Zmiany w zasiłkach z ubezpieczenia chorobowego od 1 stycznia 2022 r.

Od 1 stycznia 2022 r. płatnicy zasiłków (w tym pracodawcy) realizujący obowiązki w zakresie ustalania uprawnień do świadczeń chorobowych i macierzyńskich muszą uwzględniać zmiany przepisów wprowadzone z początkiem tego roku. Dotyczą one m.in. okresu zasiłkowego po ustaniu zatrudnienia, który został skrócony ze 182 do 91 dni wliczania do jednego okresu zasiłkowego wszystkich niezdolności do pracy bez względu na rodzaj choroby, zmian w zasadach ponownego obliczania podstawy zasiłkowej, a także potrąceń nienależnych świadczeń. Zmiany objęły także przedsiębiorców, którzy nie utracą już prawa do zasiłku chorobowego z powodu zadłużenia wobec ZUS, pod warunkiem że nie będzie ono wyższe niż 1% wynagrodzenia minimalnego obowiązującego w danym roku.

Nowelizacja ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa wprowadza zmiany zasad rozliczenia świadczeń chorobowych przez płatników zasiłków. W przypadku samych ubezpieczonych nie wszystkie wprowadzone zmiany są korzystne. Mowa tu m.in. o skróceniu okresu zasiłkowego po ustaniu zatrudnienia. Od 1 stycznia 2022 r. wynosi on 91 dni, a nie 182 dni, jak było dotychczas.

Na mocy przepisów przejściowych do świadczeń chorobowych trwających nieprzerwanie na przełomie 2021 r. i 2022 r. należy stosować dotychczasowe zasady. Dopiero po przerwie między okresami niezdolności do pracy płatnicy zasiłków zastosują znowelizowane przepisy ustawy zasiłkowej.

Najważniejsze ze zmian prezentujemy poniżej.

1. Okres zasiłkowy, w tym okres po ustaniu zatrudnienia

Od 1 stycznia 2022 r. wprowadzone zostały regulacje upraszczające zasady zliczania okresów niezdolności do pracy z powodu choroby do jednego okresu zasiłkowego.

W przypadku zliczania okresów niezdolności do pracy, w których będą występowały przerwy nieprzekraczające 60 dni, przestało mieć znaczenie, czy okresy niezdolności do pracy przed i po przerwie są spowodowane tą samą czy inną chorobą. Są one bezwzględnie wliczane do jednego okresu zasiłkowego. Gdy niezdolność do pracy po przerwie nieprzekraczającej 60 dni zostanie spowodowana tą samą chorobą, lekarz wystawiający e-ZLA nie musi już w nim zamieszczać kodu literowego "A".

Przykład

Załóżmy, że pracownica (32 lata) choruje w następujących okresach:

- od 7 do 18 lutego 2022 r. (12 dni),

- od 19 lutego do 2 marca 2022 r. (12 dni),

- od 21 marca do 8 kwietnia 2022 r. (19 dni),

- od 1 do 10 czerwca 2022 r. (10 dni).

Za okres od 7 do 18 lutego, od 19 lutego do 2 marca i od 21 do 29 marca 2022 r. pracodawca wypłaci pracownicy wynagrodzenie za czas choroby na podstawie art. 92 Kodeksu pracy (łącznie 33 dni), a za okresy od 30 marca do 8 kwietnia i od 1 do 10 czerwca 2022 r. zasiłek chorobowy. Do jednego okresu zasiłkowego zostaną zliczone wszystkie wymienione niezdolności do pracy, ponieważ między poszczególnymi okresami choroby przerwa nie przekracza 60 dni. Okres zasiłkowy wynosi w tym przypadku 53 dni.

Wyjątkiem jest sytuacja, gdy po przerwie w niezdolności do pracy nieprzekraczającej 60 dni, kolejna niezdolność będzie przypadała na okres ciąży. W takim przypadku należy liczyć nowy okres zasiłkowy.

Przykład

Pracownica (24 lata) jest niezdolna do pracy z powodu choroby w następujących okresach:

- od 7 do 18 lutego 2022 r. (12 dni),

- od 19 lutego do 4 marca 2022 r. (14 dni),

- od 21 marca do 8 kwietnia 2022 r. (19 dni),

- od 6 czerwca do 5 lipca 2022 r. (30 dni, kod literowy "B").

Za okres od 7 do 18 lutego, od 19 lutego do 4 marca i od 21 do 27 marca 2022 r. pracodawca wypłaci pracownicy wynagrodzenie za czas choroby (łącznie 33 dni), a za okres od 28 marca do 8 kwietnia 2022 r. zasiłek chorobowy. Okresy tych niezdolności do pracy zostaną wliczone do jednego okresu zasiłkowego, ponieważ między poszczególnymi okresami choroby przerwa nie przekracza 60 dni. Okres zasiłkowy wynosi w tym przypadku 45 dni. Nowym okresem zasiłkowym będzie niezdolność do pracy od 6 czerwca do 5 lipca 2022 r. (30 dni) występująca w trakcie ciąży, pomimo przerwy nieprzekraczającej 60 dni w stosunku do poprzedniej niezdolności do pracy kończącej się 8 kwietnia 2022 r.

Nie zmienia się zasada dotycząca zliczania do jednego okresu zasiłkowego niezdolności do pracy, które będą orzekane bez żadnej przerwy - nadal będą zliczane do jednego okresu zasiłkowego bez względu na rodzaj choroby.

Bez zmian od 1 stycznia 2022 r. pozostaje także zasada, zgodnie z którą nowym okresem zasiłkowym będzie niezdolność do pracy, która rozpocznie się po przerwie dłuższej niż 60 dni w stosunku do ostatniego dnia poprzedniej niezdolności.

Zmianie nie ulegają również:

• ust. 3 w art. 9 ustawy zasiłkowej, co oznacza, że nadal, tak jak obecnie, do okresu zasiłkowego nie będą wliczane okresy niezdolności do pracy przypadające na okres wyczekiwania na prawo do zasiłku chorobowego, tj.:

- 30 dni - jeżeli ubezpieczony podlega ubezpieczeniu chorobowemu obowiązkowo, np. pracownik,

- 90 dni - jeżeli ubezpieczony podlega ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie, np. zleceniobiorca albo osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą;

• ust. 1 w art. 8 określający maksymalny okres prawa do świadczeń z tytułu choroby, tj.:

- 182 dni,

- 270 dni - gdy niezdolność do pracy przypada na okres ciąży albo jest spowodowana gruźlicą.

Dotychczas przepisy nie różnicowały czasu trwania maksymalnego okresu zasiłkowego w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego i po jego ustaniu. Niezależnie od tego, czy niezdolność do pracy powstała w czasie zatrudnienia (nawet w ostatnim dniu) czy po ustaniu ubezpieczenia, ubezpieczony miał prawo wykorzystać pełny okres zasiłkowy do 182 dni (270 dni), a następnie świadczenie rehabilitacyjne.

Od 1 stycznia 2022 r. skróceniu uległ okres pobierania zasiłku chorobowego za okres po ustaniu zatrudnienia - z obecnych 182 dni do 91 dni. Wyjątkiem w tym zakresie są trzy okoliczności związane z przyczyną powodującą niezdolność do pracy. Chodzi tu o gruźlicę, niezdolność do pracy w trakcie ciąży oraz powstanie niezdolności wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów.

Przykład

Z pracownicą została rozwiązana umowa o pracę 31 marca 2022 r. Od 17 marca do 28 kwietnia 2022 r. jest ona niezdolna do pracy z powodu choroby. Za okres od 17 do 31 marca 2022 r. (15 dni) pracodawca wypłaci pracownicy wynagrodzenie za czas choroby (jest to pierwsza choroba w 2022 r.). Za okres od 1 do 28 kwietnia 2022 r. (28 dni) osoba ta ma prawo do zasiłku chorobowego, którego płatnikiem będzie ZUS.

Łączny okres zasiłkowy za wymienione okresy niezdolności do pracy z powodu choroby, przypadające zarówno w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego, jak i po jego ustaniu, wynosi 43 dni. W przypadku ewentualnej dalszej, nieprzerwanej niezdolności do pracy z powodu choroby, zasiłek chorobowy będzie mógł być wypłacany do wyczerpania pełnego okresu zasiłkowego, tj. jeszcze przez 48 dni (91 - 43 dni). Następnie ubezpieczona może wykorzystać świadczenie rehabilitacyjne w pełnym wymiarze, tj. do 12 miesięcy (o ile będzie miała do niego prawo).

Przykład

Osoba zatrudniona do 28 lutego 2022 r. stała się niezdolna do pracy z powodu choroby - po ustaniu ubezpieczenia chorobowego z tytułu zatrudnienia - 14 marca 2022 r. i niezdolność ta trwa nieprzerwanie do 30 kwietnia 2022 r. (48 dni). Ponieważ zostały spełnione warunki do wypłaty zasiłku chorobowego za okres niezdolności do pracy powstałej po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, tj. niezdolność ta powstała nie później niż w ciągu 14 dni od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego i trwała bez przerwy co najmniej 30 dni, za okres tej choroby przysługuje jej zasiłek chorobowy. W przypadku ewentualnej dalszej, nieprzerwanej niezdolności do pracy z powodu choroby, zasiłek chorobowy będzie mógł być wypłacany do wyczerpania pełnego okresu zasiłkowego, tj. jeszcze przez 43 dni (91 - 48 dni), a następnie także świadczenie rehabilitacyjne w pełnym wymiarze do 12 miesięcy.

Jeśli niezdolność do pracy trwa nieprzerwanie na przełomie 2021 r. i 2022 r. zasiłek po ustaniu zatrudnienia obowiązuje według dotychczasowych zasad, tj. przez 182 dni.

2. Rezygnacja z obniżenia wysokości zasiłku chorobowego za okres pobytu w szpitalu

Od 1 stycznia 2022 r. zasiłek chorobowy za okres pobytu w szpitalu nie jest już obniżany do 70%. Obecnie wynosi 80% podstawy zasiłkowej.

Przykład

Pracownik (60 lat) choruje od 24 lutego do 31 marca 2022 r. (36 dni), w tym w okresie od 9 do 17 marca 2022 r. (9 dni) przebywał w szpitalu. Zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas choroby za okres od 24 lutego do 9 marca 2022 r. (14 dni), a od 10 do 31 marca 2022 r. ma prawo do zasiłku chorobowego. Wynagrodzenie za czas choroby i zasiłek chorobowy przysługuje mu w wysokości 80% podstawy wymiaru za cały okres choroby od 24 lutego do 31 marca 2022 r., także za okres pobytu w szpitalu.

W okresie przejściowym, jeśli pobyt w szpitalu trwa nieprzerwanie na przełomie 2021 r. i 2022 r., wówczas ubezpieczony za cały okres niezdolności do pracy otrzyma zasiłek w wysokości 70% podstawy zasiłkowej.

Przykład

Pracownica (26 lat) choruje i przebywa w szpitalu od 19 grudnia 2021 r. do 12 stycznia 2022 r. (25 dni). Wcześniej w 2021 r. była niezdolna do pracy z powodu choroby łącznie przez 33 dni i otrzymała od pracodawcy wynagrodzenie za czas choroby w wysokości 80% podstawy zasiłkowej. Za okres niezdolności do pracy przypadający na pobyt w szpitalu ma prawo do zasiłku chorobowego za okres od 19 grudnia 2021 r. do 12 stycznia 2022 r. (25 dni) w wysokości 70% podstawy zasiłkowej.

3. Zasiłek macierzyński w przypadku porodu po ustaniu ubezpieczenia w razie śmierci pracodawcy

Nowelizacja ustawy zasiłkowej wprowadziła korzystne zmiany w zakresie przyznawania zasiłku macierzyńskiego i zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego w związku z porodem po ustaniu ubezpieczenia chorobowego. Dotychczas, jeżeli ubezpieczenie chorobowe ustało w trakcie ciąży, pracownica mogła ubiegać się o zasiłek macierzyński i zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego (za okres do dnia porodu) tylko wtedy, gdy:

• ogłoszona została likwidacja bądź upadłość pracodawcy oraz
• do ustania zatrudnienia doszło z naruszeniem przepisów prawa, stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu.

Po zmianie przepisów od 1 stycznia 2022 r. z powyższego uprawnienia do zasiłków skorzysta również pracownica, której ubezpieczenie chorobowe ustało w trakcie ciąży z powodu śmierci pracodawcy. Wówczas do dnia porodu ma ona prawo do zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego.

4. Zmiana w ustalaniu podstawy wymiaru dla zasiłku po przerwie

Począwszy od 1 stycznia 2022 r. następuje zmiana dotycząca konieczności ponownego ustalania podstawy wymiaru zasiłków. Z trzech do jednego miesiąca kalendarzowego został skrócony okres przerwy w pobieraniu zasiłku, po którym istnieje obowiązek ponownego przeliczenia podstawy zasiłkowej. Zmiana ta spowoduje konieczność częstszego niż dotychczas przeliczania podstawy zasiłkowej z nowego okresu wypłacanego wynagrodzenia.

Przykład

Załóżmy, że pracownik choruje od 1 do 8 marca 2022 r. i ma prawo do wynagrodzenia za czas choroby. Podstawę wymiaru tego wynagrodzenia stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone mu za okres od marca 2021 r. do lutego 2022 r. Od 29 kwietnia do 10 maja 2022 r. pracownik sprawuje opiekę nad chorym dzieckiem. Podstawy wymiaru zasiłku opiekuńczego nie ustala się ponownie, ponieważ w pobieraniu wynagrodzenia za czas choroby w marcu 2022 r. i zasiłku opiekuńczego od 29 kwietnia 2022 r. przerwa nie przekracza miesiąca kalendarzowego, zatem stanowi ją ta sama podstawa wymiaru, która została przyjęta dla wynagrodzenia chorobowego w marcu 2022 r. Jeśli jednak sprawowanie opieki nastąpiłoby w maju, wówczas pracodawca musiałby ustalić nową podstawę zasiłkową z okresu od maja 2021 r. do kwietnia 2022 r.

Nadal w przypadku, gdy między okresami pobierania zasiłków zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju nie było żadnej przerwy, podstawy zasiłkowej nie ustala się na nowo.

5.  Wypłata zasiłku osobie mieszkającej za granicą

Osobom, które zamieszkują za granicą, zasiłki będą wypłacane wyłącznie w formie bezgotówkowej w Polsce na wskazany przez nie rachunek płatniczy lub wydany w kraju instrument płatniczy. Na wniosek osoby uprawnionej do zasiłku przekazanie świadczenia na zagraniczne konto bankowe jest możliwe, tylko gdy transfer dotyczy konta w państwie członkowskim UE/EFTA albo gdy umowa międzynarodowa tak stanowi.

6.  Potrącanie zasiłków nienależnie pobranych z winy ubezpieczonego

W razie świadczeń pobranych nienależnie z winy ubezpieczonego lub wskutek okoliczności, takich jak:

• niezdolność do pracy wskutek umyślnego przestępstwa lub wykroczenia, stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu,
• niezdolność do pracy wskutek nadużycia alkoholu,
• wykonywanie pracy zarobkowej w czasie zwolnienia od pracy lub wykorzystywanie zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z jego celem,
• uniemożliwienie badania przez lekarza orzecznika ZUS albo niedostarczenie żądanej przez niego dokumentacji

- od 1 stycznia 2022 r. kwoty te podlegają potrąceniu nie tylko z należnych ubezpieczonemu zasiłków bieżących oraz z innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych lub ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (jak dotychczas), ale również w trybie egzekucji sądowej, tj. przez komornika sądowego.

7.  Ustalanie uprawnień do wypłaty świadczeń chorobowych dla przedsiębiorców

Od 1 stycznia 2022 r. w wyniku nowelizacji ustawy zasiłkowej osoby prowadzące działalność gospodarczą, które zalegają z płatnościami składek na ubezpieczenia społeczne, uzyskają prawo do wypłaty świadczeń chorobowych pod warunkiem, że zaległość ta nie przekracza 1% minimalnego wynagrodzenia za pracę w danym roku kalendarzowym (w 2022 r. - 30,10 zł). Jeżeli zaległość przekracza tę kwotę, wówczas świadczenie chorobowe nie przysługuje do dnia spłaty całego zadłużenia. Jeżeli zadłużenie składkowe nie zostanie uregulowane w ciągu 6 miesięcy od dnia powstania prawa do świadczenia, prawo do tych świadczeń ulegnie przedawnieniu.

Przykład

Pan Roman od kilku lat prowadzi działalność gospodarczą. Z tego tytułu opłaca składkę na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe. Załóżmy, że przedsiębiorca od 4 do 17 lutego 2022 r. był chory. Po zawnioskowaniu o wypłatę świadczenia okazało się, że na jego koncie widnieje zaległość w kwocie 45 zł. Do czasu spłaty zadłużenia ZUS nie wypłaci przedsiębiorcy zasiłku chorobowego. Pan Roman ma 6 miesięcy na uregulowanie zaległości, tj. do 4 sierpnia 2022 r. Po tym dniu prawo do zasiłku chorobowego ulegnie przedawnieniu. Gdyby zaległość składkowa była niższa niż 30,10 zł (1% minimalnego wynagrodzenia w 2022 r.), wówczas zasiłek zostałby wypłacony przez ZUS.

Podstawa prawna:

• art. 2a, art. 8-9, art. 11 ust. 1 pkt 1a, art. 30, art. 43, art. 65 ust. 3, art. 66 ust. 2 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa - j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 1133; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1834

• art. 4 ustawy z 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw - Dz.U. z 2021 r. poz. 1621

Renata Tonder

ekspert w zakresie ubezpieczeń społecznych