Wywłaszczenie gruntu za odszkodowaniem a VAT
PROBLEM
Gmina oddaje grunt pod budowę drogi publicznej. Mamy otrzymać odszkodowanie i wystawić fakturę. Czy ustalona kwota odszkodowania to kwota brutto?
ODPOWIEDŹ
Jeżeli gmina jest podatnikiem VAT, to przeniesienie gruntu w ramach wywłaszczenia w celu budowy na nim drogi publicznej dokonane w zamian za odszkodowanie stanowi odpłatną dostawę opodatkowaną VAT. W takim przypadku ustalone odszkodowanie stanowi kwotę brutto, a gmina jako dostawca powinna wystawić fakturę dokumentującą taką czynność.
UZASADNIENIE
Jedną z najczęściej występujących czynności opodatkowanych VAT jest odpłatna dostawa towarów na terytorium kraju. Zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (dalej: ustawa o VAT), rozumie się przez nią co do zasady przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel. Jak wynika z dalszych regulacji, dostawą towarów jest również przeniesienie z nakazu organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w imieniu takiego organu lub przeniesienie z mocy prawa własności towarów w zamian za odszkodowanie. Pomimo "gospodarczego" i "dobrowolnego" charakteru VAT w tym przypadku ustawodawca wprowadził kwalifikowane okoliczności, których zaistnienie skutkuje wystąpieniem dostawy opodatkowanej, nawet jeżeli zbycie własności nie jest efektem dobrowolnego działania podatnika, a czasami wręcz następuje wbrew jego woli. Z punktu widzenia tej regulacji istotne jest tylko to, czy wystąpiły przesłanki normatywne, czyli:
-
działanie z nakazu organu władzy publicznej,
-
przeniesienie własności towaru (w tym nieruchomości - bo to towar według ustawy o VAT),
-
wypłata odszkodowania.
Aby tego rodzaju czynność stanowiła dostawę opodatkowaną VAT, konieczne jest, by zbywca posiadał status podatnika VAT i jako taki podatnik działał. W odniesieniu do gmin dominuje w tym zakresie pogląd, iż wystarczy, że zbywca ma ogólnie status podatnika VAT i wywłaszczenie za odszkodowaniem stanowi odpłatną dostawę wykonywaną w ramach prowadzonej działalności gospodarczej (oczywiście w znaczeniu VAT). Co więcej, według orzecznictwa sądów administracyjnych (np. wyrok NSA z 28 listopada 2019 r., sygn. akt I FSK 306/15), a nawet TS UE (wyrok z 13 czerwca 2018 r., sygn.. akt C-665/16), warunki do wystąpienia dostawy opodatkowanej VAT występują nawet wówczas, gdy prezydent miasta na prawach powiatu pełni funkcję zarządu powiatu i jako organ wykonawczy oraz reprezentant Skarbu Państwa zarządza nieruchomościami Skarbu Państwa, de facto "sam sobie" wypłaca odszkodowanie, przez co ma miejsce przeksięgowanie w budżecie jednostki samorządu (co wyznacza moment otrzymania odszkodowania i w efekcie powstania obowiązku podatkowego).
Jeżeli przedmiotem dostawy są grunty niezabudowane, ale będące terenami budowlanymi według art. 2 pkt 33 ustawy o VAT, to dostawa taka jest opodatkowana według stawki VAT 23%. W tej sytuacji gmina musi wystawić fakturę, traktując otrzymane odszkodowanie jako kwotę brutto (ubruttowienie metodą w stu).
Wątpliwości mogą pojawić się w sytuacji, w której przed zbyciem grunty nie spełniają warunku uznania ich za tereny budowlane, a faktycznie zyskują taki status z momentem wywłaszczenia (zgodnie z odrębnymi przepisami). W takich przypadkach organy podatkowe twierdzą, że zastosowanie ma stawka VAT 23%. Pogląd taki zyskał także aprobatę sądów administracyjnych. Obecnie jednak, po wydaniu 2 stycznia 2019 r. przez Ministerstwo Finansów odpowiedzi na interpelację poselską (sygn. akt PT1.054.42.2018.PSG.952) dominuje wykładnia, zgodnie z którą decydujące jest to, jaki był status gruntów przed wywłaszczeniem (zobacz: INTERPRETACJE).
INTERPRETACJE
(…) uwzględniając treść art. 11i ust. 2 ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych, stanowiący m.in., iż w sprawach dotyczących zezwolenia na realizację inwestycji drogowej nie stosuje się przepisów o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym - podkreślić należy, iż zezwolenie na realizację inwestycji drogowej skutkuje przeznaczeniem nieruchomości pod zabudowę, niezależnie od tego, czy dla tej nieruchomości obowiązuje plan zagospodarowania przestrzennego oraz niezależnie od jego treści.
Wskazać również należy na treść art. 12 ust. 4 ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych, zgodnie z którym nieruchomości lub ich części, o których mowa w art. 11f ust. 1 pkt 6, stają się z mocy prawa:
-
własnością Skarbu Państwa w odniesieniu do dróg krajowych,
-
własnością odpowiednich jednostek samorządu terytorialnego w odniesieniu do dróg wojewódzkich, powiatowych i gminnych - z dniem, w którym decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej stała się ostateczna.
Zgodnie z powyższym, zmiana przeznaczenia wywłaszczanych nieruchomości z rolnych na przeznaczone pod zabudowę odbywa się w tym samym momencie, w którym te nieruchomości stają się z mocy prawa własnością Skarbu Państwa lub odpowiednich jednostek samorządu terytorialnego. Zmiana ta nie wystąpiłaby, gdyby nie doszło do czynności wywłaszczenia. Nie znajdowałoby zatem uzasadnienia stwierdzenie, iż najpierw dokonano zmiany przeznaczenia nieruchomości, a następnie dokonano ich dostawy (wywłaszczenia) - już jako terenów budowlanych. W związku z powyższym wywłaszczana nieruchomość rolna powinna, w mojej ocenie, zostać opodatkowana na zasadach właściwych dla nieruchomości rolnej.
Odpowiedź Ministerstwa Finansów z 2 stycznia 2019 r.
na interpelację poselską (sygn. akt PT1.054.42.2018.PSG.952)
Taka wykładnia została zastosowana przez Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej m.in. w interpretacji indywidualnej z 13 marca 2020 r., sygn. akt 0113-KDIPT1-3.4012.20.2020.2.OS oraz z 19 grudnia 2019 r., sygn. akt 0114-KDIP1-3.4012.498.2019.2.MT.
Tak więc, wywłaszczenie, którego dotyczy pytanie, co do zasady podlega opodatkowaniu VAT. Należy jednak zbadać wszystkie okoliczności faktyczne w celu ustalenia, czy w tym przypadku ma zastosowanie stawka VAT 23% (tereny budowlane), czy jednak zwolnienie od VAT (grunty niezabudowane inne niż tereny budowlane według VAT).
Podstawa prawna
©℗
RADOSŁAW KOWALSKI
prawnik, doradca podatkowy, wykładowca i szkoleniowiec, autor licznych publikacji z zakresu prawa gospodarczego i podatkowego
15-16/2020, data dodania: 25.06.2020 
