Dodatek za wychowawstwo dla nauczycieli szkół policealnych i szkół dla dorosłych

Dodatek za wychowawstwo jest dodatkiem funkcyjnym przysługującym nauczycielowi w związku z pełnieniem funkcji wychowawcy klasy. Uprawnienie do tego dodatku wynika z § 5 pkt 2 lit. a rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy.

Nowelizacja przepisów ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (dalej: Karta Nauczyciela), która weszła w życie 1 września 2019 r., określiła wysokość dodatku za wychowawstwo na poziomie minimum 300 zł. Organ prowadzący szkołę może natomiast w regulaminie wynagradzania nauczycieli przyjąć wyższą wysokość dodatku za wychowawstwo - art. 30 ust. 6 pkt 1, ust. 10 i 10a Karty Nauczyciela.

Wychowawca a opiekun klasy - nieprzychylne stanowisko MEN

Jak wynika z brzmienia art. 34a ust. 1 Karty Nauczyciela, dodatek funkcyjny przysługuje nauczycielowi, któremu powierzono sprawowanie funkcji wychowawcy klasy. W związku z brakiem definicji "wychowawca klasy" pojawiły się wątpliwości w zakresie możliwości przyznania takiego dodatku nauczycielom wykonującym zadania wychowawcy w szkołach policealnych czy dla dorosłych. W tego typu szkołach obowiązki nauczyciela wychowawcy klasy wykonuje tzw. opiekun klasy.

Rozróżnienie pojęcia wychowawcy klasy od opiekuna klasy zostało wyartykułowane w nowelizacji rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z 15 czerwca 2018 r. w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków szkolnych szkół i placówek artystycznych (dalej: rozporządzenie w sprawie świadectw). W obowiązującym od 6 września 2019 r. druku świadectwa ukończenia szkoły policealnej dokonano zmiany w pozycji osoby podpisującej świadectwo z "podpis wychowawcy/ opiekuna klasy" na "podpis opiekuna klasy". Wydaje się, że ustawodawca dokonując takiej zmiany, wyraźnie wskazał na brak możliwości stosowania pojęcia "wychowawca klasy" i "opiekun klasy" jako synonimów.

STANOWISKO MEN W SPRAWIE DODATKU ZA WYCHOWAWSTWO DLA NAUCZYCIELI SZKÓŁ POLICEALNYCH, BRANŻOWYCH SZKÓŁ II STOPNIA I SZKÓŁ DLA DOROSŁYCH

Departament Strategii, Kwalifikacji i Kształcenia Zawodowego w Ministerstwie Edukacji Narodowej w odpowiedzi na zapytanie w sprawie określenia "opiekuna klasy" na wzorze świadectwa ukończenia szkoły policealnej wyjaśnił, że wychowawstwo klasy wiąże się z dodatkowymi obowiązkami, wynikającymi z przepisów regulujących prawo oświatowe. Nauczyciel, oprócz realizacji procesu dydaktycznego jest obowiązany m.in. badać potrzeby uczniów, analizować ich osiągnięcia w nauce, wspomagać rodziców w rozwiązywaniu problemów wychowawczych, itp.

Nauczyciele, wychowawcy grup wychowawczych oraz specjaliści w szkole i placówce prowadzą w szczególności:

1. obserwację pedagogiczną w trakcie bieżącej pracy z uczniami mającą na celu rozpoznawanie u uczniów:

1. trudności w uczeniu się, a także potencjału ucznia i jego zainteresowań,

2. szczególnych uzdolnień;

2. doradztwo edukacyjno-zawodowe (§ 19 ust. 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych szkołach i placówkach).

Jak informuje dalej MEN, nauczyciel wychowawca realizuje również działalność, o której mowa w § 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 18 sierpnia 2015 r. w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii.

Wskazane wyżej zadania realizowane są głównie na zajęciach z wychowawcą, które określone są jako obowiązkowe zajęcia edukacyjne w ramowych planach nauczania dla szkoły podstawowej, liceum ogólnokształcącego, technikum i branżowej szkoły I stopnia. Z tytułu sprawowanej funkcji wychowawcy wspomniany nauczyciel otrzymuje dodatek, o którym mowa w art. 34a ust. 1 Karty Nauczyciela.

Zdaniem MEN, regulacje te nie dotyczą branżowych szkół II stopnia, szkół policealnych oraz szkół dla dorosłych, gdzie w ramowych planach nauczania dla tychże szkół (stanowiących odpowiednio załącznik nr 10, 11, 12 lub 13 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 3 kwietnia 2019 r. w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół) nie określono godzin przeznaczonych na realizację zajęć z wychowawcą.

Według MEN, nauczyciele branżowych szkół II stopnia, szkół policealnych oraz szkół dla dorosłych nie są uprawnieni do dodatku za wychowawstwo, gdyż nie prowadzą godzin przeznaczonych na realizację zajęć z wychowawcą.

Pismo Departamentu Strategii, Kwalifikacji i Kształcenia Zawodowego w Ministerstwie Edukacji Narodowej z 3 lipca 2019 r. (znak DSKK|-WOKZ.4018.8.2019.AK)

 Dodatek dla wychowawcy w orzecznictwie

Analizując kwestię uprawnienia do dodatku za wychowawstwo, należy zwrócić uwagę na orzecznictwo sądowe w tym zakresie, które wydaje się ugruntowane, ale jednocześnie niepodzielające stanowiska MEN. Co prawda odnosi się ono głównie do zagadnienia możliwości przyznania dodatku za wychowawstwo dla nauczycieli oddziałów przedszkolnych, ale można doszukać się w nim pewnej analogii w odniesieniu do szkół policealnych. Tematykę dodatku funkcyjnego dla wychowawców oddziałów przedszkolnych poruszono również w obszernym opracowaniu "Dodatek za wychowawstwo klasy w świetle nowych regulacji prawnych", które znajdą Państwo w dodatku "Rachunkowość w oświacie" nr 11/2019 na str. 2.

W wyroku z 12 marca 2008 r. (sygn. akt I OSK 19/08) - Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że (…) ustawowa definicja nauczyciela, wychowawcy i innych pracowników pedagogicznych nie czyni między nimi żadnej różnicy bez względu na to, czy są oni zatrudnieni w przedszkolu, szkole czy innej placówce, o której mówi ustawa. (...)W grupie nauczycieli uprawnionych do tego dodatku wymieniony jest m.in. wychowawca klasy, nie został natomiast expressis verbis wymieniony wychowawca oddziału przedszkolnego. Zdaniem strony skarżącej, nie oznacza to jednak, że wychowawca oddziału przedszkolnego nie może takiego dodatku otrzymać. Po pierwsze - jak wskazano wyżej - ustawowa definicja nauczyciela, wychowawcy i innych pracowników pedagogicznych nie czyni między nimi różnicy bez względu na to, czy pracują w przedszkolu, szkole czy innej placówce, po drugie ww. rozporządzenie wymienia osoby uprawnione do dodatku funkcyjnego, ale nie określa, za jakie dodatkowe zadania ten dodatek przysługuje. Analiza zadań wychowawcy oddziału przedszkolnego wskazuje, że ma on dodatkowe obowiązki, a należą do nich m.in. utrzymywanie kontaktów z rodzicami (przygotowanie i prowadzenie zebrań, kontakty indywidualne, kąciki informacyjne), współdziałania z poradniami specjalistycznymi świadczącymi pomoc logopedyczną, psychologiczną, pedagogiczną, i zdrowotną, prowadzenie obowiązkowej dokumentacji (dziennik obecności, zeszyt obserwacji dzieci, arkusze diagnozujące, plany miesięczne), organizowanie imprez, wycieczek, przeglądów. Są to zadania analogiczne do tych, jakie mają wychowawcy klas. (…)

W uchwale Sądu Najwyższego z 8 lipca 2008 r. (sygn. akt I PZP 3/08) SN w sposób bardzo obszerny dokonał wyjaśnień w odpowiedzi na zapytanie prawne w kwestii prawa do dodatku funkcyjnego dla nauczycieli przedszkoli. W prezentowanym uzasadnieniu sąd wskazał na utrwaloną linię orzeczniczą w przedmiotowej kwestii. W szczególności SN stwierdził, że wykładnia językowa, systemowa i funkcjonalna § 5 ust. 2 lit. a rozporządzenia z 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (dalej: rozporządzenie w sprawie minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli) przemawia za uznaniem, że użyte w tym przepisie określenie "wychowawca klasy" obejmuje także nauczyciela przedszkolnego, któremu powierzono sprawowanie opieki wychowawczej nad oddziałem przedszkolnym. Jak wskazuje SN, ani w Karcie Nauczyciela, ani w ustawie z 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe nie zostały zdefiniowane określenia "wychowawca klasy" i "klasa". Te określenia nie zostały zdefiniowane także w samym rozporządzeniu w sprawie minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, mimo że wiąże ono prawo do dodatku funkcyjnego ze sprawowaniem funkcji wychowawcy klasy.

(…) Karta Nauczyciela nie precyzuje żadnych warunków merytorycznych (przedmiotowych) uzasadniających przyznanie dodatku funkcyjnego, pozostawiając właściwemu ministrowi określenie "funkcji uprawniających nauczyciela do dodatku funkcyjnego". Jednocześnie art. 3 Karty Nauczyciela definiuje pojęcie nauczyciela (pkt 1) i szkoły (pkt 2). W myśl tych przepisów, ilekroć w ustawie jest mowa o nauczycielach bez bliższego określenia - rozumie się przez to nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w przedszkolach, szkołach i placówkach wymienionych w art. 1 ust. 1 i 1 a. Po drugie, również rozporządzenie nie stanowi, za jakie zadania (dodatkowe) przysługuje dodatek funkcyjny, tylko ustala, że przysługuje nauczycielom, którym "powierzono sprawowanie funkcji wychowawcy klasy" (§ 5 pkt 2 lit. a). Literalna wykładnia tego przepisu nie uprawnia, zdaniem Sądu pierwszej instancji, do wyłączenia z kręgu adresatów normy w niej zawartej, nauczycieli w przedszkolach, którym powierzono sprawowanie funkcji wychowawcy (…) - wyrok NSA z 29 listopada 2006 r. (sygn. akt I OSK 1287/06).

Zadania opiekuna klasy policealnej

Analizując orzecznictwo, należałoby zadać kluczowe pytanie, czy opiekun klasy w szkole policealnej bądź w szkole dla dorosłych wykonuje dodatkowe zadania związane z pełnioną funkcją.

W zależności od zapisów umieszczonych w statutach szkół do zadań takiego nauczyciela należy m.in. sprawowanie opieki nad słuchaczami powierzonego oddziału, a w szczególności:

1) tworzenie warunków wspomagających rozwój słuchacza,

2) rozwijanie umiejętności rozwiązywania problemów przez słuchacza.

Opiekun w celu realizacji zadań, o których mowa w ust. 1, powinien:

1) diagnozować warunki życia i warunki swoich słuchaczy,

2) utrzymywać systematyczny i częsty kontakt z innymi nauczycielami w celu koordynacji działań,

3) współpracować z pedagogiem i poradnią psychologiczno-pedagogiczną,

4) śledzić postępy w nauce swoich słuchaczy,

5) dbać o systematyczne uczęszczanie swoich słuchaczy na zajęcia.

Ponadto opiekun prowadzi przewidywaną przepisami dokumentację pracy (dzienniki, arkusze ocen, świadectwa).

Wnioski końcowe

Zdaniem MEN, rozstrzygnięcie kwestii uprawnienia do dodatku za wychowawstwo w odniesieniu do nauczycieli szkół policealnych i dla dorosłych jest przesądzone. Analiza przedstawionego zagadnienia budzi jednak wiele wątpliwości, przede wszystkim z punktu widzenia orzecznictwa sądowego, zwracającego uwagę na brak precyzyjnego wyjaśnienia pojęcia "wychowawca klasy". Nie można przy tym pominąć ogólnych norm prawa pracy - w tym zapisów o niedyskryminacji - tj. art. 18^3a ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy. Zróżnicowanie tych grup nauczycieli może prowadzić do nieuzasadnionego uprzywilejowania części nauczycieli i wyłączenia nauczycieli szkół policealnych i dla dorosłych z prawa do dodatku za wychowawstwo. Nauczyciele szkół policealnych i dla dorosłych, podobnie jak nauczyciele innych szkół, wykonują dodatkowe czynności w związku z powierzoną im funkcją. Nie można zatem wykluczyć, że wynikłe na tym tle spory staną się przedmiotem rozstrzygnięć sądowych.

Podstawa prawna

• art. 30 ust. 6 pkt 1, art. 30 ust. 10-10a, art. 34a ust. 1 ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215)

• art. 18^3a ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1495)

• § 5 pkt 2 lit. a rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (j.t. Dz.U. z 2014 r. poz. 416; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1587)

• załącznik nr 3 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 27 sierpnia 2019 r. w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków (Dz.U. z 2019 r. poz. 1700; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1780)

• § 19 ust. 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2013 r. poz. 532; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 322)

• § 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 18 sierpnia 2015 r. w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii (Dz.U z 2015 r. poz. 1249; ost.zm. Dz.U. z 2018 r. poz. 214)

• załączniki nr 10, 11, 12 lub 13 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 3 kwietnia 2019 r. w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół (Dz.U. z 2019 r. poz. 639)

©℗

ANNA DRYJA

- kierownik działu kadr w wojewódzkiej placówce doskonalenia nauczycieli, specjalista w zakresie prawa pracy i prawa oświatowego