Od 1 stycznia 2022 r. wprowadzone zostały zmiany w sposobie ustalania składki na ubezpieczenie zdrowotne. Składka zdrowotna nie jest już częściowo finansowana z podatku dochodowego, co oznacza niższe dochody zatrudnionych, jak również spowoduje wzrost obciążeń finansowych niektórych przedsiębiorców. W ich przypadku bowiem zasady ustalania podstawy wymiaru tej składki zostały uzależnione od formy opodatkowania. Wprowadzono także niższą stopę procentową składki zdrowotnej dla osób opłacających podatek liniowy.
Ustawa z 29 października 2021 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw (dalej: Polski Ład) wprowadziła m.in. nowelizację przepisów dotyczących ubezpieczenia zdrowotnego. Najważniejszą z nich jest brak możliwości odliczenia składki zdrowotnej od podatku dochodowego. Od 1 stycznia 2022 r. pełny koszt składki zdrowotnej jest ponoszony przez ubezpieczonego. Nie ma znaczenia, czy jest to pracownik, osoba prowadząca pozarolniczą działalność, zleceniobiorca czy świadczeniobiorca (emeryt, rencista).
Od 1 stycznia 2022 r., jeśli składka na ubezpieczenie zdrowotne obliczona przez płatnika (np. za pracownika), jest wyższa od kwoty odpowiadającej kwocie zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych (obliczonej zgodnie z przepisami ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych w brzmieniu obowiązującym 31 grudnia 2021 r.), to składkę zdrowotną należy obniżyć do tej kwoty (art. 83 ust. 1 ustawy zdrowotnej).
Oznacza to, że składka zdrowotna będzie porównywana do wyliczonego podatku według starych zasad (tj. z uwzględnieniem kwoty zmniejszającej podatek w wysokości 43,76 zł, a nie 425 zł). W ten sposób składka zdrowotna będzie ustalana m.in. dla osób korzystających z ulgi dla młodych oraz osób korzystających z nowych ulg - z tytułu wychowywania co najmniej 4 dzieci, dla pracujących emerytów, a także z tytułu przeniesienia miejsca zamieszkania.
Nowelizacja ustawy zdrowotnej wprowadziła także nowy tytuł do ubezpieczenia zdrowotnego. Są to osoby powołane do pełnienia funkcji na mocy aktu powołania, które z tego tytułu pobierają wynagrodzenie (art. 66 ust. 1 pkt 35a ustawy zdrowotnej) - są to przede wszystkim członkowie zarządu, prokurenci, członkowie komisji egzaminacyjnych.
Obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego powstaje z dniem powołania, a wygasa z dniem odwołania. Do ubezpieczenia zdrowotnego zgłasza podmiot wypłacający wynagrodzenie. Składka zdrowotna ustalana jest jako 9% wypłaconego wynagrodzenia (art. 73 pkt 17b oraz art. 75 ust. 17a ustawy zdrowotnej).
W zakresie opłacania składki zdrowotnej za prokurenta pojawiły się wątpliwości, za sprawą art. 83 ust. 2 ustawy zdrowotnej. Stosownie do treści tego przepisu, w przypadku nieobliczania zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych przez płatnika, od przychodów stanowiących podstawę wymiaru składki, zgodnie z przepisami ustawy 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, składkę obliczoną za poszczególne miesiące obniża się do wysokości 0 zł.
Jak wskazano m.in. w interpretacji Izby Skarbowej w Katowicach z 3 czerwca 2016 r. (IBPB-2-2/4511-311/16/JG):
(…) wynagrodzenie z tytułu pełnienia funkcji prokurenta w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością będzie [on] otrzymywać wyłącznie na podstawie uchwały zarządu, to oznacza, że jego wynagrodzenie jako prokurenta nie będzie stanowić przychodu ze stosunku pracy, lecz będzie stanowić przychód z innych źródeł, o jakim mowa w art. 20 ust. 1 w związku z art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Wobec tego (…) od wynagrodzenia za pełnienie przez niego na podstawie uchwały zarządu funkcji prokurenta [spółka] nie będzie zobowiązana do wpłacania zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych do 20 dnia następnego miesiąca po otrzymaniu tego wynagrodzenia, lecz dopiero na moment rozliczenia rocznego [prokurent] uwzględni wyżej wymieniony dochód i wpłaci całą kwotę należnego podatku.
Dotychczas osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą opłacały składkę zdrowotną (9% podstawy wymiaru) w stałej wysokości, ustalanej na dany rok kalendarzowy.
Podstawę wymiaru składki zdrowotnej stanowiło 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale poprzedniego roku, włącznie z wypłatami z zysku. Tak ustalona kwota składki na ubezpieczenie zdrowotne obowiązywała przez okres 12 miesięcy. Ponadto 7,75% składki zdrowotnej podlegało odliczeniu od podatku dochodowego.
Od 1 stycznia 2022 r. podstawa wymiaru składki zdrowotnej dla osób prowadzących pozarolniczą działalność zależy od formy opodatkowania. Ponadto nie ma już możliwości odliczenia jej części od podatku dochodowego.
Jak wskazał ZUS w informacji z 29 listopada 2021 r. (Zmiany dotyczące składki zdrowotnej od 2022 r.):
(…) Inaczej podstawę będą ustalać przedsiębiorcy opodatkowani na zasadach ogólnych (według skali podatkowej oraz podatkiem liniowym), ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych, opodatkowani w formie karty podatkowej oraz pozostałe osoby prowadzące pozarolniczą działalność.
Dlatego, począwszy od rozliczeń za styczeń 2022 r., w celu ustalenia podstawy wymiaru składki zdrowotnej, osoby prowadzące pozarolniczą działalność mają obowiązek comiesięcznego składania dokumentów rozliczeniowych do ZUS (art. 47 ust. 1 ustawy systemowej).
Dla osób prowadzących działalność pozarolniczą albo korzystających z ulgi na start, opodatkowanych podatkiem liniowym, składka na ubezpieczenie zdrowotne wynosi 4,9% podstawy wymiaru. Jednak nie może być niższa niż kwota odpowiadająca 9%:
(art. 79a ustawy zdrowotnej).
Natomiast przedsiębiorcy rozliczający się według skali podatkowej opłacają składkę w wysokości 9% podstawy wymiaru.
WAŻNE
Rok składkowy dla przedsiębiorców rozliczających podatek na zasadach ogólnych trwa od 1 lutego danego roku do 31 stycznia roku następnego.
Pojawiły się problemy interpretacyjne, od kiedy należy stosować stopę procentową w nowej wysokości w przypadku osób opłacających podatek liniowy.
Zgodnie z art. 79 Polskiego Ładu :
Podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne, o której mowa w art. 81 ust. 2c ustawy zmienianej w art. 15, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, za styczeń 2022 r. ustala się na podstawie zasad obowiązujących do dnia 31 grudnia 2021 r.
Na podstawie tego przepisu do rozliczeń dokonywanych za styczeń 2022 r. (płatność w lutym 2022 r.) należy zastosować stawkę składki zdrowotnej w wysokości 9%, czyli tak jak dotychczas, zaś nowa stopa procentowa (4,9%) obowiązuje dopiero od rozliczeń składek za luty 2022 r. (płatność w marcu 2022 r.).
Za każdy miesiąc podlegania ubezpieczeniu osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą rozliczająca podatek na zasadach ogólnych opłaca składkę zdrowotną od miesięcznej podstawy wymiaru, którą stanowi dochód z działalności gospodarczej uzyskany w miesiącu poprzedzającym miesiąc, za który opłacana jest składka. Dochód ten należy ustalić w następujący sposób:
WAŻNE
Jeżeli ustalona podstawa wymiaru składki zdrowotnej jest niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w danym roku składkowym, to podstawę wymiaru stanowi wówczas kwota minimalnego wynagrodzenia.
Przykład
Pani Anna od 1 marca 2022 r. rozpoczęła działalność gospodarczą opodatkowaną podatkiem liniowym. Jej dochód w marcu wyniósł 3400 zł. Podstawę wymiaru składki zdrowotnej za kwiecień 2022 r. będzie stanowiła kwota 3400 zł. Natomiast za marzec 2022 r. ze względu na brak dochodów z poprzedniego miesiąca opłaci składkę zdrowotną od minimalnego wynagrodzenia za pracę, czyli 3010 zł.
Roczną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne osób prowadzących pozarolniczą działalność albo korzystających z ulgi na start, opłacających podatek dochodowy na zasadach ogólnych, stanowi dochód z działalności gospodarczej, ustalony za rok kalendarzowy jako różnica między osiągniętymi przychodami a poniesionymi kosztami uzyskania tych przychodów (przychodami i kosztami w rozumieniu przepisów o pdof). Różnicę tę należy jeszcze pomniejszyć o kwotę opłaconych w tym roku składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe, jeżeli nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów. Jest ona ustalana za okres roku składkowego który trwa od 1 lutego danego roku do 31 stycznia roku następnego.
Jeśli roczna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne tych osób będzie niższa od kwoty stanowiącej iloczyn liczby miesięcy w roku składkowym podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu i minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w pierwszym dniu roku składkowego, wówczas roczną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne stanowić będzie kwota odpowiadająca temu iloczynowi (art. 81 ust. 2b ustawy zdrowotnej).
Przykład
Pan Roman prowadził działalność gospodarczą w okresie od 1 lutego do 31 grudnia 2021 r. i rozliczał podatek według skali podatkowej. Za ten rok uzyskał dochód w wysokości 33 000 zł. W związku z tym, że suma minimalnego wynagrodzenia za 11 miesięcy wyniosła 33 110 zł i jest wyższa od uzyskanych przez pana Romana dochodów, to będzie ona stanowić roczną podstawę wymiaru składki zdrowotnej. Pan Roman zapłaci roczną składkę zdrowotną w wysokości 2979,90 zł (33110 zł × 9%).
W przypadku osób rozliczających się ryczałtowo zmienił się sposób ustalania podstawy wymiaru składki zdrowotnej. Sama wysokość procentowa się nie zmieniła i wynosi 9%. Podstawa wymiaru składki zdrowotnej zależy od rocznego przychodu podatnika rozliczającego się ryczałtowo. Jeżeli:
WAŻNE
Jeżeli przedsiębiorca przekroczy w danym miesiącu kwotę przychodów wskazaną powyżej, to składkę zdrowotną za ten miesiąc musi naliczyć od podstawy wymiaru obowiązującej dla kolejnego progu przychodów.
Przykład
Pani Iwona będąca wspólnikiem spółki cywilnej rozlicza się z podatku dochodowego ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych. W styczniu 2022 r. uzyskała przychód w wysokości 25 000 zł, próg 60 000 zł przekroczyła w kwietniu 2022 r. A zatem za miesiące od stycznia do marca 2022 r. opłaca składkę zdrowotną od podstawy wynoszącej 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, natomiast od kwietnia 2022 r. (do miesiąca, w którym przekroczy kolejny próg dochodowy) będzie opłacać składkę zdrowotną od 100% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.
Osoby rozliczające podatek dochodowy w formie ryczałtu mogą do podstawy składki zdrowotnej przyjąć przychody uzyskane w poprzednim roku kalendarzowym, pod warunkiem że przez cały rok prowadzona była działalność rozliczana podatkiem ryczałtowym lub na zasadach ogólnych. Przychody te należy pomniejszyć o składki na ubezpieczenia społeczne, o ile nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów w rozumieniu ustawy o pdof.
W przypadku ryczałtowców ustala się również roczną podstawę wymiaru i roczną kwotę składki zdrowotnej. Roczną podstawę wymiaru składki stanowi:
Przykład
Załóżmy, że pan Dariusz w 2022 r. uzyskał przychód w wysokości 270 000 zł. A więc jego roczna podstawa składki zdrowotnej wynosi 12 × 100% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w IV kwartale roku poprzedniego włącznie z wypłatami z zysku. Od tak ustalonej podstawy pan Dariusz naliczy roczną składkę zdrowotną w wysokości 9%. Jeżeli okaże się, że roczna składka zdrowotna jest wyższa od sumy zapłaconych składek wpłaconych za ten rok, wówczas będzie musiał dopłacić różnicę. Dopłaty dokonuje w ciągu miesiąca od upływu terminu złożenia PIT-28. A jeśli okaże się, że zapłacił kwotę wyższą niż wynika z rozliczenia rocznego, wówczas musi wystąpić do ZUS o zwrot nadpłaty. Na złożenie wniosku o zwrot nadpłaty ma miesiąc licząc od złożenia zeznania podatkowego za ten rok, czyli do końca maja danego roku.
Jeśli ubezpieczony prowadzący pozarolniczą działalność albo korzystający z ulgi na start, który opłaca podatek na zasadach ogólnych albo stosuje opodatkowanie w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, nie przekaże informacji o miesięcznym przychodzie lub dochodzie z działalności gospodarczej, ZUS ustali za ten miesiąc podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne w kwocie minimalnego wynagrodzenia. Tak ustaloną kwotę składki będzie można zmienić po kontroli lub po przekazaniu danych przez Szefa Krajowej Administracji Skarbowej lub właściwego naczelnika urzędu skarbowego (art. 81 ust. 2zc ustawy zdrowotnej).
Podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne osób prowadzących działalność pozarolniczą albo korzystających z ulgi na start, które są opodatkowane w formie karty podatkowej (zgodnie z przepisami ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne), stanowi kwota minimalnego wynagrodzenia obowiązującego 1 stycznia danego roku (art. 81 ust. 2z ustawy zdrowotnej).
W przypadku:
• osób prowadzących działalność pozarolniczą, które nie osiągają przychodów ani dochodów z działalności gospodarczej i które nie są opodatkowane w formie karty podatkowej, ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych czy nie opłacają podatku na zasadach ogólnych,
• osób współpracujących z osobami prowadzącymi działalność pozarolniczą oraz osobami korzystającymi z ulgi na start,
- podstawę wymiaru składki zdrowotnej stanowi kwota przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku.
Składka w nowej wysokości obowiązuje od 1 stycznia do 31 grudnia danego roku kalendarzowego (art. 81 ust. 2za ustawy zdrowotnej).
Chodzi tu np. o osoby będące wspólnikami spółek rozliczające podatek nie z działalności gospodarczej, tylko od zysku ze spółek, albo twórców i artystów.
Jeżeli osoba rozliczająca podatek dochodowy na zasadach ogólnych prowadzi więcej niż jedną pozarolniczą działalność, roczną podstawę wymiaru składek będzie stanowiła suma dochodów. Podstawa ta nie będzie mogła być niższa niż iloczyn liczby miesięcy w roku składkowym i minimalnego wynagrodzenia (art. 82 ust. 2a ustawy zdrowotnej).
Jeżeli osoba prowadzi kilka rodzajów działalności gospodarczej i stosuje różne formy opodatkowania, to składkę zdrowotną należy obliczać odrębnie dla danej formy opodatkowania.
Jeżeli osoba opodatkowana w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych będzie prowadziła więcej niż jedną pozarolniczą działalność, to przy określaniu rocznej i miesięcznej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne do limitów przychodów trzeba będzie przyjmować sumę przychodów z tych działalności (art. 82 ust. 2b ustawy zdrowotnej).
W sytuacji gdy ubezpieczony prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą nie jest opodatkowany w formie karty podatkowej ani w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, ani nie rozlicza podatku na zasadach ogólnych, będzie prowadził więcej niż jeden rodzaj działalności, to będzie musiał opłacać składkę na ubezpieczenie zdrowotne odrębnie od każdego rodzaju działalności.
Rodzajami działalności będzie jedynie działalność gospodarcza prowadzona w formie:
(art. 82 ust. 3 i 5 ustawy zdrowotnej).
Przykład
Pan Paweł jest wspólnikiem w 2 spółkach partnerskich oraz w 1 spółce jawnej. Dla celów podatkowych nie uzyskuje przychodów z działalności gospodarczej. W tej sytuacji opłaca składkę zdrowotną od każdej spółki odrębnie. Podstawę wymiaru składki zdrowotnej stanowi 3-krotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w IV kwartale roku poprzedniego.
W sytuacji gdy osoba prowadząca pozarolniczą działalność oraz korzystająca z ulgi na start jest zatrudniona jednocześnie na podstawie umowy o pracę (w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) i z tego tytułu podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczna jest niższa niż minimalne wynagrodzenie obowiązujące w danym roku, zwolniona jest z obowiązku opłacania składki na ubezpieczenie zdrowotne z działalności, gdy spełni następujące warunki:
• z wykonywanej działalności uzyskuje przychody nie wyższe niż 50% minimalnego wynagrodzenia, oraz
• opłaca z działalności podatek dochodowy w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych.
1) Składka zdrowotna od 1 stycznia 2022 r. nie podlega odliczeniu od podatku dochodowego.
2) Obniżenie składki zdrowotnej do wysokości podatku dochodowego oblicza się według zasad obowiązujących 31 grudnia 2021 r.
3) Wysokość składki zdrowotnej dla osób prowadzących działalność gospodarczą uzależniona jest m.in. od formy opodatkowania.
4) W przypadku prowadzenia kilku rodzajów pozarolniczej działalności gospodarczej opodatkowanych według różnych form opodatkowania składkę zdrowotną opłaca się odrębnie z każdej z nich.
5) W przypadku prowadzenia kilku rodzajów działalności opodatkowanej podatkiem liniowym, na zasadach ogólnych lub ryczałtem podstawę składki zdrowotnej stanowi suma dochodów lub przychodów w zależności od formy opodatkowania.
Podstawa prawna:
art. 66 ust. 1 pkt 35a, art. 73 pkt 17b, art. 75 ust. 17a, art. 79a, art. 81, art. 82 ust. 2 i 2a, ust. 3 i 5, ust. 9b, art. 83 ust. 1 i 2 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (j.t. Dz. U. z 2021 r. poz. 1285; ost. zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2270),
art. 8, art. 47 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost. zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2105).
Małgorzata Kozłowska
radca prawny, od wielu lat specjalizuje się w zakresie ubezpieczeń społecznych
Agata Pinzuł
specjalista ds. ubezpieczeń społecznych