Koszty upomnienia w samorządowych jednostkach realizujących zadania zlecone

Dochodzenie należności wiąże się m.in. z naliczaniem należności ubocznych, takich jak koszty upomnienia. Jak należy je ująć w sprawozdaniach budżetowych, jeżeli są one związane z należnością pochodzącą z zadań zleconych? Czy taka należność uboczna stanowi dochód budżetu państwa czy JST? Artykuł powstał na podstawie interpretacji wydanej przez Ministerstwo Finansów 21 kwietnia 2015 r. (sygn. FS4.4161.1.2015/3.126.WWP.15) w odpowiedzi na pytanie Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Kutnie.

Zadania własne i zadania zlecone - dwa źródła dochodów i obowiązków sprawozdawczych Rb-27S i Rb-27ZZ

Jednostki samorządu terytorialnego realizują zarówno zadania własne, jak i zadania zlecone z zakresu administracji rządowej. Pochodną realizacji tych dwóch rodzajowo zadań są osiągane dochody budżetowe. Przewidziano dla nich dwa odrębne sprawozdania. Dochody, które pochodzą z realizacji zadań własnych, zasilają budżet JST. Tym samym powinny być ujmowane w sprawozdaniu Rb-27S, które dotyczy wykonania dochodów budżetowych JST. Dochody budżetu JST są wymienione w ustawie z 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.

Samorządowe jednostki budżetowe osiągają jednak dochody, które albo zasilają budżet JST, albo stanowią dochód budżetu państwa. Te drugie wynikają z faktu realizacji zadań zleconych z zakresu administracji rządowej. Zrealizowane dochody, bez względu na ich rodzaj, samorządowa jednostka budżetowa przekazuje na odpowiednie rachunki JST. W sprawozdaniu Rb-27S musi jednak wykazać tylko te dochody, które stanowią dochód JST. Natomiast dochody stanowiące dochód budżetu państwa musi wykazywać w sprawozdaniu Rb-27ZZ.

Podobnie zresztą postępuje JST, która sporządza sprawozdania łączne (odrębną sprawą jest potrącanie przez JST z dochodów budżetu państwa - wykazywanych w Rb-27ZZ - należnego jej wynagrodzenia w wysokości 5% za realizację tych dochodów). Są to dochody związane z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych JST ustawami.

 Dochody budżetowe związane z obsługą funduszu alimentacyjnego przez gminy

Jednym z zadań zleconych gminom z zakresu administracji rządowej jest przyznawanie i wypłata świadczeń z funduszu alimentacyjnego, a także podejmowanie działań wobec dłużników alimentacyjnych. Zadanie to jest finansowane w formie dotacji celowej z budżetu państwa. Podstawą realizacji tego zadania są zapisy ustawy z 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (dalej: ustawa o alimentach).

Realizacja tego zadania wiąże się nie tylko z wydatkowaniem środków z dotacji celowej, ale również z osiąganiem dochodów budżetowych. Jednym ze źródeł dochodów związanych z obsługą funduszu alimentacyjnego przez gminę jest należność od dłużnika alimentacyjnego. Należności te, przypadające od dłużnika alimentacyjnego, ściąga się w drodze egzekucji sądowej na podstawie przepisów o egzekucji świadczeń alimentacyjnych (dział V "Egzekucja świadczeń alimentacyjnych" ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego).

Natomiast drugim źródłem dochodów są przypadki nienależnego pobierania świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Wówczas osoby nienależnie pobierające świadczenie są obowiązane do ich zwrotu. Mówi o tym art. 23 ust. 1 ustawy o alimentach. Co do zasady stwierdzenie faktu nienależnie pobranego świadczenia dokumentuje się decyzją administracyjną o ustaleniu i zwrocie nienależnie pobranych świadczeń. Egzekucja administracyjna następuje w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (art. 23 ust. 6 ustawy o alimentach). Egzekucja może być wszczęta, jeżeli wierzyciel, po upływie terminu do wykonania przez zobowiązanego obowiązku zwrotu nienależnych świadczeń, przesłał mu pisemne upomnienie (art. 15 § 1 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji; dalej: upea). W przesłanym upomnieniu trzeba uwzględnić nie tylko kwoty należności głównej oraz odsetek, ale również obciążenie osoby nienależnie pobierającej świadczenie kosztami upomnienia. Koszty te z mocy prawa obciążają zobowiązanego. Pobiera się je na rzecz wierzyciela.

Czy koszty upomnienia z tytułu należności z funduszu alimentacyjnego stanowią dochód budżetu państwa czy dochód własny gminy - problem w praktyce

W związku z naliczeniem należności z tytułu kosztów upomnienia związanych z realizacją zadania zleconego powstaje wątpliwość, czy koszty upomnienia z tytułu należności z funduszu alimentacyjnego stanowią dochód budżetu państwa czy dochód własny gminy. Chodzi również o wskazanie, w którym ze sprawozdań - Rb-27S czy Rb-27ZZ - ta należność powinna być zaprezentowana?

Koszty upomnienia są pobierane na rzecz wierzyciela (art. 15 § 2 upea). Wierzycielem w omawianym przypadku jest gmina. Nie jest to jednak jednoznaczne, że dochody te są dochodem gminy i powinny być wykazywane w sprawozdaniu Rb-27S. Stąd jeden z ośrodków pomocy społecznej zadał pytanie Ministerstwu Finansów.

Źródło finansowania kosztu decyduje o sposobie ujęcia dochodu związanego z tym kosztem

Stanowisko Ministerstwa Finansów zdeterminowane jest kwestią finansowania obsługi zadania zleconego. Koszty obsługi przedmiotowego zadania zleconego są finansowane z dwóch źródeł:

• 3% dotacji celowej otrzymywanej przez gminę na to zadanie przeznacza się na koszty podejmowania działań wobec dłużników alimentacyjnych i koszty obsługi świadczeń z funduszu alimentacyjnego,
• pozostała część kosztów ponoszonych przez gminę finansowana jest z jej dochodów własnych.

Przy czym gminy wypłacające świadczenia z funduszu alimentacyjnego, które następnie otrzymują wpływy od dłużników alimentacyjnych, zaliczają 40% wartości tych wpływów jako swój dochód własny. Natomiast pozostałe 60% oraz odsetki stanowią dochód budżetu państwa.

Stąd też zdaniem Ministerstwa Finansów zwrot kosztów upomnienia przy nienależnie pobranych świadczeniach stanowi dochód budżetu państwa lub gminy, w zależności od źródła sfinansowania kosztów upomnienia.

Ministerstwo Finansów wyjaśniło, że:

1. W sytuacji, gdy koszty upomnienia zostały poniesione z otrzymanej dotacji celowej z budżetu państwa i zostały zwrócone przez osobę nienależnie pobierającą świadczenie po zakończeniu roku budżetowego - jest to dochód budżetu państwa.

2. W sytuacji, gdy zwrotu kosztów upomnienia dokonano w tym samym roku budżetowym, w którym została przyznana dotacja celowa, z której koszty te zostały poniesione, mogą być one w tym samym roku budżetowym przeznaczone na sfinansowanie kosztów podejmowanych działań wobec dłużników alimentacyjnych i kosztów obsługi świadczeń z funduszu alimentacyjnego.

3. W sytuacji, gdy koszty upomnienia zostały poniesione z innych dochodów własnych gminy niż przyznana dotacja celowa na realizację zadań określonych w ustawie o alimentach (w tym z dochodów stanowiących 40% kwoty należności ściągniętych przez gminę od dłużnika alimentacyjnego) - wpływy z tytułu kosztów upomnienia stanowią dochód własny gminy.

Pismo Ministerstwa Finansów z 21 kwietnia 2015 r.,

sygn. FS4.4161.1.2015/3.126.WWP.15

Klasyfikacja budżetowa kosztów upomnień świadczenia nienależnie pobranego finansowanego z budżetu państwa

Jednostka, która zwróciła się do Ministerstwa Finansów w sprawie ewidencji dochodów związanych z funduszem alimentacyjnym, zapytała również o klasyfikację budżetową przedmiotowych dochodów z tytułu kosztów upomnień - jaki paragraf powinien być podany przy zwrocie tych kosztów na konto bankowe dysponenta, jeżeli koszty upomnienia stanowią dochód budżetu państwa?

Ministerstwo Finansów wyjaśniło, że:

Zgodnie z załącznikiem nr 3 do rozporządzenia Ministra Finansów z 2 marca 2010 r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych wpływy z tytułu kosztów upomnienia, o których mowa w art. 15 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, klasyfikuje się w paragrafie 064 "Wpływy z tytułu kosztów egzekucyjnych, opłaty komorniczej i kosztów upomnień", z odpowiednią czwartą cyfrą. Natomiast zwrot kosztów na rachunek dysponenta, w przypadku, kiedy koszty te ponoszone były z dotacji celowej z budżetu państwa i zostały zwrócone po upływie roku budżetowego, należy klasyfikować w paragrafie 291 "Zwrot dotacji oraz płatności, w tym wykorzystanych niezgodnie z przeznaczeniem lub wykorzystanych z naruszeniem procedur, o których mowa w art. 184 ustawy, pobranych nienależnie lub w nadmiernej wysokości", z odpowiednią czwartą cyfrą.

Pismo Ministerstwa Finansów z 21 kwietnia 2015 r.,

sygn. FS4.4161.1.2015/3.126.WWP.15

Warto jeszcze zaznaczyć, że użycie paragrafu 291 jest wskazaniem dotyczącym sprawozdania JST z realizacji przedmiotowych dochodów. Zastosowanie tej podziałki przez samorządową jednostkę budżetową (MOPS) może nie być do końca właściwe. Trzeba wziąć tu pod uwagę, że MOPS nie jest ani podmiotem otrzymującym, ani rozliczającym (formalnie) dotację. Wydaje się w tym względzie właściwe zastosowanie paragrafu 094 "Wpływy z rozliczeń lub zwrotów z lat ubiegłych" zamiast paragrafu 291 w sprawozdaniu jednostkowym MOPS. Natomiast w sprawozdaniu gminy jako JST kwoty te powinny być zaprezentowane w paragrafie 291, zgodnie ze wskazaniem Ministerstwa Finansów.

Oprac. Ireneusz Rosiek

doktor nauk ekonomicznych, specjalista w zakresie finansów publicznych, wykładowca/szkoleniowiec

Podstawy prawne:

• ustawa z 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (j.t. Dz.U. z 2018 r. poz. 1530; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1287)

• art. 23 ust. 1, art. 31 ustawy z 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 670; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1287)

• dział V "Egzekucja świadczeń alimentacyjnych" (art. 1081-1088) ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 1460; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1495)

• art. 15 § 1 i 2 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 1438; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1579)

• załącznik nr 3 do rozporządzenia Ministra Finansów z 2 marca 2010 r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych (j.t. Dz.U. z 2014 r. poz. 1053; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1363)

Źródło:

• pismo Ministerstwa Finansów z 21 kwietnia 2015 r., sygn. FS4.4161.1.2015/3.126.WWP.15