numeru PESEL nie przysługuje odwołanie.
Udostępniane narzędzia elektroniczne dla obywateli Ukrainy
Ustawa pomocowa przewiduje dwa narzędzia elektroniczne dla obywateli Ukrainy w celu ułatwienia im kontaktów w sprawach urzędowych. Pierwsze z nich to profil zaufany, czyli środek identyfikacji elektronicznej zawierający zestaw danych identyfikujących i opisujących osobę fizyczną, która posiada pełną albo ograniczoną zdolność do czynności prawnych (art. 3 pkt 14 ustawy z 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne). Automatyczne potwierdzenie profilu zaufanego obywatela Ukrainy następuje wtedy, gdy we wniosku o nadanie numeru PESEL poda on adres mailowy i numer telefonu komórkowego, a także udzieli zgody na dokonanie potwierdzenia tego profilu (art. 9 ust. 1 ustawy pomocowej). Automatycznie zostanie również utworzony identyfikator profilu, który będzie przekazany osobie wnioskującej na adres poczty elektronicznej lub w postaci wydruku potwierdzenia utworzenia profilu zaufanego. Z kolei na jej numer telefonu komórkowego zostanie wysłane jednorazowe hasło umożliwiające aktywację profilu zaufanego.
Drugi instrument to publiczna aplikacja mobilna, o której mowa w art. 19e ustawy o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (dalej: publiczna aplikacja).
Na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy pomocowej minister ds. cyfryzacji może w jej ramach umożliwić obywatelowi Ukrainy:
■ pobranie, przechowywanie i prezentację dokumentu elektronicznego zawierającego pobrane z rejestru PESEL obywateli Ukrainy aktualne dane, o których mowa w art. 4 ust. 4 pkt 1-15 i art. 6 ust. 5 pkt 2 i 3 ustawy pomocowej, oraz dane, o których mowa w art. 8 pkt 24 i pkt 24a lit. d ustawy z 24 września 2010 r. o ewidencji ludności,
■ weryfikację integralności i pochodzenia dokumentu elektronicznego.
Szef resortu cyfryzacji może także udostępnić obywatelowi Ukrainy, który pobierze dokument elektroniczny, funkcjonalność pozwalającą na dostęp do usługi on-line obsługiwanej przy użyciu publicznej aplikacji, potwierdzenie udziału w usługach świadczonych na rzecz użytkownika tej aplikacji w określonym miejscu i czasie, a także na wykorzystanie tej aplikacji w celu przekazywania danych w ramach usług świadczonych na rzecz użytkownika tej aplikacji. Ma także prawo zapewnić obywatelowi Ukrainy będącemu użytkownikiem publicznej aplikacji możliwość posługiwania się certyfikatem stanowiącym poświadczenie elektroniczne, który pozwala potwierdzić integralność i pochodzenie dokumentu elektronicznego oraz potwierdzić lub przekazać jego dane osobowe.
Uprawnienia do podjęcia pracy przez obywateli Ukrainy w Polsce
Na mocy art. 22 ustawy pomocowej obywatel Ukrainy ma prawo pracować w Polsce. Przepis ten stawia tylko dwa warunki:
1) pobyt obywatela Ukrainy w Polsce jest legalny na podstawie art. 2 ust. 1-2 ustawy pomocowej lub innych przepisów (np. ustawy o cudzoziemcach),
2) podmiot powierzający pracę obywatelowi Ukrainy (dalej: zatrudniający) zawiadomi powiatowy urząd pracy (PUP) za pośrednictwem portalu www.praca.gov.pl w ciągu 14 dni od dnia podjęcia pracy przez obywatela Ukrainy o powierzeniu jej wykonywania - treść powiadomienia - patrz tabela 2.
Oznacza to, że obywatel Ukrainy może być zatrudniony na takich samych zasadach jak polski obywatel na podstawie umowy o pracę (na okres próbny, na czas określony lub nieokreślony) albo umowy cywilnoprawnej (np. zlecenia, o świadczenie usług lub o dzieło). Nie jest wymagany dokument legalizujący pracę (np. oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy, zezwolenie na pracę albo zezwolenie na pracę sezonową). Ograniczeniem może być natomiast maksymalna liczba obywateli Ukrainy, których zatrudniający będzie mógł przyjąć do pracy. Minister ds. pracy otrzymał bowiem uprawnienie do jej określenia w stosunku do liczby wszystkich osób, którym dany zatrudniający powierza wykonywanie pracy (art. 22 ust. 8 ustawy pomocowej). Będzie się przy tym kierował względami bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego, ochroną lokalnych rynków pracy oraz zasadą komplementarności zatrudnienia cudzoziemców w stosunku do obywateli polskich.
Tabela 2. Dane przekazywane do PUP przez zatrudniającego obywatela Ukrainy
| Rodzaj danych | Zakres danych |
| Dane dotyczące zatrudniającego | nazwa albo imię (imiona) i nazwisko |
| adres siedziby albo miejsca zamieszkania | |
| numer telefonu lub adres poczty elektronicznej o charakterze służbowym | |
| numer identyfikacyjny NIP i REGON - w przypadku podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą, albo numer PESEL - w przypadku osoby fizycznej | |
| numer wpisu do rejestru podmiotów prowadzących agencje zatrudnienia - w przypadku podmiotu powierzającego wykonywanie pracy obywatelowi Ukrainy, który prowadzi agencję zatrudnienia świadczącą usługi pracy tymczasowej | |
| symbol PKD oraz opis wykonywanej działalności związanej z pracą obywateli Ukrainy | |
| Dane osobowe obywatela Ukrainy | imię (imiona) i nazwisko |
| data urodzenia | |
| płeć | |
| obywatelstwo | |
| rodzaj, numer i seria dokumentu podróży lub innego dokumentu stwierdzającego lub pozwalającego ustalić tożsamość oraz państwo, w którym wydano ten dokument | |
| numer PESEL, jeżeli został nadany | |
| Dane dotyczące powierzanej pracy | rodzaj umowy między podmiotem powierzającym wykonywanie pracy a obywatelem Ukrainy |
| stanowisko lub rodzaj wykonywanej pracy | |
| miejsce wykonywanej pracy |
Specjalne zezwolenie n na pobyt czasowy
Legalność pobytu w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy pomocowej uprawnia obywatela Ukrainy do ubiegania się o zezwolenie na pobyt czasowy w trybie art. 38 ustawy pomocowej (dalej: specjalne zezwolenie na pobyt czasowy). To odrębna ścieżka, do której ustawę o cudzoziemcach stosuje się jedynie w zakresie w niej nieuregulowanym. Pozwala ona obywatelowi złożyć wniosek o specjalne zezwolenie na pobyt czasowy nie wcześniej niż po upływie 9 miesięcy od dnia wjazdu do Polski od 24 lutego 2022 r., lecz nie później niż w ciągu 18 miesięcy od 24 lutego 2022 r. (termin maksymalny). Wniosek złożony przed upływem 9 miesięcy nie zostanie rozpatrzony.
Specjalnego zezwolenia na pobyt czasowy udziela wojewoda właściwy ze względu na miejsce pobytu obywatela Ukrainy w dniu złożenia wniosku (późniejsza zmiana miejsca pobytu nie zmienia tej właściwości). Zostanie ono wydane jednorazowo na 3 lata, licząc od dnia decyzji. Okres jego ważności zakończy się z upływem tego dnia w ostatnim roku, który odpowiada początkowemu dniowi terminu (dzień wydania decyzji), a gdyby takiego dnia w ostatnim roku nie było - w dniu poprzedzającym bezpośrednio ten dzień (art. 57 ust. 3a Kodeksu postępowania administracyjnego w zw. z art. 38 ust. 3 ustawy pomocowej).
PRZYKŁAD
Obywatel Ukrainy przebywa w Polsce od 27 lutego 2022 r. (dzień przekroczenia ukraińsko-polskiej granicy). Może wystąpić o specjalne zezwolenie na pobyt czasowy najwcześniej po 27 listopada 2022 r. Jeżeli złoży wniosek po tej dacie i załóżmy, że decyzję o wydaniu tego dokumentu otrzyma 14 grudnia 2022 r., wówczas zezwolenie będzie ważne do 14 grudnia 2025 r. (włącznie).
Odmowa wydania specjalnego zezwolenia na pobyt czasowy nastąpi, gdy:
■ wymagają tego względy obronności lub bezpieczeństwa państwa, lub ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego - są to także przyczyny cofnięcia tego zezwolenia,
■ obowiązuje wpis danych obywatela Ukrainy do wykazu cudzoziemców, których pobyt na terytorium Polski jest niepożądany - jest to także przyczyna cofnięcia tego zezwolenia,
■ obywatel Ukrainy złożył wniosek o specjalne zezwolenie na pobyt czasowy po upływie terminu maksymalnego.
Decyzja o odmowie lub cofnięciu specjalnego zezwolenia na pobyt czasowy jest ostateczna. Obywatel Ukrainy nie może się zatem od niej odwołać.
WAŻNE(!)
Obywatel Ukrainy, któremu udzielono specjalnego zezwolenia na pobyt czasowy, może pracować w Polsce bez zezwolenia na pracę(art. 39 ustawy pomocowej).
Umowy o pomocy przy zbiorach
Ustawa przedłuża z mocy prawa łączny okres świadczenia pomocy przez obywatela Ukrainy przy zbiorach chmielu, owoców, warzyw, tytoniu, ziół i roślin zielarskich na podstawie umów o pomocy przy zbiorach, o jakich mowa w art. 91c ust. 1 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (art. 40 ustawy pomocowej). Przed wejściem w życie ustawy pomocowej czas świadczenia pomocy przez Ukraińca przy zbiorach nie mógł przekraczać 180 dni w roku kalendarzowym. Obecnie okres ten został wydłużony na czas legalnego pobytu Ukraińca w Polsce na podstawie art. 2 ust. 1 tej ustawy.
Automatyczne przedłużenie pobytu
Ustawa pomocowa gwarantuje przedłużenie prawa pobytu w Polsce, które obywatele Ukrainy uzyskali przed 24 lutego 2022 r., a które traci ważność w okresie przypadającym od tej daty. Dzieli je na dwie grupy. W pierwszej znajdują się takie dokumenty jak wizy krajowe i zezwolenia na pobyt czasowy, na podstawie których ostatni dzień okresu pobytu w Polsce obywateli Ukrainy przypada w tym właśnie czasie. Są one automatycznie przedłużane do 31 grudnia 2022 r. (art. 42 ust. 1 i 5 ustawy pomocowej). Przedłużenie wizy krajowej nie wymaga umieszczenia w dokumencie podróży obywatela Ukrainy nowej naklejki wizowej. Nie uprawnia natomiast w okresie jego obowiązywania do przekraczania granicy. Te dwie zasady nie obowiązują kierowcy będącego obywatelem Ukrainy, który wykonuje międzynarodowy transport drogowy w rozumieniu art. 4 pkt 2 ustawy o transporcie drogowym lub niezarobkowy międzynarodowy przewóz drogowy w rozumieniu art. 4 pkt 6 tej ustawy.
Prawo pobytu obywatela Ukrainy w Polsce na podstawie dokumentów z drugiej grupy jest przedłużane o 18 miesięcy w następujących sytuacjach. Po pierwsze, dotyczy to konieczności
opuszczenia Polski w terminach i z powodów wskazanych w art. 299 ust. 6 ustawy o cudzoziemcach, które upływają w okresie od 24 lutego 2022 r. (art. 42 ust. 6 ustawy pomocowej).
Chodzi m.in. o obowiązek wyjazdu z Polski w ciągu 30 dni od dnia, w którym decyzja o odmowie przedłużenia wizy Schengen lub krajowej stała się ostateczna, udzielenie zezwolenia: na pobyt czasowy, na pobyt stały lub na pobyt rezydenta długoterminowego UE, a także o decyzję o umorzeniu postępowania w tych sprawach lub decyzję o cofnięciu wymienionych zezwoleń.
Po drugie, o 18 miesięcy wydłuża się:
■ termin dobrowolnego powrotu do Ukrainy, o jakim mowa w art. 315 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach (art. 42 ust. 7 ustawy pomocowej),
■ karta pobytu (w okresie przedłużenia nie uprawnia do przekroczenia granicy), polski dokument tożsamości obywatela Ukrainy i zgoda na pobyt tolerowany - przedłużenie nie stanowi podstawy do wydania lub wymiany wszystkich tych dokumentów (art. 42 ust. 8-10 ustawy pomocowej),
■ legalny pobyt w Polsce w ramach ruchu bezwizowego, a także na mocy wizy Schengen wydanej przez organ polski, wizy wydanej przez inne państwo obszaru Schengen, dokumentu pobytowego i innego dokumentu pobytowego wystawionych przez Polskę lub inne państwo Schengen (art. 42 ust. 11 ustawy pomocowej).
Warunkiem przedłużenia we wszystkich tych przypadkach jest, aby ostatni dzień pobytu na ich podstawie przypadał w okresie od 24 lutego 2022 r.
Specjalne zasady zatrudniania na niektórych stanowiskach pracy i wykonywania niektórych zawodów
Ustawa pomocowa przewiduje również szczególne warunki zatrudniania obywateli ukraińskich na niektórych stanowiskach oraz w niektórych zawodach. Przedstawiamy je w tabeli 3.
Tabela 3. Specjalne zasady zatrudniania na niektórych stanowiskach pracy i wykonywania niektórych zawodów przez obywateli Ukrainy
| Stanowisko pracy/zawód | Miejsce zatrudnienia | Warunki zatrudnienia | Podstawa prawna |
| Wychowawca oraz opiekun dziecięcy | Instytucjonalne formy pieczy zastępczej | 1. Zgoda wojewody oraz odpowiednio starosty lub marszałka województwa 2. Brak obowiązku posiadania kwalifikacji w zakresie wykształcenia, określonych w art. 98 ust. 1 i 2 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (dalej: ustawa o pieczy zastępczej) 3. Brak obowiązku potwierdzenia znajomości języka polskiego dokumentem określonym w przepisach o służbie cywilnej, czego wymaga art. 11 ust. 3 ustawy o pracownikach samorządowych 4. Legalność pobytu w Polsce uznana na mocy art. 2 ust. 1 ustawy pomocowej | Art. 27 ust. 9 ustawy pomocowej |
| Psycholog | 1. Instytucjonalne formy pieczy zastępczej 2. Placówka wsparcia dziennego 3. Organizator rodzinnej pieczy zastępczej | 1. Zgoda odpowiednio: wojewody, starosty, marszałka województwa lub wójta 2. Brak obowiązku potwierdzenia znajomości języka polskiego dokumentem określonym w przepisach o służbie cywilnej, czego wymaga art. 11 ust. 3 ustawy o pracownikach samorządowych 3. Legalność pobytu w Polsce uznana na mocy art. 2 ust. 1 ustawy pomocowej | Art. 27 ust. 10, ust. 13 i ust. 15 ustawy pomocowej |
| Pedagog | Art. 27 ust. 11, ust. 14 i ust. 16 ustawy pomocowej | ||
| Osoba pracująca z dziećmi | Placówka wsparcia dziennego | 1. Zgoda wójta lub starosty 2. Brak obowiązku posiadania kwalifikacji w zakresie wykształcenia, określonych w art. 26 ust. 1 ustawy o pieczy zastępczej 3. Brak obowiązku potwierdzenia znajomości języka polskiego dokumentem określonym w przepisach o służbie cywilnej, czego wymaga art. 11 ust. 3 ustawy o pracownikach samorządowych 4. Legalność pobytu w Polsce uznana na mocy art. 2 ust. 1 ustawy pomocowej | Art. 27 ust. 12 ustawy pomocowej |
| Pomoc nauczyciela w rozumieniu art. 165 ust. 8 prawa oświatowego | Szkoły i przedszkola w rozumieniu art. 165 ust. 1 prawa oświatowego | 1. Znajomość języka polskiego w mowie i piśmie w stopniu umożliwiającym pomoc uczniowi, który nie zna języka polskiego albo zna go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki 2. Brak obowiązku potwierdzenia znajomości języka polskiego dokumentem określonym w przepisach o służbie cywilnej, czego wymaga art. 11 ust. 3 ustawy o pracownikach samorządowych 3. Zatrudnienie może mieć miejsce w roku szkolnym 2021/2022 | Art. 57 ustawy pomocowej |
| Lekarz lub lekarz dentysta, który uzyskał kwalifikacje poza strefą Unii Europejskiej (dalej: UE) | Podmiot leczniczy | 1. Wykonywanie zawodu przez okres 18 miesięcy, licząc od 24 lutego 2022 r., niezależnie od trwania stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii 2. Posiadanie zgody lub warunkowego prawa do wykonywania zawodu 3. Spełnianie warunków wymienionych w art. 7 ust. 2a pkt 3-5 i 7 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty (pełna zdolność do czynności prawnych, stan zdrowia pozwalający wykonywać zawód, nienaganna postawa etyczna, dyplom lekarza lub lekarza dentysty) 4. Zawiadomienie ministra zdrowia w ciągu 7 dni od rozpoczęcia udzielania świadczeń zdrowotnych o zatrudniającym podmiocie leczniczym i okresie zatrudnienia; brak zawiadomienia może być przyczyną cofnięcia zgody na wykonywanie zawodu | Art. 61 ustawy pomocowej |
| Poza podmiotem leczniczym przeznaczonym do udzielania świadczeń zdrowotnych pacjentom chorym na COVID‑19 w przypadku zniesienia stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii lub braku wyodrębnienia podmiotów leczniczych przeznaczonych do udzielania świadczeń zdrowotnych pacjentom chorym na COVID‑19, jeżeli zgoda na wykonywanie zawodu lub warunkowe prawo jego wykonywania zostały wydane w trybie art. 7 ust. 9-22 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty (dla obywateli spoza UE w okresie stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii) | |||
| Pielęgniarka albo położna, która uzyskała kwalifikacje poza strefą UE | Podmiot leczniczy | 1. Wykonywanie zawodu przez okres 18 miesięcy, licząc od 24 lutego 2022 r., niezależnie od trwania stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii 2. Posiadanie zgody lub warunkowego prawa do wykonywania zawodu 3. Spełnianie warunków wymienionych art. 35a ust. 1 pkt 3-5 i 7 ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej (pełna zdolność do czynności prawnych, stan zdrowia pozwalający wykonywać zawód, nienaganna postawa etyczna, dyplom pielęgniarki lub położnej) 4. Zawiadomienie ministra zdrowia w ciągu 7 dni od rozpoczęcia udzielania świadczeń zdrowotnych o zatrudniającym podmiocie leczniczym i okresie zatrudnienia; brak zawiadomienia może być przyczyną cofnięcia zgody na wykonywanie zawodu | Art. 64 ustawy pomocowej |
| Poza podmiotem leczniczym przeznaczonym do udzielania świadczeń zdrowotnych pacjentom chorym na COVID‑19 w przypadku zniesienia stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii lub braku wyodrębnienia podmiotów leczniczych przeznaczonych do udzielania świadczeń zdrowotnych pacjentom chorym na COVID‑19, jeżeli zgoda na wykonywanie zawodu lub warunkowe prawo jego wykonywania zostały wydane w trybie art. 35a ust. 14-27 ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej (dla obywateli spoza UE w okresie stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii) |
Świadczenia rodzinne dla uchodźców z Ukrainy
Obywatelowi Ukrainy przebywającemu na terenie Polski na podstawie ustawy pomocowej przysługuje
prawo do:
■ świadczeń rodzinnych (o których mowa w ustawie o świadczeniach rodzinnych), jakimi są:
- zasiłek rodzinny oraz dodatki do zasiłku rodzinnego,
- świadczenia opiekuńcze: zasiłek pielęgnacyjny, specjalny zasiłek opiekuńczy oraz świadczenie pielęgnacyjne,
- zapomoga wypłacana przez gminy na podstawie art. 22a ustawy o świadczeniach
rodzinnych,
- świadczenia wypłacane przez gminy na podstawie art. 22b ustawy o świadczeniach
rodzinnych,
- jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka,
- świadczenie rodzicielskie;
■ świadczenia wychowawczego 500+ (o którym mowa w ustawie o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci), jeżeli zamieszkuje z dziećmi na terenie Polski;
■ świadczenia Dobry Start (o którym mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 187a ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej), jeżeli zamieszkuje z dziećmi na terenie Polski;
■ rodzinnego kapitału opiekuńczego (o którym mowa w ustawie o rodzinnym kapitale opiekuńczym), jeżeli zamieszkuje z dziećmi na terenie Polski;
■ dofinansowania obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna (o którym mowa w ustawie o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3), jeżeli zamieszkuje z dzieckiem na terenie Polski.
Powyższe świadczenia będą przysługiwały uchodźcom z Ukrainy odpowiednio na zasadach i w trybie przepisów wskazanych powyżej ustaw, z wyłączeniem warunku posiadania karty pobytu z adnotacją "dostęp do rynku pracy".
Na mocy ustawy z 23 marca 2022 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. z 2022 r. poz. 683) zmodyfikowano zakres praw do świadczeń przysługujących osobom ustanowionym opiekunami tymczasowymi małoletnich uchodźców, którzy przybyli do Polski bez pełnoletniego opiekuna. Opiekunom tymczasowym będą przysługiwały wyżej wymienione świadczenia, jednak z wyłączeniem:
- świadczenia rodzicielskiego,
- świadczenia wychowawczego 500+,
- świadczenia z programu Dobry Start (wyprawka szkolna 300+),
- dofinansowania do pobytu w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna.
Zgodnie z zamierzeniem ustawodawcy zmiana w tym zakresie ma na celu ujednolicenie z obecnym katalogiem osób uprawnionych do świadczenia rodzicielskiego, który nie przewiduje prawa do tego świadczenia dla opiekuna prawnego - a jego odpowiednikiem jest opiekun tymczasowy.
Nowelizacja doprecyzowała ponadto, że opiekun tymczasowy, analogicznie jak rodzic biologiczny, wniosek o jednorazową zapomogę z tytułu urodzenia się dziecka przyznawaną na podstawie ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych składa w terminie 12 miesięcy od dnia narodzin dziecka.
W związku z utworzeniem ewidencji małoletnich uchodźców z Ukrainy termin na ustalenie prawa do świadczeń jest liczony nie wcześniej niż od dnia udostępnienia odpowiednio organowi przyznającemu świadczenia rodzinne lub ZUS elektronicznego dostępu do danych gromadzonych w ewidencji małoletnich.
Ustalając prawo do świadczeń rodzinnych uzależnionych od kryterium dochodowego, przy ustalaniu dochodu rodziny w przeliczeniu na osobę nie będzie uwzględniany członek rodziny, który - zgodnie z oświadczeniem osoby ubiegającej się o te świadczenia - nie przebywa na terytorium Polski.
PRZYKŁAD
Olena B. 1 marca 2022 r. wraz z dwojgiem dzieci przekroczyła polską granicę jako uchodźca wojenny, z terytorium Ukrainy. Mąż Oleny B. i ojciec obydwojga dzieci pozostał w Ukrainie. Był dotychczas jedyną osobą zapewniającą rodzinie środki utrzymania. Jeżeli Olena B., po spełnieniu wymaganych warunków, będzie ubiegała się np. o świadczenia rodzinne, to przy ustalaniu dochodu rodziny jej mąż nie będzieuwzględniany w obliczeniach - przychód, który był przez niego uzyskiwany, nie zostanie doliczony do przychodu rodziny, a liczba osób w rodzinie zostanie ustalona jako 3 (również bez uwzględnienia męża wnioskodawczyni).
Prawo do świadczeń będzie ustalane, począwszy od miesiąca, w którym wpłynął wniosek, nie wcześniej niż od miesiąca, w którym obywatel Ukrainy został wpisany do rejestru obywateli
Ukrainy wjeżdżających do Polski z Ukrainy w związku z działaniami wojennymi, prowadzonego przez Straż Graniczną. W przypadku świadczeń przysługujących na dziecko warunkiem jest, aby także dziecko zostało wpisane do tego rejestru.
Ponadto małoletni obywatel Ukrainy, który:
- przybył do Polski bez opieki osoby sprawującej nad nim faktyczną pieczę, oraz
- przybył do Polski, a przed przyjazdem był umieszczony w pieczy zastępczej na terytorium Ukrainy,
podlega wpisowi do ewidencji małoletnich.
Wniosek o przyznanie świadczeń zawiera numer PESEL wnioskodawcy oraz rodzaj, serię i numer dokumentu stanowiącego podstawę przekroczenia granicy (jeżeli uchodźca posiada taki dokument), a w przypadku świadczeń przysługujących na dziecko - numer PESEL dziecka oraz, jeżeli występują, rodzaj, serię i numer dokumentu stanowiącegopodstawę przekroczenia granicy.
Przysługujące na dziecko świadczenia są należne także opiekunowi tymczasowemu dziecka.
Świadczenia 500+, Dobry Start oraz RKO są przyznawane przez ZUS. Organ ten udostępnia bieżące informacje w języku ukraińskim, na stronie internetowej www.zus.pl. Dzięki nadaniu uchodźcom numerów PESEL oraz dzięki jednoczesnemu zakładaniu im, z urzędu, profili zaufanych będą oni mogli skorzystać z elektronicznej drogi ubiegania się o świadczenia - korzystając, w razie potrzeby, z pomocy pracowników ZUS.
Pomoc społeczna dla uchodźców
Uchodźcom, którzy przebywają legalnie w Polsce na mocy ustawy pomocowej i którzy zostali wpisani do rejestru PESEL, mogą być przyznawane świadczenia pieniężne i niepieniężne, na zasadach i w trybie ustawy o pomocy społecznej. Pomocy społecznej udziela się z jednego z powodów wymienionych w art. 7 ustawy o pomocy społecznej - m.in. ubóstwa, bezdomności, bezrobocia, niepełnosprawności, zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej. Przyznanie prawa do świadczenia pieniężnego z pomocy społecznej jest uzależnione od kryteriów dochodowych, które wynoszą dla osoby samotnie gospodarującej - 776 zł, a dla osoby w rodzinie - 600 zł.
Tabela 4. Świadczenia pieniężne i niepieniężne z pomocy społecznej
| Pomoc społeczna | |
| Świadczenia pieniężne | Świadczenia niepieniężne |
|
|
O świadczenia z pomocy społecznej należy ubiegać się w gminie miejsca pobytu osoby wnioskującej o te świadczenia. Uchodźca wnoszący o pomoc społeczną w trybie ustawy pomocowej
składa oświadczenie o sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej. W postępowaniu o przyznanie pomocy nie przeprowadza się rodzinnego wywiadu środowiskowego, chyba że powstaną wątpliwości co do treści oświadczenia uchodźcy.
WAŻNE (!)
Przy rozpatrywaniu wniosku o przyznanie świadczeń z pomocy społecznej dla uchodźców z Ukrainy zniesiono obowiązek przeprowadzania wywiadu środowiskowego.
Obywatelowi Ukrainy przebywającemu legalnie w Polsce, którego członek rodziny powrócił na terytorium Ukrainy, także mogą być przyznawane świadczenia z pomocy społecznej - w takiej sytuacji do składu rodziny nie wlicza się członka rodziny, który powrócił na terytorium Ukrainy.
PRZYKŁAD
Tatiana K. od 6 lat przebywała legalnie w Polsce wraz z mężem i trojgiem ich dzieci. Mąż Tatiany K. 3 marca 2022 r. zdecydował się na powrót do Ukrainy. Przychód rodziny
uległ znacznemu obniżeniu ze względu na brak zarobków męża, w związku z czym Tatiana K. zdecydowała się wystąpić o pomoc do ośrodka pomocy społecznej. Przy ustalaniu, czy rodzina spełnia kryterium dochodowe udzielenia pomocy, do jej składu nie zostanie wliczony mąż, który powrócił do Ukrainy. Tym samym jego dochód nie będzie wliczany do dochodu, na podstawie którego będzie ustalane prawo do świadczeń.
Jednorazowe świadczenie 300 zł na utrzymanie
Obywatelowi Ukrainy, którego pobyt jest uznawany za legalny na podstawie ustawy pomocowej i który został wpisany do rejestru PESEL, przysługuje pomoc w postaci jednorazowego świadczenia pieniężnego w wysokości 300 zł na osobę, przeznaczonego na utrzymanie. Celem tego świadczenia jest pomoc w pokryciu wydatków na żywność, odzież, obuwie, środki higieny osobistej oraz opłaty mieszkaniowe.
Wniosek o wypłatę jednorazowego świadczenia pieniężnego składa osoba uprawniona, jej przedstawiciel ustawowy, opiekun tymczasowy albo osoba sprawująca faktyczną pieczę nad dzieckiem. Zawiera on takie dane, jak:
■ imię (imiona) i nazwisko,
■ data urodzenia,
■ obywatelstwo,
■ płeć,
■ rodzaj dokumentu stanowiącego podstawę przekroczenia granicy,
■ seria i numer dokumentu stanowiącego podstawę przekroczenia granicy,
■ informacja o dacie wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
■ adres pobytu,
■ dane kontaktowe, w tym numer telefonu lub adres poczty elektronicznej - o ile wnioskodawca
je posiada,
■ numer PESEL.
Jednorazowe świadczenie 300 zł jest przyznawane przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta właściwego ze względu na miejsce pobytu osoby uprawnionej do świadczenia. Jego przyznanie nie wymaga wydania decyzji administracyjnej (jest ona jednak wymagana przy odmowie przyznania świadczenia). Wypłata jednorazowego świadczenia pieniężnego jest zadaniem zleconym z zakresu administracji rządowej, realizowanym przez gminy. Jednorazowe świadczenie pieniężne i koszty jego obsługi są finansowane z budżetu państwa.
Inne formy pomocy uchodźcom
Ustawa pomocowa wprowadza możliwość udzielania pomocy żywnościowej w formie paczek żywnościowych lub posiłków w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Żywnościowa 2014 - 2020 współfinasowanego z Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym tym obywatelom Ukrainy, których pobyt na terytorium Polski zostanie uznany za legalny. Obywatelom Ukrainy może być także udzielona bezpłatna pomoc psychologiczna. Pomoc taka będzie zapewniona przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta gminy właściwej ze względu na miejsce pobytu obywatela Ukrainy. Zapewnienie pomocy psychologicznej będzie należało do zadań własnych gminy i może być dofinansowane z budżetu państwa.
Ustawa przewiduje także możliwość przeznaczania środków PFRON na działania kierowane do niepełnosprawnych uchodźców.
Bezpłatne świadczenia opieki zdrowotnej
Na mocy ustawy pomocowej uchodźca z Ukrainy jest uprawniony do bezpłatnej opieki medycznej udzielanej w Polsce, na zasadach, na jakich opieka ta przysługuje osobom objętym obowiązkowym lub dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym.
Wyjątkiem w dostępie do świadczeń objęto tylko:
■ leczenie uzdrowiskowe,
■ rehabilitację uzdrowiskową.
WAŻNE(!)
Uchodźcy z Ukrainy przebywający w Polsce zgodnie ze specustawą mają prawo do bezpłatnych świadczeń opieki zdrowotnej tak jak osoby podlegające ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Inne formy pomocy dla przedsiębiorców i obywateli Ukrainy regulowane poza ustawą pomocową
Oprócz wskazanych powyżej rozwiązań zawartych w ustawie pomocowej pracodawcy mogą korzystać również z innych form pomocy uchodźcom z Ukrainy oraz regulacji, które pomagają
przedsiębiorcom funkcjonować w czasie kryzysu. Przedstawiamy je na następnej stronie.
Pomoc ZUS dla przedsiębiorców p poszkodowanych wskutek konflfliktu zbrojnego w Ukrainie
Płatnicy składek, którzy w związku z konfliktem zbrojnym w Ukrainie mają trudności z terminowym opłaceniem składek na ubezpieczenia, mogą skorzystać z pomocy w spłacie należności, oferowanej przez ZUS.
Możliwe formy pomocy to:
■ odroczenie terminu płatności składek,
■ rozłożenie zadłużenia na raty.
Ponadto należności z tytułu składek mogą być umarzane - jednak tylko po spełnieniu ustawowych warunków.
O odroczenie terminu płatności składek może ubiegać się każdy płatnik aktualnie zobowiązany do ich opłacania, który ma chwilowe problemy finansowe uniemożliwiające pozyskanie środków na uregulowanie składek w ustawowym terminie płatności. Osobą uprawnioną do złożenia wniosku o taką ulgę jest również pełnomocnik, czyli osoba posiadająca pisemne upoważnienie płatnika składek.
Dzięki odroczeniu terminu płatności składki można zapłacić później. Nowy termin zostanie ustalony w umowie z ZUS. Wniosek o odroczenie należy złożyć najpóźniej w dniu terminu płatności składek.
Odroczenie może dotyczyć składek na:
■ ubezpieczenia społeczne,
■ ubezpieczenie zdrowotne,
■ Fundusz Pracy i FS oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
■ Fundusz Emerytur Pomostowych.
Odroczenie może dotyczyć tylko składek bieżących lub przyszłych, których termin płatności nie upłynął.
Rozłożyć na raty można w pełnej wysokości składki na:
■ ubezpieczenia społeczne,
■ ubezpieczenie zdrowotne,
■ Fundusz Pracy i FS oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
■ Fundusz Emerytur Pomostowych wraz z odsetkami za zwłokę naliczonymi do dnia złożenia wniosku.
Na raty zostaną również rozłożone dodatkowa opłata i koszty upomnienia.
O układ ratalny może wnioskować każdy podmiot, który wykazuje wobec ZUS zadłużenie z tytułu składek i nie ma pieniędzy na jego spłatę. Mogą to być np.:
■ przedsiębiorcy i byli przedsiębiorcy,
■ spadkobiercy, osoby trzecie i następcy prawni, czyli osoby, na które została przeniesiona odpowiedzialność za zobowiązania z tytułu nieopłaconych składek,
■ małżonkowie odpowiadający z majątku wspólnego za zadłużenie z tytułu składek współmałżonka,
■ pełnomocnik, czyli osoba, która jest upoważniona przez przedsiębiorcę lub inne osoby odpowiedzialne za zadłużenie.
Umorzenie zadłużenia składkowego jest instytucją całkowicie wyjątkową i można je uzyskać tylko w szczególnych okolicznościach.
Dany podmiot może starać się o umorzenie, jeżeli jest zadłużony z tytułu składek i nie ma żadnych możliwości spłacenia długu. Wniosek może złożyć m.in.:
■ płatnik składek oraz były płatnik składek (np. przedsiębiorca),
■ osoba, na którą przeniesiono odpowiedzialność za zobowiązania z tytułu nieopłaconych składek (np. spadkobierca, wspólnik lub następca prawny),
■ małżonek, który odpowiada z majątku wspólnego za zadłużenie współmałżonka,
■ pełnomocnik dłużnika.
Dług może być umorzony, jeżeli ZUS:
■ stwierdzi całkowitą nieściągalność należności lub
■ uzna, że dłużnik jest w trudnej sytuacji finansowej i rodzinnej.
Tabela 5. Sytuacje, w których następuje całkowita nieściągalność składek
| Całkowita nieściągalność występuje, jeżeli: |
|
O pomoc przy uzyskaniu jednej z trzech wyżej wskazanych ulg można zwrócić się do doradcy ds. ulg i umorzeń, który udzieli wszelkich informacji o pomocy udzielanej przez ZUS. Doradca pomoże wypełnić wniosek i skompletować niezbędne dokumenty. Z doradcą można skontaktować się telefonicznie lub umówić się na e-wizytę.
Świadczenia pomocowe dla ukraińskich uchodźców z zfśs i środków obrotowych
Pracodawcy, którzy chcą wesprzeć bezpośrednio ukraińskich uchodźców lub taką pomoc zaoferować pracownikom pomagającym w utrzymaniu tych osób, mogą w tym celu wykorzystać zarówno środki obrotowe, jak i pochodzące z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, jeżeli taki funkcjonuje w zakładzie pracy. Obecnie najczęściej są udzielane w tym celu zapomogi.
Przepisy ustawy o pdof i rozporządzenia składkowego przewidują, że zwolnione z obciążeń publicznoprawnych (podatku i składek) są zapomogi otrzymane w przypadku indywidualnych zdarzeń losowych, klęsk żywiołowych, długotrwałej choroby lub śmierci przez:
■ pracowników i ich rodziny,
■ emerytów i rencistów - byłych pracowników i ich rodziny, oraz
■ inne osoby, którym pracodawca przyznał, w regulaminie funduszu prawo korzystania ze świadczeń socjalnych finansowanych ze środków zfśs.
Źródło finansowania zapomogi nie ma znaczenia w przypadku zwolnienia ze składek ZUS (przysługuje niezależnie od wysokości). Inaczej jest w zakresie zwolnienia z podatku. Przepisy ustawy o pdof różnicują bowiem wysokość zwolnienia z podatku od źródła finansowania zapomogi. Jeżeli zostanie ona sfinansowana:
■ z funduszu socjalnego, zfśs, z funduszy związków zawodowych lub zgodnie z odrębnymi przepisami wydanymi przez właściwego ministra - zwolnienie przysługuje niezależnie od wysokości,
■ z innych źródeł (najczęściej ze środków obrotowych) - zwolnienie przysługuje do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 6000 zł, a w okresie od 2020 r. do końca roku podatkowego, w którym odwołano stan epidemii ogłoszony z powodu COVID-19, limit ten wynosi 10 000 zł.
Pracodawcy, którzy tworzą zfśs, mogą rozszerzyć grupę osób uprawnionych do pomocy z funduszu o uchodźców - i nie muszą oni być związani z pracodawcą jakimkolwiek stosunkiem
prawnym. Tego rodzaju zmian pracodawcy dokonują w regulaminie zfśs. Wówczas pomoc z funduszu zostanie udzielona bezpośrednio osobie potrzebującej.
W sytuacji gdy pracodawca udzieli zapomogi co prawda ze środków zfśs, ale pracownikowi, który zdecydował się partycypować w kosztach utrzymania ukraińskich uchodźców, może
powstać problem dotyczący zasadności przyznania tego rodzaju świadczeń. Zapomoga ma bowiem na celu wsparcie finansowe osoby, która z ważnych przyczyn znalazła się w trudnej
sytuacji życiowej. Natomiast potrzeba niesienia pomocy ukraińskim uchodźcom jest kwestią wyboru, a nie przymusem (nie dotyczy to sytuacji, gdy uchodźcy należą do rodziny wnioskodawcy, co jednak wnioskodawca powinien udowodnić, starając się o zapomogę).
Jeżeli wsparcie z zfśs zostanie udzielone zgodnie z regulaminem funduszu, w tym z kryteriami udzielania pomocy, wówczas takie świadczenie, mimo że będzie stanowiło przychód,
jest zwolnione ze składek ZUS i podatku.
Pracodawca, który zdecyduje się pomóc pracownikom, na których utrzymaniu znajdują się ukraińscy uchodźcy, lub bezpośrednio uchodźcom i na ten cel przekaże środki obrotowe, powinien w niektórych przypadkach rozpatrywać opodatkowany przychód z tytułu zapomogi po stronie beneficjentów tej pomocy. Zapomoga ma na celu wsparcie finansowe osoby, która z ważnych przyczyn znalazła się w trudnej sytuacji życiowej. W przypadku zapomóg udzielonych bezpośrednio ukraińskim uchodźcom warunek ten zostanie spełniony i przyznane świadczenie do kwoty 10 000 zł rocznie nie będzie podlegało opodatkowaniu. Natomiast przyznanie zapomogi pracownikowi, który - jak się oczekuje - przekaże ją następnie uchodźcom, nie jest już tak jednoznaczne. W takim przypadku po stronie pracownika może powstać opodatkowany i oskładkowany przychód. Trudna sytuacja życiowa nie dotyczy bowiem bezpośrednio wnioskodawcy.
Ze względu na szereg wątpliwości, w przypadku obu źródeł, z których mogą być finansowane świadczenia dla ukraińskich uchodźców, pracodawcy będą oczekiwali wprowadzenia dodatkowych regulacji przynajmniej w formie rozporządzenia.
PODSTAWA PRAWNA:
● art. 1 ust. 1-2, art. 2 ust. 1-6, art. 3-11, art. 22, art. 23, art. 26, art. 27 ust. 9-16, art. 38, art. 39, art. 40, art. 42, art. 57, art. 61, art. 64, art. 116 ustawy z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa - Dz.U. z 2022 r. poz. 583, ost. zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 683
● art. 11 ust. 3 ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych - j.t. Dz.U. z 2022 r. poz. 530
● art. 23, art. 32, art. 59, art. 60, art. 98-99, art. 195-225, art. 299 ust. 6, art. 351-359 ustawy z 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach - j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 2354; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 583
● art. 23, art. 28 ust. 1, art. 61 ust. 1 ustawy z 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej - j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 1108; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 583
● art. 4 pkt 2 i pkt 6 ustawy z 6 września 2001 r. o transporcie drogowym - j.t. Dz.U. z 2022 r. poz. 180; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 209
● art. 26 ust. 1, art. 98 ust. 1 i 2, art. 187a ustawy z 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej - j.t. Dz.U. z 2022 r. poz. 447
● art. 7 ust. 2a pkt 3-5 i pkt 7, ust. 9-22 ustawy z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty - j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 790; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 583
● art. 35a ust. 1 pkt 3-5 i 7, ust. 14-27 ustawy z 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej - j.t. Dz.U. z 2022 r. poz. 551; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 583
● art. 165 ust. 1 i ust. 8 ustawy z 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe - j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082
● art. 57 § 3 i § 3a ustawy z 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego - j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 735; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2052
● art. 15 ustawy z 24 września 2010 r. o ewidencji ludności - j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 510; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 583
● art. 29, art. 54 ustawy z 6 sierpnia 2010 r. o dowodach osobistych - j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 816; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1978
● art. 91c ust. 1 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników - j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 266; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1621
● art. 3 pkt 14, art. 19e ustawy z 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne - j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 2070
● art. 2 ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych - j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 111; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2270
● art. 4-9a ustawy z 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci - j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 2407; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2270
● art. 4-7, art. 12-18 ustawy z 17 listopada 2021 r. o rodzinnym kapitale opiekuńczym - Dz.U. z 2021 r. poz. 2270
● art. 64c-64p ustawy z 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 - j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 75; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2270
● art. 28-29 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2105
● art. 21 ust. 1 pkt 26, art. 52l pkt 2 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 1128; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 655
● art. 2 pkt 5 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych - j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 746; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2445
● § 2 ust. 1 pkt 22 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe - j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 1949; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 449
● rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1806 z 14 listopada 2018 r. wymieniające państwa trzecie, których obywatele muszą posiadać wizy podczas przekraczania granic zewnętrznych, oraz te, których obywatele są zwolnieni z tego wymogu (tekst jednolity) - Dz.Urz. UE.L. nr 303, str. 39
Jadwiga Sztabińska
prawnik specjalizujący się w prawie pracy, w tym z zakresu sfery budżetowej
Joanna Stolarska
prawnik, ekspert prawa ubezpieczeń społecznych, autorka licznych publikacji i opracowań z zakresu składkowego, redaktor MONITORA prawa pracy i ubezpieczeń, były wieloletni
pracownik ZUS
Bożena Goliszewska-Chojdak
ekonomista, specjalista z zakresu kadr i płac, redaktor MONITORA prawa pracy i ubezpieczeń, praktyk z kilkunastoletnim doświadczeniem w dziale personalnym
