Dodatek za wychowawstwo klasy w świetle nowych regulacji prawnych

Dodatek za wychowawstwo klasy jest dodatkiem funkcyjnym, który przysługuje w związku ze sprawowaniem funkcji wychowawcy klasy. Nowelizacja przepisów ustawy - Karta Nauczyciela, która weszła w życie 1 września 2019 r., uściśliła zasady określania wysokości tego dodatku. Wobec braku definicji pojęcia "wychowawca klasy" pojawia się zapytanie o nauczycieli wykonujących zadania wychowawcy, ale nie w klasach, lecz w oddziałach czy grupach. Niniejszy artykuł jest próbą analizy przedstawionego zagadnienia.

Dodatek z tytułu sprawowania funkcji wychowawcy klasy został wskazany w składnikach wynagrodzeń nauczyciela i zaliczony do dodatku funkcyjnego. Zgodnie z zapisem art. 30 ust. 1 ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (dalej: Karta Nauczyciela), wynagrodzenie nauczycieli, z zastrzeżeniem art. 32, składa się z:

1. wynagrodzenia zasadniczego;
2. dodatków: za wysługę lat, motywacyjnego, funkcyjnego, w tym z tytułu sprawowania funkcji wychowawcy klasy, oraz za warunki pracy;
3. wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw;
4. nagród i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, z wyłączeniem świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, świadczenia na start i dodatku wiejskiego.

Organ upoważniony do ustalenia wysokości dodatku

Wysokość stawek dodatków - w tym dodatku z tytułu sprawowania funkcji wychowawcy klasy - oraz szczegółowe warunki przyznawania tych dodatków określa organ prowadzący szkołę będący jednostką samorządu terytorialnego. Ustawodawca przyznał zatem prawo i obowiązek ustalenia wysokości stawki dodatku radzie gminy, radzie powiatu oraz sejmikowi województwa. Delegacja ustawowa w tym zakresie została sformułowana na gruncie przepisu art. 30 ust. 6 Karty Nauczyciela. W świetle powołanej regulacji prawnej, organ prowadzący szkołę będący jednostką samorządu terytorialnego, uwzględniając przewidywaną strukturę zatrudnienia, określa dla nauczycieli poszczególnych stopni awansu zawodowego, w drodze regulaminu:

1. wysokość stawek dodatków: za wysługę lat, motywacyjnego, funkcyjnego, w tym z tytułu sprawowania funkcji wychowawcy klasy, a także za warunki pracy, oraz szczegółowe warunki przyznawania tych dodatków, z zastrzeżeniem art. 33-34a Karty Nauczyciela,
2. szczegółowe warunki obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw, z zastrzeżeniem, że stawka wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i za godziny doraźnych zastępstw wypłacana jest według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z uwzględnieniem dodatku za warunki pracy,
3. wysokość i warunki wypłacania nagród i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, o ile nie zostały one określone w ustawie lub w odrębnych przepisach,

- w taki sposób, aby średnie wynagrodzenia nauczycieli, składające się z wymienionych wcześniej składników odpowiadały na obszarze działania danej jednostki samorządu terytorialnego co najmniej średnim wynagrodzeniom nauczycieli, o których mowa w art. 30 ust. 3 Karty Nauczyciela.

Kluczowe z punktu widzenia tematyki rozważań jest uwzględnienie przy ustalaniu wysokości stawki dodatku z tytułu sprawowania funkcji wychowawcy klasy okoliczności wskazanej w art. 34a Karty Nauczyciela. Przepis ten stanowi wytyczne dla organu prowadzącego co do minimalnej wysokości dodatku (300 zł). Jednocześnie należy zauważyć, że przepis ten nie narusza kompetencji organu stanowiącego do ustalenia w regulaminie wysokości przedmiotowego dodatku. Przepisy Karty Nauczyciela w obecnym kształcie, podobnie jak w stanie prawnym obowiązującym przed 1 września 2019 r., wyznaczają organ stanowiący właściwej jednostki samorządu terytorialnego do ustalenia wysokości dodatku z tytułu sprawowania funkcji wychowawcy klasy, ustalając jednakże dodatkowe okoliczności, które organ ten musi uwzględnić.

Warunki przyznawania dodatku

Omawiany dodatek przysługuje w związku ze sprawowaniem określonej funkcji. Wykaz stanowisk oraz sprawowanych funkcji uprawniających nauczyciela do dodatku funkcyjnego określa zapis § 5 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (dalej: rozporządzenie w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli). Zgodnie z powołanym przepisem, do uzyskania dodatku funkcyjnego uprawnieni są nauczyciele, którym powierzono:

1. stanowisko dyrektora lub wicedyrektora przedszkola, szkoły, placówki lub innej jednostki organizacyjnej, o której mowa w art. 1 ust. 1 Karty Nauczyciela, albo inne stanowisko kierownicze przewidziane w statucie szkoły;
2. sprawowanie funkcji:

a) wychowawcy klasy,

b) doradcy metodycznego lub nauczyciela-konsultanta,

c) opiekuna stażu,

d) nauczyciela opiekującego się oddziałem przedszkolnym.

Z regulacji tych wynika, że z faktem powierzenia danego stanowiska lub powierzenia sprawowania danej funkcji przepisy prawa wiążą prawo do dodatku. Warto dodać, że na nabycie prawa do dodatku nie ma wpływu wymiar zatrudnienia nauczyciela. Zwraca na ten aspekt uwagę Wojewoda Podkarpacki w rozstrzygnięciu nadzorczym z 23 września 2019 r. (P-II.4131.2.319.2019), w którym stwierdził, że zapis o dodatku za wychowawstwo dla nauczycieli przedszkoli zatrudnionych w niepełnym wymiarze zajęć w wysokości proporcjonalnej do wymiaru zatrudnienia narusza przepisy prawa. Jest bowiem sprzeczny z zasadami przyznawania dodatku, gdzie jedynym warunkiem jego otrzymania jest pełnienie określonej, gratyfikowanej właśnie tym dodatkiem, funkcji. W ocenie wojewody, rada w zakresie wskazanego zapisu przekroczyła delegację ustawową, uzależniając wielkość tego dodatku od wymiaru zatrudnienia nauczyciela.

Dodatek dla nauczycieli przedszkoli

Kwestia przyznawania dodatku funkcyjnego dla nauczycieli przedszkoli budziła spory w praktyce. Część samorządów przyznawała w regulaminie prawo tej grupy nauczycieli do dodatku za wychowawstwo, część jednak prawa tego nauczycielom odmawiała. Brak było również jednolitego stanowiska organów nadzoru nad jednostką samorządu terytorialnego w toku badania legalności przedmiotowych uchwał. W ocenie niektórych wojewodów, przyznanie nauczycielom przedszkoli dodatku za wychowawstwo stanowiło niedopuszczalne rozszerzenie kompetencji organu stanowiącego, co prowadziło do stwierdzenia nieważności zapisów regulaminu.

Usytuowanie nauczyciela opiekującego się oddziałem przedszkolnym w grupie nauczycieli uprawnionych do dodatku funkcyjnego ostatecznie likwiduje wątpliwości w tym zakresie. Nauczyciel opiekujący się oddziałem przedszkolnym jest uprawniony do dodatku funkcyjnego.

ZAPAMIĘTAJ!

Prawo do dodatku ma swoje źródło w zapisie § 12 ust. 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli, zgodnie z którym dyrektor przedszkola powierza poszczególne oddziały opiece jednego lub dwu nauczycieli zależnie od czasu pracy oddziału i realizowanych w nim zadań oraz z uwzględnieniem propozycji rodziców dzieci danego oddziału. Takie powierzenie uzasadnia prawo nauczyciela do dodatku.

Minimalna wysokość dodatku

Wprowadzony nowelą Karty Nauczyciela (ustawa z 13 czerwca 2019 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw) przepis art. 34a określa minimalną wysokość dodatku za wychowawstwo dla nauczyciela, któremu powierzono sprawowanie funkcji wychowawcy klasy. W przepisie tym nie wymieniono wprost nauczycieli opiekujących się oddziałami przedszkolnymi. Sytuacja ta powoduje w praktyce wątpliwości, czy organ stanowiący, opracowując regulamin wynagradzania nauczycieli, jest zobowiązany odnieść treść przepisu art. 34a Karty Nauczyciela wyłącznie do nauczycieli zatrudnionych w szkołach, czy też powinien rozciągnąć zasady ustalone na tle powołanej regulacji również do nauczycieli zatrudnionych w przedszkolach.

Trudno przedmiotową kwestię rozstrzygnąć jednoznacznie. Przepisy Karty Nauczyciela nie definiują pojęcia: "klasy", jak również "oddziału" czy też "grupy". Próby usystematyzowania tych pojęć można dopatrywać się w orzecznictwie sądowym. W wyroku z 17 maja 2007 r. (sygn. akt III SA/Lu 80/07) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie stwierdził, że ustawodawca w Karcie Nauczyciela, której przepisy upoważniły organ prowadzący szkołę do uregulowania regulaminem wysokości stawek dodatków i szczegółowe warunki ich przyznawania, nie używa sformułowania "klasa" ani w stosunku do szkół, ani przedszkoli. Sformułowania "oddział" używa natomiast w jednym miejscu - w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela w stosunku do szkoły, bez bliższego określenia. Z przytoczonego zestawienia przepisów nie wynika więc, że ustawodawca rozstrzygnął jednoznacznie o tym, iż słowo "klasa" nie może obejmować również "oddziału" i "grupy".

Z kolei w wyroku z 29 listopada 2006 r. (sygn. akt I OSK 1287/06) Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że w myśl art. 3 pkt 1 Karty Nauczyciela, ilekroć w ustawie jest mowa o nauczycielach bez bliższego określenia - rozumie się przez to nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w przedszkolach, szkołach i placówkach wymienionych w art. 1 ust. 1 i 1a. Natomiast przez szkoły (bez bliższego określenia) - rozumie się przedszkola, szkoły i placówki oraz inne jednostki organizacyjne wymienione w art. 1 ust. 1 i 1a.

W uchwale Sądu Najwyższego z 8 lipca 2008 r. (sygn. akt I PZP 3/08) SN w sposób bardzo obszerny dokonał wyjaśnień w odpowiedzi na zapytanie prawne w kwestii prawa do dodatku funkcyjnego dla nauczycieli przedszkoli. W prezentowanym uzasadnieniu sąd wskazał na utrwaloną linię orzeczniczą w przedmiotowej kwestii. Jakkolwiek w tej sprawie pojawiło się stanowisko odrębne (wyrok NSA z 12 marca 2008 r., sygn. akt I OSK 19/08), jednakże argumentacja tam powołana nie znalazła poparcia. W prezentowanym uzasadnieniu SN stwierdził, że wykładnia językowa, systemowa i funkcjonalna § 5 ust. 2 lit. a rozporządzenia w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli przemawia za uznaniem, że użyte w tym przepisie określenie "wychowawca klasy" obejmuje także nauczyciela przedszkolnego, któremu powierzono sprawowanie opieki wychowawczej nad oddziałem przedszkolnym. Jak wskazuje SN, ani w Karcie Nauczyciela, ani w ustawie o systemie oświaty (obecnie ustawy - Prawo oświatowe - przyp. autora) nie zostały zdefiniowane określenia "wychowawca klasy" i "klasa". Te określenia nie zostały zdefiniowane także w samym rozporządzeniu w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, mimo że wiąże ono prawo do dodatku funkcyjnego ze sprawowaniem funkcji wychowawcy klasy.

Analiza przepisów ustawy o systemie oświaty i wydanego na podstawie tej ustawy rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół uzasadnia wniosek, że określenia "klasa", "oddział" i "grupa" są synonimami, a przez pojęcie "klasa" należy rozumieć również oddział przedszkolny. Okoliczność, że zwyczajowo w szkołach używa się dla określenia uczniów pobierających naukę na tym samym poziomie edukacyjnym terminu "klasa", a w przedszkolach - "oddział", nie może (w związku z pominięciem w Karcie Nauczyciela definicji tych pojęć) pozbawiać wychowawców zatrudnionych w przedszkolach prawa otrzymywania dodatku funkcyjnego z tytułu wychowawstwa oddziału przedszkolnego.

Jak wskazał SN, Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 10 października 2007 r. (sygn. akt I OSK 1194/07) uznał, iż nie jest uzasadniony pogląd reprezentowany przez organy nadzoru, że funkcja wychowawcy klasy w szkole jest ściśle związana z wykraczającym poza realizację programu nauczania zakresem zadań i obowiązków nauczyciela, natomiast zadania i obowiązki opiekuńczo-wychowawcze nauczyciela w przedszkolu nie należą do jego zajęć i obowiązków dodatkowych, lecz stanowią część zadań i obowiązków wynikających z charakteru pracy nauczyciela przedszkolnego. Analiza zadań wychowawcy oddziału przedszkolnego dowodzi, że ma on dodatkowe obowiązki. Są nimi, między innymi, utrzymywanie kontaktów z rodzicami, współdziałanie z poradniami specjalistycznymi, prowadzenie kart obserwacji dzieci, prowadzenie dziennika obecności, organizowanie wycieczek, zebrań. Są to zadania analogiczne do tych, jakie mają wychowawcy klas.

Jakkolwiek przytoczona uchwała SN opiera się na stanie prawnym obowiązującym w 2008 r., jednakże zawarte w uzasadnieniu sformułowania można odnieść do aktualnych przepisów - w tym ustawy z 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe oraz rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli. Również w obecnym stanie prawnym pojęcia "wychowawca klasy", "klasa", "oddział" nie zostały zdefiniowane. Z tego względu należałoby rozważyć, czy przepis art. 34a Karty Nauczyciela należy odnieść również do nauczycieli przedszkoli.

Wątpliwości w tej sprawie powstają z uwagi na uzupełnienie przepisu § 5 rozporządzenia w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli o nauczyciela opiekującego się oddziałem przedszkolnym. To zróżnicowanie, dokonane na gruncie aktu wykonawczego, stwarza, wobec milczenia przepisów Karty Nauczyciela w tym zakresie, niepewność co do konieczności ustalenia stawki za wychowawstwo na poziomie 300 zł również nauczycielom przedszkoli. Dodatkowo, z wypowiedzi prezentowanych w mediach wynika, że samorządy nie są związane dyspozycją przepisu art. 34a Karty Nauczyciela w odniesieniu do nauczycieli przedszkoli.

Może to usunąć orzecznictwo sądowe, w którym nastąpi rozstrzygnięcie, czy w tym zakresie - wobec dalszego braku definicji pojęcia "klasa" czy "oddział", przy jednoczesnym dookreśleniu grup nauczycieli, którym prawo do dodatku przysługuje na gruncie przepisów rozporządzenia, przedstawione argumenty i stanowiska znajdują zastosowanie.

Należy tutaj, moim zdaniem, uwzględnić, nie tylko wykładnię literalną, ale również systemową i funkcjonalną. Sam fakt umieszczenia stanowiska nauczyciela opiekującego się oddziałem przedszkolnym w przepisach rozporządzenia w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli (będących przepisami niższej rangi niż ustawa) nie przesądza jeszcze o tym, że nauczyciele przedszkoli zostali pozbawieni dodatku w wysokości gwarantowanej dla nauczycieli szkół. Ponadto należy zauważyć, że intencją prawodawcy było zachowanie ukształtowanej praktyki przyznawania nauczycielom przedszkoli omawianych dodatków, przy uwzględnieniu ugruntowanego orzecznictwa sądowego. Uszczegółowienie przepisów rozporządzenia zaproponowano z uwagi na konieczność wykluczenia sytuacji, w której nauczyciel przedszkola byłby tego dodatku pozbawiony (uzasadnienie projektu rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 14 sierpnia 2019 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy - źródło: https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12322577/katalog/12607099#12607099).

Wnioski końcowe

Rozstrzygnięcie kwestii zakresu obowiązywania przepisu art. 34a Karty Nauczyciela również w odniesieniu do nauczycieli przedszkoli, prima facie wydaje się przesądzone. Głębsza analiza przedstawionego zagadnienia może jednak budzić wątpliwości, przede wszystkim z punktu widzenia utrwalonego orzecznictwa sądowego, zwracającego uwagę na brak precyzyjnego wyjaśnienia pojęć: "klasa", "oddział" czy "grupa". Nie można przy tym pominąć ogólnych norm prawa pracy - w tym zapisów o niedyskryminacji - tj. art. 18^3a ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy. Zróżnicowanie tych grup nauczycieli może prowadzić do nieuzasadnionego uprzywilejowania części nauczycieli i wyłączenia nauczycieli przedszkola z prawa do gwarantowanej minimalnej kwoty. Nauczyciele przedszkoli, podobnie jak nauczyciele szkół, wykonują dodatkowe czynności w związku z powierzoną im funkcją. Nie można zatem wykluczyć, że wynikłe na tym tle spory staną się przedmiotem rozstrzygnięć sądowych.

PODSTAWY PRAWNE

• art. 30 ust. 6, art. 32, art. 34a ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (j.t. Dz.U. z 2018 r. poz. 967; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1287)

• § 5 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (j.t. Dz.U. z 2014 r. poz. 416; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1587)

• § 12 ust. 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli (Dz.U. z 2019 r. poz. 502)

©℗

AGATA PISZKO

prawnik, członek stowarzyszenia audytorów wewnętrznych IIA Polska; posiada wieloletnie doświadczenie w zakresie organizacji i zarządzania oświatą