Ułatwienia w zatrudnianiu osób zajmujących się edukacją ukraińskich dzieci

Specustawa przewiduje szczególne rozwiązania, które mają pomóc w szkołach dzieciom z Ukrainy. Nauczyciele mogą otrzymać wynagrodzenie za nadgodziny. Mogą pracować z dziećmi, korzystając z pomocy ukraińskich obywateli - nawet, gdy ci nie mają potwierdzonej urzędowo znajomości języka polskiego. Świadczenie kompensacyjne dla nauczycieli nie jest już przeszkodą w pracy w szkole.

Regulacje dotyczące cudzoziemców podlegających obowiązkowi szkolnemu zawiera art. 165 Prawa oświatowego. Cudzoziemcy korzystają z nauki i opieki w publicznych szkołach podstawowych, publicznych szkołach artystycznych oraz w publicznych placówkach (w tym placówkach artystycznych) na warunkach dotyczących obywateli polskich.

Pomoc osób znających język ojczysty cudzoziemców

Prawo oświatowe zawiera reguły dotyczące prawa do:

• bezpłatnej dodatkowej nauki języka polskiego,
• pomocy w nauce, udzielonej przez osobę znającą język ojczysty cudzoziemca.

Czy osoba pracująca jako pomoc dla nauczyciela jest pracownikiem samorządowym

W załączniku nr 3 do rozporządzenia Rady Ministrów z 25 października 2021 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych wymieniona jest "pomoc nauczyciela". Kwestia, czy pracownicy szkół mają status pracowników samorządowych, pojawia się też w orzecznictwie sądów.

Przykład

Sąd okręgowy w Lublinie w wyroku z 15 grudnia 2015 r. (sygn. akt V Ka 996/15) wskazał, że - zgodnie z przepisami ustawy o systemie oświaty - przedszkola czy szkoły prowadzone przez gminy są jednostkami lub zakładami budżetowymi. A z ustawy o pracownikach samorządowych wynika, że status ten przysługuje zatrudnionym m.in. w gminnych zakładach budżetowych. Oznacza to, że wszyscy zatrudnieni w gminnych szkołach (przedszkolach) są pracownikami samorządowymi - a więc i funkcjonariuszami publicznymi w rozumieniu art. 115 § 13 pkt 4 Kodeksu karnego.

Tego typu interpretacja powoduje szereg konsekwencji. Wystarczy zajrzeć do art. 6 ust. 1 pkt oraz art. 11 ust. 2 i 3 ustawy o pracownikach samorządowych. Pracownikiem samorządowym może być osoba, która jest obywatelem polskim. Jednak kierownik jednostki wskazuje stanowiska, o które - poza obywatelami polskimi - mogą ubiegać się:

1. obywatele Unii Europejskiej oraz
2. obywatele innych państw, którym na podstawie umów międzynarodowych lub przepisów prawa wspólnotowego przysługuje prawo do podjęcia zatrudnienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Osoba nieposiadająca obywatelstwa polskiego może zostać zatrudniona na stanowisku, na którym wykonywana praca nie polega na bezpośrednim lub pośrednim udziale w wykonywaniu władzy publicznej i funkcji mających na celu ochronę generalnych interesów państwa. Dodatkowym wymogiem jest posiadanie znajomości języka polskiego, potwierdzonej dokumentem określonym w przepisach o służbie cywilnej.

Wyłączenie wymogu znajomości języka polskiego

Omówione wyżej przeszkody prawne i wątpliwości interpretacyjne, co do tego, jaki status ma ukraiński pomocnik polskiego nauczyciela, ma usunąć art. 57 specustawy. Przepis stanowi, że w roku szkolnym 2021/2022 na stanowisku pomocy nauczyciela może być zatrudniona osoba nieposiadająca obywatelstwa polskiego, jeżeli posiada znajomość języka polskiego w mowie i piśmie w stopniu umożliwiającym pomoc uczniowi, który nie zna języka polskiego, albo zna go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki. Wymogu znajomości języka polskiego, potwierdzonej dokumentem, o którym mowa w art. 11 ust. 3 ustawy o pracownikach samorządowych - nie stosuje się.

Ustawodawca założył, że w obecnej sytuacji ważniejsza niż certyfikaty potwierdzające znajomość języka polskiego, jest faktyczna i komunikatywna jego znajomość. Dzięki temu polski nauczyciel będzie mógł dużo łatwiej komunikować się z uczniami ukraińskimi.

WAŻNE!

Przepis art. 57 specustawy pozwala na pozbawioną zbędnych formalności samodzielną ocenę przez kierownictwo placówek edukacyjnych, czy kandydat do pracy spełnia kryteria językowe, aby móc pomóc polskim nauczycielom. Nie stawia też żadnych wymagań co do wykształcenia pomocnika nauczyciela w kierunku pracy z dziećmi.

Warto zwrócić uwagę, że na podstawie art. 57 specustawy szkoły mogą zatrudniać:

• Ukraińców nie będących uciekinierami w rozumieniu specustawy, ale mieszkającymi w Polsce, albo
• osoby nie będące obywatelami Ukrainy i Polski, ale znające język ukraiński i polski (taką osobą może być np. małżonek obywatela Ukrainy).

Na zatrudnienie ww. osób (w zależności od rodzaju stanowiska) musi jeszcze zgodzić się wojewoda, starosta, wójt lub marszałek województwa - o czym szczegółowo rozstrzygają powołane przepisy.

Specustawa dopuszcza nadgodziny dla nauczycieli

Dopuszczono możliwość pracy nauczycieli w godzinach ponadwymiarowych w wymiarze wyższym niż określony w art. 35 ust. 1 Karty Nauczyciela

Przepis art. 56 specustawy dotyczy:

1. roku szkolnego 2021/2022,
2. szkoły, w której utworzono dodatkowy oddział w celu zapewnienia kształcenia, wychowania i opieki dzieciom i uczniom będącym obywatelami Ukrainy, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1 specustawy,
3. nauczycieli, którzy wyrazili zgodę na przydzielenie godzin ponadwymiarowe w wymiarze wyższym niż określony w Karcie Nauczyciela.

Powołany art. 35 Karty Nauczyciela stanowi, że w szczególnych wypadkach, podyktowanych wyłącznie koniecznością realizacji programu nauczania, nauczyciel może być obowiązany do odpłatnej pracy w godzinach ponadwymiarowych zgodnie z posiadaną specjalnością. Ich liczba nie może przekroczyć 1/4 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. Przydzielenie nauczycielowi większej liczby godzin ponadwymiarowych może nastąpić wyłącznie za jego zgodą, jednak w wymiarze nieprzekraczającym 1/2 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć.

Nauczyciele na emeryturach pomostowych mogą wrócić do zawodu

Według danych ZUS w listopadzie 2021 r. nauczycielskie świadczenia kompensacyjne pobierało 14,1 tys. osób, przeciętnie w kwocie 2795,88 zł.

Od dnia wybuchu wojny w Ukrainie, w placówkach edukacyjnych - w tym w szkołach i przedszkolach - mogą pracować osoby, które pobierają te świadczenia.

Przed 24 lutego 2022 r. spowodowałoby to uruchomienie sankcji z art. 9 ust. 2 ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych. Przepis stanowi bowiem, że prawo do świadczenia ulega zawieszeniu bez względu na wysokość uzyskiwanego przychodu w razie podjęcia przez taką osobę pracy w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz placówkach doskonalenia nauczycieli działających na podstawie Prawa oświatowego.

WAŻNE

Dzięki przywilejom wprowadzonym przez specustawę nauczyciele korzystający z "kompensówek" mogą wrócić do swojego zawodu bez zawieszania prawa do nauczycielskiej emerytury pomostowej. Podstawą prawną jest art. 58 specustawy.

Jest to możliwe po podjęciu przez uprawnionego do świadczenia kompensacyjnego pracy w jednostkach, o których mowa w art. 1 Karty Nauczyciela, na stanowisku:

1) pomocy nauczyciela, o którym mowa w art. 165 ust. 8 Prawa oświatowego;

2) nauczyciela, jeżeli w szkole utworzono dodatkowy oddział w celu zapewnienia kształcenia, wychowania i opieki dzieciom i uczniom będącym obywatelami Ukrainy, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1 specustawy.

Paweł Skoczanik

prawnik, pracownik kancelarii prawnej

Podstawy prawne

• art. 6, art. 11 ust. 2 i 3 ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (j.t. Dz.U. z 2022 r. poz. 530)

• art. 165 ust. 8 ustawy z 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082)

• rozporządzenie Rady Ministrów z 25 października 2021 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (Dz.U. z 2021 r. poz. 1960)

• art. 27 ust. 9 -16, art. 57, art. 58 ustawy z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. z 2022 r. poz. 583; ost. zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 684)

• art. 1, art. 35 ust. 1 ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762)

• art. 9 ust. 2 ustawy z 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (j.t. Dz.U. z 2022 r. poz. 301)