PPK. Pracownicze plany kapitałowe - obowiązki pracodawcy

Wstęp

Ustawa z 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1342; dalej: ustawa o PPK) wprowadziła nową w polskim systemie prawnym formę długoterminowego, grupowego oszczędzania w okresie aktywności zawodowej zatrudnionych osób, w której zgromadzone środki - powstałe z wpłat uczestnika PPK, podmiotu zatrudniającego, a także dopłat ze strony państwa - zasadniczo mają być wykorzystane przez beneficjentów tego programu po osiągnięciu przez nich 60 roku życia. Ustawa o PPK przewiduje wiele nowych rozwiązań, a w procesy w ramach pracowniczych planów kapitałowych zaangażowanych zostało kilka podmiotów. W okresie niemal 2 lat od jej uchwalenia ustawa o PPK była już kilkakrotnie nowelizowana.

Program PPK wprowadzany jest etapami. W tym roku do programu dołączą firmy zatrudniające co najmniej 50 i co najmniej 20 osób (w rozumieniu ustawy o PPK). Mają one obowiązek zawarcia umowy o zarządzanie PPK do 27 października 2020 r. Pierwotnie firmy zatrudniające co najmniej 50 osób miały przystąpić do programu najpóźniej 24 kwietnia 2020 r., jednak ze względu na pandemię koronawirusa, proces wdrażania PPK został wydłużony o 6 miesięcy. Od 1 stycznia 2021 r. rozpocznie się ostatni etap wdrażania PPK w firmach. Od tej daty bowiem obowiązek stosowania ustawy o PPK obejmie pozostałe podmioty i sektor finansów publicznych. Termin na zawarcie umowy o zarządzanie PPK dla pozostałych firm upłynie 23 kwietnia 2021 r., a dla jednostek sektora publicznego 26 marca 2021 r.

W niniejszym opracowaniu przedstawiono najważniejsze informacje dotyczące pracowniczych planów kapitałowych - istotne z punktu widzenia podmiotów zatrudniających oraz osób aktywnych zawodowo, będących adresatami tego programu.

I. Pracownicze plany kapitałowe - kto je tworzy, kiedy i dla kogo

1. Co to jest pracowniczy plan kapitałowy

Pracowniczy plan kapitałowy (PPK) to nowa forma dodatkowego, powszechnego, długoterminowego oszczędzania z możliwością skorzystania ze zgromadzanych środków zasadniczo po ukończeniu 60 roku życia. System PPK został wprowadzony ustawą z 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1342). Założeniem ustawodawcy jest wzmocnienie bezpieczeństwa finansowego przyszłych emerytów.

Pracownicze plany kapitałowe są tworzone przez podmioty zatrudniające w oparciu o oferty dopuszczonych do tego systemu instytucji finansowych. Na podstawie zawartych umów o zarządzanie PPK i umów o prowadzenie PPK instytucje te będę gromadziły wpłacane do nich środki na indywidualnych kontach każdego uczestnika i inwestowały je, zgodnie z przyjętymi w ustawie o PPK zasadami.

Środki na rachunkach uczestników PPK zasadniczo będą pochodziły z wpłat finansowanych przez osoby zatrudnione (ustawa o PPK obejmuje tym pojęciem nie tylko pracowników, lecz także m.in. zleceniobiorców, członków rad nadzorczych) i podmioty zatrudniające. W gromadzeniu oszczędności przez uczestników PPK będzie również partycypowało państwo, zasilając ich rachunki jednorazową wpłatą powitalną (dla każdego uczestnika) i dopłatami rocznymi. Zgromadzone środki będą stanowiły prywatną własność uczestnika pracowniczego planu kapitałowego, chociaż rozporządzanie nimi nie będzie dowolne. Korzystanie ze środków PPK będzie możliwe po osiągnięciu 60 roku życia (jednolity wiek został ustalony dla kobiet i mężczyzn) lub przed tym terminem - na zasadach określonych w ustawie o PPK (np. w razie poważnego zachorowania uczestnika PPK).

PPK jest tworzony w celu systematycznego gromadzenia oszczędności przez uczestnika PPK z przeznaczeniem na wypłatę po osiągnięciu przez niego 60 roku życia oraz na inne cele określone w ustawie (art. 3 ust. 1 ustawy o PPK).

 

Uczestnictwo w PPK osób zatrudnionych jest dobrowolne (art. 23 ust. 1 ustawy o PPK), jednak każda osoba spełniająca ustawowe kryteria wieku (18-54 lata) i okresu zatrudnienia w podmiocie zatrudniającym (3 miesiące) stanie się automatycznie uczestnikiem PPK (zostanie włączona do pracowniczego planu kapitałowego). Jeśli nie będzie chciała oszczędzać w PPK, wymagane będzie złożenie przez nią deklaracji o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK (wzór deklaracji został określony w rozporządzeniu Ministra Finansów z 12 czerwca 2019 r. w sprawie deklaracji o rezygnacji z dokonywania wpłat do pracowniczych planów kapitałowych; Dz.U. z 2019 r. poz. 1102). Wystąpienie z PPK nie będzie jednak miało charakteru definitywnego, gdyż zasadniczo po upływie 4 lat od rezygnacji osoba zatrudniona ponownie zostanie włączona do pracowniczego planu kapitałowego (począwszy od 2023 r.). Bierna postawa uczestnika PPK (w przedziale wiekowym 18-54 lata) będzie zatem równoznaczna z uczestnictwem w PPK i finansowaniem miesięcznych wpłat. Osoby zatrudnione w wieku 55-69 lat mogą oszczędzać w PPK po złożeniu stosownego wniosku. Uczestnik PPK może w każdym czasie zarówno zrezygnować z dokonywania wpłat do PPK, jak i - po rezygnacji - złożyć wniosek o ponowne dokonywanie wpłat (o ile nie ukończył 70 roku życia).

Schemat 1. Podmioty partycypujące w gromadzeniu środków na rachunku PPK

 

Pracownicze plany kapitałowe to także nowe obciążenia dla podmiotów zatrudniających. Na nich bowiem spoczywają obowiązki w szczególności:

• wyboru odpowiedniego produktu PPK z ofert instytucji finansowych zamieszczonych na specjalnie do tego przeznaczonym portalu PPK - www.mojeppk.pl,
• zawarcia niezbędnych umów (o zarządzanie PPK, o prowadzenie PPK),
• pośredniczenia w przyjmowaniu od osób zatrudnionych i uczestników PPK deklaracji i oświadczeń,
• naliczania, pobierania, dokonywania wpłat do PPK,
• wznawiania, w 4-letnich odstępach (począwszy od 2023 r.), dokonywania wpłat do PPK za osoby zatrudnione, które wcześniej zrezygnowały z oszczędzania w PPK,
• prowadzenia odpowiedniej dokumentacji i jej archiwizowania,
• informacyjne - związane z PPK.

Podmiot zatrudniający będzie musiał również obligatoryjnie finansować wpłaty podstawowe do PPK na rzecz osób zatrudnionych, które zdecydują się oszczędzać w pracowniczym planie kapitałowym. Jest to równoznaczne ze wzrostem kosztów zatrudnienia.

Ustawa o PPK weszła w życie 1 stycznia 2019 r., a począwszy od 1 lipca 2019 r. obejmuje stopniowo kolejne grupy podmiotów zatrudniających - w zależności od wielkości zatrudnienia. Najwcześniej obowiązek tworzenia pracowniczych planów kapitałowych objął największych pracodawców (wyłączając jednostki sektora finansów publicznych), by stopniowo, w półrocznych odstępach, przepisy ustawy o PPK obejmowały kolejnych pracodawców (z uwagi na sytuację epidemiczną terminy wdrożenia PPK uległy pewnym modyfikacjom - o czym w dalszej części opracowania). Docelowo, w okresie 2 lat (tj. do 1 stycznia 2021 r.) ustawa o pracowniczych planach kapitałowych znajdzie zastosowanie niemal do każdego podmiotu zatrudniającego. Tworzyć PPK będzie zatem musiał każdy pracodawca czy zleceniodawca - choćby zatrudniał tylko jedną osobę. Podmioty zatrudniające z sektora finansów publicznych zaczną tworzyć PPK dopiero od 1 stycznia 2021 r. Zatem od przyszłego roku pracownicze plany kapitałowe będą miały charakter powszechny.

Charakterystyka pracowniczych planów kapitałowych

Cechy pracowniczych planów kapitałowych: powszechność - zasadniczo każdy podmiot zatrudniający co najmniej jedną osobę ma obowiązek tworzyć PPK; dobrowolność - uczestnictwo w PPK dla osób zatrudnionych jest uzależnione od ich decyzji; własność środków - zgromadzone środki stanowią prywatną własność uczestnika PPK, którymi może rozporządzać tylko na warunkach wskazanych w ustawie o PPK; celowość - zgromadzone środki mogą być wykorzystane po osiągnięciu 60 roku życia lub wcześniej, ale tylko na warunkach określonych w ustawie o PPK; dziedziczność - zgromadzone w PPK środki mogą podlegać dziedziczeniu.

 

2. Umiejscowienie PPK w III filarze emerytalnym

Pracownicze plany kapitałowe, obok pracowniczych programów emerytalnych - PPE (uregulowanych ustawą z 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych programach emerytalnych, j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 686), indywidualnych kont emerytalnych - IKE, indywidualnych kont zabezpieczenia emerytalnego - IKZE (IKE i IKZE zostały uregulowane ustawą z 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego; j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 1808), będą stanowiły element III filaru systemu emerytalnego. Cechą tego filaru jest to, że nie ma on charakteru obowiązkowego.

Dla przypomnienia - I filar systemu emerytalnego opiera się na Funduszu Ubezpieczeń Społecznych prowadzonym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (uczestnictwo w nim jest obowiązkowe), II filar to otwarte fundusze emerytalne - OFE (do którego jest odprowadzana na rzecz osób, które należą do OFE, część składek wpłacanych do ZUS), zarządzane przez Powszechne Towarzystwa Emerytalne.

W uzasadnieniu do rządowego projektu ustawy o pracowniczych planach kapitałowych wskazywano, że formy oszczędzania w III filarze nie są wobec siebie konkurencyjne. Z założenia zatem osoby uprawnione - o ile spełniają warunki określone przepisami aktów prawnych regulujących poszczególne instytucje III filaru - mogą jednocześnie korzystać ze wszystkich 4 form długoterminowego oszczędzania. Należy jednak zasygnalizować wprowadzone przepisami ustawy o PPK zależności pomiędzy pracowniczym programem emerytalnym (tworzonym lub już funkcjonującym w podmiocie zatrudniającym) a funkcjonowaniem pracowniczego planu kapitałowego, a nawet brak konieczności tworzenia PPK przez podmiot zatrudniający w razie prowadzenia PPE i opłacania przez niego składek podstawowych na wymaganym poziomie. Zagadnienia te zostaną omówione w dalszej części opracowania.

3. Podmiot zatrudniający - kto ma obowiązek tworzyć PPK

3.1. Definicja

Ustawa o PPK nakłada obowiązek utworzenia pracowniczego planu kapitałowego na "podmiot zatrudniający". Pojęcie to zostało zdefiniowane w art. 2 ust. 1 pkt 21 ustawy o PPK i, co istotne, nie jest ono tożsame z definicją pracodawcy z ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320; dalej: Kodeks pracy). Pracodawcy są bowiem tylko jedną - chociaż zdecydowanie najliczniejszą - kategorią podmiotów, które mają obowiązek tworzyć pracownicze plany kapitałowe.

Zgodnie z ustawą o PPK podmiotem zatrudniającym jest:

• pracodawca - w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy - czyli jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników (art. 3 Kodeksu pracy),
• zleceniodawca - jeśli zawarł umowę agencyjną, umowę zlecenia albo inną umowę o świadczenie usług, do której zgodnie z art. 750 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 1145 ze zm.; dalej: Kodeks cywilny) stosuje się przepisy o zleceniu i z tego tytułu zleceniobiorca podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym,
• nakładca,
• rolnicza spółdzielnia produkcyjna i spółdzielnia kółek rolniczych,
• podmiot, w którym działa rada nadzorcza - o ile członkowie rady nadzorczej otrzymują wynagrodzenie z tytułu pełnionej funkcji.

WAŻNE!

Obiwiązki wynikające z ustawy o PPK zostały nałożone nie tylko na pracodawców, ale również m.in. na zleceniodawców.

Pojęcie podmiotu zatrudniającego co do zasady wiąże się z posiadaniem statusu płatnika składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe wobec osób zatrudnionych. Przy czym z punktu widzenia PPK istotne jest obowiązkowe podleganie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym osób zatrudnionych - jest to kryterium decydujące o możliwości uczestnictwa osób zatrudnionych w PPK.

PRZYKŁAD

Firma zatrudnia osoby na podstawie umów zlecenia. Większość zleceniobiorców jest studentami, niepodlegającymi obowiązkowi ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Pozostali zleceniobiorcy to osoby, które z tytułu umowy zlecenia podlegają obowiązkowo tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu (ze względu na posiadanie innego tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych). Niektórzy spośród tej grupy zleceniobiorców przystąpili do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych z tytułu umowy zlecenia (w związku z tym zostali obowiązkowo objęci również ubezpieczeniem wypadkowym). Firma nie ma obowiązku tworzenia PPK, ponieważ nie zatrudnia żadnej osoby, która mogłaby być uczestnikiem programu (wszyscy zatrudnieni albo w ogóle nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, albo podlegają im na zasadzie dobrowolności).

Zasadniczo jeśli podmiot zatrudniający zatrudnia choćby jedną osobę podlegającą obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, będzie miał obowiązek utworzenia pracowniczego planu kapitałowego (o nielicznych wyjątkach - w dalszej części opracowania).

Podmiot zatrudniający, który nie ma siedziby lub miejsca zamieszkania na terenie Polski, będzie mógł - na mocy art. 5 ustawy o PPK - "uzgodnić z osobą zatrudnioną", że ona w jego imieniu będzie wykonywała obowiązki wynikające z ustawy o PPK. Niezbędne jest wówczas zawarcie umowy, w formie pisemnej, pod rygorem nieważności, pomiędzy podmiotem zatrudniającym a osobą zatrudnioną. Przy czym umowa nie może obowiązywać dłużej, niż trwa okres zatrudnienia danej osoby w podmiocie zatrudniającym.

Oddziały/jednostki spółek będące tzw. pracodawcą wewnętrznym tworzą PPK w terminie wynikającym z liczby osób zatrudnionych w oddziale/jednostce (a nie w całej spółce). Jednak podmioty zatrudniające w ramach jednej grupy kapitałowej mogą tworzyć PPK w terminie właściwym dla podmiotu, w którym zatrudniona jest największa liczba osób zatrudnionych (art. 134 ust. 4 ustawy o PPK).

3.2. Podmioty wyłączone z obowiązku tworzenia PPK

3.2.1. Wyłączenie bezwzględne

Obowiązek utworzenia pracowniczego planu kapitałowego nie dotyczy podmiotu zatrudniającego - osoby fizycznej zatrudniającej inną osobę fizyczną - w sytuacji gdy dla żadnej z tych osób nie jest to zatrudnienie związane z działalnością gospodarczą. Jako przykład można tu wskazać zatrudnienie niani do opieki nad dzieckiem. Przepis art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy o PPK w sposób bezwarunkowy i bezterminowy wyłącza takie podmioty z obowiązku tworzenia PPK.

PRZYKŁAD

Krzysztof Z. prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą (tj. nie zatrudnia pracowników ani zleceniobiorców). Przedmiotem działalności jest prowadzenie kancelarii radcy prawnego. Ma dziecko w wieku 2 lat, do opieki nad którym zatrudnia 34-letnią Marię W., na podstawie umowy zlecenia (nie jest to umowa uaktywniająca). Maria W. nie prowadzi działalności gospodarczej.

Krzysztof Z. nie będzie miał obowiązku tworzenia PPK. Zatrudnienie opiekunki do dziecka nie ma żadnego związku z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą. A zatem zastosowanie będzie miało wyłączenie z art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy o PPK.

3.2.2. Wyłączenia warunkowe

3.2.2.1. Mikroprzedsiębiorcy

Mikroprzedsiębiorcy nie mają obowiązku utworzenia PPK - ale tylko wtedy, gdy wszystkie osoby zatrudnione złożą podmiotowi zatrudniającemu w formie pisemnej deklaracje o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK (art. 13 ust. 1 pkt 1 ustawy o PPK).

Mikroprzedsiębiorcą jest przedsiębiorca, który:

1) w co najmniej jednym roku z 2 ostatnich lat obrotowych zatrudniał średniorocznie mniej niż 10 pracowników (średnioroczne zatrudnienie określa się w przeliczeniu na pełne etaty, z pominięciem pracowników przebywających na urlopach związanych z rodzicielstwem oraz zatrudnionych w celu przygotowania zawodowego) oraz

2) osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz z operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 2 mln euro lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 2 mln euro (art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy z 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców; j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 1292 ze zm.).

 Z uwagi na uzależnienie powstania obowiązku utworzenia PPK przez mikroprzedsiębiorcę od decyzji osób zatrudnionych w kwestii uczestnictwa w pracowniczym planie kapitałowym należy zasygnalizować, że nakłanianie osób zatrudnionych przez podmiot zatrudniający do rezygnacji z oszczędzania w pracowniczym planie kapitałowym jest wykroczeniem. Za taki czyn na podmiot zatrudniający może być nałożona grzywna w wysokości do 1,5% funduszu wynagrodzeń w poprzednim roku obrotowym (art. 108 ustawy o PPK). Mikroprzedsiębiorca powinien zatem rzetelnie informować osoby zatrudnione o możliwości złożenia deklaracji o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK oraz o ich automatycznym włączeniu do PPK w razie braku takiej deklaracji - jednak te działania nie mogą przybierać formy zniechęcania osób zatrudnionych do uczestnictwa w pracowniczym planie kapitałowym czy wręcz wymuszania na osobach zatrudnionych złożenia deklaracji o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK.

WAŻNE!

Obowiązki informacyjne wobec osób zatrudnionych, spełniane przez podmiot zatrudniający nie mogą przybierać formy zniechęcania do oszczędzania w PPK - za takie działania podmiot zatrudniający może zostać ukarany wysoką grzywną.

Mikroprzedsiębiorca jest zwolniony ze stosowania ustawy o PPK tylko do dnia, w którym:

• osoba zatrudniona złoży temu podmiotowi wniosek o dokonywanie wpłat do PPK (nawet jeśli wcześniej złożyła deklarację o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK), lub
• mikroprzedsiębiorca zatrudni osobę, która - w zależności od wieku tej osoby - odpowiednio: nie złoży rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK lub złoży wniosek o dokonywanie wpłat do PPK.
• Mikroprzedsiębiorca może zatem w każdej chwili być zobligowany do wdrożenia PPK.

 

3.2.2.2. Brak obowiązku tworzenia PPK przez podmiot prowadzący PPE

Podmiot zatrudniający może nie tworzyć PPK, jeżeli łącznie spełnia wszystkie poniższe warunki:

1) w dniu, w którym z uwagi na liczbę osób zatrudnionych podmiot zatrudniający podlegałby przepisom ustawy o PPK (zgodnie z art. 134 ust. 1 ustawy o PPK), prowadzi pracowniczy program emerytalny (PPE),

2) nalicza i odprowadza składki podstawowe do PPE w wysokości co najmniej 3,5% wynagrodzenia - zgodnie z ustawą o pracowniczych programach emerytalnych,

3) w PPE uczestniczy co najmniej 25% osób zatrudnionych w danym podmiocie zatrudniającym.

Spełnianie powyższych warunków w dniu, od którego podmiot zatrudniający miałby obowiązek tworzenia PPK, nie skutkuje jednak definitywnym wyłączeniem podmiotu zatrudniającego z tego obowiązku. Zgodnie bowiem z art. 133 ust. 2 ustawy o PPK podmiot zatrudniający będzie zobowiązany tworzyć pracowniczy plan kapitałowy od dnia:

• zawieszenia naliczania i odprowadzania składek podstawowych do PPE w okresie przekraczającym 90 dni,
• ograniczenia wysokości odprowadzanych składek podstawowych do PPE poniżej 3,5% wynagrodzenia,
• likwidacji PPE,
• opóźnienia w odprowadzaniu składek podstawowych do PPE przekraczającego 90 dni, które wynikło z celowego działania podmiotu zatrudniającego,
• następującego po 1 stycznia albo 1 lipca danego roku, jeżeli według stanu na ten dzień w PPE uczestniczy mniej niż 25% osób zatrudnionych w tym podmiocie zatrudniającym.

Ustalenie przez ustawodawcę wymogu opłacania do PPE składki podstawowej w wysokości nie mniejszej niż 3,5% wynagrodzenia jest uzasadnione ustaloną w ustawie o PPK wysokością miesięcznych wpłat podstawowych, które wynoszą łącznie 3,5% wynagrodzenia (z czego 1,5% jest finansowane przez podmiot zatrudniający, zaś 2% przez uczestnika PPK). Przyjęto zatem, że składki podstawowe do PPE w takiej wysokości niwelowałyby osobom zatrudnionym fakt braku możliwości uczestnictwa w PPK w danym podmiocie zatrudniającym. Chodzi też o to, by podmiot zatrudniający, który już utworzył i prowadzi PPE, nie musiał go likwidować tylko dlatego, że - oprócz ponoszenia ciężaru składek do PPE - byłby obowiązkowo obciążany finansowaniem wpłat do PPK.

Ustawa o PPK wprowadziła do ustawy o PPE zmiany, które umożliwiają uczestnictwo w PPE także zleceniobiorcom, osobom wykonującym pracę nakładczą oraz członkom rad nadzorczych (będzie to jednak wymagało zmian w umowie zakładowej).

Zwrócenia uwagi wymaga również, że podmiot zatrudniający, który utworzy PPE już po utworzeniu PPK i będzie odprowadzał składki podstawowe do PPE nie niższe 3,5% wynagrodzenia, może - przy spełnieniu warunków określonych w art. 13 ust. 2 ustawy o PPK - nie dokonywać wpłat do PPK za osoby zatrudnione, które przystąpiły do PPE (szerzej na ten temat w rozdziale III Wpłaty do PPK finansowane przez podmiot zatrudniający i uczestnika PPK).

WAŻNE!

"Osoba zatrudniona" w rozumieniu ustawy o PPK to pojęcie szersze niż "pracownik" definiowany przepisami Kodeksu pracy.

4. Osoba zatrudniona w rozumieniu ustawy o PPK

Ustawa o PPK wprowadza własną definicję osoby zatrudnionej (art. 2 ust. 1 pkt 18).

Osobą zatrudnioną jest osoba fizyczna:

1) będąca pracownikiem w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy - z wyłączeniem:

- młodocianych (tj. osób pomiędzy 15 a 18 rokiem życia),

- pracowników przebywających na urlopach górniczych i urlopach dla pracowników zakładu przeróbki mechanicznej węgla, o których mowa w art. 11b ustawy z 7 września 2007 r. o funkcjonowaniu górnictwa węgla kamiennego (j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 1821);

2) która ukończyła 18 rok życia i wykonuje pracę nakładczą;

3) która ukończyła 18 rok życia, wykonująca pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której - zgodnie z art. 750 Kodeksu cywilnego - stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;

4) będąca członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych;

5) będąca członkiem rady nadzorczej i otrzymująca wynagrodzenie z tytułu pełnionej funkcji;

6) osoba wskazana w pkt 1-4 przebywająca na urlopie wychowawczym lub pobierająca zasiłek macierzyński lub zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego,

o ile - zgodnie z przepisami ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 266 ze zm.; dalej: ustawa systemowa) - obowiązkowo podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w Polsce z wymienionych tytułów.

Podkreślenia wymaga, że system PPK nie jest dedykowany wyłącznie osobom zatrudnionym będącym polskimi obywatelami. Obejmuje zatem również cudzoziemców, jeżeli w Polsce podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, a tytułem ubezpieczenia jest jeden z wymienionych w art. 2 ust. 1 pkt 18 ustawy o PPK.

Schemat 2. Osoby zatrudnione w rozumieniu ustawy o PPK

 

Osoby samozatrudnione (tj. prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą) nie mieszczą się w pojęciu "osoby zatrudnionej", a w rezultacie nie mogą być uczestnikami pracowniczych planów kapitałowych. Ustawodawca w stosunku do tej grupy osób znowelizował ustawę z 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego, zwiększając od 1 stycznia 2021 r. limit wpłat do IKE z 1,2-krotności przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego do 1,8-krotności przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego (art. 124 pkt 4 lit. b ustawy o PPK), co - jak podnoszono w toku prac legislacyjnych nad ustawą o PPK - ma rekompensować tej grupie aktywnych zawodowo osób brak możliwości uczestniczenia w pracowniczych planach kapitałowych.

5. Od kiedy podmiot zatrudniający podlega przepisom ustawy o PPK

5.1. Kryterium liczby osób zatrudnionych

Ustawa o pracowniczych planach kapitałowych weszła w życie 1 stycznia 2019 r. Obowiązek tworzenia PPK jest realizowany stopniowo, począwszy od 1 lipca 2019 r. - zasadniczo według kryterium liczby osób zatrudnionych (zob. tabela 1).

Tabela 1. Stosowanie ustawy o PPK a stan zatrudnienia (z wyłączeniem jednostek sektora finansów publicznych)

Lp.	Liczba osób zatrudnionych	Ustalenie liczby osób zatrudnionych na dzień:	Data stosowania ustawy	Aktualny status
1	co najmniej 250 osób	31 grudnia 2018 r.	od 1 lipca 2019 r.	wdrożone
2	co najmniej 50 osób	30 czerwca 2019 r.	od 1 stycznia 2020 r.	w trakcie - z uwagi na wydłużenie terminów przepisami ustawy tzw. tarczy antykryzysowej 2.0
3	co najmniej 20 osób	31 grudnia 2019 r.	od 1 lipca 2020 r.	w trakcie
4	pozostałe podmioty zatrudniające	__________	od 1 stycznia 2021 r.	oczekuje na wdrożenie

 

Podmioty zatrudniające należące do jednej grupy kapitałowej będą uprawnione do utworzenia PPK w terminie, w którym ustawa o PPK ma zastosowanie w stosunku do podmiotu zatrudniającego największą liczbę osób zatrudnionych w tej grupie kapitałowej (art. 134 ust. 4 ustawy o PPK).

Liczbę osób zatrudnionych należy ustalać na dni wskazane w tabeli 1. Stan zatrudnienia przed wskazaną datą lub po niej nie ma znaczenia dla obowiązków związanych z PPK.

PRZYKŁAD

W spółce z o.o. zatrudniającej w 2019 r. 69 pracowników dokonano zwolnień grupowych. W marcu 2019 r. pracodawca złożył 35 pracownikom oświadczenia o wypowiedzeniu umowy o pracę. Dwóch zwalnianych pracowników obowiązuje 1-miesięczny okres wypowiedzenia, a pozostałych 3-miesięczny (a zatem umowy o pracę tych 33 osób rozwiązały się 30 czerwca 2019 r.). Pracodawca uznał, że nie musi tworzyć PPK od stycznia 2020 r., bo nie zwiększał zatrudnienia w II połowie 2019 r. - a zatem miał już tylko 34 pracowników. Takie rozumowanie jest błędne. Dla tego pracodawcy przesądzająca była liczba osób zatrudnionych na 30 czerwca 2019 r. Skoro w tym dniu liczba osób zatrudnionych przekraczała 50 - pracodawca był zobowiązany do tworzenia PPK od 1 stycznia 2020 r. Bez znaczenia jest bowiem, że 30 czerwca 2019 r. to jednocześnie dla 33 pracowników ostatni dzień zatrudnienia.

Podmioty zatrudniające będące jednostkami wchodzącymi w skład sektora finansów publicznych zostały wyłączone spod ogólnej regulacji kategoryzowania podmiotów zatrudniających według stanu zatrudnienia. Wszystkie jednostki sektora finansów publicznych, bez względu na liczbę osób zatrudnionych, będą miały obowiązek utworzyć pracownicze plany kapitałowe od 1 stycznia 2021 r. Umowę o prowadzenie PPK podmioty te będą miały obowiązek zawrzeć najpóźniej do 10 kwietnia 2021 r. (art. 137 ustawy o PPK), zaś umowę o zarządzanie PPK - do 26 marca 2021 r.

Zgodnie z art. 7 ust. 4a ustawy o PPK (przepis dodany ustawą o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19; Dz.U. z 2020 r. poz. 1086) wójt, burmistrz, prezydent miasta, zarząd powiatu albo zarząd województwa może, w imieniu podmiotów zatrudniających, będących jednostkami organizacyjnymi danej jednostki samorządu terytorialnego, dokonać wyboru instytucji finansowej, z którą te podmioty zatrudniające zawrą umowy o zarządzanie PPK. Organ ten może dokonać wyboru instytucji finansowej, natomiast umowa o zarządzanie i umowa o prowadzenie PPK będą już zawierane przez właściwe jednostki (będące podmiotami zatrudniającymi).

Tabela 2. Podmioty zatrudniające - jednostki sektora finansów publicznych

Liczba osób zatrudnionych	Data obliczenia stanu zatrudnienia	Data stosowania ustawy
bez znaczenia	nie dotyczy	od 1 stycznia 2021 r.

5.2. Sposób ustalenia liczby osób zatrudnionych

Ustalając liczbę osób zatrudnionych, należy uwzględnić wszystkie osoby, które spełniają warunki, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 18 ustawy o PPK.

5.2.1. Pracownicy

Ustalenie kręgu pracowników w danym podmiocie zatrudniającym (u pracodawcy) nie powinno sprawiać trudności. Zastosowanie znajdą przepisy Kodeksu pracy, zgodnie zaś z art. 2 Kodeksu pracy pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Ustawa o PPK wymaga jednak, by z tytułu zatrudnienia pracownik podlegał obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym - zgodnie z ustawą systemową (zatem pracodawca zasadniczo ma być płatnikiem obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne).

W ogólnej liczbie pracowników ustalanej na potrzeby ustawy o pracowniczych planach kapitałowych nie uwzględnia się pracowników:

• młodocianych,
• przebywających na urlopach górniczych i urlopach dla pracowników zakładu przeróbki mechanicznej węgla

- art. 2 ust. 1 pkt 18 lit. a ustawy o PPK.

Osoby te nie mają zatem statusu osób zatrudnionych w rozumieniu ustawy o PPK. Gdyby jednak pracownik młodociany ukończył 18 lat w czasie trwania zatrudnienia - wówczas na potrzeby PPK - takiego pracownika uwzględnia się w pracowniczym planie kapitałowym (tj. włącza się go do PPK) po upływie 3 miesięcy zatrudnienia liczonych od dnia ukończenia 18 roku życia (o ile taki pracownik nie złoży deklaracji o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK).

Poza wskazanym wyłączeniem pracodawca, ustalając liczbę pracowników, uwzględnia wszystkich pracowników bez względu na podstawę prawną zatrudnienia i rodzaj umowy o pracę (umowa o pracę na okres próbny, umowa o pracę na czas określony, umowa o pracę na czas nieokreślony). Bez znaczenia jest też wymiar etatu pracownika (np. jeśli pracodawca zatrudnia 20 osób, przy czym 12 z nich w pełnym wymiarze czasu pracy, a 8 na 1/8 etatu, to liczba zatrudnionych osób wynosi 20; zatrudnienia nie przelicza się na etaty).

Pracownik - osoba zatrudniona według ustawy o PPK

PRACOWNIK: 1) osoba fizyczna, 2) mająca ukończony 18 rok życia, 3) zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę, 4) podlegająca obowiązkowo z tego tytułu ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Wyłączeni: 1) pracownicy młodociani, 2) pracownicy na urlopach górniczych i urlopach dla pracowników zakładu przeróbki mechanicznej węgla.

 

W ogólnej liczbie pracowników zasadniczo należy pominąć pracowników przebywających na urlopach bezpłatnych (o ile w miesiącu, w którym ustala się liczbę osób zatrudnionych, pracownik nie osiągnął przychodu stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe). Ustawa o PPK warunkuje bowiem status osoby zatrudnionej od obowiązkowego podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu zatrudnienia w danym podmiocie zatrudniającym (art. 2 ust. 1 pkt 18 ustawy o PPK), zaś pracownik przebywający na urlopie bezpłatnym nie podlega tym ubezpieczeniom z tytułu zatrudnienia w podmiocie, który takiego urlopu udziela. Jeśli pracownik przebywający na urlopie bezpłatnym jest zatrudniony przez inny podmiot zatrudniający (który będzie płatnikiem składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne), wówczas przez ten podmiot będzie uwzględniony w liczbie osób zatrudnionych ustalonej na potrzeby PPK.

PRZYKŁAD

Pracodawca A, stale zatrudniający około 50 osób, udzielił 35-letniemu Janowi K., zatrudnionemu u niego na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony, urlopu bezpłatnego na okres od 1 czerwca 2019 r. do 1 grudnia 2020 r.

Pracodawca B, stale zatrudniający około 50 osób, zatrudnił Jana K. od 1 czerwca 2019 r. na podstawie umowy o pracę na czas określony - do 30 listopada 2020 r. W tej sytuacji obaj pracodawcy dokonali wyliczeń stanu zatrudnienia na 30 czerwca 2019 r., przy czym w liczbie osób zatrudnionych:

• pracodawca A nie uwzględnił Jana K.,

• pracodawca B uwzględnił Jana K.

Gdyby na 30 czerwca 2019 r. liczba osób zatrudnionych u każdego z pracodawców wynosiła co najmniej 50 osób zatrudnionych - tworzą oni PPK od 1 stycznia 2020 r., przy czym:

• pracodawca A nie zawrze w imieniu i na rzecz Jana K. umowy o prowadzenie PPK (bez względu na jego staż w firmie przed rozpoczęciem korzystania z urlopu bezpłatnego) - dopóki Jan K. nie powróci z urlopu bezpłatnego,

• pracodawca B miał obowiązek włączenia Jana K. do PPK (jeśli umowa będzie wykonywana przez czas, na który została zawarta, a Jan K. nie złoży temu pracodawcy deklaracji o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK).

Pracodawca użytkownik nie uwzględnia pracowników tymczasowych w pracowniczym planie kapitałowym, nie są oni zatem brani pod uwagę przy ustalaniu stanu zatrudnienia na potrzeby ustawy o PPK. Pracodawca użytkownik nie oferuje im PPK i nie zawiera w ich imieniu i na ich rzecz umowy o prowadzenie PPK. Pracownicy tymczasowi będą uwzględniani w PPK w agencji pracy tymczasowej, która jest dla nich podmiotem zatrudniającym w rozumieniu ustawy o PPK.

5.2.2. Zleceniobiorcy

Określając stan zatrudnienia na potrzeby ustalenia daty stosowania ustawy o PPK, podmiot zatrudniający będący zleceniodawcą uwzględnia każdą osobę fizyczną, która spełnia łącznie następujące warunki:

1) ma ukończone 18 lat;

2) wykonuje pracę na podstawie:

• umowy agencyjnej lub
• umowy zlecenia albo
• innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z art. 750 Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy o zleceniu;

3) podlega z tytułu wykonywanej umowy zlecenia obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym - zgodnie z przepisami ustawy systemowej.

Warunek o obowiązkowym podleganiu ubezpieczeniom społecznym z tytułu zawartej umowy zlecenia jest decydujący.

PRZYKŁAD

Mieczysław W. prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą w branży informatycznej. Firma zatrudnia 6 osób; 5 osób jest zatrudnionych na umowę zlecenia, jedna - na podstawie umowy o dzieło. Zleceniobiorcy są w wieku od 20 do 22 lat, mają status studentów w rozumieniu ustawy systemowej, a zatem nie podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Umowa o dzieło zawarta z 6 osobą także nie ma cech, które kwalifikowałyby ją do obowiązkowego oskładkowania. A zatem żadna z osób w firmie nie jest "osobą zatrudnioną" w rozumieniu ustawy o PPK.

Nie ma zatem statusu osoby zatrudnionej w rozumieniu ustawy o PPK taki zleceniobiorca, dla którego wykonywana praca nie stanowi obowiązkowego tytułu do ubezpieczeń społecznych. Zleceniobiorca, który dobrowolnie podlega ubezpieczeniom społecznym z umowy zlecenia zawartej z podmiotem zatrudniającym - nie jest wliczany do liczby osób zatrudnionych determinującej datę stosowania ustawy o PPK. Takie osoby nie mogą być zatem włączone przez podmiot zatrudniający do pracowniczego planu kapitałowego (nawet na ich wniosek). Dotyczy to np. studentów do 26 roku życia czy zleceniobiorców w razie zbiegu tytułów do ubezpieczeń.

W odniesieniu do tzw. kontraktów menedżerskich znaczenie będzie miał sposób oskładkowania kontraktu. Jeśli kontrakt menedżerski jest wykonywany w ramach prowadzonej przez menedżera pozarolniczej działalności gospodarczej (czyli kontrakt nie stanowi odrębnego tytułu do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych), to na potrzeby PPK firma, na rzecz której pracuje menedżer, nie uwzględnia takiej osoby (czyli nie wlicza jej do limitu osób zatrudnionych i nie zawiera na jej rzecz i w jej imieniu umowy o prowadzenie PPK). Gdyby jednak kontrakt menedżerski stanowił obowiązkowy tytuł do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych (a zatem płatnikiem obowiązkowych składek byłby podmiot zatrudniający), wówczas menedżer będzie osobą zatrudnioną w rozumieniu przepisów ustawy o PPK.

Z punktu widzenia ustalania liczby zleceniobiorców w ogólnej liczbie osób zatrudnionych bez znaczenia zaś jest, czy umowę cywilnoprawną zawarto na czas określony czy na czas nieokreślony. Istotne będzie tylko, czy w dacie ustalania stanu zatrudnienia decydującej o dacie objęcia ustawą o PPK zleceniobiorca znajduje się w okresie zatrudnienia, którym zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 15 lit. b ustawy o PPK jest okres od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia umowy.

PRZYKŁAD

Spółka kapitałowa, zatrudniająca 18 osób, 16 grudnia 2019 r. zawarła 2 umowy o świadczenie usług, zgodnie z którymi od 1 stycznia 2020 r. zleceniobiorcy (osoby fizyczne) mieli m.in. skatalogować dokumenty spółki oraz zorganizować proces obiegu dokumentów w spółce.

Spółka uznała, że od 1 lipca 2020 r. będzie zobowiązana utworzyć PPK, bo - jej zdaniem - liczba osób zatrudnionych na 31 grudnia 2019 r. wynosi 20. Obliczenia te są błędne, ponieważ skoro nowi zleceniobiorcy rozpoczęli wykonywanie zlecenia od 1 stycznia 2020 r., to nie mogli być uwzględnieni w liczbie osób zatrudnionych ustalanej na 31 grudnia 2019 r. Nie ma znaczenia fakt, że umowy zlecenia były zawarte w grudniu 2019 r.

5.2.3. Członkowie rad nadzorczych

Podmiot zatrudniający, w którym działa rada nadzorcza, uwzględnia w ogólnej liczbie osób zatrudnionych członków rady nadzorczej, którzy:

otrzymują wynagrodzenie z tytułu pełnienia tej funkcji,

podlegają z tego tytułu obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym - zgodnie z ustawą systemową.

Przychód z działalności wykonywanej osobiście przez osoby wchodzące w skład rady nadzorczej, niezależnie od sposobu ich powoływania, jest przychodem w rozumieniu ustawy systemowej (art. 4 pkt 9 ustawy systemowej). Zatem członkowie rad nadzorczych z tytułu pełnienia tej funkcji na terenie Polski podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, nawet gdy posiadają inny tytuł do ubezpieczeń społecznych. Członek rady nadzorczej podlega ubezpieczeniom społecznym od dnia powołania na członka rady nadzorczej do dnia zaprzestania pełnienia tej funkcji (zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 15 lit. d ustawy o PPK jest to "okres zatrudnienia" członka rady nadzorczej). Taki też okres będzie miał znaczenie z punktu widzenia pracowniczego planu kapitałowego. Przy czym obowiązek zawarcia w imieniu i na rzecz członka rady nadzorczej umowy o prowadzenie PPK powstanie zasadniczo po upływie 3-miesięcznego okresu pełnienia funkcji członka rady nadzorczej i w razie dalszego jej pełnienia w danym podmiocie zatrudniającym.

PRZYKŁAD

Spółka z o.o., ustalając stan zatrudnienia na potrzeby ustawy o PPK, uznała, że przepisy ustawy będzie stosowała dopiero od 1 stycznia 2021 r. Spółka stwierdziła bowiem, że wobec zatrudnienia na 31 grudnia 2019 r. 17 osób na umowy o pracę należy do kategorii podmiotów zatrudniających, które będą "wchodziły" do PPK w ostatniej fazie. Ustalenia te jednak okazały się błędne, gdyż spółka w swych obliczeniach nie uwzględniła 3 członków rady nadzorczej, którzy otrzymują wynagrodzenie z tytułu pełnienia tej funkcji i obowiązkowo podlegają z tego tytułu ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

5.2.4. Osoby wykonujące pracę nakładczą

Tak zwani chałupnicy, wykonawcy - czyli osoby fizyczne zatrudnione na podstawie umowy o pracę nakładczą - są wliczani do ogólnej liczby osób zatrudnionych w podmiocie zatrudniającym będącym nakładcą. Dotyczy to tylko osób pełnoletnich, podlegających obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pracy nakładczej. Okres zatrudnienia osób wykonujących pracę nakładczą jest liczony od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy.

5.2.5. Członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych lub spółdzielni kółek rolniczych

Zgodnie z wymaganiami ustawy o PPK rolnicza spółdzielnia produkcyjna lub spółdzielnia kółek rolniczych jako podmiot zatrudniający uwzględnia swoich członków - osoby fizyczne, podlegające z tego tytułu obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, w ogólnej liczbie osób zatrudnionych przesądzającej o dacie powstania obowiązku utworzenia PPK. Z punktu widzenia obowiązku zawarcia w imieniu i na rzecz takich osób umowy o prowadzenie PPK istotny będzie ich okres zatrudnienia - który jest liczony od dnia rozpoczęcia wykonywania pracy na rzecz spółdzielni do dnia zakończenia jej wykonywania. Jeśli okres zatrudnienia będzie trwał ponad 3 miesiące - zasadniczo członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych lub spółdzielni kółek rolniczych będą włączani do pracowniczego planu kapitałowego (przy spełnieniu kryterium wieku).

5.2.6. Osoby przebywające na urlopach wychowawczych lub pobierające zasiłek macierzyński lub zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego

Osoby spełniające łącznie następujące warunki:

1) przebywają na urlopach wychowawczych lub pobierają zasiłek macierzyński lub zasiłek w wysokości zasiłku;

2) mają status:

• pracownika,
• zleceniobiorcy,
• wykonującego pracę nakładczą,
• członka rolniczych spółdzielni produkcyjnych lub spółdzielni kółek rolniczych;

3) podlegają z tego tytułu obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tych tytułów zgodnie z ustawa systemową,

są osobami zatrudnionymi w rozumieniu ustawy o PPK. Należy je zatem uwzględniać przy ustalaniu liczby osób zatrudnionych oraz włączyć do PPK (o ile spełnione jest kryterium wieku i długości okresu zatrudnienia).

5.3. Znaczenie prawidłowego ustalenia kręgu osób zatrudnionych

Z punktu widzenia podmiotu zatrudniającego prawidłowe ustalenie kręgu osób zatrudnionych będzie miało kluczowe znaczenie z uwagi na to, że dane te determinują:

• liczbę osób zatrudnionych, która jest decydującym kryterium przy wyznaczaniu dnia, od którego podmiot zatrudniający zaczyna stosować ustawę o PPK (a zatem - od kiedy jest zobowiązany wykonywać obowiązki podmiotu zatrudniającego określone w ustawie; nie dotyczy to jednak jednostek sektora finansów publicznych, które bez względu na tę liczbę osób zatrudnionych tworzą PPK od 1 stycznia 2021 r.). Ustalanie liczby osób zatrudnionych będzie miało zatem znaczenie tylko do końca 2020 r. Od stycznia 2021 r. system pracowniczych planów kapitałowych będzie miał charakter powszechny, a zatem będzie już wówczas obowiązywał wszystkie podmioty zatrudniające. Skutkiem tego będzie, że każdy podmiot zatrudniający przynajmniej jedną osobę - także ten, który dopiero rozpocznie działalność po 2020 r. - zasadniczo będzie zobowiązany do utworzenia PPK, a liczebność zatrudnienia nie będzie miała znaczenia;
• liczbę osób zatrudnionych, w imieniu i na rzecz których podmiot zatrudniający zawrze umowę o prowadzenie PPK.

Są to 2 kategorie danych, które zakresowo w danym podmiocie zatrudniającym nie muszą się pokrywać.

II. Umowy w PPK

1. Informacje ogólne

1.1. Dwa rodzaje umów w PPK

Ustawa o pracowniczych planach kapitałowych wprowadziła dwa rodzaje umów nazwanych:

• umowę o zarządzanie PPK,
• umowę o prowadzenie PPK.

Schemat 3. Umowy w PPK zawierane przez podmiot zatrudniający

Zawarcie tych umów stanowi obowiązek podmiotu zatrudniającego. Umowę o zarządzanie PPK podmiot zatrudniający zawiera we własnym imieniu, zaś umowę o prowadzenie PPK - w imieniu i na rzecz osób zatrudnionych. Umowy będą zawarte z instytucją finansową, spełniającą ustawowe wymagania dotyczące ofertowania PPK. Wyboru instytucji finansowej podmiot zatrudniający dokonuje w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, a w razie jej braku - z reprezentacją osób zatrudnionych.

Każdy podmiot zatrudniający zobowiązany do utworzenia PPK zawrze:

• jedną umowę o zarządzanie PPK,
• jedną umowę o prowadzenie PPK, do której załącznikiem będzie lista osób będących uczestnikami PPK (zmiana załącznika nie będzie stanowiła zmiany umowy o prowadzenie PPK - art. 14 ust. 1 ustawy o PPK).

W uzasadnieniu ustawy o PPK wskazano, że:

(...) przyjęcie rozwiązania, polegającego na zamieszczaniu listy osób zatrudnionych w załączniku do umowy o prowadzenie PPK, ma z założenia zapobiegać ewentualnej konieczności zawierania osobnej umowy dla każdej osoby zatrudnionej, zwłaszcza przez duże podmioty zatrudniające niekiedy tysiące pracowników.

Pomiot zatrudniający i tworzący PPK będzie zobowiązany najpierw zawrzeć umowę o zarządzanie PPK, a następnie - umowę o prowadzenie PPK.

Należy zasygnalizować, że podczas ustalania terminu, do którego należy zawrzeć umowę o zarządzanie PPK, najpierw należy ustalić termin, do którego wymagane jest zawarcie umowy o prowadzenie PPK dla pierwszej osoby zatrudnionej (tj. osoby, która spełnia kryterium wieku i okresu zatrudnienia w danym podmiocie zatrudniającym). Oznacza to, że przy ustalaniu terminu zawarcia umów w PPK niejako odwraca się kolejność - termin, do którego należy zawrzeć umowę o zarządzanie PPK, jest bowiem determinowany terminem do zawarcia umowy o prowadzenie PPK. Na oficjalnym portalu PPK - www.mojePPK.pl - wskazane są daty zawarcia umów w PPK - dla każdej transzy podmiotów zatrudniających.

Zawarta pomiędzy podmiotem zatrudniającym a instytucją finansową umowa o zarządzanie PPK będzie cały czas "aktywna" - nawet jeśli wszyscy uczestnicy PPK złożą deklaracje o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK. Po pierwsze, osoby zatrudnione mogą w każdej chwili złożyć wniosek o dokonywanie wpłat do PPK (czyli "powrócić" do PPK - art. 23 ust. 10 ustawy o PPK). Po drugie - zasadniczo po 4 latach od rezygnacji z dokonywania wpłat osoby zatrudnione (do osiągniecia 55 roku życia) są automatycznie ponownie włączane do PPK (art. 23 ust. 5 i 6 ustawy o PPK). Po trzecie, zasadniczo po okresie 3-miesięcznego zatrudnienia nowej osoby zatrudnionej, spełniającej kryterium wieku - po stronie podmiotu zatrudniającego powstanie obowiązek włączenia jej do pracowniczego planu kapitałowego.

Umowa o zarządzanie PPK jest zawierana w postaci elektronicznej (art. 7 ust. 2 ustawy o PPK). Artykuł 7 ust. 6 ustawy o PPK wprowadza zastrzeżenie, zgodnie z którym zawarta umowa o zarządzanie PPK nie może zawierać warunków mniej korzystnych niż warunki prezentowane przez instytucję finansową w portalu PPK w dniu zawarcia tej umowy.

Wszystkie umowy o zarządzanie PPK zawarte pomiędzy podmiotami zatrudniającymi a instytucjami finansowymi są wpisane do ewidencji PPK - ewidencji umów o zarządzanie PPK, zaś podmiot zatrudniający jest ponadto ujawniony w ewidencji podmiotów zatrudniających, które zawarły umowę o zarządzanie PPK (w ramach ewidencji PPK); zostaje mu też nadany indywidualny numer. Wniosek o wpis do ewidencji PPK składa instytucja finansowa, z którą podmiot zatrudniający zawarł umowę o zarządzanie PPK. Złożenie takiego wniosku nie będzie zatem obowiązkiem podmiotu zatrudniającego. Ewidencja PPK jest prowadzona przez Polski Fundusz Rozwoju SA (art. 58 ust. 2 ustawy o PPK); dalej także: PFR.

1.2. Sankcje karne w razie uchybienia obowiązkowi zawarcia umów w PPK

Podmiot zatrudniający, który w wymaganym przepisami prawa terminie nie zawrze umowy o zarządzanie PPK, podlega karze grzywny. W art. 106 ustawy o PPK została określona jej maksymalna wysokość - 1,5% funduszu wynagrodzeń u podmiotu zatrudniającego w poprzednim roku obrotowym. Kara ta została zatem ustalona na poziomie wpłat podstawowych, do finansowania których byłby zobowiązany podmiot zatrudniający, gdyby zawarł umowę o zarządzanie PPK (tj. 1,5% wynagrodzenia).

Uchybienie zaś przez podmiot zatrudniający obowiązkowi zawarcia umowy o prowadzenie PPK w określonym terminie jest zagrożone karą grzywny w wysokości od 1000 zł do 1 000 000 zł (art. 107 pkt 1 ustawy o PPK). W celach porównawczych warto przypomnieć, że wykroczenia przeciwko prawom pracownika są zagrożone maksymalną karą grzywny 30 000 zł (art. 281-283 Kodeksu pracy), zatem górna granica kary grzywny ustalona w ustawie o PPK drastycznie odbiega od maksymalnej wysokości kary grzywny z Kodeksu pracy.

Ustawodawca zdecydował też o odpowiedzialności karnej każdego podmiotu, który:

• wypłaca wynagrodzenie podmiotowi prowadzącemu działalność akwizycyjną na rzecz instytucji finansowej, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, PTE lub pracowniczego towarzystwa emerytalnego, za nakłanianie jakiegokolwiek podmiotu zatrudniającego, aby zawarł z tą instytucją finansową umowę o zarządzanie PPK (kara grzywny do 1 000 000 zł);
• oferuje dodatkowe korzyści materialne z tytułu zawarcia lub niewypowiedzenia umowy o zarządzanie PPK lub umowy o prowadzenie PPK bądź udziela takich dodatkowych korzyści (kara grzywny do 1 000 000).

2. Umowa o zarządzanie PPK

2.1. Z kim podmiot zatrudniający zawiera umowę o zarządzanie PPK

Podmiot zatrudniający zawiera umowę o zarządzanie PPK z jedną z uprawnionych instytucji finansowych, tj. z:

• funduszem inwestycyjnym zarządzanym przez towarzystwo funduszy inwestycyjnych,
• funduszem emerytalnym zarządzanym przez PTE (powszechne towarzystwo emerytalne) albo pracownicze towarzystwo emerytalne,
• zakładem ubezpieczeń (prowadzącym działalność w zakresie ubezpieczeń na życie, oferującym ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym); umowy o zarządzanie PPK zawarte z zakładem ubezpieczeń będą charakteryzowały się odmiennością i dodatkowymi warunkami (co wynika ze specyfiki umów ubezpieczenia; w PPK zarządzanym przez zakład ubezpieczeń będzie miało miejsce łączenie elementów oszczędnościowych i inwestycyjnych z elementami ochrony ubezpieczeniowej).

Zgodnie z art. 59 ust. 1 ustawy o PPK uprawnione w ramach PPK towarzystwa funduszy inwestycyjnych, PTE, pracownicze towarzystwa emerytalne i zakłady ubezpieczeń są umieszczane w ewidencji PPK, o ile spełniają wymagania dotyczące:

• doświadczenia - tj. legitymują się co najmniej 3-letnim doświadczeniem w zarządzaniu funduszami, a w odniesieniu do zakładów ubezpieczeń - w zakresie oferowania ubezpieczeń z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym,
• kapitału - posiadają kapitał własny (zakład ubezpieczeń - dopuszczone środki własne) - w wysokości co najmniej 25 000 000 zł, w tym co najmniej 10 000 000 zł w środkach płynnych rozumianych jako lokaty określone dla funduszu rynku pieniężnego, o którym mowa w art. 178 ustawy o funduszach inwestycyjnych,
• liczby funduszy - zarządzają co najmniej 5 funduszami zdefiniowanej daty stosującymi odmienne zasady polityki inwestycyjnej, odpowiedniej dla wieku uczestnika PPK.

Bez spełnienia tych warunków instytucja finansowa nie będzie dopuszczona do systemu PPK. Tym samym to nie podmiot zatrudniający zobligowany jest weryfikować spełnienie przez instytucję finansową ustawowych wymagań przed zawarciem z nią umowy o zarządzanie PPK.

Jeśli żadna z instytucji finansowych nie będzie wyrażała woli zawarcia umowy o zarządzanie PPK z danym podmiotem zatrudniającym - wówczas podmiot zatrudniający zawrze umowę z tzw. wyznaczoną instytucją finansową (o której mowa w art. 54-57 ustawy o PPK), która nie będzie mogła odmówić zawarcia umowy o zarządzanie PPK.

2.2. Wybór instytucji finansowej w porozumieniu z zakładową organizacją związkową lub reprezentacją osób zatrudnionych

Dokonanie wyboru instytucji finansowej, z którą podmiot zatrudniający zawrze umowę o zarządzanie PPK, odbywa się z udziałem przedstawicieli osób zatrudnionych. Jeśli w zakładzie pracy działa zakładowa organizacja związkowa, podmiot zatrudniający dokonuje wyboru instytucji finansowej w porozumieniu z tą organizacją, a w razie braku takiej organizacji - z reprezentacją osób zatrudnionych wybraną w sposób przyjęty u podmiotu zatrudniającego (art. 7 ust. 3 i ust. 4 ustawy o PPK). Ustawodawca nie rozstrzyga sposobu postępowania w sytuacji, gdy w podmiocie zatrudniającym działa więcej niż jedna zakładowa organizacja związkowa. Zasadne wydaje się przyjąć, że wówczas porozumienie w kwestii wyboru instytucji finansowej powinno nastąpić z udziałem wszystkich tych organizacji.

Schemat 4. Udział reprezentacji osób zatrudnionych w wyborze instytucji finansowej

Wymóg ustawodawcy dokonania przez podmiot zatrudniający wyboru instytucji finansowej "w porozumieniu" z zakładową organizacją związkową lub reprezentacją osób zatrudnionych należy interpretować jako dążenie do ustalenia wspólnego stanowiska w tym zakresie. Brak porozumienia nie stanowi jednak przeszkody do utworzenia PPK. Jeśli porozumienie z zakładową organizacją związkową lub reprezentacją osób zatrudnionych nie zostanie osiągnięte na 1 miesiąc przed terminem, w którym podmiot zatrudniający jest zobowiązany zawrzeć umowę o zarządzanie PPK - wówczas samodzielnie dokonuje on wyboru instytucji finansowej i zawiera z nią umowę. Zatem zasadniczo podmiot zatrudniający i zakładowa organizacja związkowa (reprezentacja osób zatrudnionych) będą miały niemal 2 miesiące na osiągnięcie porozumienia w zakresie wyboru instytucji finansowej.

Należy też podkreślić, że zakładowa organizacja związkowa nie jest stroną żadnej umowy w PPK (jej rola w systemie PPK jest zatem zdecydowanie odmienna od roli, jaką odgrywa w procesie tworzenia PPE).

Z punktu widzenia podmiotu zatrudniającego istotne jest zatem zainicjowanie dokonania wspólnego wyboru instytucji finansowej, z którą zostanie zawarta umowa o zarządzanie PPK, i stworzenie realnej możliwości osiągnięcia porozumienia w tym zakresie, tj. w szczególności:

• prowadzenia rozmów,
• przedstawienia własnych propozycji dotyczących wyboru instytucji finansowej,
• przedstawienia istotnych z punktu widzenia osób zatrudnionych i podmiotu zatrudniającego argumentów przemawiających za wyborem określonej instytucji finansowej lub jej odrzuceniem,
• analizy ofert z uwzględnieniem kryteriów określonych w art. 7 ust. 3 ustawy o PPK.

Niepodjęcie przez przedstawicieli osób zatrudnionych rozmów lub też nieosiągnięcie porozumienia pomiędzy podmiotem zatrudniającym a tą organizacją w zakresie wyboru instytucji finansowej (co powinno być odpowiednio udokumentowane przez podmiot zatrudniający) nie będzie blokować realizacji kolejnych etapów PPK (tj. zawarcia umowy o zarządzanie PPK, a następnie umowy o prowadzenie PPK) ani przedłużać terminów do wywiązania się przez podmiot zatrudniający z obowiązków wynikających z ustawy o PPK. Brak porozumienia skutkuje powstaniem uprawnienia podmiotu zatrudniającego do podjęcia samodzielnej decyzji o wyborze instytucji finansowej.

 

Schemat 5. Skutek braku porozumienia pomiędzy podmiotem zatrudniającym

a zakładową organizacją związkową/reprezentacją osób zatrudnionych

 

Przyznane pracodawcy uprawnienie do samodzielnego działania nie powoduje jednak, by porozumienie nie mogło być zawarte np. na 2-3 tygodnie przed upływem terminu do zawarcia umowy o zarządzanie PPK.

Warto dla porównania przypomnieć, że w procesie tworzenia pracowniczego programu emerytalnego (PPE) organizacje związkowe pełnią kluczową, decydującą rolę. W PPE zakładowa (międzyzakładowa) organizacja związkowa zawiera z pracodawcą umowę zakładową (międzyzakładową), która jest pierwszym i zasadniczym etapem utworzenia PPE. Umowa określa zasady funkcjonowania w zakładzie pracy pracowniczego programu emerytalnego.

Schemat 6. Kolejność działań w zakresie uwzględnienia przedstawicieli osób zatrudnionych w wyborze instytucji finansowej

Należy zwrócić uwagę, że w sytuacji, gdy w podmiocie zatrudniającym nie działa zakładowa organizacja związkowa, wyboru instytucji finansowej dokonuje się nie z reprezentacją pracowników, lecz reprezentacją osób zatrudnionych (art. 7 ust. 4 ustawy o PPK), czyli z założenia obejmującą także m.in. zleceniobiorców, członków rad nadzorczych, osoby wykonujące pracę nakładczą.

Podkreślenia wymaga, że jeśli na podstawie art. 7 ust. 4a ustawy o PPK wójt, burmistrz, prezydent miasta, zarząd powiatu albo zarząd województwa skorzysta z uprawnienia do wyboru instytucji finansowej w imieniu podmiotów zatrudniających będących jednostkami organizacyjnymi danej jednostki samorządu terytorialnego - z którą te jednostki zawrą umowę o zarządzanie PPK - wówczas wybór instytucji finansowej jest dokonywany w porozumieniu z przedstawicielami organizacji związkowych działających w jednostkach organizacyjnych objętych wyborem albo - w razie braku organizacji związkowych - z przedstawicielami reprezentacji osób zatrudnionych.

2.3. Kryteria wyboru instytucji finansowej

W ustawie o PPK ustawodawca określił minimum kryteriów - wytycznych, którymi powinien kierować się podmiot zatrudniający dokonujący wyboru instytucji finansowej, z którą zostanie zawarta umowa o zarządzanie PPK, a w konsekwencji - także umowa o prowadzenie PPK. Tymi kryteriami powinny kierować się również zakładowa organizacja związkowa lub reprezentacja osób zatrudnionych, biorące udział w wyborze instytucji finansowej.

Zgodnie z art. 7 ust. 3 ustawy o PPK wyboru instytucji finansowej dokonuje się, mając na uwadze "najlepiej rozumiany interes osób zatrudnionych", a także w szczególności:

• ocenę proponowanych przez instytucje finansowe warunków zarządzania środkami zgromadzonymi w PPK,
• efektywność w zarządzaniu aktywami,
• posiadane przez nie doświadczenie w zarządzaniu funduszami inwestycyjnymi lub funduszami emerytalnymi.

Z założenia zatem umowa o zarządzanie PPK powinna w optymalnym stopniu zabezpieczać interesy przyszłych beneficjentów (uczestników) pracowniczego planu kapitałowego. Podmiot zatrudniający, dysponujący przynajmniej przeciętnym poziomem wiedzy w zakresie inwestycyjnym lub też dysponujący w tym zakresie odpowiednim wsparciem czy to profesjonalnych firm doradczych, czy korzystający z własnego zaplecza kadrowego, będzie dokonywał bardziej świadomego wyboru niż podmiot zatrudniający, który takiej wiedzy czy wsparcia nie ma. Jednak pewnym ułatwieniem dla podmiotów zatrudniających dokonujących wyboru instytucji finansowej będą:

• ofertowanie produktów PPK w dedykowanym do tego portalu PPK (zatem wszystkie oferty są eksponowane w jednym miejscu, co umożliwi porównanie ofert; są tam też publikowane wyniki finansowe podmiotów oferujących PPK);
• poddanie Komisji Nadzoru Finansowego nadzoru nad funkcjonowaniem PPK w zakresie działalności instytucji finansowych dopuszczonych do ofertowania PPK (nadzór w zakresie zgodności z prawem i interesem uczestników PPK); podmiot zatrudniający nie weryfikuje zatem, czy dana instytucja finansowa (podmiot nią zarządzający) spełnia wymagania ustawy o PPK;
• ujednolicenie polityki inwestycyjnej w PPK - poziom ryzyka będzie uzależniony od wieku uczestnika PPK (art. 38 ust. 3 ustawy o PPK); środki gromadzone na rachunkach PPK są inwestowane w fundusze inwestycyjne, w których ryzyko będzie odpowiednio malało wraz z wiekiem uczestnika PPK (są to tzw. fundusze zdefiniowanej daty); przypisanie do funduszu będzie automatyczne - z uwagi na datę urodzenia uczestnika PPK - przy czym uczestnik PPK będzie mógł dokonać zmiany pomiędzy funduszami i np. wybrać bardziej ryzykowne inwestowanie (ale nadal w ramach funduszy oferowanych przez wybraną instytucję finansową); ustawa o PPK zapewnia uczestnikowi PPK bezpłatne dokonanie 2 takich zmian w roku kalendarzowym (art. 45 ust. 1 ustawy o PPK);
• wprowadzenie ustawowego ograniczenia maksymalnego wynagrodzenia dla instytucji finansowej - limit ustalono na poziomie do 0,5% wartości aktywów netto w skali roku; dodatkowo instytucja finansowa będzie mogła pobrać wynagrodzenie za osiągnięty wynik (tzw. success fee) - maksymalnie do 0,1% wartości aktywów netto funduszu w skali roku, pod warunkiem zrealizowania dodatniej stopy zwrotu nie niższej od stopy referencyjnej, czyli osiągnięcia określonego wyniku inwestycyjnego (zob. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 13 czerwca 2019 r. w sprawie sposobu ustalania stopy referencyjnej i szczegółowego sposobu obliczania wynagrodzenia za osiągnięty wynik, pobieranego przez towarzystwa funduszy inwestycyjnych, powszechne towarzystwa emerytalne, pracownicze towarzystwa emerytalne lub zakłady ubezpieczeń, umieszczone w Ewidencji Pracowniczych Planów Kapitałowych, Dz.U. z 2019 r. poz. 1198).

Poza kwestią dotycząca wysokości wynagrodzenia dla instytucji finansowej, co zdecydowanie jest jednym z kluczowych elementów podlegających porównaniu i ocenie przy dokonywaniu wyboru instytucji finansowej, duże znaczenie mają:

• zakres wsparcia w procesie wdrażania i obsługi PPK - w tym m.in. sposób przepływu informacji, komunikacji, terminy do wykonywania obowiązków wynikających z umowy o zarządzanie PPK, zakres nakładanych na podmiot zatrudniający obowiązków i powinności,
• terminy i warunki wypowiedzenia umowy o zarządzanie PPK (jak zostanie wyjaśnione w dalszej części opracowania - ustawa o PPK dopuszcza wypowiedzenie umowy o zarządzanie PPK, ale nie reguluje odgórnie okresów wypowiedzenia),
• warunki umowy o prowadzenie PPK (konsekwencją zawarcia umowy o zarządzanie PPK będzie bowiem zawarcie z tą samą instytucją finansową umowy o prowadzenie PPK).

Według stanu na sierpień 2020 r., na oficjalnym portalu PPK - swoje oferty prezentowało 20 instytucji finansowych.

2.4. Termin zawarcia umowy o zarządzanie PPK

Termin, do którego należy zawrzeć umowę o zarządzanie PPK, jest uzależniony od terminu, do którego podmiot zatrudniający jest zobowiązany zawrzeć umowę o prowadzenie PPK dla pierwszej osoby zatrudnionej (tu zaś zasadniczo decydujące jest kryterium wieku osoby zatrudnionej i okresu jej zatrudnienia w danym podmiocie zatrudniającym).

2.4.1. Termin zawarcia umowy o zarządzanie PPK - tworzenie PPK w okresie przejściowym

W okresie przejściowym termin zawarcia umowy o zarządzanie PPK określa art. 134 ust. 3 ustawy o PPK, zgodnie z którym umowy o zarządzanie PPK podmiot zatrudniający zawiera nie później niż 10 dni roboczych przed upływem terminu do zawarcia umowy o prowadzenie PPK. Umowę o prowadzenie PPK podmiot zatrudniający, który tworzy PPK, zawiera w terminie do 10 dnia miesiąca następującego po upływie:

1) 3 miesięcy od dnia - odpowiednio - 1 lipca 2019 r., 1 lipca 2020 r., 1 stycznia 2021 r.,

2) 9 miesięcy od dnia 1 stycznia 2020 r. (dotyczy podmiotów zatrudniających co najmniej 50 osób zatrudnionych)

- w imieniu i na rzecz osoby będącej w tym dniu osobą zatrudnioną, chyba że osoba ta przed upływem tego terminu złoży deklarację o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK.

Podkreślenia wymaga, że dla podmiotów zatrudniających co najmniej 50 osób termin na wdrożenie PPK został przesunięty na mocy art. 54 ustawy z 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2020 r. poz. 568). Przepis ten wszedł w życie 31 marca 2020 r. Jednak - jak wyjaśniono na oficjalnym portalu PPK - podmioty (50+), które przed datą wejścia w życie nowelizacji ustawy o PPK zawarły umowy PPK, zobowiązane są dokonywać wpłat do PPK.

W tabeli 3 zostały wskazane terminy, przed upływem których podmioty zatrudniające stopniowo włączane do stosowania ustawy o PPK będą zobowiązane zawrzeć umowy o zarządzanie PPK i umowy o prowadzenie PPK.

Tabela 3. Terminy zawarcia umów o zarządzanie PPK i umów o prowadzenie PPK - jednostki nienależące do sektora finansów publicznych

Lp.	Liczba osób zatrudnionych	Dzień ustalenia stanu zatrudnienia	Podleganie ustawie o PPK	Termin zawarcia umowy o zarządzanie PPK	Termin zawarcia umowy o prowadzenie PPK
1	co najmniej 250 osób	31 grudnia 2018 r.	od 1 lipca 2019 r.	termin upłynął 25 października 2019 r.	termin upłynął 12 listopada 2019 r.
2	co najmniej 50 osób	30 czerwca 2019 r.	od 1 stycznia 2020 r.	termin upłynie 27 października 2020 r.	termin upłynie 10 listopada 2020 r.
3	co najmniej 20 osób	31 grudnia 2019 r.	od 1 lipca 2020 r.
4	pozostałe podmioty zatrudniające	__________	od 1 stycznia 2021 r.	termin upłynie 23 kwietnia 2021 r.	termin upłynie 10 maja 2021 r.

 

PRZYKŁAD

Od 1 stycznia 2021 r. ustawa o PPK ma zastosowanie wobec najmniejszych pracodawców. Rozważmy sytuację 2 pracodawców:

PRACODAWCA A	PRACODAWCA B
Prowadzi działalność gospodarczą od 1 stycznia 2012 r.	Prowadzi działalność gospodarczą od 1 grudnia 2020 r.
Zatrudnia od 1 stycznia 2012 r. 2 pracownice; w 2021 r. - będące w wieku 30 lat. Pracownice nie złożyły deklaracji o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK.	Zatrudnia od 1 grudnia 2020 r. 2 pracownice; w 2021 r. - będące w wieku 30 lat. Pracownice nie złożyły deklaracji o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK.
Czyli w dniu, od którego ustawa o PPK ma zastosowanie wobec pracodawcy A (1 stycznia 2021 r.), pracownice mają staż 10-letni.	Czyli w dniu, od którego ustawa o PPK ma zastosowanie wobec pracodawcy B (1 stycznia 2021 r.), pracownice mają 1-mięsieczny staż
Zarówno pracodawca A, jak i pracodawca B zawiera: umowę o zarządzanie PPK do 23 kwietnia 2021 r., umowę o prowadzenie PPK do 10 maja 2021 r. (bo punktem odniesienia jest 1 stycznia 2021 r., tj. dzień, od którego ustawa o PPK ma zastosowanie wobec pracodawcy A i pracodawcy B, dłuższy staż pracownic u pracodawcy A nie ma znaczenia dla terminu wdrożenia PPK przez tego pracodawcę).

 

Tabela 4. Terminy zawarcia umów o zarządzanie PPK i umów o prowadzenie PPK - jednostki sektora finansów publicznych

Podmiot zatrudniający	Podleganie ustawie o PPK	Termin zawarcia umowy o zarządzanie PPK	Termin zawarcia umowy o prowadzenie PPK
jednostki sektora finansów publicznych*	od 1 stycznia 2021 r.	do 26 marca 2021 r. (obliczając termin pominięto, oprócz sobót i niedziel, także 5 kwietnia 2021 r. - Poniedziałek Wielkanocny)	do 10 kwietnia 2021 r.**

 * Bez względu na liczbę osób zatrudnionych.

** Data upływu terminu określona w ustawie; nie ulega przesunięciu, pomimo że przypada na sobotę.

2.4.2. Termin zawarcia umowy o zarządzanie PPK - gdy system będzie miał charakter powszechny

W odniesieniu do podmiotów zatrudniających, które będą tworzyły PPK wówczas, gdy system ten będzie miał charakter powszechny, przy określaniu terminu, do którego umowa o zarządzanie PPK ma być zawarta, należy stosować art. 8 ust. 1 ustawy o PPK. Zgodnie z tym przepisem umowę o zarządzanie PPK podmiot zatrudniający zawiera nie później niż na 10 dni roboczych przed dniem, w którym w stosunku do pierwszej osoby zatrudnionej jest obowiązany zawrzeć umowę o prowadzenie PPK. A zatem również w tym przypadku termin, do którego należy zawrzeć umowę o prowadzenie PPK, będzie determinował termin zawarcia umowy o zarządzanie PPK. Umowa o prowadzenie PPK zasadniczo powinna być zawarta przez podmiot zatrudniający w imieniu i na rzecz osoby zatrudnionej po upływie 3 miesiąca zatrudnienia u danego podmiotu zatrudniającego, jednak nie później niż do 10 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym upłynął 3-miesięczny okres zatrudnienia. Istotne jest jednak, że ustalając 3-miesięczne zatrudnienie, należy uwzględnić także okres poprzednich 12 miesięcy w danym podmiocie zatrudniającym lub u poprzednika prawnego podmiotu zatrudniającego (art. 16 ust. 2 i ust. 3 ustawy o PPK).

PRZYKŁAD

Załóżmy, że Janusz K. i Wojciech M. założyli spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w lutym 2022 r. (zatem system PPK ma już charakter powszechny). Stan zatrudnienia w spółce wygląda następująco:

• od 15 lutego 2022 r. spółka zatrudniała na podstawie umowy o pracę na okres próbny na 3 miesiące Bogusława W., który wykonywał prace biurowe; umowa uległa rozwiązaniu z upływem terminu, na który została zawarta;

• od 1 maja 2022 r. na podstawie umowy zlecenia doraźne prace biurowe wykonywała zleceniobiorczyni Joanna W. - 21-letnia studentka; umowa była wykonywana do 31 grudnia 2022 r.;

• od 1 czerwca do 1 sierpnia 2022 r. na podstawie umowy o dzieło stronę internetową spółki tworzył wykonawca Krystian R.;

• od 1 czerwca do 31 grudnia 2022 r. spółka na podstawie umowy zlecenia zatrudniała 35-letniego handlowca Marka N., który z uwagi na zbieg tytułów do ubezpieczeń nie podlegał w spółce obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym;

• od 1 grudnia 2022 r. spółka zatrudniła 30-letnią księgową Krystynę J. na podstawie umowy o pracę na okres próbny na 3 miesiące, a po tym okresie strony zawarły umowę o pracę na czas określony 1 roku.

Zatem dopiero z uwagi na zatrudnienie księgowej powstanie obowiązek tworzenia PPK - staż Krystyny J. w spółce przekracza 3 miesiące, pozostaje ona nadal w zatrudnieniu; Krystyna J. znajduje się w przedziale wieku osób zatrudnionych - w rozumieniu ustawy o PPK - które są zapisywane do PPK automatycznie.

Termin do zawarcia umowy o prowadzenie PPK dla Krystyny J. upływa 10 marca 2023 r., czyli 10 dnia miesiąca po upływie 3 miesięcy zatrudnienia (grudzień 2022 r., styczeń i luty 2023 r.). Umowę o zarządzanie PPK podmiot zatrudniający powinien zawrzeć co najmniej 10 dni roboczych przed ww. terminem, czyli do 24 lutego 2023 r.

2.5. Treść umowy o zarządzanie PPK

W art. 10 ust. 1 ustawy o PPK został określony podstawowy zakres, jaki musi być uregulowany umową o zarządzanie PPK. Na zasadzie swobody umów umowa może regulować także inne kwestie związane z zarządzaniem i prowadzeniem pracowniczego planu kapitałowego.

Poza wskazaniem stron umowy (którymi będą podmiot zatrudniający oraz wybrana instytucja finansowa) umowa zawiera m.in.:

• nazwę funduszy zdefiniowanej daty zarządzanych przez podmiot zarządzający instytucją finansową,
• warunki i tryb zawierania przez podmiot zatrudniający umów o prowadzenie PPK,
• warunki gromadzenia środków i zarządzania nimi przez poszczególne fundusze zdefiniowanej daty,
• warunki, terminy i sposób dokonania wypłaty, wypłaty transferowej lub zwrotu,
• wysokość wpłat dodatkowych finansowanych przez podmiot zatrudniający dla poszczególnych grup osób zatrudnionych,
• sposób deklarowania wpłat dodatkowych finansowanych przez uczestnika PPK i sposób zmiany wysokości tych wpłat,
• maksymalną wysokość wynagrodzenia za zarządzanie funduszem zdefiniowanej daty, kosztów obciążających ten fundusz i opłat obciążających uczestnika PPK oraz warunki, o ile są przewidziane, na jakich mogą one zostać obniżone bez konieczności zmiany umowy,
• warunki zmiany umowy,
• warunki i okres wypowiedzenia umowy,
• warunki dokonywania konwersji lub zamiany.

Z uwagi na specyfikę umów ubezpieczenia - w sytuacji gdy umowa o zarządzanie PPK będzie zawarta z zakładem ubezpieczeń - umowa będzie ponadto określała wysokość sumy ubezpieczenia oraz wysokość składki ochronnej, a także ustalała brak możliwości potrącania kosztów ochrony ubezpieczeniowej ze środków funduszu zdefiniowanej daty będącego ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym w przypadku niedokonywania wpłat lub zawieszenia dokonywania wpłat (art. 10 ust. 2 ustawy o PPK). Ponadto obligatoryjnymi załącznikami do umowy o zarządzanie PPK zawartej z zakładem ubezpieczeń będą ogólne warunki ubezpieczenia oraz regulamin lokowania środków ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego.

Instytucje finansowe oferujące PPK posługują się indywidualnymi wzorami umowy o zarządzanie PPK.

2.6. Rola ZUS, PFR i PIP w weryfikowaniu obowiązku zawarcia umowy o zarządzanie PPK

Osoby zatrudnione z założenia mają mieć stworzone warunki do oszczędzania w PPK. Dlatego też ustawodawca wprowadził mechanizm "wychwytywania" podmiotów zatrudniających, które nie dopełniły obowiązku zawarcia umowy o zarządzanie PPK.

W weryfikację zrealizowania obowiązku zawarcia umów o zarządzanie PPK jest zaangażowany Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który po każdym kwartale roku przekazuje do Polskiego Funduszu Rozwoju SA (PFR) informacje dotyczące podmiotów zatrudniających, deklarujących obowiązkowe składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za osoby zatrudnione. PFR po uzyskaniu tych danych weryfikuje, czy wszystkie podmioty zatrudniające wywiązały się z obowiązku zawarcia umowy o zarządzanie PPK. PFR porównuje zatem dane z ewidencji PPK z danymi otrzymanymi z ZUS (jak już zostało wyjaśnione - dane o każdej umowie o zarządzanie PPK i każdym podmiocie zatrudniającym, który taką umowę zawarł, są umieszczane w ewidencji PPK, a tę prowadzi PFR).

Podmiot zatrudniający, który w wymaganym terminie nie dopełni obowiązku zawarcia umowy o zarządzanie PPK, zostanie przez PFR:

1) wezwany do:

− zawarcia w terminie 30 dni od otrzymania wezwania umowy o zarządzanie PPK z funduszem zarządzanym przez wyznaczoną instytucję finansową (instytucja ta nie będzie mogła odmówić zawarcia umowy o zarządzanie PPK) albo

− przekazania w terminie 30 dni informacji o zawarciu umowy o zarządzanie z inną instytucją finansową;

2) pouczony o grożącej mu karze grzywny za niedopełnienie obowiązku zawarcia umowy o zarządzanie PPK.

Wezwanie ma formę pisemną. Jest ono uznane za skuteczne w dniu otrzymania potwierdzenia odbioru lub też poprzez nadanie przesyłką poleconą po ewentualnej bezskutecznej dwukrotnej próbie wezwania w drodze dostarczenia pisma za zwrotnym potwierdzeniem odbioru (art. 8 ust. 5 ustawy o PPK).

Podmiot zatrudniający, który na podstawie art. 133 ust. 1 nie stosuje przepisów ustawy o PPK (chodzi o podmioty zatrudniające prowadzące PPE), na wezwanie PFR, przekazuje do PFR oświadczenie o prowadzeniu PPE wraz ze wskazaniem wysokości naliczanej i odprowadzanej składki podstawowej do PPE w rozumieniu ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych programach emerytalnych oraz procentowego udziału osób zatrudnionych, które uczestniczą w PPE (art. 8 ust. 5a ustawy o PPK).

Państwowa Inspekcja Pracy jest uprawniona do kontrolowania spełnienia przez podmioty zatrudniające obowiązku zawarcia umów o zarządzanie PPK oraz umów o prowadzenie PPK. Konsekwencją działań kontrolnych jest przyznanie Państwowej Inspekcji Pracy uprawnienia do ścigania wykroczeń z art. 106 i art. 107 ustawy o PPK, a także działania w charakterze oskarżyciela publicznego w tych sprawach. Warto w tym miejscu dodać, że w 2019 r. Państwowa Inspekcja Pracy przeprowadzała pierwsze kontrole u pracodawców, objętych stosowaniem ustawy od 1 lipca 2019 r. Jak wynika ze sprawozdania PIP za 2019 r. (druk sejmowy nr 470), łącznie przeprowadzono 62 kontrole. W skontrolowanych jednostkach pracę świadczyło 74 798 osób, w tym 61 651 pracowników na podstawie stosunku pracy. PIP objęła zakresem kontroli wykonanie obowiązku zawarcia umowy o zarządzanie i prowadzenie PPK oraz dokonywania wpłat do PPK w wymaganym przepisami terminie.

2.7. Wypowiedzenie umowy o zarządzanie PPK przez podmiot zatrudniający

Zawarcie przez podmiot zatrudniający umowy o zarządzanie PPK nie oznacza, że wybrana instytucja finansowa będzie już stale zarządzała PPK u danego pracodawcy.

Podmiot zatrudniający może wypowiedzieć umowę o zarządzanie PPK (art. 12 ust. 1 ustawy o PPK). Warunki i okres wypowiedzenia są określane w umowie o zarządzanie PPK (art. 10 ust. 1 pkt 10 ustawy o PPK). Ustawa o PPK nie reguluje okresów wypowiedzenia umowy o zarządzanie PPK.

Procedura postępowania w razie decyzji o wypowiedzeniu przez podmiot zatrudniający umowy o zarządzanie PPK:

KROK 1. Dokonanie wyboru innej instytucji finansowej, z zachowaniem wymogu porozumienia z zakładową organizacją związkową lub reprezentacją osób zatrudnionych (nie ma podstaw, by dokonując zmian podmiotu zarządzającego PPK pominąć etap porozumienia z zakładową organizacją związkową/reprezentacją osób zatrudnionych; dochodzi bowiem do zawarcia nowej umowy o zarządzanie PPK).

KROK 2. Zawarcie umowy o zarządzanie PPK z nową instytucją finansową z okresem obowiązywania uwzględniającym termin rozwiązania dotychczasowej umowy o zarządzanie PPK.

KROK 3. Złożenie oświadczenia o wypowiedzeniu umowy o zarządzanie PPK dotychczasowej instytucji finansowej, z zachowaniem okresu wypowiedzenia określonego w umowie o zarządzanie PPK oraz ustalonej w niej formy wypowiedzenia.

KROK 4. Zawarcie z nową instytucją finansową umowy o prowadzenie PPK - powinno to nastąpić niezwłocznie, nie później niż w terminie 7 dni od dnia zawarcia nowej umowy o zarządzanie PPK. Podmiot zatrudniający zawiera z nową instytucją finansową umowę o prowadzenie PPK w imieniu i na rzecz każdej osoby zatrudnionej, która miała zawartą umowę o prowadzenie PPK na dzień poprzedzający dzień zawarcia nowej umowy o zarządzanie PPK.

PRZYKŁAD

Podmiot zatrudniający rozwiązał umowę o zarządzanie PPK z dotychczasową instytucją finansową. Przyjmijmy, że nowa umowa o zarządzanie PPK, z nową instytucją, została zawarta 1 lutego 2025 r. Podmiot zatrudniający musi zawrzeć umowę o prowadzenie PPK w imieniu i na rzecz wszystkich osób, które na 31 stycznia 2025 r. miały zawartą umowę o prowadzenie PPK z dotychczasową instytucją finansową.

 KROK 5. Poinformowanie osób zatrudnionych - uczestników PPK, że w ich imieniu podmiot zatrudniający złoży wnioski o wypłaty transferowe środków zgromadzonych na ich rachunkach w PPK prowadzonych przez dotychczasową instytucję finansową do nowej instytucji finansowej. Informacji tej należy udzielić uczestnikom niezwłocznie, nie później niż w terminie 7 dni od dnia zawarcia nowej umowy o zarządzanie PPK. Uczestnik PPK będzie miał prawo w terminie 7 dni od dnia otrzymania takiej informacji poinformować podmiot zatrudniający w formie pisemnej o niewyrażeniu zgody na wypłatę transferową środków.

KROK 6. W odniesieniu do tych uczestników PPK, którzy nie poinformowali podmiotu zatrudniającego o braku zgody na złożenie wniosku o wypłatę transferową (zob. KROK 5), podmiot zatrudniający składa w imieniu każdej z tych osób wnioski o wypłaty transferowe środków. Wnioski są składane za pośrednictwem podmiotu zarządzającego instytucją finansową, do której środki mają być transferowane (czyli do nowej instytucji finansowej).

WAŻNE!

Złożenie przez uczestnika PPK sprzeciwu na transfer środków po upływie ustawowego terminu 7 dni - jest bezskuteczne.

Jeśli uczestnik PPK w 7-dniowym terminie zawiadomi podmiot zatrudniający o braku zgody na wypłatę transferową, wówczas środki pozostają na dotychczasowym rachunku PPK prowadzonym przez instytucję finansową, której wypowiedziano umowę o zarządzanie PPK. Natomiast od dnia obowiązywania umowy o zarządzanie PPK z nową instytucją finansową wpłaty finansowane przez podmiot zatrudniający oraz przez uczestnika PPK są dokonywane na rachunek PPK w nowej instytucji finansowej, która odtąd zarządza pracowniczym planem kapitałowym w podmiocie zatrudniającym.

Schemat 7. Obowiązki podmiotu zatrudniającego w razie wypowiedzenia umowy o zarządzanie PPK z dotychczasową instytucją finansową

3. Umowa o prowadzenie PPK

3.1. Kto zawiera umowę o prowadzenie PPK

Stronami umowy o prowadzenie PPK są:

• instytucja finansowa, z którą dany podmiot zatrudniający zawarł umowę o zarządzanie PPK, oraz
• osoba zatrudniona (skutkiem zawarcia umowy o prowadzenie PPK jest nabycie przez osobę zatrudnioną statusu uczestnika PPK).

Umowa o prowadzenie PPK jest jednak zawierana przez podmiot zatrudniający, ale w imieniu i na rzecz osoby zatrudnionej (podmiot zatrudniający jest z mocy prawa umocowany do zawarcia umowy o prowadzenie PPK w imieniu i na rzecz osoby zatrudnionej). Oznacza to, że osoba zatrudniona nie uczestniczy w czynności zawarcia umowy (nie składa podpisu na umowie). Otrzymuje natomiast od instytucji finansowej, z którą umowa o prowadzenie PPK została zawarta w jej imieniu, informację o warunkach uczestnictwa w PPK (art. 22 ust. 1 ustawy o PPK). Umowa o prowadzenie PPK staje się podstawą przyjmowania przez instytucję finansową wpłat podstawowych i dodatkowych oraz środków z wypłat transferowych.

Zawarcie umowy o prowadzenie PPK na rzecz i w imieniu osoby zatrudnionej następuje poprzez dopisanie jej do listy uczestników PPK - tj. uwzględnienie w załączniku do umowy o prowadzenie PPK.

W związku z włączeniem osoby zatrudnionej do PPK podmiot zatrudniający przekazuje instytucji finansowej dane osoby zatrudnionej, wymienione w art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy o PPK., tj:

• imię (imiona),
• nazwisko,
• adres zamieszkania,
• adres do korespondencji,
• numer telefonu,
• adres poczty elektronicznej,
• numer PESEL lub datę urodzenia w przypadku osób nieposiadających numeru PESEL, serię i numer dowodu osobistego lub numer paszportu albo innego dokumentu potwierdzającego tożsamość w przypadku osób, które nie posiadają obywatelstwa polskiego.

W tym samym czasie uczestnik PPK może być stroną więcej niż jednej umowy o prowadzenie PPK (art. 18 ustawy o PPK).

PRZYKŁAD

Załóżmy, że spółka akcyjna w 2023 r. zatrudnia na 1/2 etatu 32-letniego pracownika. Pracownik ten jest także zatrudniony w spółce z o.o., również na 1/2 etatu. Z tytułu zatrudnienia u obu pracodawców otrzymuje wynagrodzenie w kwocie 6000 zł miesięcznie. Oprócz tego wykonuje umowę zlecenia, niezawartą z żadnym z pracodawców i niewykonywaną na ich rzecz. W tej sytuacji pracownik może być uczestnikiem PPK u każdego ze swoich pracodawców. Nie może być natomiast uczestnikiem PPK u zleceniodawcy - z tytułu umowy zlecenia nie jest objęty obowiązkiem ubezpieczeń emerytalnego i rentowych (jest pracownikiem uzyskującym w skali miesiąca co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę).

 Podmiot zatrudniający zawiera jedną umowę o prowadzenie PPK, a załącznikiem do niej jest lista osób, które są uczestnikami PPK. Powstaje zatem - z umowy o prowadzenie PPK - tyle stosunków prawnych, ilu jest uczestników w danym pracowniczym planie kapitałowym. Stosunek prawny wynikający z umowy o prowadzenie PPK danego uczestnika PPK może trwać także w razie zmiany podmiotu zatrudniającego. Stanie się tak np. w sytuacji, gdy uczestnik PPK rozwiązuje stosunek pracy i zatrudnia się u nowego pracodawcy, nie decydując się jednocześnie na wypłatę transferową środków dotąd zgromadzonych na jego rachunku PPK na rachunek prowadzony przez instytucję finansową, która zarządza PPK u nowego pracodawcy. Stosunek prawny z umowy o prowadzenie PPK może także trwać pomimo rozwiązania umowy o zarządzanie PPK. Ma to miejsce wówczas, gdy podmiot zatrudniający wypowie dotychczasową umowę o zarządzanie PPK, a uczestnik PPK nie wyrazi zgody na wypłatę transferową środków zgromadzonych na jego rachunku PPK do nowej instytucji finansowej, która będzie w podmiocie zatrudniającym zarządzała PPK.

Stosunek prawny wynikający z umowy o prowadzenie PPK może też powstać z mocy prawa. Będzie to miało miejsce wtedy, gdy podmiot zatrudniający nie dopełni w terminie obowiązku zawarcia umowy o prowadzenie PPK w imieniu i na rzecz osoby zatrudnionej. W takiej sytuacji w pierwszym dniu następującym po dniu, w którym umowa powinna być zawarta, powstaje stosunek prawny z niej wynikający. Umowę o prowadzenie PPK uważa się za zawartą na warunkach wynikających z umowy o zarządzanie PPK (art. 17 ustawy o PPK).

PRZYKŁAD

Spółka z o.o. tworzy PPK od 1 stycznia 2020 r. Umowa o zarządzanie PPK oraz umowa o prowadzenie PPK została zawarta w marcu 2020 r., do PPK przystąpiło 35 osób.

Marcin G., 27-letni informatyk, został zatrudniony w spółce na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony od 1 grudnia 2020 r. Nie składał spółce deklaracji o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK. Spółka jednak - z powodu przeoczenia pracownika działu kadr - nie dopełniła żadnych formalności wobec Marcina G. w związku z PPK. Zatrudniony nie został nawet poinformowany, że pracodawca prowadzi PPK. Mimo to od 11 marca 2021 r. Marcin G. z mocy prawa stał się uczestnikiem PPK (spełniał kryterium wieku i okresu zatrudnienia, nie złożył deklaracji o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK). Pracodawca jest zatem zobowiązany finansować za pracownika wpłaty do PPK oraz pobierać z wynagrodzenia pracownika i odprowadzać do PPK wpłatę podstawową finansowaną przez pracownika.

Uczestnik PPK - osoba fizyczna, która ukończyła 18 rok życia, w imieniu i na rzecz której podmiot zatrudniający zawarł umowę o prowadzenie PPK z instytucją finansową (art. 2 ust. 1 pkt 33 ustawy o PPK).

Z art. 14 ust. 4 i ust. 5 ustawy o PPK wynika, że:

• podmiot zatrudniający może przed zawarciem umowy o prowadzenie PPK poinformować osoby zatrudnione o warunkach uczestnictwa w PPK oraz obowiązkach i uprawnieniach podmiotu zatrudniającego, a także osoby zatrudnionej związanych z uczestnictwem w PPK (informacja ta powinna zatem dotyczyć przede wszystkim obowiązku finansowania wpłat, możliwości i zasad rezygnacji z finansowania wpłat, obowiązków informacyjnych, automatycznego włączania osoby zatrudnionej do PPK, możliwości złożenia w każdym czasie deklaracji o dokonywaniu wpłat do PPK, warunków umowy o prowadzenie PPK);
• instytucja finansowa, z którą podmiot zatrudniający zawarł umowę o prowadzenie PPK, będzie zobowiązana poinformować osoby zatrudnione o warunkach uczestnictwa w PPK, w tym m.in. o obowiązkach i uprawnieniach podmiotu zatrudniającego oraz osoby zatrudnionej, związanych z uczestnictwem w PPK.

Z powyższego wynika, że skoro włączanie do PPK osób zatrudnionych, które spełniają kryterium stażu i wieku (o czym szerzej w dalszej części opracowania), następuje automatycznie, to podmiot zatrudniający nie ma ustawowego obowiązku informowania osób zatrudnionych o warunkach PPK (i dokumentowania tego faktu). Bez względu bowiem na te warunki osoby zatrudnione są automatycznie włączane (zapisane) do pracowniczego planu kapitałowego, który utworzył i prowadzi podmiot zatrudniający. Obowiązek ten spoczywa na instytucji finansowej, z którą podmiot zatrudniający zawarł umowę o zarządzanie PPK, a następnie umowę o prowadzenie PPK.

Należy przy tym zauważyć, że na podmiot zatrudniający został nałożony ustawowy obowiązek poinformowania osoby zatrudnionej w wieku powyżej 55 lat, a przed osiągnięciem 70 roku życia, o możliwości złożenia wniosku o zawarcie w jej imieniu i na jej rzecz umowy o prowadzenie PPK (art. 15 ust. 2 ustawy o PPK; przepis ten jednak odnosi się tylko do poinformowania o uprawnieniu, które przysługuje osobie zatrudnionej w tym przedziale wiekowym, a nie o warunkach uczestnictwa w PPK, obowiązkach i uprawnieniach w PPK).

3.2. Wiek osoby zatrudnionej a jej włączenie do PPK

Na potrzeby pracowniczych planów kapitałowych należy rozróżnić 3 kategorie wiekowe osób zatrudnionych. W odniesieniu do każdej z tych grup inaczej kształtuje się obowiązek podmiotu zatrudniającego w zakresie zawarcia umowy o prowadzenie PPK.

Tabela 5. Kryterium wieku osoby zatrudnionej

Wiek osoby zatrudnionej	Umowa o prowadzenie PPK
18 lat - przed ukończeniem 55 r.ż.	Podmiot zatrudniający zawiera w imieniu i na rzecz osoby zatrudnionej umowę o prowadzenie PPK. Osoby w wieku od 18 lat, a przed ukończeniem 55 roku życia są włączane do PPK automatycznie. Osoba zatrudniona, która nie chce być uczestnikiem PPK, składa deklarację o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK, skutkiem czego będzie wyłączenie jej z PPK na 4 lata, chyba że wcześniej złoży wniosek o dokonywanie wpłat do PPK.
55 lat - przed ukończeniem 70 r.ż.	Podmiot zatrudniający zawiera w imieniu i na rzecz osoby zatrudnionej umowę o prowadzenie PPK na jej wniosek (art. 15 ust. 2 ustawy o PPK). Podmiot zatrudniający jest zobowiązany do poinformowania osoby zatrudnionej o możliwości złożenia takiego wniosku.
od ukończenia 70 r.ż.	Podmiot zatrudniający nie zawiera w imieniu i na rzecz osoby zatrudnionej umowy o prowadzenie PPK. Przystąpienie takiej osoby do PPK nie jest dopuszczalne, nawet na wniosek zatrudnionego.

Weryfikacji wieku osób zatrudnionych należy dokonywać na dzień zawarcia umowy o prowadzenie PPK.

Schemat 8. Wiek osoby zatrudnionej a jej włączenie (zapisanie) do PPK

3.2.1. Osoby zatrudnione - w wieku od 18 lat, a przed ukończeniem 55 lat

Osoby zatrudnione, które ukończyły 18 lat, ale nie osiągnęły 55 roku życia, są automatycznie włączane do pracowniczego planu kapitałowego po upływie 3 miesięcy zatrudnienia w podmiocie zatrudniającym, który prowadzi PPK (ustalając okres zatrudnienia, należy wziąć pod uwagę okresy zatrudnienia z poprzednich 12 miesięcy w danym podmiocie zatrudniającym lub w innym - gdy doszło do przejęcia osób zatrudnionych, tj. gdy podmiot zatrudniający jest następcą prawnym innego podmiotu zatrudniającego), chyba że przed upływem tego terminu osoba zatrudniona:

• złoży deklarację o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK;
• przestanie być w stosunku do tego podmiotu zatrudniającego osobą zatrudnioną (np. stosunek pracy zostanie rozwiązany).

Jeśli osoba zatrudniona złoży deklarację o rezygnacji wpłat do PPK przed włączeniem jej do PPK, podmiot zatrudniający nie musi o tym fakcie informować instytucji finansowej.

Zgodnie z wyjaśnieniami na oficjalnym portalu PPK, bez względu na podstawę zatrudnienia uczestnika PPK, w zakresie sposobu obliczania 3-miesięcznego okresu zatrudnienia należy stosować art. 110 Kodeksu cywilnego, który, w przypadku braku regulacji określającej sposób obliczania terminu oznaczonego ustawą, nakazuje stosować w tym zakresie przepisy Kodeksu cywilnego. Zatem okres 3 miesięcy, o którym mowa w art. 16 ust. 2 ustawy o PPK, to 90 dni. Należy mieć na uwadze, by uwzględniać okres, w którym z danego tytułu (np. zlecenia) osoba zatrudniona podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

 PRZYKŁAD

Przyjmijmy, że 35-letnia Maria K. wykonuje pracę administracyjną w szkole publicznej na podstawie umowy zlecenia od 1 lutego 2021 r. Nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym. Od 1 maja 2021 r. sytuacja uległa zmianie i praca w szkole stanowiła jej jedyny tytuł do ubezpieczenia. Zatem szkoła, która tworzy PPK od stycznia 2021 r., włączy zleceniobiorczynię do PPK po upływie 90 dni zatrudnienia, nie później niż do 10 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym ten okres zatrudnienia upłynie. A zatem Maria K. dołączy do PPK najpóźniej do 10 sierpnia 2021 r. (bowiem uwzględnić należy 90 dni zlecenia, w których zleceniobiorczyni podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, tj. maj, czerwiec, lipiec - 90 dni upłynie 29 lipca 2021 r.). Poprzednie miesiące wykonywania zlecenia pozostają bez znaczenia w kontekście PPK.

Podmiot zatrudniający jest uprawniony z mocy prawa do zawarcia w imieniu i na rzecz każdej osoby zatrudnionej w omawianym przedziale wiekowym umowy o prowadzenie PPK. Po zawarciu tej umowy osoba zatrudniona staje się uczestnikiem PPK - z wszelkimi tego konsekwencjami, tj. w szczególności obowiązkiem finansowania zarówno przez podmiot zatrudniający, jak i przez osobę zatrudnioną wpłat podstawowych.

Jeśli osoba zatrudniona, która ukończyła 18 lat, a nie osiągnęła 55 roku życia, nie chce być uczestnikiem PPK, musi złożyć deklarację o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK. Może to zrobić przed upływem terminu, w którym podmiot zatrudniający jest zobowiązany zawrzeć w jej imieniu umowę o prowadzenie PPK. Wówczas nie jest włączana do pracowniczego planu kapitałowego. Uczestnik PPK włączony do PPK automatycznie może w każdym czasie złożyć deklarację o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK. O złożeniu deklaracji podmiot zatrudniający będzie zobowiązany poinformować instytucję finansową w terminie 7 dni od dnia jej złożenia podmiotowi zatrudniającemu (art. 23 ust. 3 ustawy o PPK). Wzór deklaracji został określony w Rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 12 czerwca 2019 r. w sprawie deklaracji o rezygnacji z dokonywania wpłat do pracowniczych planów kapitałowych; Dz.U. z 2019 r. poz. 1102). Termin 7-dniowy do przekazania informacji instytucji finansowej o złożeniu deklaracji rezygnacji jest liczony indywidualnie dla każdego uczestnika składającego taką deklarację.

Wzór deklaracji o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK

DEKLARACJA O REZYGNACJI Z DOKONYWANIA WPŁAT

DO PRACOWNICZYCH PLANÓW KAPITAŁOWYCH (PPK)

Deklarację należy wypełnić wielkimi literami. Deklarację składa się podmiotowi zatrudniającemu1).

1. Dane dotyczące uczestnika PPK
Imię (imiona)
Nazwisko
Numer PESEL, a w przypadku osób nieposiadających numeru PESEL data urodzenia
Seria i numer dowodu osobistego lub numer paszportu albo innego dokumentu potwierdzającego tożsamość w przypadku osób nieposiadających obywatelstwa polskiego
2. Nazwa podmiotu zatrudniającego
3. Oświadczenie uczestnika PPK
Oświadczam, że rezygnuję z dokonywania wpłat do PPK oraz posiadam wiedzę o konsekwencjach złożenia niniejszej deklaracji, w tym: 1) nieotrzymania wpłaty powitalnej w wysokości 250 zł, należnej uczestnikom PPK (dotyczy uczestnika PPK, który nie nabył uprawnienia do wpłaty powitalnej przed złożeniem deklaracji); 2) nieotrzymywania dopłat rocznych do PPK w wysokości 240 zł, należnych uczestnikom PPK po spełnieniu warunków określonych w art. 32 ustawy z dnia 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych (Dz.U. poz. 2215 z późn. zm.); 3) nieotrzymywania wpłat podstawowych finansowanych przez podmiot zatrudniający w wysokości 1,5% wynagrodzenia. .................................................................... data i podpis uczestnika PPK .................................................................... data złożenia deklaracji podmiotowi zatrudniającemu 1) Podmiot zatrudniający oznacza: a) pracodawcę, o którym mowa w art. 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz.U. z 2020 r. poz. 1320 - w stosunku do osób zatrudnionych, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 18 lit. a ustawy z dnia 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych,
b) nakładcę - w stosunku do osób zatrudnionych, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 18 lit. b ustawy z dnia 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych, c) rolnicze spółdzielnie produkcyjne lub spółdzielnie kółek rolniczych - w stosunku do osób zatrudnionych, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 18 lit. c ustawy z dnia 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych, d) zleceniodawcę - w stosunku do osób zatrudnionych, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 18 lit. d ustawy z dnia 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych, e) podmiot, w którym działa rada nadzorcza - w stosunku do osób zatrudnionych, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 18 lit. e ustawy z dnia 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych.

Bezczynność osoby zatrudnionej (tj. niezłożenie deklaracji o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK) będzie skutkowała zapisaniem i pozostaniem w pracowniczym planie kapitałowym i - co najważniejsze - powstaniem obowiązków zarówno po stronie podmiotu zatrudniającego, jak i uczestnika PPK do finansowania wpłat do PPK.

Schemat 9. Przesłanki automatycznego włączenia osoby zatrudnionej do PPK

 

Osoba zatrudniona (będąca w omawianym przedziale wiekowym), która zrezygnowała z wpłat do PPK, może w każdym czasie złożyć podmiotowi zatrudniającemu wniosek w formie pisemnej o ponowne dokonywanie wpłat do PPK. Wówczas wpłaty są dokonywane od miesiąca następującego po miesiącu, w którym taki wniosek wpłynął do podmiotu zatrudniającego.

Jeśli taki wniosek nie zostanie złożony, to po upływie 4 lat (począwszy od 2023 r.) osoba zatrudniona, która nie osiągnęła wieku 55 lat, zostanie ponownie włączona do PPK. Zatem jeśli nadal nie będzie chciała uczestniczyć w PPK i finansować wpłat, będzie musiała wówczas ponownie złożyć deklarację o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK.

Podkreślenia przy tym wymaga, że w razie spełnienia kryterium okresu zatrudnienia oraz wieku przez osobę zatrudnioną, która jest np. długotrwale niezdolna do pracy z powodu choroby - należy ją włączyć do PPK (o ile nie złożyła deklaracji o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK). Przy czym w takiej sytuacji wpłaty do PPK - tak finansowane przez uczestnika PPK, jak i podmiot zatrudniający - nie są naliczane i pobierane - nawet jeśli podmiot zatrudniający jest płatnikiem zasiłków (zasiłki nie są "wynagrodzeniem" w rozumieniu przepisów ustawy o PPK).

3.2.2. Osoby zatrudnione - w wieku od 55 lat, a przed ukończeniem 70 lat

Osoba zatrudniona, która ukończyła 55 rok życia, ale nie osiągnęła 70 roku życia i posiada 3-miesięczny okres zatrudnienia w danym podmiocie zatrudniającym, może zostać uczestnikiem PPK - jeśli złoży podmiotowi zatrudniającemu wniosek w formie pisemnej o dokonywanie wpłat do PPK. Podmiot zatrudniający ma obowiązek poinformować taką osobę o możliwości złożenia wniosku (art. 15 ust. 2 ustawy o PPK). Wzory takiej informacji są dostępne na oficjalnym portalu PPK (www.mojePPK.pl, w zakładce pliki do pobrania).

Podmiot zatrudniający ma obowiązek poinformować osoby zatrudnione w wieku od 55 lat, a przed ukończeniem 70 lat, o możliwości oszczędzania w PPK (art. 15 ust. 2 ustawy o PPK).

Wniosek jest składany podmiotowi zatrudniającemu. Bezczynność osoby zatrudnionej będącej w wieku 55 lat, a przed ukończeniem 70 roku życia, skutkuje tym, że nie zostanie ona uczestnikiem PPK. Podmiot zatrudniający nie może jej włączyć do PPK bez wniosku i nie może pobierać z jej wynagrodzenia wpłat do PPK. Gdyby miało to miejsce, byłoby działaniem niezgodnym z prawem, a podmiot zatrudniający dokonywałby potrąceń z wynagrodzenia bez podstawy prawnej.

Odmienne potraktowanie przez ustawodawcę osób po 55 roku życia jest uzasadnione tym, że z uwagi na potencjalnie krótki okres oszczędzania w pracowniczym planie kapitałowym ich uczestnictwo w tej formie oszczędzania z reguły nie przełoży się na oczekiwane powiększenie kapitału po ukończeniu 60 roku życia. Zatem zamiast mechanizmu automatycznego włączania do PPK przyjęto możliwość uczestnictwa na wniosek zainteresowanej osoby.

Po podjęciu przez osobę w wieku po ukończeniu 55 roku życia, a przed osiągnięciem 70 lat decyzji o uczestnictwie w PPK i złożeniu podmiotowi zatrudniającemu wniosku - ten jest zobowiązany w imieniu i na jej rzecz zawrzeć umowę o prowadzenie PPK. Warunkiem jednak będzie posiadanie przez tę osobę co najmniej 3-miesięcznego okresu zatrudnienia w danym podmiocie zatrudniającym. Ustalając, czy zostało spełnione kryterium 3-miesiecznego stażu w podmiocie zatrudniającym, uwzględnia się okres zatrudnienia z poprzednich 12 miesięcy.

Jeśli osoba w tym przedziale wiekowym zostanie - na własny wniosek - uczestnikiem PPK, jej sytuacja nie jest już różnicowana ze względu na wiek - poza zasadami inwestycyjnymi (jej środki są automatycznie lokowane w funduszach o niższym ryzyku niż np. uczestnika PPK w wieku 20 lat; może jednak zdecydować o lokowaniu środków w funduszach innych niż właściwe dla jej wieku - art. 45 ustawy o PPK). Korzysta ona z uprawnień wynikających z PPK, ale podlega również obowiązkom nakładanym na uczestników PPK - w szczególności w zakresie dokonywania wpłat. Wysokość wpłat podstawowych oraz maksymalna wysokość wpłat dodatkowych finansowanych przez uczestnika PPK i przez podmiot zatrudniający, a także zasady ich wnoszenia i finansowania są takie same dla uczestnika PPK w przedziale wieku 18-54 lata.

Osoba zatrudniona w wieku od 55 roku życia, a przed ukończeniem 70 lat, która będąc już w PPK złoży deklarację o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK, nie będzie - po upływie 4 lat od złożenia deklaracji - automatycznie ponownie włączana do PPK. Gdyby zatem chciała powrócić do oszczędzania w PPK, będzie musiała złożyć wniosek do podmiotu zatrudniającego. Może to zrobić w każdym czasie.

3.2.3. Osoby zatrudnione - w wieku od ukończenia 70 roku życia

Osoby zatrudnione, które osiągnęły 70 rok życia najpóźniej w pierwszym dniu zatrudnienia, nie mogą być włączone do pracowniczego planu kapitałowego (art. 15 ust. 1 ustawy o PPK). Nie ma zatem znaczenia wola takiej osoby.

Jeśli jednak przed ukończeniem 70 roku życia osoba zatrudniona została uczestnikiem PPK, to nadal pozostaje w PPK i istnieje obowiązek finansowania wpłat do PPK, chyba że uczestnik PPK złożył deklarację o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK albo - na jego wniosek - została rozpoczęta wypłata środków z rachunku PPK (szerzej na temat skutków złożenia wniosku o wypłatę środków - w Rozdziale V).

Osoba zatrudniona w wieku powyżej 70 lat może być uczestnikiem PPK tylko wtedy, gdy została włączona do PPK przed ukończeniem 70 roku życia.

Jeśli osoba zatrudniona, która ma ukończony 70 rok życia, przystąpiła do PPK przed ukończeniem 70 lat i pozostaje w nim - zasady i wysokość wpłat do PPK są takie same jak dla osób zatrudnionych przed ukończeniem 70 roku życia.

3.3. Termin zawarcia umowy o prowadzenie PPK

Ustawodawca zdecydował, że po upływie 3-miesięcznego okresu zatrudnienia w podmiocie zatrudniającym należy zawrzeć w imieniu i na rzecz osoby zatrudnionej umowę o prowadzenie PPK. Umowa ma być zawarta nie później niż do 10 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym upłynął okres 3-miesięcznego zatrudnienia danej osoby (art. 16 ust. 1 ustawy o PPK), z uwzględnieniem ostatnich 12 miesięcy.

Tabela 6. Okresy zatrudnienia dla poszczególnych kategorii osób zatrudnionych określone w ustawie o PPK

Podmiot zatrudniający	Osoba zatrudniona	Okres zatrudnienia/zatrudnienie
pracodawca	pracownik	od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia jego ustania
zleceniodawca	osoba wykonująca pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu	od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia umowy
podmiot, w którym działa rada nadzorcza	członek rady nadzorczej	od dnia powołania na członka rady nadzorczej do dnia zaprzestania pełnienia tej funkcji
nakładca	osoba wykonująca pracę nakładczą	od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia umowy
rolnicze spółdzielnie produkcyjne lub spółdzielnie kółek rolniczych	członek rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych	od dnia rozpoczęcia wykonywania pracy na rzecz spółdzielni do dnia zakończenia jej wykonywania

Obliczając 3-miesięczny okres zatrudnienia, należy wziąć pod uwagę wszystkie okresy zatrudnienia z okresu 12 miesięcy:

• w podmiocie zatrudniającym oraz
• w innym podmiocie zatrudniającym - jeśli podmiot (aktualnie) zatrudniający stał się następcą prawnym w stosunkach prawnych, które zostały nawiązane przez poprzedni podmiot zatrudniający, a który to stosunek prawny (np. umowa o pracę, umowa zlecenia, umowa agencyjna) decydują o posiadaniu statusu osoby zatrudnionej.

U osoby wykonującej pracę nakładczą uwzględnia się okres zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy, jeśli podstawą prawną zmiany pracodawcy był art. 231 Kodeksu pracy.

PRZYKŁAD

Krzysztof M. (40 lat) został zatrudniony w przedsiębiorstwie zatrudniającym ponad 300 osób od 10 maja 2020 r. - najpierw na 2-tygodniowy okres próbny, a po jego upływie na czas nieokreślony. Skoro 3-miesięczny okres zatrudnienia pracownika upływa w sierpniu 2020 r., to umowa o prowadzenie PPK powinna być zawarta w imieniu i na rzecz Krzysztofa M. najpóźniej do 10 września 2020 r. (czyli do 10 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym upłynął 3-miesięczny okres zatrudnienia).

PRZYKŁAD

Izabella K. (26 lat) została zatrudniona w banku 1 stycznia 2021 r. na stanowisku sekretarki na okres próbny na 3 miesiące. Jednak w poprzednim roku Izabella K. była już pracownikiem tego banku - w okresie od 1 maja do 30 czerwca 2020 r. (tj. przez 2 miesiące) była zatrudniona na stanowisku specjalisty do spraw kadr na podstawie umowy o pracę zawartej na okres 3 miesięcy (umowa o pracę została rozwiązana za wypowiedzeniem przez pracodawcę).

Umowę o prowadzenie PPK w imieniu i na rzecz Izabelli K. pracodawca powinien zawrzeć do 10 lutego 2021 r. Do okresu zatrudnienia przesądzającego o prawie do uczestnictwa w PPK należy bowiem wliczyć okres poprzednich 2 miesięcy zatrudnienia. A zatem już po miesiącu zatrudnienia na stanowisku sekretarki (tj. jej kolejnego zatrudnienia w tym banku) Izabella K. nabywa prawo do uczestnictwa w PPK. Z uwagi na wiek jest automatycznie włączana do PPK, chyba że wcześniej złoży deklarację o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK. W opisywanym przypadku nie ma znaczenia, że podstawą zatrudnienia Izabelli K. jest umowa o pracę na okres próbny (zawarcie po raz kolejny umowy o pracę na okres próbny było dopuszczalne, skoro pracownica została zatrudniona na stanowisku z innym zakresem obowiązków niż poprzednio).

Wprowadzenie 3-miesięcznego okresu - jak wynika z uzasadnienia projektu ustawy o PPK - było spowodowane faktem, że umowy o pracę na okres próbny mogą być zawarte u jednego pracodawcy maksymalnie na okres 3 miesięcy. A zatem zasadniczo tylko dalsze zatrudnianie takiej osoby powinno pociągać skutki w sferze PPK, tj. konieczność włączenia jej do pracowniczego planu kapitałowego - w sposób i na zasadach określonych w ustawie o PPK (z uwzględnieniem kryterium wieku osoby zatrudnionej).

Należy też mieć na uwadze, że nie ma wymogu (i byłoby to zupełnie nieracjonalne w kontekście założeń ustawy o PPK), by cały okres 3-miesięcznego zatrudnienia wynikał z jednej rodzajowo podstawy prawnej. Zatem jeśli osobę zatrudnioną i podmiot zatrudniający łączy najpierw umowa zlecenia na okres - przykładowo - 1 miesiąca (z obowiązkiem podlegania ubezpieczeniom społecznym), a następnie strony zawierają umowę o pracę, to po 2 miesiącach trwania stosunku pracy osoba zatrudniona legitymuje się już 3-miesiecznym okresem zatrudnienia w rozumieniu ustawy o PPK.

Szczególny termin do zawarcia umowy o prowadzenie PPK został ustalony dla sytuacji, w których podmiot zatrudniający:

• przejmuje przedsiębiorstwo lub łączy się z innym podmiotem zatrudniającym prowadzącym PPK. Podmiot zatrudniający - nabywający lub przejmujący przedsiębiorstwo - będzie miał 7 dni, licząc od dnia nabycia, na zawarcie w imieniu i na rzecz przejmowanych osób umowy o prowadzenie PPK z tą instytucją finansową, z którą ma zawartą umowę o zarządzanie PPK (art. 9 ust. 2 ustawy o PPK). Wprawdzie ustawodawca nie odsyła do przepisów ustawy o PPK zobowiązujących podmiot zatrudniający do złożenia wniosków o wypłaty transferowe środków zgromadzonych na rachunkach PPK uczestników PPK, jednak powinna to być dalsza konsekwencja zawartej umowy o prowadzenie PPK;
• wypowiedział umowę o zarządzanie PPK - wówczas ma 7 dni, licząc od dnia zawarcia umowy o zarządzanie PPK z inną instytucją finansową, na zawarcie umowy o prowadzenie PPK w imieniu i na rzecz osób, które są uczestnikami pracowniczego planu kapitałowego prowadzonego przez instytucję finansową, która dotąd zarządzała PPK (zagadnienia te zostały już szczegółowo omówione w tej części).

Omawiając problematykę terminu zawarcia umowy o prowadzenie PPK - należy zwrócić uwagę na przepisy przejściowe, które będą miały zastosowanie do pierwszych umów o prowadzenie PPK zawieranych przez podmiot zatrudniający po powstaniu obowiązku utworzenia PPK. Rozstrzyga to art. 134 ust. 2 ustawy o PPK.

3.4. W jakiej sytuacji podmiot zatrudniający nie zawiera umowy o prowadzenie PPK dla danej osoby zatrudnionej

Jak już zostało wyjaśnione, podmiot zatrudniający ma obowiązek zawrzeć umowę o prowadzenie PPK w imieniu i na rzecz osoby zatrudnionej do 10 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym upłynął okres 3-miesiecznego zatrudnienia danej osoby w podmiocie zatrudniającym.

Jeśli jednak przed tym terminem osoba zatrudniona:

• złoży deklarację o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK (wymagana jest forma pisemna),
• przestanie być w stosunku do tego podmiotu zatrudniającego osobą zatrudnioną (np. w razie rozwiązania umowy o pracę, rozwiązania umowy zlecenia/agencyjnej, ustania członkostwa w radzie nadzorczej, utraty obowiązkowego charakteru podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy zlecenia),

podmiot zatrudniający nie zawiera umowy o prowadzenie PPK (czyli nie włącza jej do pracowniczego planu kapitałowego).

Należy w tym miejscu przypomnieć, że podmiot zatrudniający nie zawiera umowy o prowadzenie PPK:

• bez wniosku o dokonywanie wpłat do PPK osoby zatrudnionej w wieku po ukończeniu 55 lat, a przed osiągnięciem 70 roku życia,
• nigdy - na rzecz i w imieniu osoby zatrudnionej, która osiągnęła wiek 70 lat.

3.5. Powstanie stosunku prawnego z umowy o prowadzenie PPK z mocy prawa

W ustawie o PPK przewidziany został mechanizm, który ma umożliwić osobom zatrudnionym, spełniającym kryterium wieku i stażu w podmiocie zatrudniającym (3 miesiące), włączenie do pracowniczego planu kapitałowego w sytuacji, gdy podmiot zatrudniający uchybił obowiązkowi zawarcia w ustawowym terminie umowy o prowadzenie PPK w imieniu i na rzecz osoby zatrudnionej (czyli nie włączył jej do pracowniczego planu kapitałowego).

Niezawarcie umowy o prowadzenie PPK - pomimo ciążącego na podmiocie zatrudniającym takiego obowiązku - spowoduje, że osoba zatrudniona stanie się z mocy prawa uczestnikiem PPK. Zgodnie bowiem z art. 17 ustawy o PPK w pierwszym dniu po upływie terminu, w którym podmiot zatrudniający powinien zawrzeć umowę o prowadzenie PPK, z mocy prawa powstanie stosunek prawny wynikający z umowy o prowadzenie PPK pomiędzy osobą zatrudnioną a instytucją finansową, z którą podmiot zatrudniający zawarł umowę o zarządzanie PPK. Przyjmuje się wówczas, że umowa została zawarta na warunkach określonych w umowie o zarządzanie PPK.

Ten stosunek prawny powoduje prawa i obowiązki określone przede wszystkim w ustawie o PPK (ale także w umowie o zarządzanie PPK). Podmiot zatrudniający będzie zobowiązany finansować wpłatę podstawową do PPK w wysokości 1,5% wynagrodzenia oraz wpłatę dodatkową - jeśli jest do tego zobowiązany postanowieniami umowy o zarządzanie PPK. Ma również obowiązek dokonywać odpowiednich operacji na wynagrodzeniu uczestnika PPK - obliczać, pobierać i dokonywać wpłat finansowanych przez uczestnika PPK.

Schemat 10. Stosunek prawny regulujący uczestnictwo w PPK

PRZYKŁAD

Spółka jawna utworzyła pracowniczy plan kapitałowy, zawierając umowy o zarządzanie i o prowadzenie PPK z jednym z zakładów ubezpieczeń. Zgłosiła do PPK wszystkich pracowników spełniających kryterium okresu zatrudnienia i wieku. Po kilku miesiącach od utworzenia PPK w spółce został zatrudniony Mateusz K. na podstawie umowy zlecenia. Przy czym przez pierwsze pół roku wykonywania zlecenia miał status studenta i nie podlegał obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Spółka, poinformowana o utracie przez niego statusu studenta, stała się płatnikiem obowiązkowych składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od 10 czerwca 2022 r. Pomimo upływu kolejnych miesięcy wykonywania zlecenia spółka nie włączyła Mateusza K. do PPK.

W tej sytuacji:

• we wrześniu 2022 r. upłynął 3-miesięczny okres zatrudnienia w rozumieniu ustawy o PPK (licząc od daty objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi),

• do 10 października 2022 r. spółka powinna na rzecz Mateusza K. zawrzeć umowę o prowadzenie PPK (umowa powinna być zawarta nie później niż 10 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym upłynął 3-miesięczny okres zatrudnienia - przy obowiązkowym oskładkowaniu zlecenia),

• Mateusz K. z mocy prawa został uczestnikiem PPK od 11 października 2022 r. - automatycznie, pomimo że spółka nie zawarła w jego imieniu i na jego rzecz umowy o prowadzenie PPK. Od tego dnia zarówno jego zleceniodawca, jak i on sam mają obowiązek finansować wpłaty podstawowe do PPK. Niedokonywanie przez zleceniodawcę wpłat do PPK stanowi wykroczenie zagrożone karą grzywny.

Jak już zostało wspomniane, naruszenie obowiązku zawarcia umowy o prowadzenie PPK w terminie ustalonym przepisami ustawy o PPK jest zagrożone karą grzywny.

3.6. Treść umowy o prowadzenie PPK

Umowa o prowadzenie PPK określa - zgodnie z art. 20 ust. 1 ustawy o PPK - w szczególności:

• strony umowy,
• dane identyfikujące uczestnika PPK (tj. w szczególności imię/imiona, nazwisko, adres zamieszkania, adres do korespondencji, numer PESEL lub datę urodzenia),
• sposób deklarowania wpłat dodatkowych finansowanych przez uczestnika PPK i sposób zmiany wysokości tych wpłat (np. poprzez złożenie drogą elektroniczną deklaracji),
• nazwy funduszy zdefiniowanej daty zarządzanych przez podmiot zarządzający instytucją finansową,
• warunki gromadzenia środków i zarządzania nimi przez poszczególne fundusze zdefiniowanej daty,
• sposób składania deklaracji w sprawie podziału wpłat dokonywanych do PPK pomiędzy poszczególne fundusze zdefiniowanej daty,
• sposób zmiany funduszu zdefiniowanej daty,
• warunki, terminy i sposób dokonania wypłaty, wypłaty transferowej lub zwrotu,
• sposób składania dyspozycji,
• zakres, częstotliwość i formę informowania uczestnika PPK o środkach zgromadzonych na jego rachunku PPK (przy czym minimalny zakres informacyjny oraz częstotliwość przekazywania informacji zostały określone w ustawie o PPK),
• maksymalną wysokość wynagrodzenia za zarządzanie funduszem zdefiniowanej daty, kosztów obciążających ten fundusz i opłat obciążających uczestnika PPK oraz warunki, o ile są przewidziane, na jakich mogą one zostać obniżone bez konieczności zmiany umowy.

Jeśli instytucją finansową, z którą jest zawierana umowa o prowadzenie PPK, jest zakład ubezpieczeń, wówczas ponad wymienione wyżej elementy umowa o prowadzenie PPK musi regulować dodatkowo:

• wysokość sumy ubezpieczenia,
• wysokość składki ochronnej,
• brak możliwości potrącania kosztów ochrony ubezpieczeniowej ze środków funduszu zdefiniowanej daty będącego ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym w przypadku niedokonywania wpłat lub zawieszenia dokonywania wpłat.

Obligatoryjnymi załącznikami do umowy o prowadzenie PPK zawartej z zakładem ubezpieczeń będą ogólne warunki ubezpieczenia oraz regulamin lokowania środków ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego (art. 20 ust. 2 ustawy PPK).

Instytucje finansowe posługują się indywidualnymi wzorami umowy o prowadzenie PPK.

3.7. Obowiązki informacyjne instytucji finansowej wobec uczestnika PPK

Na instytucji finansowej, z którą uczestnik PPK ma zawartą umowę o prowadzenie PPK, spoczywają obowiązki informacyjne wobec uczestnika PPK. Obowiązki informacyjne instytucja finansowa będzie wykonywała przez cały czas trwania stosunku prawnego wynikającego z umowy o prowadzenie PPK - przy czym zakres tych informacji będzie różny w zależności od etapu wykonywania umowy o prowadzenie PPK i wieku uczestnika PPK.

Obowiązki informacyjne instytucji finansowych oraz wymagalny, minimalny zakres udzielanej informacji, a także forma i termin jej przekazania, wynikają wprost z przepisów ustawy o PPK. Umowa o zarządzanie PPK oraz umowa o prowadzenie PPK mogą obligować instytucję finansową do szerszego zakresu obowiązku informacyjnego, niż wynika to z ustawy o PPK.

Jeśli pomiędzy uczestnikiem PPK a wybraną instytucją finansową powstanie spór co do dowodu udostępnienia wymaganych informacji - na instytucję finansową przerzucono ciężar dowodu jej udostępnienia. Oznacza to, że to nie uczestnik PPK będzie musiał udowadniać, że nie otrzymał informacji, tylko instytucja finansowa będzie musiała wykazać, że wywiązała się z obowiązku informacyjnego wobec uczestnika PPK.

Należy jednak mieć na uwadze, że uczestnik PPK jest zobowiązany do poinformowania instytucji finansowej o zmianach w zakresie jego danych identyfikujących - w terminie 30 dni od dnia ich zaistnienia (art. 4 ust. 2 ustawy o PPK). Jeśli uchybienie temu obowiązkowi spowoduje brak możliwości przekazywania uczestnikowi ustawowych informacji - instytucja finansowa nie będzie obciążona odpowiedzialnością za nieprzekazanie informacji.

Schemat 11. Częstotliwość ustawowych obowiązków informacyjnych instytucji finansowej wobec uczestnika PPK

3.7.1. Informowanie uczestnika PPK o zawartej umowie o prowadzenie PPK

Osobie zatrudnionej, która została uczestnikiem PPK, instytucja finansowa, z którą została zawarta umowa o prowadzenie PPK, będzie przekazywała informacje ustalone w ustawie o PPK.

Informacja jest przekazywana niezwłocznie po zawarciu umowy o prowadzenie PPK w postaci elektronicznej, pozwalającej na utrwalenie jej treści na trwałym nośniku lub za pomocą systemu teleinformatycznego, a na wniosek tego uczestnika - w postaci papierowej.

W art. 22 ust. 2 ustawy o PPK został wyszczególniony zakres informacji, jaki będzie przekazywany uczestnikowi PPK po zawarciu w jego imieniu i na jego rzecz umowy o prowadzenie PPK. Wykaz ten nie ma charakteru zamkniętego - a zatem uczestnik PPK może otrzymać szerszy zakres danych i informacji ponad:

• dane instytucji finansowej, z którą zawarto umowę o prowadzenie PPK,
• dane podmiotu zatrudniającego, który zawarł umowę o prowadzenie PPK w imieniu i na rzecz uczestnika PPK,
• określenie wysokości wpłat podstawowych finansowanych przez podmiot zatrudniający i uczestnika PPK,
• określenie wysokości wpłat dodatkowych finansowanych przez podmiot zatrudniający (informacja ta będzie wynikać z umowy o zarządzanie PPK),
• określenie wysokości możliwej do zadeklarowania przez uczestnika PPK wpłaty dodatkowej oraz sposób jej deklarowania,
• wskazanie właściwych przepisów podatkowych mających związek z uczestnictwem w PPK,

opis:

− zasad wypłaty, wypłaty transferowej i zwrotu zgromadzonych na rachunku PPK uczestnika PPK środków,

− trybu składania deklaracji i wniosków,

− praw osoby uprawnionej,

− możliwości złożenia przez uczestnika PPK dyspozycji w zakresie środków zgromadzonych na jego rachunku PPK oraz trybu składania takich dyspozycji,

• wskazanie pozostałych warunków gromadzenia środków w PPK określonych w umowie o prowadzenie PPK.

Niektóre z wymaganych informacji, które instytucja finansowa będzie przekazywała uczestnikowi PPK, będą jedynie powtórzeniem postanowień ustawowych, jak np. informacja o wysokości wpłat podstawowych finansowanych przez podmiot zatrudniający i uczestnika PPK (wielkości te są stałe i nie mogą ulec zmianom w treści umowy).

3.7.2. Informacja roczna - do końca lutego za poprzedni rok

W każdym roku kalendarzowym, do końca lutego, uczestnik PPK będzie otrzymywał od instytucji finansowej, z którą została zawarta umowa o prowadzenie PPK, informację dotyczącą transakcji na rachunku uczestnika PPK w roku poprzednim, tj.:

• w jakiej wysokości dokonano wpłat w roku poprzednim na jego rachunku PPK,
• innych transakcjach na jego rachunku PPK (np. wypłacie środków zgodnie z wnioskiem uczestnika PPK w razie poważnego zachorowania, o wypłatach transferowych).

Zasadą będzie przekazywanie informacji rocznej uczestnikowi PPK w postaci elektronicznej, pozwalającej na utrwalenie jej treści na trwałym nośniku. Jednak uczestnik PPK będzie mógł złożyć wniosek o przekazywanie informacji rocznych w postaci papierowej.

3.7.3. Informacja w roku, w którym uczestnik ukończy 60 rok życia

W roku kalendarzowym, w którym uczestnik PPK osiągnie 60 rok życia, otrzyma informację o warunkach wypłaty środków zgromadzonych na jego rachunku PPK. Informacja ta będzie przekazana w I kwartale roku. Zatem wszystkie osoby będące uczestnikami PPK otrzymają taką informację do końca marca roku, w którym kończą 60 lat. Natomiast bez znaczenia jest, czy dany uczestnik PPK skończy 60 lat np. w pierwszych dniach stycznia danego roku czy z końcem roku. Informacja ta ma być przekazana uczestnikowi PPK w postaci elektronicznej, pozwalającej na utrwalenie jej treści na trwałym nośniku. Uczestnik PPK może złożyć wniosek, by została mu ona przekazana w postaci papierowej.

3.8. Zawarcie umowy o prowadzenie PPK a wypłata transferowa z innego PPK

Z uwagi na przyjętą przez ustawodawcę zasadę koncentracji środków zgromadzonych przez uczestnika w PPK, tj. dążenie do tego, by środki te "szły" za uczestnikiem PPK w razie np. zmiany miejsca zatrudnienia (a tym samym zmiany pracowniczego planu kapitałowego), w ustawie o PPK wprowadzono rozwiązania, które mają sprzyjać gromadzeniu środków finansowych w PPK na jednym rachunku PPK. Oczywiście nie dotyczy to sytuacji, gdy osoba zatrudniona jest jednocześnie uczestnikiem więcej niż jednego pracowniczego planu kapitałowego (wówczas równolegle oszczędza w tylu PPK, ilu jest uczestnikiem, i nie ma możliwości, by środki te były gromadzone na jednym rachunku PPK).

Należy nadmienić, że każdy uczestnik PPK jest wpisany do ewidencji uczestników PPK (art. 74 ustawy o PPK) prowadzonej w ramach ewidencji PPK. Jest mu przypisany indywidulany identyfikator, w ewidencji widnieje też m.in. informacja, w których instytucjach finansowych są prowadzone dla tej osoby rachunki PPK.

Schemat 12. Skutek zmiany zatrudnienia uczestnika PPK

Jeśli uczestnik PPK zmienia np. miejsce zatrudnienia (czyli dochodzi do zmiany podmiotu zatrudniającego), założeniem jest, że środki, które uczestnik PPK dotąd zgromadził na rachunku PPK, będą transferowane do instytucji finansowej, z którą aktualny podmiot zatrudniający ma zawartą umowę o zarządzanie PPK, a w konsekwencji - z którą umowę o prowadzenie PPK będzie miał zawartą uczestnik PPK w związku z nowym stosunkiem zatrudnienia. Z uwagi na to, zgodnie z art. 19 ust. 1 ustawy o PPK, w terminie 7 dni od upływu terminu, w którym u podmiotu zatrudniającego ma być zawarta umowa o prowadzenie PPK (a ma to nastąpić do 10 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym upłynął 3-miesięczny okres zatrudnienia w podmiocie zatrudniającym), uczestnik PPK składa podmiotowi zatrudniającemu, a w przypadku kilku podmiotów zatrudniających - podmiotowi zatrudniającemu wybranemu przez uczestnika PPK, oświadczenie o zawartych w jego imieniu umowach o prowadzenie PPK. W oświadczeniu tym uczestnik PPK wskazuje, z którymi instytucjami finansowymi ma zawarte umowy o prowadzenie PPK.

WAŻNE!

Złożenie przez nowozatrudnionego oświadczenia nowemu pracodawcy po upływie ustawowego terminu jest bezskuteczne.

Podmiot zatrudniający, który zawrze umowę o prowadzenie PPK w imieniu i na rzecz danego uczestnika PPK, po otrzymaniu oświadczenia od osoby zatrudnionej informuje uczestnika PPK o obowiązku złożenia w jego imieniu wniosku o wypłatę transferową środków zgromadzonych na rachunku PPK lub rachunkach PPK (jeśli osoba zatrudniona jest uczestnikiem więcej niż jednego pracowniczego planu kapitałowego) na rachunek PPK prowadzony przez instytucję finansową, która prowadzi pracowniczy plan kapitałowy w danym podmiocie zatrudniającym. Po uzyskaniu takiej informacji od podmiotu zatrudniającego uczestnik PPK może w terminie 7 dni poinformować podmiot zatrudniający o niewyrażeniu zgody na złożenie w jego imieniu przez podmiot zatrudniający wniosku o wypłatę transferową jego środków zgromadzonych na rachunku (rachunkach) PPK. Bezczynność uczestnika PPK we wskazanym 7-dniowym terminie spowoduje, że podmiot zatrudniający złoży w imieniu uczestnika PPK do instytucji finansowej, z którą została zawarta umowa o prowadzenie PPK, wniosek o wypłatę transferową środków zgromadzonych na rachunku (rachunkach) PPK prowadzonych przez instytucje finansowe prowadzące poprzednie plany, na jego rachunek PPK prowadzony przez instytucję finansową, z którą umowę o prowadzenie PPK zawarł aktualny podmiot zatrudniający.

W związku z transferem środków w ramach PPK, zasadniczo w 4 miesiącu nowego zatrudnienia uczestnika PPK, który będzie oszczędzał w PPK z tytułu tego zatrudnienia, wymagane będą następujące działania:

KROK 1. Do 10 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym upłynie 3-miesięczny okres zatrudnienia, podmiot zatrudniający zawiera umowę o prowadzenie PPK w imieniu i na rzecz nowo zatrudnionego:

• z mocy prawa (dotyczy osób w wieku 18-54 lata) - o ile do tego czasu nie wpłynie do podmiotu zatrudniającego deklaracja rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK,
• na wniosek (dotyczy osób w wieku 55-69 lat).

KROK 2. W terminie 7 dni po upływie 10 dni miesiąca następującego po miesiącu, w którym upłynął 3-miesięczny okres zatrudnienia, nowo zatrudniony składa na piśmie nowemu pracodawcy (zleceniodawcy) oświadczenia o zawartej w poprzednim miejscu zatrudnienia umowie (umowach) o prowadzenie PPK z wskazaniem instytucji finansowych.

KROK 3. Jeżeli:

• upłynie termin 7-dniowy, a nowo zatrudniony nie złoży oświadczenia, o którym mowa wyżej (krok 2), wówczas podmiot zatrudniający jest zwolniony z jakichkolwiek działań związanych z transferem środków (nie wykonuje zatem czynności opisanych poniżej),
• w terminie 7 dni, o którym mowa w poprzednim kroku, podmiot zatrudniający otrzyma na piśmie oświadczenie o umowie (umowach) o prowadzenie PPK - podmiot zatrudniający informuje nowo zatrudnionego o obowiązku złożenia w jego imieniu wniosku o wypłatę transferową środków zgromadzonych na rachunku PPK w poprzednim miejscu zatrudnienia do PPK prowadzonego przez obecny podmiot zatrudniający.

KROK 4. Jeżeli w terminie 7 dni od otrzymania informacji od podmiotu zatrudniającego (krok 3) nowo zatrudniony:

• złoży na piśmie podmiotowi zatrudniającemu swój sprzeciw co do transferu środków - wówczas podmiot zatrudniający nie podejmuje już żadnych działań związanych z transferem środków (nie wykonuje zatem czynności opisanych poniżej);
• nie złoży podmiotowi zatrudniającemu żadnego oświadczenia (a zatem gdy bezskutecznie upływnie termin 7-dniowy) - wówczas podmiot zatrudniający składa do instytucji finansowej, z którą ma zawarte umowy w PPK, wniosek o podjęcie działań, w wyniku którego środki z poprzedniego PPK, w którym oszczędzał nowo zatrudniony, zostaną przekazane do PPK prowadzonego przez podmiot zatrudniający, który złożył wniosek o transfer. Dalsze działania związane z transferem środków prowadzone są już przez instytucję finansową.

Należy przy tym dodać, że działania związane z transferem środków wykonuje wyłącznie nowy podmiot zatrudniający. Natomiast pracodawca (zleceniodawca), z którym rozwiązywany jest stosunek zatrudnienia (poprzedni podmiot zatrudniający), nie ma żadnych obowiązków w związku z tym, że środki zgromadzone w PPK w czasie zatrudnienia u niego mają "iść" za jego byłym pracownikiem (zleceniobiorcą) do PPK prowadzonego w nowym podmiocie zatrudniającym.

3.9. Zasada dobrowolności uczestnictwa w PPK i zakaz dyskryminacji z powodu uczestnictwa lub nieuczestnictwa w PPK

Obowiązek równego traktowania osób zatrudnionych bez względu na to, czy są one czy nie uczestnikami PPK, wynika z art. 23 ust. 1 ustawy o PPK. Ustawodawca regulując tę zasadę wskazał na odpowiednie stosowanie wobec osób zatrudnionych przepisów art. 183a § 1-5 Kodeksu pracy (regulujących zakaz dyskryminacji w zatrudnieniu). Podmiot zatrudniający nie może zatem w jakikolwiek sposób - bezpośrednio lub pośrednio - dyskryminować osób zatrudnionych z powodu ich decyzji o uczestnictwie lub rezygnacji z oszczędzania w pracowniczym planie kapitałowym.

Nie bez powodu obowiązek równego traktowania jest zestawiony przez ustawodawcę z wprowadzoną do ustawy o PPK zasadą dobrowolności uczestnictwa w pracowniczym planie kapitałowym. Obydwie te zasady ustanowione zostały w art. 23 ust. 1 ustawy o PPK.

W kontekście dotychczasowych rozważań w niniejszym rozdziale należy przyjąć, że dobrowolność osoby zatrudnionej w uczestnictwie w PPK, o której mowa w art. 23 ust. 1 ustawy o PPK, ma specyficzny i niejednorodny charakter.

W odniesieniu bowiem do osób zatrudnionych, które ukończyły 18 rok życia, a nie osiągnęły wieku 55 lat - "dobrowolność" przejawia się w:

• możliwości zadeklarowania niedokonywania wpłat do PPK przed automatycznym włączeniem tej osoby do pracowniczego planu kapitałowego (możliwość ta jest ograniczona czasowo, bo po upływie 3-miesięcznego okresu zatrudnienia podmiot zatrudniający jest zobowiązany włączyć taką osobę do PPK, a nawet jeśli jej nie włączy, to z mocy prawa powstanie stosunek prawny wynikający z umowy o prowadzenie PPK),
• pozostaniu w PPK - w razie jej automatycznego włączenia do PPK - oraz rezygnacji z uczestnictwa w PPK w każdym czasie,
• możliwości zadeklarowania niedokonywania wpłat do PPK już po automatycznym włączeniu tej osoby do pracowniczego planu kapitałowego; z PPK może wprawdzie wystąpić w każdym czasie, ale skutkiem automatycznego włączenia jej do PPK jest już nabycie uczestnictwa w PPK z wszelkimi konsekwencjami z tego wynikającymi, tj. przede wszystkim obowiązkiem finansowania wpłat za okres jej pozostawania (uczestnictwa) w PPK - zarówno przez tę osobę, jak i przez podmiot zatrudniający (przy czym za miesiąc, w którym deklaracja o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK została złożona - wpłaty nie są już należne; art. 23 ust. 4 ustawy o PPK).

W odniesieniu zaś do osób zatrudnionych w wieku od 55 roku życia, a przed ukończeniem 70 roku życia - "dobrowolność" w odniesieniu do PPK ma już powszechnie rozumiane znaczenie (z wyjątkiem sytuacji, o której mowa w art. 15 ust. 3 ustawy o PPK). Ani bowiem ustawodawca, ani podmiot zatrudniający nie decydują za osoby w tym przedziale wiekowym. Zatem to działanie osoby zatrudnionej (polegające na złożeniu odpowiedniego wniosku) będzie skutkować uczestnictwem w PPK i ponoszeniem związanych z tym konsekwencji (wpłaty do PPK).

Natomiast do osób zatrudnionych, które ukończyły 70 rok życia, pojęcie dobrowolności w kontekście rozpoczęcia oszczędzania w PPK nie ma zastosowania (osoby te nie są włączane do PPK - nawet na wniosek zainteresowanej osoby).

Rozważania te są istotne o tyle, że skoro zasadniczo od osoby zatrudnionej zależy jej uczestnictwo w PPK lub jego brak (a brak jej uczestnictwa w PPK to - z pozycji podmiotu zatrudniającego - niższy koszt zatrudnienia takiej osoby), to ustawodawca wprost zakazał nierównego traktowania osób zatrudnionych ze względu na to kryterium (tj. różnicowania sytuacji osób zatrudnionych z powodu niedozwolonego kryterium). Dostrzeżone zostało zatem przez ustawodawcę, że dobrowolność uczestnictwa osoby zatrudnionej w PPK może być źródłem zdarzeń niepożądanych, tj. dyskryminowania osób zatrudnionych. Działaniem naruszającym zasadę równego traktowania byłoby np. rozwiązanie przez mikroprzedsiębiorcę umowy o pracę z pracownikiem, który jako jedyny nie złożył deklaracji o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK - a tym samym doprowadził do konieczności stosowania wobec mikroprzedsiębiorcy ustawy o PPK; pomijanie w finansowaniu podnoszenia kwalifikacji tych osób zatrudnionych, które są uczestnikami PPK (i tym samym generują w każdym miesiącu wyższe koszty zatrudnienia), na rzecz tych, którzy zdecydowali się nie oszczędzać w PPK.

4. Właściwość sądów i postępowanie przed sądami

Rozstrzyganie sporów wynikłych ze stosunków prawnych wynikających z ustawy o PPK oraz umów w PPK - tj. umowy o zarządzanie PPK i umowy o prowadzenie PPK - zostały poddane sądom powszechnym. O właściwości sądu I instancji zdecyduje:

• miejsce zamieszkania uczestnika PPK,
• siedziba podmiotu zatrudniającego lub siedziba jego oddziału.

W sprawach dotyczących uczestników PPK z powództwem może wystąpić:

• uczestnik PPK,

• towarzystwo funduszy inwestycyjnych, PTE lub pracownicze towarzystwo emerytalne, które zarządza wybraną instytucją finansową, albo zakład ubezpieczeń będący wybraną instytucją finansową (tj. instytucją finansową, z którą podmiot zatrudniający zawarł umowę o zarządzanie PPK oraz umowę o prowadzenie PPK).

Zatem instytucje finansowe (podmioty nimi zarządzające) mogą inicjować postępowania sądowe. Mogą też - za zgodą uczestnika PPK - uczestniczyć w postępowaniach sądowych powstałych ze stosunków prawnych wynikających z ustawy o PPK, a także umowy o zarządzanie PPK i umowy o prowadzenie PPK.

III. Wpłaty do PPK finansowane przez podmiot zatrudniający i uczestnika PPK

1. Informacje ogólne

Osoba zatrudniona, w imieniu i na rzecz której podmiot zatrudniający zawarł umowę o prowadzenie PPK, zostaje uczestnikiem PPK. Instytucja finansowa, z którą zawarto umowę, będzie prowadziła rachunek PPK uczestnika, na który będą wpływały środki finansowe. Będą one przeliczane odpowiednio na jednostki uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym lub na jednostki rozrachunkowe funduszu emerytalnego.

Rachunek PPK uczestnika PPK będzie zasilany regularnymi wpłatami finansowanymi przez:

• podmiot zatrudniający,
• uczestnika PPK.

 Schemat 13. Źródła regularnego finansowania wpłat do PPK z tytułu zatrudnienia

Poza tymi wpłatami rachunek PPK będzie zasilony wpłatą powitalną ze środków Funduszu Pracy, a po każdym roku kalendarzowym uczestnik PPK może nabyć prawo do dopłaty rocznej (również z Funduszu Pracy).

WAŻNE!

Wpłaty do PPK będą finansowane ze środków uczestnika PPK i podmiotu zatrudniającego oraz dodatkowo - ze środków Funduszu Pracy.

Naliczanie wpłat finansowanych przez podmiot zatrudniający i przekazywanie ich do instytucji finansowej oraz naliczanie, pobieranie i dokonywanie wpłat finansowanych przez uczestnika PPK - to podstawowe obowiązki podmiotu zatrudniającego na etapie realizacji pracowniczego planu kapitałowego.

Wartość wpłat podstawowych i dodatkowych ustawodawca określił w wartościach procentowych (a nie kwotowych). Wpłaty finansowane przez podmiot zatrudniający są obliczane od wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Wpłaty finansowane przez uczestnika PPK są pobierane z wynagrodzenia po jego opodatkowaniu.

Wszystkie wpłaty do PPK podmiot zatrudniający przekazuje na jedno konto do instytucji finansowej. Dopiero instytucja finansowa rozdziela środki na indywidulane rachunki uczestników PPK.

Instytucje finansowe będą prowadziły rachunki PPK w sposób umożliwiający wyodrębnienie:

• wpłat dokonanych przez podmiot zatrudniający,
• wpłat dokonanych przez osobę zatrudnioną,
• wpłaty powitalnej i dopłat rocznych,
• przyjętych wypłat transferowych,
• wpłat dokonanych w ramach konwersji i zamiany (art. 36 ust. 2 ustawy o PPK).

Z punktu widzenia uczestnika PPK wyodrębnianie środków na rachunku PPK ze względu na źródło ich pochodzenia ma nie tylko znaczenie informacyjne. W razie bowiem np. wycofania przez uczestnika PPK środków z PPK stosuje się odmienne zasady zwrotu w odniesieniu w szczególności do dopłat z Funduszu Pracy, a także w odniesieniu do tych środków, które pochodzą z wpłat podmiotu zatrudniającego (szczegółowo na ten temat w dalszej części opracowania).

Pobieranie z wynagrodzenia przez podmiot zatrudniający wpłat finansowanych przez uczestnika PPK oraz uwzględnienie wpłat finansowanych przez podmiot zatrudniający w podstawie opodatkowania wynagrodzenia spowodują, że wynagrodzenie netto pracownika będzie niższe. Z uwagi jednak na to, że wysokości wpłat finansowanych przez podmiot zatrudniający oraz wpłat finansowanych przez uczestnika PPK są ustawowo określone oraz że zostały ustalone warunki oszczędzania w PPK - podmiot zatrudniający nie może np. przejąć na siebie ciężaru ponoszenia (finansowania) wpłat, do których jest zobowiązany uczestnik PPK. Natomiast nic nie stoi na przeszkodzie, by podmiot zatrudniający poprzez podwyższenie uczestnikowi PPK wynagrodzenia (w sposób wymagany przepisami prawa pracy i ze skutkami z tego wynikającymi) "rekompensował" oszczędzającemu w PPK niższe wynagrodzenie netto, jakie ten będzie otrzymywał, pozostając w pracowniczym planie kapitałowym.

Jeśli podmiot zatrudniający nie dopełnia obowiązku dokonywania wpłat do PPK w przewidzianym przepisami terminie, podlega karze grzywny w wysokości od 1000 zł do 1 000 000 zł (art. 107 pkt 2 ustawy o PPK).

Podmiot zatrudniający nie ponosi jednak odpowiedzialności za brak lub błędne obliczenie, pobranie lub dokonanie wpłaty, jeżeli jest to spowodowane przekazaniem mu przez osobę zatrudnioną błędnych informacji - w sytuacji, gdy doprowadziło to do błędów w zakresie ustalenia podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym przez osobę zatrudnioną (art. 28 ust. 6 ustawy o PPK). Jeżeli w wyniku takich okoliczności wpłaty okazałyby się nienależne w całości lub w części, podlegają zwrotowi na rzecz finansującego daną wpłatę (podmiotu zatrudniającego lub osoby zatrudnionej).

PRZYKŁAD

Przedsiębiorstwo produkcyjne utworzyło PPK w październiku 2019 r. Zatrudnia m.in. 35-letniego pracownika i 27-letnią zleceniobiorczynię.

Przedsiębiorstwo utworzyło PPK w październiku 2019 r.
35-letni pracownik A	27-letnia zleceniobiorczyni B
został zatrudniony od 1 października 2019 r. zatrudnienie na podstawie umowy o pracę na czas określony 1 roku (do 30 września 2020 r.) nie składał deklaracji o rezygnacji z oszczędzania w PPK	zawarła z przedsiębiorstwem umowę zlecenia na okres 1 roku od 1 października 2019 r. złożyła przedsiębiorstwu oświadczenie o podleganiu obowiązkowym ubezpieczeniom z tytułu umowy o pracę zawartym z innym podmiotem zatrudniającym z wynagrodzeniem 5000 zł nie poinformowała przedsiębiorstwa, że stosunek pracy został rozwiązany z końcem stycznia 2020 r.
Przedsiębiorstwo nie włączyło pracownika do PPK, nie naliczało i nie dokonywało wpłaty podstawowej finansowanej przez niego oraz nie naliczało, nie pobrało i nie dokonywało wpłaty podstawowej finansowanej przez pracownika - pomimo że pracownik z mocy prawa od 11 stycznia 2020 r. stał się uczestnikiem PPK	Przedsiębiorstwo nie włączyło zleceniobiorczyni do PPK
Odpowiedzialność przedsiębiorstwa za niewłączenie osób zatrudnionych do PPK
przedsiębiorstwo jest odpowiedzialne za niedokonywanie wpłat do PPK	przedsiębiorstwo nie ponosi odpowiedzialności za niewłączenie zleceniobiorczyni do PPK i nieodprowadzanie wpłat; jako zleceniobiorca przedsiębiorstwo nie miało wiedzy, by od 1 lutego 2020 r. zleceniobiorczyni podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu umowy zlecenia

W zakresie nieuregulowanym w ustawie o PPK, do wpłat dokonywanych do PPK stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego. Ustawodawca wprowadził 5-letni okres przedawnienia roszczeń z tytułu wpłat, licząc od dnia wymagalności roszczenia. Jeśli zatem podmiot zatrudniający np. oblicza i pobiera wpłaty, ale ich nie odprowadza do PPK, roszczenie o dokonanie wpłat do PPK przedawni się w okresie 5 lat; przedawnienie będzie biegło oddzielnie dla każdej wpłaty.

PRZYKŁAD

Zgodnie z regulaminem wynagradzania pracodawca wypłaca wynagrodzenie z dołu, 27 dnia miesiąca. 27 listopada 2020 r. pracodawca wypłacił wynagrodzenie Sławomirowi N. - włączonemu do PPK z mocy prawa - dokonując odpowiednich pobrań wpłat do PPK. Jednak 30 listopada pracownik złożył pracodawcy deklarację o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK. Zatem wpłata do PPK za listopad jest nienależna i pracodawca musi dokonać zwrotu pobranej z wynagrodzenia pracownika wartości wpłat do PPK finansowanych przez pracownika.

2. Wpłata podstawowa i dodatkowa

Ustawa o PPK ustala 2 rodzaje wpłat dokonywanych przez podmiot zatrudniający oraz uczestnika PPK:

• wpłatę podstawową,
• wpłatę dodatkową.

Schemat 14. Rodzaje wpłat do PPK i podmioty je finansujące

Zasadniczo zatem wpłaty miesięczne do PPK mogą wynosić łącznie (w części finansowanej przez uczestnika PPK oraz przez podmiot zatrudniający) co najmniej 3,5% wynagrodzenia, najwyżej zaś 8% wynagrodzenia. W odniesieniu do osób najmniej zarabiających i korzystających z uprawnienia do obniżonej wpłaty podstawowej - dolna granica wpłat finansowanych przez uczestnika PPK i podmiot zatrudniający będzie wynosiła 2% (0,5% minimum finansowane przez uczestnika PPK i 1,5% finansowane przez podmiot zatrudniający).

Pracownicze plany kapitałowe, jako forma oszczędzania w III filarze emerytalnym, nie dają uczestnikowi PPK możliwości dokonywania regularnych wpłat ze środków innych niż pobrane z jego wynagrodzenia należnego od podmiotu zatrudniającego, który prowadzi PPK.

Jeśli uczestnik PPK osiągnie 60 rok życia i w związku z tym - na jego wniosek - zostanie rozpoczęta wypłata środków zgromadzonych na rachunku PPK, ustanie tym samym zarówno obowiązek, jak i możliwość dokonywania wpłat na rachunek PPK (art. 97 ust. 3 ustawy o PPK). Dotyczy to zarówno wpłat podstawowych, jak i dodatkowych - finansowanych przez podmiot zatrudniający i uczestnika PPK. Brak zaś wniosku o wypłatę - pomimo osiągnięcia wieku 60 lat - skutkuje koniecznością dalszego finansowania wpłat przez podmiot zatrudniający i uczestnika PPK (o ile uczestnik PPK nie złożył deklaracji o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK).

Ustawodawca nowelizując ustawę o PPK w 2019 r. (jeszcze przed stosowaniem jej przepisów przez podmioty zatrudniające) zdecydował, że maksymalny limit wpłat i dopłat możliwych do dokonania na wszystkie rachunki PPK uczestnika PPK wynosi w danym roku kalendarzowym równowartość w złotych kwoty 50 000 dolarów amerykańskich, według średniego kursu dolara amerykańskiego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski na ostatni dzień roboczy poprzedzający dzień 31 grudnia roku poprzedzającego dany rok kalendarzowy. Po przekroczeniu tego limitu dalsze wpłaty i dopłaty na rachunek PPK uczestnika PPK nie są dokonywane. Podmiotem uprawnionym do kontrolowania ustawowego limitu jest PFR. W razie stwierdzenia zaistnienia takiej sytuacji PFR informuje o tym:

1) instytucje finansowe prowadzące rachunki PPK uczestnika PPK,

2) uczestnika PPK,

3) podmioty zatrudniające.

PFR wzywa wówczas instytucje finansowe do zwrotu wpłat i dopłat dokonanych na rachunek PPK uczestnika PPK po przekroczeniu tego limitu, wskazując wpłaty i dopłaty lub ich część podlegające zwrotowi. Zwrot następuje w terminie 14 dni roboczych od dnia otrzymania przez instytucje finansowe wezwania.

2.1. Wpłata podstawowa finansowana przez podmiot zatrudniający

Wpłata podstawowa finansowana przez podmiot zatrudniający wynosi 1,5% wynagrodzenia uczestnika PPK. Podmiot zatrudniający oblicza wysokość wpłaty od wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Wpłata podstawowa finansowana przez podmiot zatrudniający nie jest wliczana do podstawy wymiaru obowiązkowych składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (art. 26 ust. 5 ustawy o PPK), ale stanowi przychód uczestnika PPK i podlega opodatkowaniu.

PRZYKŁAD

Wiesław K. jest zatrudniony w przedsiębiorstwie przewozowym z wynagrodzeniem 7000 zł. Zatem wpłata podstawowa do PPK finansowana przez jego pracodawcę wyniesie 105 zł (7000 zł × 1,5%). Podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nadal będzie kwota 7000 zł (a nie kwota 7105 zł). Z uwagi jednak na to, że kwota 105 zł jest przychodem pracownika - do obliczenia podstawy opodatkowania należy przyjąć kwotę 7105 zł.

WAŻNE!

Podmiot zatrudniający nie nalicza zaliczki na podatek dochodowy od wpłaty do PPK finansowanej pracownikowi lub zleceniobiorcy, który nie ukończył 26 roku życia.

Jeśli osoba zatrudniona:

• zostaje automatycznie włączona do PPK i nie zrezygnuje z dokonywania wpłat do PPK (dotyczy osób zatrudnionych przed osiągnięciem 55 roku życia),
• zostaje uczestnikiem PPK na wniosek (dotyczy osób zatrudnionych po osiągnięciu 55 roku życia, a przed ukończeniem 70 lat),

skutkuje to koniecznością finansowania przez podmiot zatrudniający wpłaty podstawowej w wysokości 1,5% wynagrodzenia.

O ile zatem osoba zatrudniona może dobrowolnie decydować o tym, czy chce być uczestnikiem PPK i dokonywać wpłat do PPK (tj. by jej wynagrodzenie było odpowiednio pomniejszane o wartość wpłat do PPK), o tyle podmiot zatrudniający jest zobowiązany finansować wpłaty - gdy osoba zatrudniona oszczędza w PPK (jej decyzja w tym zakresie jest wiążąca dla podmiotu zatrudniającego).

Wysokość wpłaty podstawowej finansowanej przez podmiot zatrudniający jest zawsze taka sama (1,5% wynagrodzenia), nawet gdy uczestnik PPK korzysta z uprawnienia do obniżenia wpłaty podstawowej finansowanej przez niego z uwagi na niskie zarobki (szerzej na ten temat w dalszej części opracowania).

Dodatkowe obciążenia po stronie podmiotu zatrudniającego oraz zwiększenie zakresu jego obowiązków wynikających z utworzenia PPK będą zależeć od decyzji osoby zatrudnionej o uczestnictwie w PPK. Ustawodawca uznał, że część podmiotów zatrudniających może w związku z tym podjąć próby zniechęcania zatrudnionych do oszczędzania w PPK. Za takie działania przewidziano surowe sankcje. Nakłanianie przez podmiot zatrudniający osoby zatrudnionej lub uczestnika PPK do rezygnacji z oszczędzania w PPK podlega bowiem karze grzywny w wysokości do 1,5% funduszu wynagrodzeń u podmiotu zatrudniającego w roku obrotowym poprzedzającym rok, w którym podmiot zatrudniający dopuścił się takiego czynu (art. 108 ustawy o PPK). Przez "nakłanianie" należy rozumieć:

(…) oddziaływanie na wolę innej osoby (osób) w celu skłonienia jej do określonego działania lub zaniechania. Nakłaniać można zwłaszcza słowami, które mogą przybrać formę prośby, rady, zlecenia, propozycji, sugestii czy polecenia. (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 8 lipca 1999 r., sygn. akt II AKa 121/99)

2.2. Wpłata podstawowa finansowana przez uczestnika PPK

2.2.1. Wpłata podstawowa w wysokości 2% wynagrodzenia

Wartość wpłaty podstawowej finansowanej przez uczestnika PPK wynosi 2% wynagrodzenia i jest ona pobrana z wynagrodzenia po jego opodatkowaniu (ze wszystkich składników wynagrodzenia). A zatem osoba zatrudniona, która pozostaje w pracowniczym planie kapitałowym, musi partycypować przynajmniej w takim zakresie w gromadzeniu środków w PPK. Nie ma możliwości, by rachunek uczestnika PPK był zasilany wyłącznie środkami finansowanymi przez podmiot zatrudniający; rezygnacja uczestnika PPK z oszczędzania w PPK (finansowania wpłat) jest równoznaczna z ustaniem obowiązku podmiotu zatrudniającego do finansowania tej osobie wpłat do PPK (także gdy nadal pozostaje w zatrudnieniu).

2.2.2. Wpłata podstawowa w obniżonej wysokości

Zasadą jest finansowanie przez uczestnika PPK wpłaty podstawowej w wysokości 2% wynagrodzenia. Jednak uczestnicy PPK o niskich dochodach mogą skorzystać z możliwości jej obniżenia, ale nie mniej niż do wysokości 0,5% wynagrodzenia.

Zadeklarowanie przez uczestnika PPK wpłaty podstawowej poniżej 2% wynagrodzenia dotyczy osób najmniej zarabiających. Przy czym dla skorzystania z tego uprawnienia przez uczestnika PPK znaczenie ma nie tylko wynagrodzenie uzyskiwane z tytułu zatrudnienia w danym podmiocie zatrudniającym, ale miesięczne wynagrodzenie uczestnika PPK osiągane z różnych źródeł.

 Jeśli uczestnik PPK osiąga z różnych źródeł miesięcznie kwotę, która (łącznie) nie przekracza 120% minimalnego wynagrodzenia za pracę (zgodnie z ustawą o minimalnym wynagrodzeniu za pracę; w 2020 r. - jest to kwota 3120 zł [sposób obliczenia: 2600 zł (minimalne wynagrodzenie w 2020 r.) × 120%], może zadeklarować wpłatę podstawową w przedziale od 0,5% do mniej niż 2% wynagrodzenia osiąganego u danego podmiotu zatrudniającego.

Skorzystanie przez uczestnika PPK z uprawnienia do obniżenia wpłaty podstawowej w żaden sposób nie wpływa na wysokość wpłaty podstawowej finansowanej przez podmiot zatrudniający (ta nadal będzie wynosiła 1,5% wynagrodzenia).

PRZYKŁAD

Agencja obrotu nieruchomościami zatrudnia na umowę cywilnoprawną 56-letnią Jadwigę J. jako sprzątaczkę z wynagrodzeniem 1500 zł (z reguły w miesiącu pracuje 75-80 godzin). Ponadto Jadwiga J., także na podstawie umowy zlecenia, sprząta 2 razy w tygodniu w niewielkim biurze poligraficznym - otrzymując z tego tytułu wynagrodzenie w wysokości 600 zł. Z obu tych umów podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Jadwiga J. zdecydowała się oszczędzać w PPK w związku z zatrudnieniem w agencji obrotu nieruchomościami. Ponieważ miesięcznie od obu zleceniodawców otrzymuje łącznie tytułem wynagrodzenia kwotę 2100 zł (czyli mniej niż 120% minimalnego wynagrodzenia za pracę), może skorzystać z uprawnienia do obniżonej wpłaty podstawowej; ustaliła ją w wysokości 0,5%. Nie zmienia to jednak faktu, że agencja obrotu nieruchomościami - jako podmiot zatrudniający - będzie finansowała jej wpłatę podstawową w wysokości 1,5% (od wynagrodzenia 1500 zł). Zatem z tytułu wpłat podstawowych na rachunek PPK Jadwigi J. wpływałyby kwoty stanowiące równowartość 2% wynagrodzenia.

Deklaracja o obniżeniu przez uczestnika PPK wpłaty podstawowej ma być złożona w miesiącu, w którym uczestnik PPK osiągnął wynagrodzenie nie wyższe niż 120% minimalnego wynagrodzenia za pracę (art. 27 ust. 4 ustawy o PPK).

Skutkiem złożonej deklaracji będzie obliczanie wpłaty podstawowej finansowanej przez uczestnika PPK zgodnie z deklaracją - od miesiąca następującego po miesiącu, w którym deklaracja została złożona. Zgodnie z pierwotnym brzmieniem art. 27 ust. 8 ustawy o PPK, tak ustalona wartość procentowa wpłaty podstawowej finansowanej przez uczestnika PPK miała obowiązywać tylko do końca roku kalendarzowego, chyba że uczestnik PPK złożyłby podmiotowi zatrudniającemu deklarację, w której zmieniłby wysokość wpłaty podstawowej. Jednak ustawodawca znowelizował ten przepis ustawą z 16 maja 2019 r. o zmianie ustawy o pracowniczych planach kapitałowych, ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych oraz ustawy - Prawo bankowe (Dz.U. z 2019 r. poz. 1074). Po nowelizacji uczestnik PPK już nie musi na początku roku kalendarzowego ponownie składać pracodawcy deklaracji o obniżeniu wpłaty podstawowej. Podmiot zatrudniający nie uwzględnia deklaracji o obniżeniu wpłaty podstawowej w każdym miesiącu, w którym wynagrodzenie uczestnika PPK osiągane w tym podmiocie zatrudniającym przekracza kwotę 120% minimalnego wynagrodzenia za pracę (art. 27 ust. 5 ustawy o PPK).

Schemat 15. Możliwe warianty po wpływie do podmiotu zatrudniającego deklaracji o obniżonej wpłacie podstawowej

Uczestnik PPK, który złożył podmiotowi zatrudniającemu deklarację o obniżonej wpłacie podstawowej, może w każdej chwili zmienić wysokość wpłaty podstawowej - pozostając jednak w wartościach od 0,5% do 2% wynagrodzenia. W tym celu składa podmiotowi kolejną deklarację ze wskazaniem nowej wartości. Skorzystanie z uprawnienia do zmiany wysokości wpłaty podstawowej nie jest uzależnione od zmian wysokości otrzymywanego wynagrodzenia (o ile nadal nie przekracza ono 120% minimalnego wynagrodzenia za pracę).

PRZYKŁAD

Marianna M. (56 lat), zatrudniona w firmie produkcyjnej (liczącej ponad 2000 pracowników) na podstawie umowy o pracę w niepełnym wymiarze czasu pracy, otrzymuje wynagrodzenie miesięczne w wysokości 2000 zł.

Na wniosek pracownicy pracodawca włączył ją do pracowniczego planu kapitałowego od 1 stycznia 2020 r. Marianna M. zadeklarowała wpłatę podstawową w obniżonej wysokości - 1% wynagrodzenia. Pracodawca zatem odprowadzał wpłaty podstawowe w łącznej wysokości 2,5% wynagrodzenia.

Pomimo że wysokość wynagrodzenia pracownicy była cały czas taka sama (2000 zł), z końcem czerwca 2020 r. Marianna M. złożyła wniosek o obniżenie wpłaty podstawowej do kwoty 0,5% wynagrodzenia. Pracownica działała w granicach posiadanych uprawnień, dlatego pracodawca ma obowiązek uwzględnić jej wniosek.

Obniżenie wpłaty podstawowej przy spełnieniu przesłanki niskiego wynagrodzenia jest uprawnieniem, a nie obowiązkiem uczestnika PPK. Zasadność skorzystania z tego uprawnienia będzie weryfikowana przez Polski Fundusz Rozwoju SA, na podstawie informacji uzyskanych z ZUS.

Przepisy ustawy o PPK nie dają podmiotowi zatrudniającemu uprawnienia do weryfikowania wysokości miesięcznych zarobków uczestnika PPK, który składa deklarację o obniżeniu wpłaty podstawowej. Z art. 27 ust. 5 ustawy o PPK wynika jedynie, że podmiot zatrudniający może nie uwzględnić deklaracji o obniżonej wpłacie podstawowej tylko w tych miesiącach, w których z tytułu zatrudnienia w danym podmiocie zatrudniającym uczestnik otrzymuje wynagrodzenie, które przekracza 120% minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Do obowiązków podmiotu zatrudniającego należy poinformowanie uczestnika PPK o możliwości i warunkach opłacania przez niego wpłaty podstawowej niższej niż 2% wynagrodzenia, jednak nie mniej niż 0,5% wynagrodzenia (art. 27 ust. 4 zdanie drugie ustawy o PPK). Wzory takiej informacji są dostępne na oficjalnym portalu PPK (www.mojePPK.pl, w zakładce Pliki do pobrania).

2.3. Wpłata dodatkowa finansowana przez podmiot zatrudniający

Wpłata dodatkowa do PPK nie ma charakteru obligatoryjnego. Oznacza to, że od woli podmiotu zatrudniającego będzie zależało, czy zdecyduje się na jej finansowanie.

Wysokość wpłaty dodatkowej finansowanej przez podmiot zatrudniający nie może być wyższa niż 2,5% wynagrodzenia (art. 26 ust. 2 ustawy o PPK). Natomiast minimalna wartość wpłaty dodatkowej nie została przez ustawodawcę określona.

Dokonywanie wpłat dodatkowych jest możliwe jedynie wtedy, gdy osoba zatrudniona jest uczestnikiem PPK i tym samym - zarówno na podmiocie zatrudniającym, jak i na uczestniku PPK - spoczywa obowiązek finansowania wpłat podstawowych. Nie ma zatem możliwości, by na rachunek PPK wpływały wyłącznie wpłaty dodatkowe.

Wpłata dodatkowa finansowana przez podmiot zatrudniający w żaden sposób nie jest uzależniona od tego, czy wpłatę dodatkową zadeklarował uczestnik PPK. Dopuszczalne są zatem następujące sytuacje:

• zarówno podmiot zatrudniający, jak i uczestnik PPK finansują wpłaty dodatkowe,
• zarówno podmiot zatrudniający, jak i uczestnik PPK nie finansują wpłat dodatkowych,
• tylko podmiot zatrudniający finansuje wpłaty dodatkowe,
• tylko uczestnik PPK finansuje wpłaty dodatkowe.

Informacja o wpłatach dodatkowych musi wynikać z umowy o zarządzanie PPK, którą podmiot zatrudniający zawiera z instytucją finansową. W razie zmiany przez podmiot zatrudniający bądź to wysokości wpłaty dodatkowej, bądź całkowitej rezygnacji z dokonywania wpłat dodatkowych konieczna jest zmiana umowy o zarządzanie PPK - o ile nic innego nie wynika z umowy o zarządzanie PPK. Zmieniona wysokość wpłaty dodatkowej będzie obowiązywała od miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano zmiany.

Wpłata dodatkowa - tak jak wpłata podstawowa - finansowana przez podmiot zatrudniający nie jest wliczana do wynagrodzenia stanowiącego podstawę ustalenia wysokości obowiązkowych składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (art. 26 ust. 5 ustawy o PPK).

Schemat 16. Wpłata dodatkowa od podmiotu zatrudniającego

Podmiot zatrudniający, który zdecyduje o finansowaniu wpłat dodatkowych, może:

• ustalić jednakową wartość procentową wpłaty dodatkowej dla każdej osoby zatrudnionej (np. 0,5% wynagrodzenia),
• różnicować wysokość wpłaty dodatkowej (ale także ustalonej jako wartość procentowa wynagrodzenia; np. 1% wynagrodzenia - dla uczestników PPK z okresem zatrudnienia w podmiocie zatrudniającym poniżej 10 lat; 2% wynagrodzenia - dla uczestników PPK z okresem zatrudnienia w podmiocie zatrudniającym co najmniej 10 lat).

 

Różnicowanie wysokości wpłaty dodatkowej może być więc dokonane ze względu na długość okresu zatrudnienia w danym podmiocie zatrudniającym (art. 26 ust. 3 ustawy o PPK). Podstawą różnicowania wysokości wpłaty dodatkowej mogą być również wewnętrzne akty - regulamin wynagradzania lub układ zbiorowy pracy (tu zatem ustalenia dotyczące wpłaty dodatkowej byłyby dokonywane z udziałem zakładowej organizacji związkowej). Podmiot zatrudniający może zatem - z zachowaniem przepisów prawa pracy - wprowadzić zmiany w wewnętrznych aktach prawa pracy, by móc stosować wpłaty dodatkowe w różnych wysokościach w odniesieniu do osób u niego zatrudnionych. Nie może jednak podejmować działań dyskryminujących - a zatem kryterium różnicujące musi być zgodne z prawem.

PRZYKŁAD

Przedsiębiorstwo produkcyjne wprowadziło do regulaminu wynagradzania postanowienie, zgodnie z którym pracodawca finansuje wpłaty dodatkowe w PPK w wysokości 1% wynagrodzenia tylko pracownikom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Takie działanie byłoby niezgodne z prawem, ponieważ pracodawca stosowałby niedozwolone kryterium różnicowania sytuacji pracowników, tj. traktowałby ich nierówno z uwagi na zatrudnienie na czas określony i na czas nieokreślony (art. 183a § 1 Kodeksu pracy).

Jak już wspomniano, wpłata dodatkowa nie ma charakteru obligatoryjnego. Podmiot zatrudniający może zatem w zawartej umowie o zarządzanie PPK nie deklarować finansowania wpłat dodatkowych. Podkreślić jednak należy, że jeśli podmiot zatrudniający zobowiąże się wobec osób zatrudnionych do finansowania wpłaty dodatkowej, to staje się to już elementem stosunku prawnego łączącego podmiot zatrudniający i osobę zatrudnioną. Jeśli zatem w zakładzie pracy kwestia finansowania przez pracodawcę wpłaty dodatkowej do PPK została uregulowana w regulaminie wynagradzania, to pracodawca jest zobowiązany działać w tym zakresie zgodnie z postanowieniami regulaminu. Rezygnacja z finansowania wpłat dodatkowych wymagałaby wówczas zmiany regulaminu wynagradzania i uruchomienia procedury wypowiedzeń zmieniających.

2.4. Wpłata dodatkowa finansowana przez uczestnika PPK

Uczestnik PPK może zdecydować o finansowaniu przez niego wpłaty dodatkowej. Na podmiot zatrudniający został nałożony obowiązek poinformowania uczestnika PPK o możliwości jej wnoszenia (art. 27 ust. 4 ustawy o PPK). Wzory takiej informacji są dostępne na oficjalnym portalu PPK (www.mojePPK.pl, w zakładce pliki do pobrania).

Podmiot zatrudniający ma obowiązek poinformować uczestnika PPK o możliwości wnoszenia wpłaty dodatkowej do PPK (art. 27 ust. 4 ustawy o PPK).

Łączna wartość wpłat do PPK (wpłata podstawowa i wpłata dodatkowa) finansowanych przez uczestnika PPK nie może zatem przekraczać 4% wynagrodzenia.

Sposób deklarowania wpłat dodatkowych finansowanych przez uczestnika PPK i sposób zmiany wysokości tych wpłat określa umowa o prowadzenie PPK. A zatem informację w tym zakresie uczestnik PPK otrzyma od instytucji finansowej, z którą ma zawartą umowę o prowadzenie PPK.

Tytułem wpłaty dodatkowej uczestnik PPK może zadeklarować określoną wartość procentową swojego wynagrodzenia uzyskiwanego w podmiocie zatrudniającym, jednak wartość ta nie może być wyższa niż 2% wynagrodzenia (art. 27 ust. 3 ustawy o PPK); dolna granica wpłaty dodatkowej nie została określona przez ustawodawcę.

Wpłata dodatkowa będzie obliczana od wynagrodzenia brutto, ale pobrana z wynagrodzenia uczestnika PPK po jego opodatkowaniu.

Deklaracja uczestnika PPK, w której ten określi wysokość finansowanej przez niego wpłaty dodatkowej, jest składana podmiotowi zatrudniającemu (art. 27 ust. 4 ustawy o PPK).

Uczestnik PPK może w dowolnym czasie złożyć deklarację o rezygnacji z wpłaty dodatkowej lub zmienić jej wysokość (nie przekraczając przy tym limitu 2% wynagrodzenia). Wniosek zawarty w nowej deklaracji wywoła skutek od miesiąca następującego po miesiącu, w którym uczestnik PPK złożył deklarację w tym zakresie (art. 27 ust. 7 ustawy o PPK).

Schemat 17. Wpłata dodatkowa uczestnika PPK

3. Zwolnienia z finansowania wpłat do PPK

3.1. Mechanizm antykryzysowy

Jeśli osoba zatrudniona jest uczestnikiem PPK, zasadą jest ponoszenie - zarówno przez uczestnika PPK, jak i podmiot zatrudniający - ciężaru wpłat podstawowych. Zatem pozostanie uczestnika PPK w pracowniczym planie kapitałowym w związku z zatrudnieniem w danym podmiocie zatrudniającym i niezłożenie deklaracji o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK jest równoznaczne z obowiązkiem dokonywania wpłat podstawowych do PPK.

Artykuł 25 ust. 4 ustawy o PPK wskazuje jednak przypadki, których wystąpienie prowadzi do zawieszenia finansowania wpłat (dotyczy to wpłat podstawowych i dodatkowych). Są to enumeratywnie wymienione sytuacje świadczące o złej kondycji ekonomicznej podmiotu zatrudniającego.

Zawieszenie finansowania wpłat do PPK następuje:

1) w okresie przestoju ekonomicznego, o którym mowa w art. 2 pkt 1 ustawy z 11 października 2013 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z ochroną miejsc pracy (j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 669), oraz w okresie obniżonego wymiaru czasu pracy, o którym mowa w art. 2 pkt 2 tej ustawy,

2) w przypadku zaistnienia przesłanek niewypłacalności pracodawcy, o których mowa w ustawie z 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 7),

3) w okresie przejściowego zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej lub ograniczenia jej prowadzenia na skutek powodzi i braku środków na wypłatę wynagrodzeń dla pracowników, o których mowa w art. 23 ustawy z 16 września 2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi (j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 1317 ze zm.).

Pomimo zaistnienia przesłanek do zawieszenia finansowania wpłat do PPK, uczestnik PPK może jednak złożyć podmiotowi zatrudniającemu deklarację, w której oświadczy, że będzie finansował wpłaty podstawowe i wpłaty dodatkowe. W takiej sytuacji podmiot zatrudniający nalicza, pobiera i odprowadza składki finansowane przez uczestnika PPK, sam zaś nie finansuje uczestnikowi PPK wpłat. Wzór takiej deklaracji został umieszczony na oficjalnym portalu PPK.

3.2. Zwolnienie z wpłat do PPK po utworzeniu PPE

Podmiot zatrudniający może nie ponosić ciężaru wpłat podstawowych i wpłat dodatkowych do PPK ze względu na prowadzenie przez niego pracowniczego programu emerytalnego (PPE). Jak zostało wyjaśnione w Rozdziale I, w określonych sytuacjach - w związku z prowadzeniem PPE i odprowadzaniem z tego tytułu składek (zgodnie z ustawą o PPE) - podmiot zatrudniający może w ogóle nie tworzyć PPK. Ma to miejsce wtedy, gdy podmiot zatrudniający w dniu, w którym ustawa o PPK miałaby wobec niego zastosowanie, prowadzi PPE, odprowadzając z tego tytułu składkę podstawową w wysokości nie mniejszej niż 3,5% wynagrodzenia, a udział osób zatrudnionych w PPE wynosi co najmniej 25%.

Artykuł 13 ust. 2 ustawy o PPK reguluje zaś inną sytuację - tj. równoległego prowadzenia w podmiocie zatrudniającym PPK i PPE. Podmiot zatrudniający może wówczas nie finansować wpłat do PPK, jednak skorzystanie z tej możliwości zostało obwarowane spełnieniem następujących warunków:

PPE zostało utworzone już po utworzeniu pracowniczego planu kapitałowego,

osoba zatrudniona będąca uczestnikiem PPK przystąpiła do PPE,

• podmiot zatrudniający odprowadza do PPE składki podstawowe w wysokości co najmniej 3,5% wynagrodzenia (w rozumieniu ustawy o PPE),
• doszło do porozumienia pomiędzy podmiotem zatrudniającym a zakładową organizacją związkową o niedokonywaniu wpłat do PPK z uwagi na odprowadzanie składek do PPE.

Spełnienie tych warunków powoduje, że podmiot zatrudniający może nie finansować wpłat do PPK (podstawowych i dodatkowych) począwszy od miesiąca następującego po miesiącu rejestracji PPE (rejestracji dokonuje Komisja Nadzoru Finansowego). Jednak to zwolnienie z finansowania wpłat do PPK dotyczy wyłącznie wpłat za osoby zatrudnione, które przystąpiły do PPE.

W omawianej sytuacji przez podmiot zatrudniający równolegle są prowadzone - pracowniczy plan kapitałowy i pracowniczy program emerytalny. Płacąc do PPE składkę podstawową w wysokości co najmniej 3,5% wynagrodzenia danej osoby zatrudnionej, podmiot zatrudniający nie finansuje jej wpłat do PPK.

Niefinansowanie wpłat do PPK przez podmiot zatrudniający powoduje, że uczestnik PPK nie nabywa uprawnienia do dopłat rocznych ze strony państwa (szerzej na ten temat w Rozdziale IV; zob. art. 13 ust. 3 ustawy o PPK).

Podmiot zatrudniający będzie jednak miał obowiązek ponownie finansować wpłaty do PPK, jeśli m.in. do PPE zacznie odprowadzać składkę podstawową w wysokości niższej niż 3,5% lub w razie likwidacji PPE (art. 13 ust. 4 ustawy o PPK).

4. Obliczenie wpłat i terminy dokonywania wpłat do PPK

4.1. Terminy

W związku z prowadzeniem PPK na podmiocie zatrudniającym spoczywają obowiązki:

• obliczania i dokonywania finansowanych przez podmiot zatrudniający wpłat:

− podstawowych,

− dodatkowych - o ile podmiot zatrudniający zdecydował o ich finansowaniu;

• obliczania, pobierania i dokonywania finansowanych przez uczestnika PPK wpłat:

− podstawowych,

− dodatkowych - jeśli uczestnik PPK zadeklarował ich finansowanie.

Dla obliczania wpłat do PPK istotny jest termin wypłaty wynagrodzenia. Liczy się przy tym miesiąc kalendarzowy, w którym wypłacane jest wynagrodzenie, a nie miesiąc, za który to wynagrodzenie przysługuje. Zatem także w sytuacji, gdy wypłacany składnik wynagrodzenia obejmuje okres wcześniejszy - nawet przed wdrożeniem PPK lub przystąpieniem danej osoby do PPK - ale jest wypłacany po zawarciu umowy o prowadzenie PPK dla danej osoby zatrudnionej, należy uwzględnić go w podstawie naliczenia wpłat do PPK - o ile takie świadczenie mieści się w definicji "wynagrodzenia" (art. 2 ust. 1 pkt 40 ustawy o PPK).

Podmiot zatrudniający dokonuje pierwszych wpłat od miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał stosunek prawny wynikający z umowy o prowadzenie PPK (art. 28 ust. 1 ustawy o PPK). Przypomnienia wymaga, że jeśli podmiot zatrudniający w ustawowym terminie nie zawarł w imieniu i na rzecz osoby zatrudnionej umowy o prowadzenie PPK, stosunek prawny powstaje z mocy prawa w pierwszym dniu terminu następującego po terminie, w którym podmiot zatrudniający powinien spełnić ten obowiązek. A zatem także wtedy, gdy z mocy prawa osoba zatrudniona staje się uczestnikiem PPK, na podmiocie zatrudniającym spoczywa obowiązek finansowania wpłat oraz rozliczenia wpłat finansowanych przez uczestnika PPK - w terminie wynikającym z przepisów ustawy o PPK.

Ustawodawca upoważnia podmiot zatrudniający do pobrania (potrącenia) z wynagrodzenia uczestnika PPK wpłat do PPK, które finansuje uczestnik PPK. Spełnienie zatem wszystkich przesłanek ustawowych powoduje, że podmiot zatrudniający dokonuje pobrania z wynagrodzenia uczestnika PPK kwoty wpłaty (art. 28 ust. 2 ustawy o PPK) i wypłaca mu kwotę netto wynagrodzenia pomniejszoną o wartość wpłat do PPK.

Zgodnie z art. 28 ust. 4 i ust. 5 ustawy o PPK podmiot zatrudniający dokonuje wpłat do PPK do 15 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym zostały one obliczone i pobrane. W razie opóźnień w przekazaniu wpłat do PPK podmiot zatrudniający na ogólnych zasadach będzie zobowiązany do zapłaty odsetek. Natomiast należy zwrócić uwagę, że ustawa o PPK nie przewiduje wstecznego naliczenia i pobrania wpłat do PPK. Jak wyjaśniono w uzasadnieniu projektu ustawy o PPK - chodzi o to, by w razie uchybień podmiotu zatrudniającego w pobieraniu i przekazywaniu wpłat do PPK np. za 3 miesiące - naliczenie i pobranie zaległych wpłat do PPK nie powodowało nadmiernych obciążeń dla uczestnika PPK.

 PRZYKŁAD

Krystyna W. jest pracownikiem banku. Zgodnie z regulaminem wynagradzania otrzymuje wynagrodzenie z dołu, 28 dnia miesiąca za dany miesiąc. Zatem wpłaty podstawowe i dodatkowe pobrane np. za sierpień 2020 r. (z wynagrodzenia wypłaconego w sierpniu 2020 r.) podmiot zatrudniający powinien przekazać do instytucji finansowej najpóźniej do 15 września 2020 r.

Z uwagi na to, że zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy o PPK do wpłat dokonywanych do PPK w zakresie nieuregulowanym w tej ustawie stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego - zatem należy przyjąć, że zgodnie z art. 115 Kodeksu cywilnego jeżeli koniec terminu do wykonania czynności (tu: dokonania wpłaty do PPK) przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy lub na sobotę, termin upływa następnego dnia, który nie jest dniem wolnym od pracy ani sobotą.

PRZYKŁAD

Spółka utworzyła PPK w II połowie 2020 r. Umowa o prowadzenie PPK została zawarta 28 października 2020 r. Wynagrodzenia w spółce wypłacane są w ostatnim dniu miesiąca. Spółka jest zatem zobowiązana naliczyć i pobrać pierwsze wpłaty od wynagrodzeń wypłaconych w październiku. Termin przekazania wpłat do instytucji finansowej upływa 16 listopada 2020 r. (15 listopada to niedziela).

Uchybienie przez podmiot zatrudniający obowiązkowi dokonywania wpłat do PPK w terminie oraz nieprowadzenie dokumentacji związanej z naliczaniem wpłat do PPK jest zagrożone karą grzywny w wysokości od 1000 zł do 1 000 000 zł (art. 107 pkt 2 i 4 ustawy o PPK).

4.2. Obliczanie wpłat do PPK i pobieranie wpłat z wynagrodzenia

Wpłaty do PPK są ustalone jako określona wartość procentowa wynagrodzenia. Wynagrodzenie zaś zostało zdefiniowane w art. 2 ust. 1 pkt 40 ustawy o PPK jako podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe uczestnika PPK, o której mowa w ustawie systemowej, bez stosowania ograniczenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 tej ustawy, oraz z wyłączeniem podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób przebywających na urlopie wychowawczym oraz pobierających zasiłek macierzyński lub zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego.

Zwrócenia uwagi wymaga, że ostatecznie - po nowelizacji ustawy o PPK w czerwcu 2019 r. - ustawodawca zdecydował o zniesieniu w systemie PPK limitu 30-krotności, tj. rocznego limitu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, powyżej którego składki na te ubezpieczenia nie są już obliczane i opłacane do końca danego roku kalendarzowego (w 2020 r. jest to kwota 156 810 zł). Skutkiem tego jest, że:

• w miesiącu, w którym dojdzie do przekroczenia tego limitu, podmiot zatrudniający:

- oblicza i przekazuje składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe tylko od tej części podstawy wymiaru składek, która nie spowoduje przekroczenia limitu 30-krotności;

- naliczy, pobierze i odprowadzi wpłaty do PPK;

• po miesiącu, w którym doszło do przekroczenia limitu składek, podmiot zatrudniający:

- nie oblicza i nie przekazuje składek na ubezpieczenia społeczne;

- naliczy, pobierze i odprowadzi wpłaty do PPK.

Podmiot zatrudniający nie będzie naliczał wpłat do PPK od zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego (świadczenia te nie stanowią podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe).

Ponadto, § 2 rozporządzenia składkowego wymienia przychody, które nie stanowią podstawy wymiaru składek (czyli one również nie będą podstawą naliczenia wpłat do PPK), w tym m.in.:

• nagrody jubileuszowe przyznawane pracownikom nie częściej niż co 5 lat,
• odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy,
• odszkodowania wypłacone byłym pracownikom po rozwiązaniu stosunku pracy, na podstawie umowy o zakazie konkurencji,
• ekwiwalenty pieniężne za użyte przy wykonywaniu pracy narzędzia, materiały lub sprzęt, będące własnością pracownika,
• diety i inne należności z tytułu podróży służbowej pracownika - do wysokości określonej w przepisach,
• świadczenia finansowane ze środków przeznaczonych na cele socjalne w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych,
• składniki wynagrodzenia, do których pracownik ma prawo w okresie pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, zasiłku chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego - jeżeli są one wypłacane za okres pobierania tego wynagrodzenia lub zasiłku,
• wartość świadczeń przyznanych zgodnie z odrębnymi przepisami przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego pracownika (z wyłączeniami określonymi w rozporządzeniu).

Z ustawowej definicji wynagrodzenia wynika zatem, że przychody pracownika, które nie są podstawą wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, nie mogą być uwzględniane przy obliczeniach wpłat do PPK. Nie ma przy tym znaczenia, czy oblicza się wpłatę podstawową czy dodatkową oraz czy jest to wpłata finansowana przez uczestnika PPK czy podmiot zatrudniający.

Z definicji "wynagrodzenia" (art. 2 ust. 1 pkt 40 ustawy o PPK) wynika też, że nie nalicza się wpłat za osoby przebywające na urlopie macierzyńskim lub otrzymujące zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego, a także za osoby przebywające na urlopie wychowawczym. Zatem pomimo że np. kwota zasiłku macierzyńskiego stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, to jednak z woli ustawodawcy takie świadczenie nie jest podstawą naliczania wpłat do PPK.

Ustawodawca nie określił minimalnej kwoty wynagrodzenia, która uprawniałaby do nienaliczania wpłat do PPK. Zatem nawet gdyby w danym miesiącu podmiot zatrudniający naliczał uczestnikowi PPK wynagrodzenie za kilka dni (a np. za resztę miesiąca zasiłek chorobowy lub macierzyński), to jest zobligowany obliczyć, pobrać i odprowadzić od wynagrodzenia wpłaty do PPK.

 PRZYKŁAD

Izabela R. otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 4500 zł ze stosunku pracy. W PPK oszczędza od listopada 2019 r. Pracodawca za każdy miesiąc przekazuje na jej rachunek PPK wpłaty podstawowe (tj. łącznie 3,5% wynagrodzenia). Od 5 lipca 2020 r. Izabela R. przebywała na zwolnieniu lekarskim. 13 sierpnia 2020 r. urodziła dziecko. Zatem za lipiec podstawą wpłat do PPK było wyłącznie wynagrodzenie za 1-4 lipca. Skoro nie została ustalona minimalna kwota wynagrodzenia, od której nie nalicza się wpłat do PPK - wpłaty za lipiec od wynagrodzenia należnego za 4 dni należało obliczyć i przekazać do instytucji finansowej prowadzącej PPK. Za kolejne miesiące pracodawca nie dokonuje wpłat do PPK, ponieważ pracownica korzysta z urlopu macierzyńskiego.

Naliczając wynagrodzenie uczestnika PPK należy mieć na uwadze, że:

• wpłaty do PPK finansowane przez podmiot zatrudniający nie stanowią podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe,
• wpłaty do PPK finansowane przez podmiot zatrudniający stanowią przychód uczestnika PPK podlegający opodatkowaniu,
• wpłaty finansowane przez uczestnika PPK podlegają pobraniu z wynagrodzenia po jego opodatkowaniu,
• pierwszych wpłat podmiot zatrudniający dokonuje od miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał stosunek prawny wynikający z umowy o prowadzenie PPK,
• podmiot zatrudniający jest zobowiązany naliczyć, pobrać i dokonać wpłaty od wynagrodzenia w rozumieniu ustawy o PPK, niezależnie od tego, czy wypłata ma miejsce jeszcze w trakcie zatrudnienia czy już po,
• składane przez uczestnika PPK deklaracje dotyczące wpłat, w tym wniosek o ponowne dokonywanie wpłat do PPK, zasadniczo należy uwzględnić od miesiąca następującego po miesiącu, w którym zostały złożone podmiotowi zatrudniającemu,
• złożona przez uczestnika PPK deklaracja o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK powoduje, że już od miesiąca, w którym ta deklaracja wpłynęła do podmiotu zatrudniającego, podmiot zatrudniający nie dokonuje za niego wpłat do PPK, a wpłaty już pobrane podlegają zwrotowi,
• co 4 lata (począwszy od 2023 r.) - od 1 kwietnia - podmiot zatrudniający wznawia dokonywanie wpłat za uczestnika PPK, który złożył deklarację o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK, chyba że ten ponownie zadeklaruje niedokonywanie wpłat do PPK.

Tabela 7. Różnice w obliczaniu wynagrodzeń pracowników otrzymujących wynagrodzenie w jednakowej wysokości 5500 zł;

obliczeń dokonano z uwzględnieniem 17% stawki podatku dochodowego

Odliczenia od wynagrodzenia	Pracownik A jest uczestnikiem PPK	Pracownik B nie jest uczestnikiem PPK
status pracownika w PPK	pracownik finansuje - wpłatę podstawową 2% podmiot zatrudniający finansuje: - wpłatę podstawową 1,5% - wpłatę dodatkową 2,5% Razem: 6%	nie dotyczy
wpłaty do PPK	wpłaty pracownika: 5500 zł × 2% = 110 zł wpłaty finansowane przez pracodawcę: 5500 zł × 4% = 220 zł	nie dotyczy
składki społeczne pracownika: - emerytalna - rentowe - chorobowa	5500 zł × 9,76% = 536,80 zł 5500 zł × 1,5% = 82,50 zł 5500 zł × 2,45% = 134,75 zł Razem: 754,05 zł	5500 zł × 9,76% = 536,80 zł 5500 zł × 1,5% = 82,50 zł 5500 zł × 2,45% = 134,75 zł Razem: 754,05 zł
składka na ubezpieczenie zdrowotne: - 9% - 7,75%	5500 zł - 754,05 zł = 4745,95 zł 4745,95 zł × 9% = 427,14 zł 4745,95 zł × 7,75% = 367,81 zł	5500 zł - 754,05 zł = 4745,95 zł 4745,95 zł × 9% = 427,14 zł 4745,95 zł × 7,75% = 367,81 zł
KUP	250 zł	250 zł
podstawa opodatkowania	5500 zł - 754,05 zł - 250 zł + 220 zł (wpłata PPK pracodawcy) = 4715,95 zł po zaokrągleniu: 4716 zł	5500 zł - 754,05 zł - 250 zł = 4495,95 zł po zaokrągleniu: 4496 zł
kwota wolna od podatku	43,76 zł	43,76 zł
zaliczka na podatek dochodowy	[4716 zł × 17%] - 43,76 zł - 367,81 zł = 390,18 zł po zaokrągleniu: 390 zł	[4496 zł × 17%] - 43,76 zł - 367,81 zł = 352,70 zł po zaokrągleniu: 353 zł
wynagrodzenie netto	5500 zł pomniejszone o: 754,05 zł (składki społeczne) 427,14 zł (składka zdrowotna) 390 zł (zaliczka na podatek) 110 zł (wpłata pracownika do PPK) kwota do wypłaty: 3818,81 zł	5500 zł pomniejszone o: 754,05 zł (składki społeczne) 427,14 zł (składka zdrowotna) 353 zł (zaliczka na podatek)   kwota do wypłaty: 3965,81 zł
różnica netto w wynagrodzeniach pracowników wynosi 147 zł

PRZYKŁAD

9 listopada 2020 r. została zawarta umowa o prowadzenie PPK, a wynagrodzenie pracodawca wypłaca z dołu, 10 dnia miesiąca. Zatem pierwsze wpłaty do PPK pracodawca nalicza w listopadzie (od wynagrodzeń za październik wypłaconych 10 listopada) i przekazuje do instytucji finansowej najpóźniej do 15 grudnia 2020 r.

PRZYKŁAD

11 listopada 2020 r. została zawarta umowa o prowadzenie PPK, a wynagrodzenie pracodawca wypłaca z dołu, 10 dnia miesiąca. Zatem pierwsze wpłaty do PPK pracodawca nalicza w grudniu (od wynagrodzeń za listopad wypłaconych do 10 grudnia 2020 r.) i przekazuje do instytucji finansowej najpóźniej do 15 stycznia 2021 r.

Wpłatę (podstawową, dodatkową) finansowaną przez podmiot zatrudniający (jako informację o kwocie obniżenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe) wykazuje się w imiennym raporcie rozliczeniowym ZUS RCA. W raporcie ZUS RCA (formularz obowiązujący od czerwca 2020 r.) wpłaty na PPK finansowane przez podmioty zatrudniające (płatników) są wskazywane w polu 28 w bloku III.B. W związku z tym, że wpłata do PPK finansowana przez podmiot zatrudniający jest przychodem uczestnika w terminie przekazania tej wpłaty do instytucji finansowej - wykazuje się ją w imiennym raporcie ZUS RCA za miesiąc, w którym nastąpiło przekazanie tej wpłaty.

IV. Wpłata powitalna i dopłaty roczne

1. Finansowe zachęty ze strony państwa dla uczestników PPK

Z uwagi na to, że uczestnictwo w pracowniczych planach kapitałowych jest dobrowolne dla osób zatrudnionych (art. 23 ust. 1 ustawy o PPK), w ustawie o PPK wprowadzono rozwiązania, które mają zachęcić osoby zatrudnione do oszczędzania w PPK.

Ustawodawca zdecydował się na zasilanie rachunku PPK uczestnika pracowniczego planu kapitałowego środkami finansowymi - na warunkach określonych w przepisach art. 31-35 ustawy o PPK - w postaci wpłaty powitalnej oraz dopłat rocznych. Zatem gromadzone w pracowniczym planie kapitałowym oszczędności będą powstawały nie tylko z wpłat finansowanych przez podmiot zatrudniający i uczestnika PPK, ale również ze środków publicznych - z Funduszu Pracy (ten zaś powstaje głównie ze składek obowiązkowo płaconych przez pracodawców).

Schemat 18. Źródła wpływów na rachunek PPK uczestnika PPK

 

Tak jak wpłaty finansowane przez podmiot zatrudniający, również dokonywanie dopłat przez państwo jest uzależnione od uczestnictwa danej osoby w pracowniczym planie kapitałowym i oszczędzania przez nią w PPK.

Schemat 19. Wpłata powitalna i dopłaty roczne

Każdy uczestnik PPK otrzymuje wpłatę powitalną w kwocie 250 zł (nie jest ona uzależniona od wielkości wpłat finansowanych przez podmiot zatrudniający i uczestnika PPK). Można ją otrzymać tylko raz. Natomiast dopłaty roczne w kwocie 240 zł będą przysługiwały wówczas, gdy w roku kalendarzowym na rachunku uczestnika PPK suma wpłat podstawowych i wpłat dodatkowych finansowanych przez podmiot zatrudniający oraz uczestnika PPK przekroczy ustalony w ustawie o PPK limit.

 Wpłata powitalna i dopłaty roczne są realizowane bez udziału podmiotu zatrudniającego; ten bowiem nie uczestniczy w procesie weryfikowania prawa do wpłaty powitalnej i dopłat rocznych, nie składa w tym zakresie żadnych wniosków w imieniu uczestników PPK, nie pośredniczy też w przekazywaniu tych dopłat na rachunek PPK.

Wpłata powitalna i dopłaty roczne nie stanowią przychodu uczestnika PPK.

W określonych w ustawie o PPK sytuacjach środki z wpłaty powitalnej i dopłat rocznych podlegają zwrotowi do Funduszu Pracy. Będzie to miało miejsce w razie wycofania środków z PPK (zwrot) przed osiągnięciem przez uczestnika PPK 60 roku życia (szerzej na ten temat w Rozdziale V). Stąd też w art. 3 ust. 2 ustawy o PPK poczynione zostało zastrzeżenie co do ograniczenia prywatnego charakteru własności środków zgromadzonych w PPK.

Należy też zwrócić uwagę, że na mocy art. 25a ustawy o PPK dopłaty mogą być zwrócone do Funduszu pracy z rachunku/rachunków uczestnika PPK - w sytuacji gdy na wszystkich rachunkach PPK uczestnika PPK zostanie przekroczony limit wpłat (tj. równowartość w złotych kwoty 50 000 dolarów amerykańskich). Wówczas zwrot dopłat dokonywany jest za pośrednictwem PFR.

2. Wpłata powitalna

Wpłata powitalna w wysokości 250 zł przysługuje każdej osobie oszczędzającej w PPK - bez względu na to, kiedy przystąpi do PPK i w jakim jest wieku. Bez znaczenia będzie również, czy uczestnik PPK został włączony do PPK automatycznie czy na wniosek.

Wpłatę powitalną można otrzymać tylko raz (art. 31 ust. 3 ustawy o PPK). Jeśli zatem uczestnik PPK zrezygnuje z dokonywania wpłat do PPK, a w przyszłości ponownie rozpocznie oszczędzanie w pracowniczym planie kapitałowym - nie będzie miał wówczas uprawnienia do kolejnej wpłaty powitalnej. Nie ma przy tym znaczenia przyczyna dalszego nieoszczędzania w PPK czy chociażby okres, po którym osoba zatrudniona ponownie wznawia dokonywanie wpłat do PPK. Bez znaczenia też pozostaje, czy osoba zatrudniona ponownie przystępuje do tego samego czy innego pracowniczego planu kapitałowego.

Jeśli osoba zatrudniona będzie jednocześnie uczestnikiem więcej niż jednego pracowniczego planu kapitałowego (np. z uwagi na równoczesne zatrudnienie w 2 zakładach pracy, w których będzie uczestniczyła w PPK), również ma uprawnienie tylko do jednej wpłaty powitalnej (a nie tylu, w ilu pracowniczych planach kapitałowych rozpoczęła oszczędzanie).

Wpłata powitalna będzie przysługiwała uczestnikowi PPK w razie spełnienia następujących warunków:

• w imieniu i na rzecz uczestnika PPK zawarto umowę lub umowy o prowadzenie PPK; należy tu przypomnieć, że stosunek prawny z umowy o prowadzenie PPK może też powstać z mocy prawa - jeśli podmiot zatrudniający nie dopełni w terminie ciążących na nim w tym zakresie obowiązków,
• uczestnictwo w PPK trwa co najmniej 3 pełne miesiące,
• za co najmniej 3 miesiące uczestnictwa w PPK dokonano wpłat podstawowych finansowanych przez uczestnika PPK (zasadniczo 2% wynagrodzenia lub w przedziale od 0,5%, ale nie mniej niż 2% wynagrodzenia - w odniesieniu do uczestników PPK z niskim wynagrodzeniem),
• uczestnik PPK nie otrzymał wcześniej wpłaty powitalnej z tytułu uczestnictwa w jakimkolwiek pracowniczym planie kapitałowym.

PRZYKŁAD

Waldemar J. - pracownik przedsiębiorstwa, które tworzy PPK od lipca 2019 r. - rozpoczął oszczędzanie w PPK od grudnia 2019 r. Jednak z końcem stycznia 2020 r. jego umowa o pracę została rozwiązana w trybie art. 52 Kodeksu pracy (bez wypowiedzenia z winy pracownika). Zatem jego rachunek PPK nie został zasilony wpłatą powitalną; uczestnictwo w PPK nie trwało bowiem pełnych 3 miesięcy. 1 marca 2020 r. Waldemar J. podjął zatrudnienie w spółce, która również prowadzi PPK. Waldemar J. został włączony do PPK po 3 miesiącach zatrudnienia. Zatem już po miesiącu oszczędzania w PPK (u nowego pracodawcy) nabył prawo do wpłaty powitalnej.

W razie spełnienia warunków nabycia przez uczestnika PPK wpłaty powitalnej - jest ona zaewidencjonowana na rachunku uczestnika PPK w terminie 30 dni po zakończeniu kwartału (zgodnie z art. 31 ust. 1 ustawy o PPK będzie to albo kwartał, w którym zostały spełnione przesłanki do nabycia wpłaty powitalnej, albo kwartał następny). Wpłata powitalna jest przekazywana uczestnikowi PPK przez ministra właściwego do spraw pracy, za pośrednictwem Polskiego Funduszu Rozwoju SA, i jest finansowana z Funduszu Pracy.

Przyznanie wpłaty powitalnej nie jest uzależnione od wysokości środków zgromadzonych na rachunku PPK czy od wysokości wniesionych wpłat podstawowych i wpłat dodatkowych. Istotne jest tylko to, by wpłaty podstawowe finansowane przez uczestnika PPK były wpłacone w należnej wysokości za okres 3 miesięcy.

Nabycie wpłaty powitalnej jest realizowane bez aktywnego udziału uczestnika PPK oraz podmiotu zatrudniającego, nie wymaga bowiem złożenia wniosku o wpłatę powitalną. Weryfikacja uprawnienia uczestnika PPK do otrzymania wpłaty powitalnej jest jednym z zadań Polskiego Funduszu Rozwoju SA (art. 58 ust. 3 pkt 5 ustawy o PPK). Informację o zasileniu rachunku PPK wpłatą powitalną uczestnik PPK otrzymuje od instytucji finansowej, która prowadzi jego rachunek PPK (w rocznej informacji - zgodnie z art. 22 ust. 4 ustawy o PPK).

Zwrócenia uwagi wymaga, że wpłata powitalna nie jest uwzględniana przy ustalaniu wartości zgromadzonych na rachunku uczestnika PPK środków, które przesądzają o uprawnieniu uczestnika PPK do dopłaty rocznej.

3. Dopłaty roczne

Dopłaty roczne zostały ukształtowane w ustawie o PPK jako swego rodzaju "nagroda" dla uczestnika PPK za jego uczestnictwo w PPK w roku kalendarzowym i zgromadzenie w tym czasie na rachunku PPK z wpłat podstawowych i wpłat dodatkowych finansowanych przez uczestnika PPK oraz podmiot zatrudniający co najmniej określonej przez ustawodawcę kwoty. Dopłata roczna jest określona kwotowo, w równej dla wszystkich uprawnionych wysokości, tj. 240 zł (art. 32 ust. 1 ustawy o PPK).

 Uprawnienie do dopłat rocznych może nabyć każdy uczestnik PPK. Tu już jednak - w odróżnieniu od uprawnienia do wpłaty powitalnej - decydujące jest kryterium wielkości wpłat dokonanych na wszystkich rachunkach PPK uczestnika PPK w roku kalendarzowym. Osoba zatrudniona może być jednocześnie uczestnikiem więcej niż jednego pracowniczego planu kapitałowego. Ustalając prawo do dopłaty rocznej, uwzględnia się wpłaty na wszystkich rachunkach PPK prowadzonych dla danego uczestnika PPK. Uczestnik PPK może nabyć prawo tylko do jednej dopłaty rocznej za dany rok kalendarzowy, niezależnie od liczby prowadzonych dla niego rachunków PPK (art. 33 ust. 1 ustawy o PPK).

Zasadniczo, aby uzyskać uprawnienie do dopłaty rocznej, uczestnik musi zgromadzić w roku kalendarzowym na rachunku (rachunkach) PPK z wpłat podstawowych i dodatkowych finansowanych przez podmiot zatrudniający oraz uczestnika PPK kwotę co najmniej równą wpłatom podstawowym, należnym od kwoty stanowiącej 6-krotność minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w tym roku. Zatem minimalna wpłata uprawniająca do dopłaty rocznej za:

• 2019 r. - wynosiła 472,50 zł (obliczona w następujący sposób: 6 × 2250 zł × 3,5%),
• 2020 r. - będzie wynosiła 546 zł (obliczona w następujący sposób: 6 × 2600 zł × 3,5%).

Schemat 20. Wzór obliczenia minimalnej kwoty wpłat do PPK

Wzór obliczenia minimalnej kwoty wpłat do PPK uprawniającej do dopłaty rocznej: 6 × wartość minimalnego wynagrodzenia za pracę* × 3,5%

* Obowiązująca w roku kalendarzowym, za który dopłata roczna ma być przyznana.

Podkreślić należy, że do nabycia uprawnienia do dopłaty rocznej znaczenie ma wyłącznie suma kwot:

• wpłat podstawowych,
• wpłat dodatkowych ,

finansowanych zarówno przez podmiot zatrudniający, jak i uczestnika PPK; nie będą zatem uwzględniane np. wpłata powitalna czy środki przyjęte z wypłaty transferowej (z innego rachunku PPK).

Wymóg niższej wartości zgromadzonych środków na rachunku uczestnika PPK uprawnia­jący do dopłaty rocznej został określony dla tych uczestników PPK, którzy z uwagi na uzyskiwane wynagrodzenie nieprzekraczające kwoty 120% minimalnego wynagrodzenia za pracę skorzystali z uprawnienia do obniżenia wpłaty podstawowej (poniżej 2%, ale nie mniej niż 0,5% wynagrodzenia). Będą oni uprawnieni do dopłaty rocznej w kwocie 240 zł, jeśli w danym roku kalendarzowym zgromadzą na swoim rachunku w PPK wpłaty podstawowe i dodatkowe finansowane przez podmiot zatrudniający oraz uczestnika PPK kwotę równą co najmniej 25% kwoty wpłat podstawowych, należnych od kwoty stanowiącej 6-krotność minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w tym roku; czyli za 2019 r. była to kwota 118,13 zł, obliczona w następujący sposób: 25% × (6 × 2250 zł × 3,5%), zaś za 2020 r. będzie to kwota 136,50 zł - obliczona w sposób następujący: 25% × (6 × 2600 zł × 3,5%).

Schemat 21. Wzór obliczenia minimalnej kwoty wpłat do PPK przy obniżonej wpłacie podstawowej

Wzór obliczenia minimalnej kwoty wpływów z wpłat do PPK uprawniającej do dopłaty rocznej dla uczestników PPK przy obniżonej wpłacie podstawowej: 25% × (6 × wartość minimalnego wynagrodzenia za pracę* × 3,5%)

* Obowiązująca w roku kalendarzowym, za który dopłata roczna ma być przyznana.

Dopłata jest przyznawana uczestnikom PPK z obniżoną wpłatą podstawową dopiero po zweryfikowaniu zasadności obniżenia wysokości wpłaty podstawowej - na podstawie danych uzyskanych z ZUS. Weryfikacji prawa do dopłaty rocznej dokonuje Polski Fundusz Rozwoju SA. Uczestnik PPK nie nabywa prawa do dopłaty rocznej, jeśli w wyniku weryfikacji okaże się, że w którymś miesiącu roku kalendarzowego (z zadeklarowanym niskim wynagrodzeniem), za który dopłata roczna miałaby być przyznana, uczestnik PPK otrzymał łączne miesięczne wynagrodzenie ze wszystkich źródeł przekraczające kwotę 120% minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Jeśli uczestnik PPK z niskim wynagrodzeniem (poniżej 120% minimalnego wynagrodzenia) opłaca mimo to wpłatę podstawową w wysokości 2% (czyli nie korzysta z uprawnienia do obniżenia wpłaty podstawowej), nabywa prawo do dopłaty rocznej, gdy na jego rachunki PPK wpłyną wpłaty w wysokości co najmniej równej wpłatom podstawowym, należnym od kwoty stanowiącej 6-krotność minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w tym roku (a nie 25% tej wartości).

Podkreślenia wymaga, że uczestnik PPK, który przystąpił do pracowniczego programu emerytalnego (PPE), a podmiot zatrudniający w związku z tym - na podstawie art. 13 ust. 2 ustawy o PPK - nie finansuje mu wpłat do PPK, nie jest uprawniony do dopłat rocznych (art. 13 ust. 3 ustawy o PPK).

W sytuacji gdy uczestnik PPK jest jednocześnie uczestnikiem więcej niż jednego pracowniczego planu kapitałowego (do czego jest uprawniony - zgodnie z art. 18 ustawy o PPK), wówczas należna mu dopłata roczna jest ewidencjonowana na tym jego rachunku PPK, który został założony najpóźniej. Gdyby zaś w tym samym dniu zostały utworzone dwa takie rachunki, dopłata roczna jest ewidencjonowana na rachunku, na którym wartość zgromadzonych środków jest większa. Ustaleń, na którym rachunku uczestnika PPK ma być zaewidencjonowana dopłata roczna, dokonuje Polski Fundusz Rozwoju SA.

Dopłata roczna jest przekazywana uczestnikowi PPK przez ministra właściwego do spraw pracy, za pośrednictwem Polskiego Funduszu Rozwoju SA, do 31 marca każdego roku, po roku kalendarzowym, w którym zostały zgromadzone przez uczestnika PPK środki w wysokości uprawniającej do dopłaty rocznej. Musi być ona zaewidencjonowana na rachunku PPK uczestnika PPK do 15 kwietnia. Tak jak przy wpłacie powitalnej - także przy dopłacie rocznej jest ona przyznawana w razie ziszczenia się ustawowych warunków i nie wymaga złożenia wniosku czy jakiejkolwiek innej aktywności uczestnika PPK w tym zakresie. Informacja o otrzymaniu dopłaty rocznej będzie jedną z danych, jakie uczestnik PPK będzie otrzymywał od instytucji finansowej każdego roku (w informacji rocznej).

Dopłata roczna jest finansowana z Funduszu Pracy.

Zgodnie z art. 97 ust. 3 ustawy o PPK, jeśli uczestnik PPK osiągnie 60 rok życia i w związku z tym - na wniosek - zostanie rozpoczęta wypłata środków zgromadzonych na rachunku PPK, uczestnik nie otrzymuje już dopłat rocznych (rozpoczęcie wypłat uniemożliwia dalsze oszczędzanie w PPK).

V. Środki zgromadzone w PPK - rozporządzanie, dysponowanie na wypadek śmierci, podział w razie rozwodu

1. Informacje ogólne

Podstawowym celem pracowniczych planów kapitałowych jest gromadzenie środków na rachunkach w PPK w celu ich wykorzystania po osiągnięciu 60 roku życia; bez znaczenia przy tym będzie status aktywności zawodowej uczestnika PPK. Granica wieku jest jednakowa dla kobiet i mężczyzn.

Ustawa o PPK przewiduje jednak możliwość korzystania ze środków zgromadzonych w PPK i rozporządzania nimi przed osiągnięciem 60 roku życia - w sposób i na warunkach określonych w ustawie.

Nawet gdy uczestnik PPK rezygnuje z dalszego oszczędzania w PPK, ale nie wycofuje środków zgromadzonych na rachunku PPK (np. po 3 latach uczestnictwa w PPK pracownik składa pracodawcy deklarację o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK, ale nadal pozostaje w zatrudnieniu u danego podmiotu zatrudniającego), lub gdy ustaje jego zatrudnienie w podmiocie zatrudniającym - środki dotąd zgromadzone na rachunku PPK pozostają na nim do czasu:

• wypłaty,
• wypłaty transferowej,
• zwrotu (tj. wycofania środków z rachunku).

Uczestnik PPK może wskazać osoby uprawnione, które w razie jego śmierci nabędą prawo do zgromadzonych w PPK środków - na warunkach określonych w ustawie o PPK.

2. Wypłata środków zgromadzonych na rachunku PPK

Wypłata środków z rachunku PPK może nastąpić wyłącznie w razie złożenia do instytucji finansowej odpowiedniego wniosku oraz ziszczenia się warunków do wypłaty. Wypłaty nie należy mylić z wycofaniem środków z rachunku PPK (czyli zwrotem środków, które to rozwiązanie jest najmniej korzystne dla uczestnika PPK - zarówno z uwagi na aspekt fiskalny, jak i m.in. na pomniejszenie otrzymanej tytułem zwrotu kwoty o wartość wpłaty powitalnej i dopłat rocznych).

Wypłata środków z rachunku PPK może mieć miejsce zarówno przed osiągnięciem przez uczestnika PPK 60 roku życia, jak i po ukończeniu przez niego 60 lat.

Schemat 22. Wypłata środków z rachunku PPK

 

2.1. Wypłata po osiągnięciu przez uczestnika PPK 60 roku życia

2.1.1. Wypłata (dla uczestnika PPK)

Po ukończeniu 60 roku życia uczestnik PPK może dokonać wypłaty środków zgromadzonych na jego rachunku PPK. Taka sama granica wieku została ustalona dla kobiet i mężczyzn. Poza kryterium wieku bez znaczenia pozostaje, czy występujący o wypłatę zakończył aktywność zawodową.

Instytucja finansowa realizuje wypłatę na wniosek uczestnika PPK.

Z uwagi przede wszystkim na fakt, że rozpoczęcie przez instytucję finansową wypłat z rachunku PPK po osiągnięciu przez uczestnika PPK 60 roku życia uniemożliwia dalsze dokonywanie wpłat (podstawowych i dodatkowych) - bez względu na to, kto je finansuje (uczestnik PPK, podmiot zatrudniający), o złożonym przez uczestnika PPK wniosku o wypłatę instytucja finansowa informuje podmiot zatrudniający (ma na to 3 dni robocze).

Schemat 23. Skutki rozpoczęcia wypłat z rachunku PPK

Zatem dla podmiotu zatrudniającego ma to taki skutek, że jeśli instytucja finansowa zacznie realizować wypłatę po osiągnięciu przez uczestnika PPK 60 roku życia (jako wypłatę jednorazową lub zgodnie z zasadami określonymi w art. 99 ustawy o PPK - czyli częściowo w ratach), podmiot zatrudniający nie może już:

• naliczać oraz dokonywać wpłat podstawowych i dodatkowych finansowanych przez niego,
• naliczać, pobierać oraz dokonywać wpłat podstawowych i dodatkowych finansowanych przez uczestnika PPK.

Pobranie przez podmiot zatrudniający wpłaty z wynagrodzenia uczestnika PPK w sytuacji gdy instytucja finansowa poinformuje podmiot zatrudniający o złożonym przez uczestnika PPK wniosku o wypłatę byłoby działaniem pozbawionym podstawy prawnej. W takiej sytuacji osoba zatrudniona miałaby roszczenie o zapłatę nienależnie pobranych z jej wynagrodzenia środków z wynagrodzenia.

Schemat 24. Skutki złożenia wniosku o wypłatę środków

Wypłata jest dokonywana w formie pieniężnej. Część środków jest wypłacana jako świadczenie jednorazowe, a pozostała - w miesięcznych ratach (art. 99 ust. 1 ustawy o PPK).

Wypłata środków zgromadzonych na rachunku PPK o wartości:

• 25% - następuje jednorazowo, jednak uczestnik PPK może złożyć do instytucji finansowej wniosek o wypłatę tej części środków w ratach,
• 75% - co najmniej w 120-miesięcznych ratach,

przy czym uczestnik PPK będzie mógł wnioskować o zmniejszenie liczby rat - ale przy mniejszej liczbie rat będzie obciążany podatkiem od dochodów kapitałowych.

Dla uczestnika PPK istotne zatem jest, że o ile w określonych przypadkach wypłaty będą nieopodatkowane 19% podatkiem od dochodów kapitałowych, o tyle w niektórych podatek będzie należny (co finalnie przełoży się na niższe wypłaty, gdyż kwota podatku będzie pobierana i odprowadzana przez instytucję finansową prowadzącą rachunek PPK uczestnika PPK).

Schemat 25. Wypłaty z PPK a podatek od dochodów kapitałowych

Ustawa o PPK umożliwia instytucji finansowej dokonanie jednorazowej wypłaty po osiągnięciu przez uczestnika PPK 60 roku życia - nawet gdy uczestnik PPK wnioskuje o wypłatę w ratach, jeśli wysokość pierwszej raty obliczonej zgodnie z art. 99 ust. 2 ustawy o PPK byłaby mniejsza niż 50 zł. W takiej sytuacji - zgodnie z informacjami z oficjalnego portalu PPK - uczestnik PPK zostanie obciążony podatkiem od zysków kapitałowych, ale tylko od 75% zgromadzonych środków.

W zakresie zadeklarowanych rat uczestnik PPK może w późniejszym okresie wnioskować o zmianę liczby rat, z tym jednak zastrzeżeniem, że:

• jeżeli pierwotnie zawnioskował o wypłatę środków co najmniej przez 10 lat, to nie może później wnosić o okres wypłat ratalnych krótszy niż 10 lat,
• jeżeli wyliczona na dzień złożenia wniosku - po wnioskowej zmianie liczby rat - pierwsza rata jest mniejsza niż 50 zł, zmiana zadeklarowanej liczby rat jest niedopuszczalna.

Jeśli na wniosek uczestnika PPK została rozpoczęta wypłata środków z rachunku PPK po ukończeniu przez uczestnika PPK 60 roku życia - traci on już uprawnienie do dalszego oszczędzania w PPK (nawet jeśli nadal pozostaje w zatrudnieniu).

Schemat 26. Skutek realizacji wypłat z PPK

2.1.2. Wypłata w formie świadczenia małżeńskiego

Szczególną formą wypłaty środków zgromadzonych na rachunku PPK uczestnika PPK po osiągnięciu przez niego 60 roku życia jest tzw. świadczenie małżeńskie.

Schemat 27. Warunki wypłaty świadczenia małżeńskiego

Zgodnie z art. 100 ust. 1 i ust. 2 ustawy o PPK świadczenie małżeńskie przysługuje przy łącznym spełnieniu następujących warunków:

• występujący o świadczenie uczestnik PPK pozostaje w związku małżeńskim,
• oboje małżonkowie osiągnęli 60 rok życia,
• oboje małżonkowie są uczestnikami PPK i każdy z nich ma zawartą umowę o prowadzenie PPK z tą samą instytucją finansową,
• oboje małżonkowie-uczestnicy PPK złożą wspólne oświadczenie, że chcą skorzystać z wypłaty w formie świadczenia małżeńskiego,

w instytucji finansowej zostanie złożony wniosek o wypłatę w formie świadczenia małżeńskiego.

W razie zasadności wniosku o wypłatę w formie świadczenia małżeńskiego instytucja finansowa, która prowadzi rachunki PPK obojga małżonków, otwiera dla nich wspólny rachunek PPK - jest to tzw. "rachunek małżeński" (art. 100 ust. 3 ustawy o PPK). Świadczenie jest wypłacane co najmniej w 120 ratach miesięcznych.

Ustawodawca, regulując świadczenie małżeńskie, nie ustalił minimalnej wartości raty, której nieprzekroczenie powodowałoby, że wniosek małżonków-uczestników PPK nie mógłby być uwzględniony. Brak też w ustawie o PPK rozstrzygnięcia, czy małżonkowie mogą domagać się likwidacji rachunku małżeńskiego, rozdzielenia środków i realizowania wypłat przez każdego z małżonków osobno.

Świadczenie małżeńskie jest wypłacane wspólnie małżonkom-uczestnikom PPK do wyczerpania środków zgromadzonych na rachunku małżeńskim. Gdyby w czasie wypłaty świadczenia małżeńskiego jeden z małżonków zmarł - wówczas małżonek żyjący będzie otrzymywał świadczenie w takiej samej wysokości jak dotychczas.

O złożeniu wniosku o wypłatę świadczenia małżeńskiego instytucja finansowa informuje podmioty zatrudniające małżonków (w terminie 3 dni roboczych). Podmioty te będą zobowiązane do zaprzestania dokonywania wpłat do PPK.

2.2. Wypłata przed ukończeniem przez uczestnika PPK 60 roku życia

2.2.1. Wypłata w razie poważnego zachorowania (bezzwrotna)

Uczestnik PPK będzie mógł skorzystać z części zgromadzonych na rachunku PPK środków poprzez ich wypłatę w razie poważnego zachorowania:

• uczestnika PPK,
• małżonka uczestnika PPK,
• dziecka uczestnika PPK.

Ustawa o PPK wprowadza definicję "dziecko uczestnika PPK", którym - zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy o PPK - jest:

• dziecko własne uczestnika PPK,
• dziecko małżonka uczestnika PPK,
• dziecko przysposobione przez uczestnika PPK lub jego małżonka,
• dziecko, w sprawie którego toczy się z wniosku uczestnika PPK lub jego małżonka postępowanie o przysposobienie,
• dziecko, nad którym opiekę sprawuje uczestnik PPK lub jego małżonek.

Małżonkiem jest osoba pozostająca z uczestnikiem PPK w związku małżeńskim. Nie ma zaś znaczenia, jaki ustrój małżeński majątkowy panuje między małżonkami. Bez znaczenia też jest, czy małżonkowie mieszkają razem, prowadzą wspólne gospodarstwo domowe.

Pojęcie "poważne zachorowanie" zostało zdefiniowane w art. 2 ust. 1 pkt 23 ustawy o PPK i obejmuje:

• całkowitą niezdolność do pracy w rozumieniu ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy emerytalnej całkowicie niezdolna do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy). Realizowanie wypłaty środków zgromadzonych na rachunku PPK uczestnika PPK będzie możliwe wówczas, gdy całkowita niezdolność jest ustalona w orzeczeniu lekarza orzecznika lub komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na okres co najmniej 2 lat;
• umiarkowany lub znaczny stopień niepełnosprawności w rozumieniu ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Umiarkowany lub znaczny stopień niepełnosprawności uczestnika PPK, jego małżonka lub dziecka musi być orzeczony przez zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności na okres co najmniej 2 lat;
• niepełnosprawność osoby, która nie ukończyła 16 lat, w rozumieniu ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Niepełnosprawność musi być ustalona w formie orzeczenia przez zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności;
• zdiagnozowanie u osoby dorosłej jednej z następujących jednostek chorobowych: amputacja kończyny, bakteryjne zapalenie mózgu lub opon mózgowo-rdzeniowych, wirusowe zapalenie mózgu, choroba Alzheimera, choroba Leśniewskiego-Crohna, choroba neuronu ruchowego (stwardnienie zanikowe boczne), choroba Parkinsona, dystrofia mięśniowa, gruźlica, niewydolność nerek, stwardnienie rozsiane, choroba wywołana przez ludzki wirus upośledzenia odporności (HIV), kardiomiopatia, nowotwór złośliwy, toczeń trzewny układowy, udar mózgu, utrata mowy, słuchu lub wzroku, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zawał serca;
•  zdiagnozowanie u dziecka jednej z następujących jednostek chorobowych: poliomyelitis (choroba Heinego-Medina), zapalenie opon mózgowych, zapalenie mózgu, anemia aplastyczna, przewlekłe aktywne zapalenie wątroby, padaczka, gorączka reumatyczna, nabyta przewlekła choroba serca, porażenie (paraliż), utrata wzroku, głuchota (utrata słuchu), potransfuzyjne zakażenie wirusem HIV, schyłkowa niewydolność nerek, tężec, cukrzyca, łagodny guz mózgu, przeszczepienie narządów, zabieg rekonstrukcyjny zastawek lub zabieg rekonstrukcyjny aorty, nowotwór złośliwy.

W sytuacji gdy wystąpi poważne zachorowanie, uczestnik PPK może skorzystać z części środków zgromadzonych na rachunku PPK - tj. do wartości 25% tych środków. Skorzystanie z tego uprawnienia będzie wymagało złożenia do instytucji finansowej:

• wniosku o wypłatę - w którym uczestnik PPK będzie również wskazywał, o jaką wartość środków występuje oraz czy mają być one wypłacone jednorazowo czy w ratach;
• udokumentowania poważnego zachorowania poprzez przedłożenie wymaganego orzeczenia lub zaświadczenia.

Składając wniosek o wypłatę uczestnik PPK decyduje, czy ma ona mieć charakter jednorazowy czy nastąpić w ratach. Ustawa o PPK nie określa liczby rat. Instytucję finansową będzie wiązał 14-dniowy termin liczony od złożenia przez uczestnika PPK wniosku na realizację wniosku i dokonanie wypłaty środków.

Na skutek dokonanej wypłaty w razie poważnego zachorowania - środki zgromadzone na rachunku PPK ulegają zmniejszeniu o wypłaconą kwotę. Uczestnik PPK nie ma obowiązku zwrotu środków do PPK.

Jeśli uczestnik PPK posiada więcej niż 1 rachunek PPK - nie ma ustawowych przeciwwskazań, by wypłata z tytułu poważnego zachorowania była realizowana z każdego z tych rachunków PPK (maksymalnie do kwoty 25% środków zgromadzonych na każdym rachunku PPK). Brak też w ustawie o PPK zastrzeżeń co do tego, by w razie wystąpienia kolejnego poważnego zachorowania nie można było skorzystać z wypłaty środków na ten cel.

Skorzystanie przez uczestnika PPK z uprawnienia do wypłaty środków w razie poważnego zachorowania nie wpływa na dokonywanie wpłat podstawowych i dodatkowych do PPK. Jeśli uczestnik PPK nie rezygnuje z oszczędzania w PPK - podmiot zatrudniający nadal dokonuje wpłaty do PPK.

Schemat 28. Wypłata środków w razie poważnego zachorowania a dokonywanie dalszych wpłat do PPK

Środki wypłacone w związku z poważnym zachorowaniem nie są opodatkowane podatkiem od dochodów kapitałowych.

2.2.2. Wypłata na pokrycie wkładu własnego przy zakupie mieszkania lub budynku mieszkalnego (z obowiązkiem zwrotu)

2.2.2.1. Przeznaczenie środków

W określonych przepisami ustawy o PPK sytuacjach, związanych z szeroko pojętymi celami mieszkaniowymi, uczestnik PPK może zawnioskować do instytucji finansowej, z którą ma zawartą umowę o prowadzenie PPK, o wypłatę jednorazowo do 100% środków zgromadzonych na jego rachunku PPK na pokrycie wkładu własnego w związku ze zobowiązaniami kredytowymi uczestnika PPK (np. zakupu mieszkania). Wypłata środków jest dokonywana na podstawie umowy, którą uczestnik PPK zawrze z instytucją finansową (art. 98 ust. 1 i ust. 2 ustawy o PPK). Zawarcie tej umowy następuje bez udziału podmiotu zatrudniającego.

Wkład własny jest zdefiniowany w art. 2 ust. 1 pkt 38 ustawy o PPK.

W przeciwieństwie do wypłaty z PPK w razie poważnego zachorowania, wypłata środków z przeznaczeniem na pokrycie wkładu własnego ma charakter zwrotny (uczestnik PPK "pożycza" zgromadzone na jego rachunku środki, które musi w określonym czasie zwrócić na rachunek PPK).

Wniosek o zawarcie z instytucją finansową umowy, która będzie podstawą wypłaty środków z rachunku PPK, uczestnik PPK składa bezpośrednio do instytucji finansowej (art. 98 ust. 2 ustawy o PPK), a zatem z pominięciem podmiotu zatrudniającego.

Wypłata na wkład własny nie jest opodatkowana podatkiem od dochodów kapitałowych - o ile zostanie zwrócona do PPK zgodnie z zawartą umową. W sytuacji zaś, gdy uczestnik PPK nie zwróci wypłaconych środków, będzie zobowiązany do zapłaty podatku; przy czym opodatkowana zostanie wartość środków niezwróconych w terminie wynikającym z umowy zawartej pomiędzy uczestnikiem PPK a instytucją finansową.

Schemat 29. Wypłata środków na pokrycie wkładu własnego a dokonywanie dalszych wpłat do PPK

2.2.2.2. Umowa pomiędzy uczestnikiem PPK a instytucją finansową

Wypłata środków zgromadzonych na rachunku PPK uczestnika PPK z przeznaczeniem na pokrycie wkładu własnego będzie dokonywana nie tylko na podstawie wniosku uczestnika PPK (jak ma to miejsce w razie poważnego zachorowania), ale niezbędne będzie zawarcie dodatkowej umowy pomiędzy:

• uczestnikiem PPK a
• instytucją finansową, która prowadzi jego rachunek PPK.

Umowa będzie określała w szczególności:

• inwestycję, która ma być sfinansowana,
• zasady i terminy wypłaty z rachunku PPK,
• zasady i terminy zwrotu wypłaconych środków; jednak zwrot środków nie może rozpocząć się później niż 5 lat od dnia wypłaty środków, a spłata nie może trwać dłużej niż 15 lat od dnia wypłaty środków (art. 98 ust. 4 ustawy o PPK).

Schemat 30. Wypłata i zwrot środków na wkład własny

2.2.2.3. Ograniczenia dotyczące wypłaty na wkład własny

Z możliwości wypłaty na wkład własny środków zgromadzonych na rachunku PPK nie będzie mógł skorzystać uczestnik PPK, który w dniu złożenia wniosku ma ukończony 45 rok życia (art. 98 ust. 7 ustawy o PPK). Wyznaczenie takiej granicy wiekowej jest spowodowane tym, że wypłacone środki mają zostać zwrócone maksymalnie w terminie 15 lat od dnia ich wypłaty. Zatem do 60 roku życia - z osiągnięciem którego uczestnik PPK ma prawo do wypłaty środków zgodnie z podstawowym założeniem pracowniczych planów kapitałowych - wypłacone ("pożyczone") środki mają zostać zwrócone na rachunek uczestnika PPK i pozostawać do jego dyspozycji.

Ustawodawca zdecydował się na sztywną granicę wieku (45 lat), po osiągnięciu którego uczestnik PPK nie może dokonać wypłaty z rachunku PPK z przeznaczeniem na cele mieszkaniowe (kryterium wieku jest decydujące). Bez znaczenia zatem będzie wnioskowany przez uczestnika PPK okres spłat i wysokość wnioskowanej wartości wypłaty.

 PRZYKŁAD

Jarosław K. w 7 roku uczestnictwa w pracowniczym planie kapitałowym wystąpił do instytucji finansowej, która prowadzi jego rachunek PPK, o wypłatę 50% środków zgromadzonych na rachunku z przeznaczeniem na wkład własny w związku z nabyciem prawa własności lokalu mieszkalnego. Wnioskując o wypłatę, miał 46 lat. Całą kwotę zamierzał zwrócić maksymalnie w ciągu 3 lat od dnia wypłaty (czyli zwrot pełnej kwoty na rachunek PPK nastąpiłby w roku, w którym uczestnik PPK ukończyłby 49 lat). Z uwagi na wiek uczestnika PPK w dniu składania wniosku (46 lat) wniosek nie zostanie uwzględniony przez instytucję finansową (pomimo że "pożyczone" środki wróciłyby na rachunek uczestnika PPK wcześniej niż w poprzednim przykładzie i że wnioskujący wnosił o wypłatę części, a nie całości środków).

Wypłata środków na wkład własny ma charakter jednorazowy. Uczestnik PPK, który zawarł umowę o wypłatę środków z przeznaczeniem na taki cel, nie może tego zrobić po raz kolejny z tą samą instytucją finansową, zaś z inną instytucją finansową (tj. która prowadzi inny rachunek uczestnika PPK - np. w razie zatrudnienia u więcej niż jednego podmiotu zatrudniającego) tylko wówczas, gdyby środki miały być przeznaczone na ten sam cel mieszkaniowy. Zatem nawet jeśli uczestnik PPK zawarłby umowę na wypłatę np. 30% środków zgromadzonych na jego rachunku PPK, nie mógłby skutecznie wnosić o zawarcie z tą samą instytucją finansową kolejnej umowy, np. na 70% (lub mniejszej). Jeśli jednak posiada inny rachunek PPK, prowadzony przez inną instytucję finansową, mógłby wnioskować o wypłatę środków z przeznaczeniem na wkład własny - ale wyłącznie wtedy, gdyby finansował z tych środków ten sam cel (czyli tę samą inwestycję).

3. Wypłata transferowa

Wypłata transferowa to przekazanie - zgodnie z przepisami ustawy o PPK (art. 2 ust. 1 pkt 42 ustawy o PPK) - środków zgromadzonych na rachunku PPK:

• na inny rachunek PPK (np. w razie zmiany miejsca zatrudnienia, a tym samym zmiany pracowniczego planu kapitałowego),
• na IKE małżonka zmarłego uczestnika PPK lub na IKE osoby uprawnionej,
• na PPE małżonka uczestnika PPK lub na PPE osoby uprawnionej (np. w razie śmierci uczestnika PPK),
• na rachunek terminowej lokaty oszczędnościowej uczestnika PPK, małżonka lub byłego małżonka uczestnika PPK (spełniającej określone kryteria dotyczące wypłaty środków),
• do zakładu ubezpieczeń, oferującego ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym.

Wypłata transferowa może mieć zatem miejsce zarówno przed osiągnięciem przez uczestnika PPK 60 roku życia, jak i po osiągnięciu tego wieku. Możliwa jest też za życia uczestnika PPK (czyli na jego wniosek lub na wniosek byłego małżonka uczestnika PPK), jak i po śmierci uczestnika PPK (tj. na wniosek małżonka zmarłego uczestnika PPK, osób uprawnionych).

Wypłaty transferowej dokonuje instytucja finansowa, która prowadzi rachunek PPK uczestnika PPK (lub zmarłego uczestnika PPK), na wniosek odpowiednio uczestnika PPK, małżonka zmarłego uczestnika PPK, osoby uprawnionej.

Zasadniczo wypłata transferowa jest dokonywana w terminie do 14 dni.

Wypłata transferowa jest nieopodatkowana. Wskutek transferu środki są bowiem nadal gromadzone w ramach III filaru emerytalnego (np. w innym PPK, PPE, IKE).

Z punktu widzenia podmiotu zatrudniającego istotne jest, że w niektórych sytuacjach obowiązkiem podmiotu zatrudniającego jest złożenie wniosku o wypłatę transferową - w imieniu uczestnika PPK. Wypłata transferowa na wniosek złożony przez podmiot zatrudniający działający w imieniu uczestnika PPK będzie dokonywana:

• w razie zawarcia umowy o prowadzenie PPK w imieniu i na rzecz nowo zatrudnionej osoby, która już jest uczestnikiem innego pracowniczego planu kapitałowego,
• w razie wypowiedzenia umowy o zarządzanie PPK przez podmiot zatrudniający.

Sytuacje, w których podmiot zatrudniający uczestniczy w procedowaniu wniosku o wypłatę transferową, zostały już w opracowaniu szczegółowo omówione. Przypomnienia jednak wymaga, że jeśli podmiot zatrudniający jest włączony w proces składania wniosku o wypłatę transferową, uczestnik PPK ma możliwość skutecznego zgłoszenia sprzeciwu wobec transferu środków - ma na to 7 dni od zawiadomienia go przez podmiot zatrudniający o konieczności złożenia wniosku o transfer.

Wypłata transferowa na podstawie wniosku składanego przez podmiot zatrudniający w imieniu uczestnika PPK zawsze jest dokonywana na inny rachunek PPK.

4. Zwrot (wycofanie) środków

Uczestnik PPK może w każdym czasie, przed osiągnięciem 60 roku życia, zdecydować o wycofaniu środków zgromadzonych na rachunku PPK. Na skorzystanie z tej możliwości nie ma wpływu długość okresu uczestnictwa w PPK (brak w tym zakresie ograniczeń ustawowych). Wycofanie środków z PPK jest dopuszczane, ponieważ stanowią one prywatną własność uczestnika PPK (art. 3 ust. 2 ustawy o PPK).

Z uwagi jednak na to, że:

• podstawowym celem pracowniczych planów kapitałowych jest długoterminowe oszczędzanie i tym samym gromadzenie środków, które mają być wykorzystane przez uczestnika PPK po osiągnięciu przez niego 60 roku życia,
• kapitał gromadzony na rachunku PPK powstaje nie tylko z wpłat finansowanych przez uczestnika PPK (poprzez pobranie wpłat z jego wynagrodzenia), ale także ze środków podmiotu zatrudniającego oraz ze środków publicznych (wpłata powitalna, dopłaty roczne),
• ustawodawca wprowadził rozwiązania, które mają zniechęcić uczestników PPK do wycofania środków zgromadzonych na rachunkach w PPK.

Zgodnie z art. 105 ust. 2 ustawy o PPK, jeśli dochodzi do wycofania środków z PPK na wniosek uczestnika PPK, zwrot następuje według następujących zasad:

• środki z finansowania wpłat podstawowych i dodatkowych przez uczestnika PPK będą zwrócone w całości, ale pomniejszone o podatek dochodowy od osób fizycznych;
• środki z finansowania wpłat podstawowych i dodatkowych przez podmiot zatrudniający:

- o wartości 70% tych środków, pomniejszonych o kwotę podatku dochodowego od osób fizycznych, zostaną zwrócone uczestnikowi PPK,

- o wartości 30% tych środków - zostaną przekazane do ZUS; ZUS zaewidencjonuje wpłatę na koncie ubezpieczonego-uczestnika PPK jako składkę na ubezpieczenie emerytalne w I filarze;

• środki z wpłaty powitalnej i dopłat rocznych są zwracane do Funduszu Pracy.

5. Dyspozycje uczestnika PPK na wypadek jego śmierci

Skoro zgodnie z założeniem ustawodawcy środki zgromadzone na rachunku PPK stanowią prywatną własność uczestnika PPK, oszczędzający w pracowniczym planie kapitałowym może poczynić nimi dyspozycje na wypadek śmierci.

Może zatem wskazać jedną lub więcej osób, które w razie jego śmierci będą uprawnione do otrzymania zgromadzonych środków (art. 21 ust. 1 ustawy o PPK); jest to jednostronne oświadczenie woli uczestnika PPK. Jeśli zostanie wskazana osoba lub osoby uprawnione, to wówczas środki zgromadzone na rachunku zmarłego uczestnika PPK będą im należne i nie wejdą do masy spadkowej.

Wskazanie przez uczestnika PPK osoby (osób) uprawnionej następuje w formie pisemnej (art. 21 ust. 1 ustawy o PPK). Dokument ma być złożony w instytucji finansowej.

Uczestnik PPK ma pełną swobodę we wskazaniu osoby uprawnionej; może to być zatem zarówno członek rodziny uczestnika, jak i osoba spoza tego kręgu.

Uczestnik PPK może w dowolnym czasie:

• wskazać osobę lub osoby uprawnione, jeśli uprzednio tego nie uczynił,
• zmienić dotąd wskazaną osobę uprawnioną (osoby uprawnione),
• wskazać obok osoby/osób już wskazanych inną osobę (osoby) uprawnioną,
• odwołać poprzednie wskazanie w całości i nie wskazywać nikogo,
• odwołać poprzednie wskazanie w części i wskazać inną osobę (osoby) uprawnioną,
• zmienić wielkość udziałów osób uprawnionych.

Jeśli osoba uprawniona zmarła przed śmiercią uczestnika PPK, wówczas wskazanie jej jako osoby uprawnionej jest bezskuteczne. Gdyby zaś oprócz niej zostały wskazane inne osoby uprawnione (osoba uprawniona), udział osoby uprawnionej, która zmarła przed śmiercią uczestnika PPK, przypadnie pozostałym osobom uprawnionym w równych częściach, chyba że uczestnik PPK poczynił w tym zakresie inne dyspozycje.

Środki z rachunku PPK wejdą do masy spadkowej po zmarłym uczestniku PPK, jeżeli nie ma wskazanej przez uczestnika PPK osoby uprawnionej.

W odniesieniu do osób uprawnionych w PPK oferowanych przez zakłady ubezpieczeń należy wskazać na pewną odrębność. Zgodnie bowiem z art. 832 § 2 Kodeksu cywilnego (do którego odniesienie zostało poczynione w art. 2 ust. 1 pkt 17 ustawy o PPK definiującym osobę uprawnioną), jeśli nie ma osoby uprawnionej po śmierci uczestnika PPK (np. nie została wyznaczona przez uczestnika PPK), środki z PPK przypadają najbliższej rodzinie uczestnika PPK w kolejności ustalonej w ogólnych warunkach ubezpieczenia (te zaś - zgodnie z art. 20 ust. 2 ustawy o PPK - będą stanowiły załącznik do umowy o prowadzenie PPK), chyba że umówiono się inaczej.

Zgodnie z wnioskiem osoby uprawnionej przypadające jej środki podlegają:

• wypłacie transferowej do PPK, IKE lub PPE osoby uprawnionej,
• są zwracane w formie pieniężnej.

Zwracane osobie uprawnionej po śmierci uczestnika PPK środki są nieopodatkowane.

Środki z PPK nabyte w drodze dziedziczenia są zwolnione od podatku od spadków i darowizn.

Podsumowanie

1. Przystąpienie do PPK przez pracowników, zleceniobiorców itp. jest dobrowolne, jednak firmy mają obowiązek utworzenia PPK, jeżeli zaistnieją ustawowe przesłanki.

2. Do obowiązków firmy należy zawarcie umów o zarządzanie PPK oraz - w imieniu i na rzecz osoby zatrudnionej - o prowadzenie PPK, a także potrącanie i przekazywanie wpłat do instytucji finansowej.

3. Podmioty zatrudniające muszą ściśle współpracować z instytucją finansową prowadzącą PPK, poprzez wymianę informacji i danych uczestników programu.

4. Za systematyczne oszczędzanie w PPK uczestnik programu otrzymuje jednorazowo wpłatę powitalną oraz dopłaty roczne, finansowane z budżetu państwa.

5. Uczestnicy programu mogą rozporządzać swoimi środkami zgromadzonymi w PPK m.in. poprzez ich wypłatę w określonych okolicznościach czy wydanie dyspozycji na wypadek śmierci.

Podstawa prawna:

• art. 2-5, art. 7-23, art. 25-35, art. 36 ust. 2, art. 38 ust. 3, art. 45, art. 49 ust. 1-3, art. 51 ust. 1-2, ust. 54, art. 58, art. 68-69, art. 72-74, art. 77 ust. 1, art. 80-86, art. 94-102, art. 105-108, art. 124 pkt 4, art. 133, art. 134, art. 137 ustawy z 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1342),

• art. 2, art. 3, art. 183a § 1-5, art. 23¹, art. 281-283 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320),

• art. 4 pkt 9, art. 6, art. 13 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 266; ost. zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 1291),

• rozporządzenie Ministra Finansów z 12 czerwca 2019 r. w sprawie deklaracji o rezygnacji z dokonywania wpłat do pracowniczych planów kapitałowych (Dz.U. z 2019 r. poz. 1102),

• § 1, § 2, § 5 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 1949),

• art. 110, art. 115, art. 750, art. 832 § 2 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 1145; ost. zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 875).

dr Aneta Olędzka

radca prawny, ekspert z zakresu prawa pracy, ubezpieczeń i prawa cywilneg