Polski Ład - rewolucyjne zmiany w opodatkowaniu i oskładkowaniu przychodów podatników

Brak możliwości odliczenia od podatku części składki na ubezpieczenie zdrowotne, zwolnienie przychodów podatnika, który przeniósł miejsce zamieszkania do Polski albo wychowywał co najmniej 4 dzieci, do kwoty rocznej 85 528 zł, podwyższenie do 120 000 zł pierwszego progu podatkowego, od którego jest należny 17% podatek, i zwiększenie kwoty zmniejszającej podatek, a także wprowadzenie dodatkowej ulgi pomniejszającej dochód pracownika przy obliczaniu podatku - takie zmiany wprowadza uchwalona przez Sejm 1 października 2021 r. ustawa o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw (dalej: ustawa nowelizująca). Ustawa oczekuje obecnie na rozpatrzenie przez Senat.

Nowe przepisy wejdą w życie w kilku terminach, przy czym w większości zmian będzie to 1 stycznia 2022 r.

1. Nowe zwolnienia podatkowe

W wyniku zmian katalog przychodów zwolnionych z opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych zostanie rozszerzony m.in. o:

• przychody pracownika z tytułu nielegalnego zatrudnienia w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 13 lit. a ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz przychody pracownika w części, w jakiej pracodawca nie ujawnił ich właściwym organom państwowym,
• przychody podatnika, który przeniósł miejsce zamieszkania na terytorium Polski, do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 85 528 zł, osiągnięte:

- ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej i spółdzielczego stosunku pracy,

- z umów zlecenia, o których mowa w art. 13 pkt 8 ustawy o pdof,

- z pozarolniczej działalności gospodarczej, do której mają zastosowanie ogólne zasady opodatkowania, opodatkowanie podatkiem liniowym, opodatkowanie kwalifikowanych praw własności intelektualnej albo wynikające z ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym w zakresie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych,

w czterech kolejno po sobie następujących latach podatkowych, licząc od początku roku, w którym podatnik przeniósł to miejsce zamieszkania, albo od początku roku następnego i spełnia pozostałe warunki określone w ustawie nowelizującej;

• przychody podatnika do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 85 528 zł, osiągnięte ze źródeł wymienionych w punkcie powyżej:

- który w roku podatkowym w stosunku do co najmniej 4 dzieci wykonywał władzę rodzicielską, pełnił funkcję opiekuna prawnego, jeżeli dziecko z nim zamieszkiwało, lub sprawował funkcję rodziny zastępczej na podstawie orzeczenia sądu lub umowy zawartej ze starostą, a w przypadku pełnoletnich uczących się dzieci - wykonywał ciążący na nim obowiązek alimentacyjny albo sprawował funkcję rodziny zastępczej i spełnia pozostałe warunki określone w ustawie nowelizującej;

- po ukończeniu 60 roku życia w przypadku kobiety i 65 roku życia w przypadku mężczyzny, do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 85 528 zł, pod warunkiem że podatnik podlega z tytułu uzyskania tych przychodów ubezpieczeniom społecznym w rozumieniu ustawy systemowej oraz podatnik, mimo nabycia uprawnienia, nie otrzymuje emerytury lub renty rodzinnej, świadczeń pieniężnych otrzymywanych po zwolnieniu ze służby, a także uposażenia przysługującego sędziemu w stanie spoczynku lub uposażenia rodzinnego.

2. Zmiany w skali podatkowej i obliczaniu podatku

W wyniku zmian przepisów pierwszy próg podatkowy zostanie podwyższony do 120 000 zł. Zatem wzrośnie limit przychodów objętych niższym, 17% podatkiem (obecnie jest to 85 528 zł). Natomiast roczna kwota wolna od podatku wyniesie według ustawy nowelizującej 30 000 zł (obecnie ma różną wysokość uzależnioną od progów dochodowych).

Tabela 1. Skala podatkowa obowiązująca od 1 stycznia 2022 r.

Kwota zmniejszająca podatek (określona w pierwszym przedziale skali i wynosząca 5100 zł rocznie, co stanowi 425 zł miesięcznie) będzie podlegała rocznej weryfikacji. Jej wysokość będzie uzależniona od kwoty minimum egzystencji dla jednoosobowego gospodarstwa ustalonego przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. Obecnie nie ma takiego rozwiązania.

Tabela 2. Skala podatkowa obowiązująca w 2021 r.

Po zmianie przepisów nie będzie możliwe odliczenie od podatku części składki na ubezpieczenie zdrowotne. Obecnie można odliczyć od podatku nie więcej niż 7,75% podstawy wymiaru tej składki.

3. Ulga na pracowników

Do ustawy o pdof wprowadzono nowy rodzaj odliczenia od dochodu podlegającego opodatkowaniu, którego będzie dokonywał miesięcznie płatnik podatku. Skorzystają z niego podatnicy za miesiące, w których uzyskali w danym zakładzie pracy opodatkowane na zasadach ogólnych przychody:

• ze stosunku służbowego,
• ze stosunku pracy,
• z pracy nakładczej,
• ze spółdzielczego stosunku pracy

w wysokości wynoszącej od 5701 zł do 11 141 zł.

Płatnik pomniejszy dochód o kwotę ulgi dla pracowników w wysokości obliczonej według poniższego wzoru, gdzie A oznacza uzyskane w ciągu miesiąca ww. przychody:

• (A x 6,68% - 380,50 zł) : 0,17, dla A wynoszącego co najmniej 5701 zł i nieprzekraczającego kwoty 8549 zł,
• (A x (-7,35%) + 819,08 zł) : 0,17, dla A wyższego od 8549 zł i nieprzekraczającego kwoty 11 141 zł.

Podatnik będzie mógł zrezygnować z ww. odliczenia, składając wniosek płatnikowi podatku. W takim przypadku płatnik nie będzie pomniejszał dochodu najpóźniej od miesiąca następującego po miesiącu, w którym otrzymał wniosek. Podatnik będzie składał wniosek odrębnie dla każdego roku podatkowego.

Z omawianego odliczenia będą też mogli skorzystać podatnicy uzyskujący przychody ze stosunku pracy z zagranicy.

4. Zmiany w ustawie zdrowotnej

4.1. Objęcie ubezpieczeniem zdrowotnym osób powołanych do pełnienia funkcji. 

Omawiana nowelizacja rozszerza katalog osób podlegających obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu. Po zmianie przepisów obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego będą podlegać osoby powołane do pełnienia funkcji na mocy aktu powołania, które z tego tytułu pobierają wynagrodzenie. Obowiązek ubezpieczeniowy tych osób powstanie z dniem powołania, a wygaśnie z dniem odwołania. Zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego będzie dokonywał podmiot wypłacający wynagrodzenie. Dotychczas osoby te nie były objęte obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego.

4.2. Nowe zasady ustalania składki zdrowotnej przez przedsiębiorców

Duże zmiany w zakresie ustalania wysokości składki zdrowotnej obejmą osoby prowadzące działalność pozarolniczą.

W przypadku osób opłacających liniowy podatek dochodowy, a także podatek od osiągniętego kwalifikowanego dochodu z kwalifikowanych praw własności intelektualnej, ich miesięczna składka zdrowotna wyniesie 4,9% podstawy jej wymiaru. Podstawą wymiaru będzie dochód z działalności gospodarczej. Jednak podstawa ta nie może być niższa niż kwota odpowiadająca 9%:

• minimalnego wynagrodzenia obowiązującego 1 stycznia roku składkowego w przypadku składki obliczanej od miesięcznej podstawy jej wymiaru,
• iloczynu liczby miesięcy w roku składkowym i minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w pierwszym dniu tego roku składkowego, w przypadku składki obliczanej od rocznej podstawy jej wymiaru.

Dochodem będzie różnica między osiągniętymi przychodami a poniesionymi kosztami uzyskania tych przychodów - w rozumieniu ustawy o pdof. Zostanie on też pomniejszony o kwotę opłaconych w tym roku składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe, jeżeli nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów.

Osoby, które prowadzą działalność pozarolniczą i ich dochody są opodatkowane według skali podatkowej, będą opłacać składkę zdrowotną w wysokości 9% podstawy wymiaru. Podstawą wymiaru tej składki będzie dochód osiągnięty z działalności. Podstawa nie będzie mogła być jednak niższa od minimalnego wynagrodzenia. W przeciwnym wypadku podstawę wymiaru składki zdrowotnej będzie stanowić minimalne wynagrodzenie.

Natomiast osoby, które stosują opodatkowanie w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych zgodnie z przepisami ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, za każdy miesiąc podlegania ubezpieczeniu będą opłacały składkę na ubezpieczenie zdrowotne od miesięcznej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne odpowiadającej kwocie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku, ogłaszanego przez Prezesa GUS (PMW). Podstawa ta będzie wynosić:

• 60% PMW, jeżeli przychody osiągnięte od początku roku kalendarzowego nie przekroczyły kwoty 60 000 zł,
• 100% PMW, jeżeli przychody osiągnięte od początku roku kalendarzowego przekroczyły kwotę 60 000 zł i nie przekroczyły kwoty 300 000 zł,
• 180% PMW, jeżeli przychody osiągnięte od początku roku kalendarzowego przekroczyły kwotę 300 000 zł.

Wymienieni przedsiębiorcy będą też rocznie rozliczać składkę zdrowotną.

5. Zmiany w ustawie systemowej

5.1. Sankcja za nielegalne zatrudnianie lub zaniżanie składek

Do ustawy systemowej wprowadzono sankcję dla pracodawców w przypadkach:

• stwierdzenia nielegalnego zatrudnienia - chodzi tu o osoby, którym nie potwierdzono na piśmie w wymaganym terminie rodzaju zawartej umowy i jej warunków, lub
• zaniżenia podstawy wymiaru składek pracowników.

W takich sytuacjach składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe od wynagrodzenia z tytułu nielegalnego zatrudnienia oraz od części nieujawnionego wynagrodzenia nie będą obciążały ubezpieczonego, lecz zostaną opłacane w całości z własnych środków przez płatnika składek.

5.2. Modyfikacja dokumentów rozliczeniowych ZUS

W imiennym raporcie miesięcznym (ZUS RCA), a także w deklaracji rozliczeniowej (ZUS DRA) będą wykazywane oprócz obecnie wymaganych danych również m.in. informacje o obowiązujących w danym miesiącu formach opodatkowania oraz o przychodach lub dochodach. Są to informacje, które pozwalają ZUS zweryfikować prawidłowość ustalenia przez przedsiębiorcę wysokości składki na ubezpieczenie zdrowotne. W ww. dokumentach będzie też wykazywana informacja o kwocie dopłaty składki zdrowotnej stanowiącej różnicę między roczną składką na ubezpieczenie zdrowotne a sumą składek na ubezpieczenie zdrowotne za poszczególne miesiące roku kalendarzowego albo roku składkowego w rozumieniu ustawy zdrowotnej dotyczących przedsiębiorcy. Rok składkowy obejmuje okres od 1 lutego danego roku do 31 stycznia roku następnego.

5.3. Nowe terminy opłacania składek ZUS

Zmodyfikowano terminy przesyłania dokumentów rozliczeniowych i dokonywania zapłaty składek. W wyniku zmian będą obowiązywały następujące terminy:

• do 5 dnia następnego miesiąca - dla jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych,
• do 15 dnia następnego miesiąca - dla płatników składek posiadających osobowość prawną,
• do 20 dnia następnego miesiąca - dla pozostałych płatników składek (w tym przedsiębiorców opłacających składki na własne ubezpieczenia - obecnie jest to 10 dzień miesiąca).

PODSTAWA PRAWNA:

• art. 1 pkt 13, pkt 47, pkt 62, art. 8, art. 15, art. 89 ustawy z 1 października 2021 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw - w dniu oddania bieżącego numeru MPPiU do druku ustawa oczekiwała na rozpatrzenie przez Senat

Bożena Goliszewska-Chojdak

ekonomista, specjalista z zakresu kadr i płac, redaktor MONITORA prawa pracy i ubezpieczeń, praktyk z kilkunastoletnim doświadczeniem w dziale personalnym