Bezpieczeństwo i higiena pracy w czasie epidemii koronawirusa

Pandemia COVID-19 spowodowała konieczność zmian w zakresie bhp w zakładach pracy. Pracodawcy obecnie mają obowiązek zapewnienia pracownikom dodatkowych środków ochrony osobistej, np. rękawiczek, maseczek, przyłbic oraz środków higieny, np. środków do dezynfekcji, mydła. Konieczne jest także zorganizowanie pracy w sposób pozwalający na zachowanie dystansu społecznego i minimalizowanie ryzyka zakażeń pracowników.

Przepisy Kodeksu pracy nakładają na pracodawców bezwzględny obowiązek ochrony zdrowia i życia pracowników oraz zapewnienia im bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (art. 207 Kodeksu pracy). Oznacza to konieczność reagowania na bieżące potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny w pracy, dostosowywania środków podejmowanych w celu ochrony zdrowia i życia pracowników, ciągłego śledzenia zmieniających się warunków wykonywania pracy oraz stałego informowania pracowników o pojawiających się zagrożeniach dla zdrowia i życia. Panujący obecnie stan epidemii SARS-CoV-2 wymógł wprowadzenie nowych rozwiązań z zakresu bhp mających na celu minimalizowanie kontaktu z osobami zarażonymi wirusem.

1. Badania lekarskie pracowników

Uchwalane w związku z epidemią koronawirusa SARS-CoV-2 przepisy dotyczące szczególnych rozwiązań związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 wprowadziły nowe rozwiązania bhp odnoszące się do czasowego zawieszenia niektórych obowiązków pracodawców, związanych z profilaktyczną opieką lekarską nad pracownikami.

1.1. Wstępne badania lekarskie

Zgodnie z przepisami specjalnymi w przypadku braku dostępności lekarza, uprawnionego do przeprowadzenia przewidzianego przepisami Kodeksu pracy badania wstępnego kandydata na pracownika lub badania kontrolnego, takie badanie może przeprowadzić (i wydać odpowiednie orzeczenie) lekarz innej, dowolnej specjalności. Orzeczenie lekarskie wydane przez innego lekarza włącza się do akt osobowych pracownika. Utraci jednak ono moc po upływie 30 dni od dnia odwołania stanu epidemii. Oznacza to, że po ustaniu stanu epidemii trzeba będzie powtórnie skierować pracownika na takie badania do lekarza medycyny pracy.

1.2. Okresowe badania lekarskie

Czasowo zostały zawieszone w czasie epidemii i w okresie stanu zagrożenia epidemicznego obowiązki pracodawców związane z:

• kierowaniem pracowników na okresowe badania lekarskie, o których mowa w art. 229 § 2 zd. 1 Kodeksu pracy, oraz wykonywaniem tych badań przez pracowników,
• kierowaniem na dodatkowe okresowe badania lekarskie, o których mowa w art. 229 § 5 Kodeksu pracy, osób zatrudnionych w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających oraz wykonywaniem tych badań przez pracowników, po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami,
• wykonywaniem przez kierowców realizujących przewóz drogowy badań okresowych (lekarskich i psychologicznych) umożliwiających zatrudnianie ich przez przedsiębiorcę lub inny podmiot wykonujący przewóz drogowy, o którym mowa w art. 4 ustawy o transporcie drogowym,
• wykonywaniem przez maszynistów pojazdów kolejowych badań okresowych (lekarskich i psychologicznych) umożliwiających ich zatrudnianie przez podmioty wykonujące przewóz kolejowy, o którym mowa w art. 4 ustawy o transporcie kolejowym,
• wykonywaniem przez nauczycieli akademickich badań okresowych umożliwiających ich zatrudnianie przez uczelnie, badań lekarskich w celu wydania orzeczenia o potrzebie udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia.

Po odwołaniu wprowadzonego 20 marca 2020 r. w drodze rozporządzenia stanu epidemii pracodawcy i pracownicy będą zobowiązani niezwłocznie podjąć działania zmierzające do wykonania wszystkich wyżej wymienionych badań i wykonać je w okresie nie dłuższym niż 60 dni od dnia odwołania stanu epidemii.

2. Szkolenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy

W okresie stanu epidemii dopuszcza się przeprowadzanie szkoleń wstępnych w dziedzinie bhp w całości za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej, z wyjątkiem instruktażu stanowiskowego:

• pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym,
• pracownika zatrudnionego na stanowisku, na którym występuje narażenie na działanie czynników niebezpiecznych,
• pracownika przenoszonego na stanowisko robocze lub stanowisko, na którym występuje narażenie na działanie czynników niebezpiecznych,
• ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz studenta odbywającego praktykę studencką.

W przypadku gdy termin przeprowadzenia szkolenia okresowego przypada w okresie obowiązywania stanu epidemii lub w okresie 30 dni od dnia odwołania stanu epidemii, termin na przeprowadzenie tego szkolenia zostaje wydłużony do 60 dni od dnia odwołania stanu epidemii.

3. Karty ryzyka zawodowego

Obecna sytuacja epidemiczna wymaga przeanalizowania przez zespoły bhp dokumentacji dotyczącej ryzyka zawodowego. Sprawdzenia wymaga, czy praca na stanowiskach występujących u danego pracodawcy nie niesie ryzyka zakażenia. Czy takie ryzyko nie powoduje dodatkowego stresu u pracowników? Jeśli tak się dzieje, konieczne jest zmodyfikowanie kart ryzyka, a następnie poinformowanie o tych zmianach zatrudnione osoby.

4. Pomiar temperatury ciała

W związku z licznymi wątpliwościami dotyczącymi dopuszczalności wykonywania u pracowników pomiaru temperatury ciała Prezes UODO 5 maja 2020 r. w swoim stanowisku wskazał, że pracodawca może mierzyć temperaturę pracownikom lub zbierać oświadczenia o stanie ich zdrowia wyłącznie w przypadku, w którym Główny Inspektor Sanitarny wyda decyzję nakładającą na niego taki obowiązek. W stanowisku UODO podkreślono, że przepisy prawa nie regulują, jaka konkretna wysokość temperatury daje podstawę do stwierdzenia, że pracownik jest chory na COVID-19 bądź zakażony wirusem SARS-CoV-2. Dlatego to służby sanitarne, a nie pracodawca, podejmując określone działania, wskazują w konkretnych przypadkach na przyjmowanie właściwych rozwiązań. Natomiast Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wskazało, że obecnie nie znajduje podstaw do podjęcia prac legislacyjnych dotyczących wprowadzenia obowiązku mierzenia temperatury ciała pracownikom jako sposobu na uniknięcie rozprzestrzeniania się wirusa SARS-CoV-2 (pismo nr DPR-IV.411.83.2020.JJ).

5. Dystans społeczny w zakładzie pracy

Pracodawca powinien tak organizować pracę, aby pracownicy mogli zachować odległość między stanowiskami pracy wynoszącą co najmniej 1,5 m. Wyjątkiem jest sytuacja, w której ze względu na charakter działalności wykonywanej w danym zakładzie pracy nie jest to możliwe. Wówczas pracodawca ma obowiązek zapewnienia pracownikom środków ochrony osobistej.

6. Zalecenia GIS i PIP z zakresu bhp w związku z odmrażaniem gospodarki

Odmrażanie gospodarki i powrót coraz większej liczby pracowników do zakładów pracy wiąże się z koniecznością wprowadzenia wyższego poziomu reżimu higienicznego. We wprowadzaniu takich reżimów pomagają zalecenia Ministerstwa Rozwoju opracowane w ścisłej konsultacji z Głównym Inspektorem Sanitarnym. Lista szczegółowych zaleceń dla poszczególnych branż (m.in. fryzjerskiej, kosmetycznej gastronomicznej, handlowej, rehabilitacyjnej, hotelarskiej) znajduje się na stronach internetowych resortu rozwoju oraz GIS. Wszystkie opublikowane zalecenia obejmują m.in. wskazówki dotyczące zachowania bezpiecznej organizacji pracy w trakcie pandemii SARS-CoV-2.

Na stronie internetowej PIP zostały również opublikowane zalecenia Państwowej Inspekcji Pracy "Bezpieczny powrót do pracy". Zgodnie z nimi środki organizacyjne konieczne do zastosowania należy podzielić na środki eliminujące i minimalizujące zagrożenie.

Tabela 1. Środki organizacyjne wskazane przez PIP, niezbędne do zastosowania przez pracodawców w celu ograniczenia ryzyka zakażenia wirusem SARS-Cov-19

Powrót do pracy mającej cechy pracy szczególnie niebezpiecznej, a także przy obsłudze maszyn i urządzeń, może generować dodatkowe ryzyko wypadkowe, wynikające z przerwy w wykonywaniu codziennych czynności zawodowych i obsługowych. Przed rozpoczęciem pracy należy umożliwić pracownikowi przypomnienie sobie informacji kluczowych dla bezpieczeństwa, by nie dochodziło do wypadków przy pracy.

7. Dobre praktyki w zakresie profilaktyki zakażeń koronawirusem

Pracodawcy, kierując się licznymi wytycznymi organów publicznych oraz specyfiką swoich zakładów pracy, stosują różne rozwiązania pozwalające zapewnić pracownikom jak największy komfort i bezpieczeństwo pracy w dobie pandemii. Poniżej przedstawiamy przykładowe rozwiązania.

Tabela 2. Rozwiązania profilaktyki zakażeń koronawirusem funkcjonujące u pracodawców

Podstawa prawna:

• art. 207 § 2 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy - j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1495

• art. 12a, art. 12e, art. 17 ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych - Dz.U. z 2020 r. poz. 374; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 1106

• art. 63 ust. 5 pkt 2 ustawy z 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 - Dz.U. z 2020 r. poz. 695, ost. zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 1086

  § 8 rozporządzenia Rady Ministrów z 19 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii - Dz.U. z 2020 r. poz. 1066, ost. zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 1182

Marta Goroszkiewicz

specjalista z zakresu prawa pracy ze szczególnym uwzględnieniem tematyki bhp, prawnik, wykładowca akademicki, autorka licznych publikacji