Czy można dokonywać potrąceń ze świadczeń niepieniężnych przysługujących pracownikom-dłużnikom

PROBLEM

RADA

UZASADNIENIE

Do egzekucji z wynagrodzenia za pracę komornik przystępuje przez jego zajęcie. Zawiadamia dłużnika, że do wysokości egzekwowanego świadczenia i aż do pełnego pokrycia długu nie wolno mu odbierać wynagrodzenia, poza częścią wolną od zajęcia, ani rozporządzać nim w żaden inny sposób. Dotyczy to w szczególności:

• periodycznego wynagrodzenia za pracę i wynagrodzenia za prace zlecone oraz
• nagród i premii przysługujących dłużnikowi za okres jego zatrudnienia, jak również
• związanego ze stosunkiem pracy zysku lub udziału w funduszu zakładowym oraz wszelkich innych funduszach pozostających w związku ze stosunkiem pracy.

Wynagrodzenie za pracę podlegające egzekucji. Na potrzeby egzekucji wynagrodzenie należy traktować szeroko. Obejmuje ono wszystkie składniki przysługujące za wykonywaną pracę, a więc nie tylko wynagrodzenie zasadnicze, ale także m.in. premie, nagrody i dodatki. Spod egzekucji nie są wyłączone także świadczenia związane ze stosunkiem pracy, jak np. odprawy, nagrody jubileuszowe czy ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Wynagrodzenie za pracę w tym znaczeniu, a więc wykraczającym poza zwykłą zapłatę za pracę, nie obejmuje jednak świadczeń o charakterze socjalnym, przekazywanych pracownikom jako wsparcie ze względu na ich sytuację rodzinną, materialną czy życiową. Są to świadczenia niezwiązane w żaden sposób z wykonywaną pracą, lecz z osobistym położeniem pracownika i jego rodziny. Poza pomocą materialną udzielaną w ramach prowadzenia przez pracodawcę działalności socjalnej pracownicy otrzymują często tzw. świadczenia pozapłacowe (bonusy) w formie usługi czy prawa. Pracodawca opłaca lub dofinansowuje pracownikowi pakiet medyczny, polisę na życie bądź udostępnia samochód służbowy do celów prywatnych.

Należy przyjąć, że egzekucja z wynagrodzenia za pracę nie dotyczy świadczeń o charakterze niepieniężnym dokonywanych na rzecz pracownika. Jednak na podstawę potrącenia, czyli wynagrodzenie netto, mają wpływ obciążenia podatkowo-składkowe powstałe w związku z otrzymaniem tych świadczeń. Składniki wchodzące w skład wynagrodzenia za pracę podlegają ochronie przed potrąceniami na podstawie przepisów Kodeksu pracy.

Dokonywanie potrąceń. Z wynagrodzenia za pracę - po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne (i zdrowotne), zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego, jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania - podlegają potrąceniu m.in. sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne. W razie egzekucji tych należności potrącenia mogą być dokonywane do połowy wynagrodzenia (netto). Oprócz granicy potrącenia wyznaczającej maksymalną dopuszczalną kwotę do potrącenia obowiązuje też kwota wolna, czyli zagwarantowana pracownikowi do wypłaty. Kwota wolna odpowiada minimalnemu wynagrodzeniu (jeżeli pracownik jest zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy) lub jego części proporcjonalnej do etatu, po odliczeniu składek: na ubezpieczenia społeczne, składki zdrowotnej, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz ewentualnej wpłaty na PPK uczestnika.

Do celów podatkowych i ustalania podstawy wymiaru składek wszelkie świadczenia związane z pracą (w tym niepieniężne) jako przychody ze stosunku pracy są co do zasady opodatkowane oraz oskładkowane. Składki i podatek mogą pomniejszyć tylko wypłatę pieniężną. Dlatego ustalając kwotę netto wynagrodzenia, należy odliczyć podatek dochodowy i składki ZUS naliczone od wartości świadczenia ponoszonego za pracownika. Dopiero od tak ustalonego wynagrodzenia netto (pieniężnego) można dokonać potrącenia z zachowaniem kwot wolnych oraz granicy potrąceń. Nie należy w tej kwocie uwzględniać wartości świadczenia niepieniężnego. Zatem świadczenia nieodpłatne lub ponoszone za pracownika nie podlegają w tej sytuacji egzekucji, ale naliczone od nich składki na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne oraz zaliczka podatkowa mają wpływ na wysokość podstawy dokonywania potrąceń, a tym samym na kwotę możliwą do potrącenia.

Gdyby licząc wynagrodzenie netto, nie uwzględniać składek i podatku naliczonych od świadczenia niepieniężnego, kwota tego wynagrodzenia przypadająca faktycznie do wypłaty zostałaby zawyżona.

PRZYKŁAD

W marcu 2021 r. pracownik (35 lat), którego wynagrodzenie jest zajęte przez komornika z tytułu należności niealimentacyjnej, otrzymał, oprócz wynagrodzenia zasadniczego w kwocie 2800 zł i premii świątecznej wynoszącej 600 zł, paczki dla dzieci o wartości 300 zł i bon towarowy o nominale 500 zł - sfinansowane ze środków zfśs. Wartość tych świadczeń niepieniężnych jest zwolniona ze składek ZUS. Natomiast opodatkowaniu podlega bon towarowy. Wartość paczki mieści się w limicie zwolnienia z podatku wynoszącego 2000 zł rocznie dla świadczeń z zfśs (obowiązującym w okresie od 2020 r. do końca roku podatkowego następującego po roku, w którym odwołano stan epidemii ogłoszony z powodu COVID-19). Pracownik jest uczestnikiem PPK (dokonuje tylko wpłaty podstawowej). Wpłata pracownika wynosi 68 zł (3400 zł x 2%), a pracodawcy 51 zł (3400 zł x 1,5%). Podstawą obliczenia wpłat jest suma wynagrodzenia oraz premii, bez przychodu zwolnionego. W marcu 2021 r. pracownik uzyskał też przychód opodatkowany z tytułu wpłaty na PPK finansowanej przez pracodawcę, ale opłaconej za luty 2021 r. w kwocie 42 zł (2800 zł x 1,5%). Pracownik ma prawo do zwykłych kosztów uzyskania przychodów i kwoty zmniejszającej podatek (złożył PIT-2). Kwota wolna od potrąceń przysługująca pracownikowi wynosi 1998,67 zł.

Kwota graniczna to w przypadku potrącania należności niealimentacyjnych połowa wynagrodzenia netto, czyli 1162,40 zł (poz. 13 tabeli x 1/2). Uwzględniając jednak kwotę wolną, która w przypadku tego pracownika wynosi 1998,67 zł, można potrącić 326,14 zł (2324,81 zł - 1998,67 zł).

PODSTAWA PRAWNA:

• art. 87-87¹ ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy - j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320

• art. 881 § 2 ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1575; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 11

• art. 12 ust. 1, art. 21 ust. 1 pkt 67, art. 32, art. 52l pkt 3 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1426; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 255

• § 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe - j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 1949

Izabela Nowacka

ekonomista, od wielu lat zajmuje się tematyką wynagrodzeń i rozliczaniem płac, autorka licznych publikacji z dziedziny prawa pracy i ubezpieczeń społecznych