Stosowanie autorskich kosztów uzyskania przychodów do wynagrodzenia pracownika i osoby współpracującej na podstawie umowy cywilnoprawnej

Autorskie koszty uzyskania przychodów mogą być stosowane bez względu na rodzaj umowy łączącej strony, w ramach której twórca uzyskuje przychód z tytułu korzystania lub rozporządzania prawami autorskimi. Jeżeli zostaną spełnione warunki do zastosowania 50% kosztów uzyskania przychodów, to mogą one być uwzględnione przy obliczaniu zaliczki na podatek zarówno od wynagrodzenia z tytułu umowy cywilnoprawnej, jak i od wynagrodzenia ze stosunku pracy.

Prawo do wyższych, bo 50%, kosztów uzyskania przychodów przysługuje twórcom z tytułu korzystania przez nich z praw autorskich oraz artystom wykonawcom z tytułu korzystania z praw pokrewnych (w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych) bądź z tytułu rozporządzania przez nich tymi prawami. Koszty te należy obliczać od przychodu pomniejszonego o potrącone przez płatnika w danym miesiącu składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe, których podstawę wymiaru stanowi ten przychód (art. 22 ust. 9 pkt 3 ustawy o pdof).

Kiedy można stosować koszty autorskie

Ustalając, czy w danych okolicznościach można zastosować 50% koszty uzyskania przychodów, należy sprawdzić, czy:

• powstał utwór w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych;
• twórca udziela odpłatnie licencji zamawiającemu na korzystanie z danego utworu albo dokonuje innego odpłatnego rozporządzania przysługującymi mu majątkowymi prawami autorskimi do utworu;
• przychód został uzyskany z:

- działalności twórczej w zakresie architektury, architektury wnętrz, architektury krajobrazu, inżynierii budowlanej, urbanistyki, literatury, sztuk plastycznych, wzornictwa przemysłowego, muzyki, fotografiki, twórczości audialnej i audiowizualnej, programów komputerowych, gier komputerowych, teatru, kostiumografii, scenografii, reżyserii, choreografii, lutnictwa artystycznego, sztuki ludowej oraz dziennikarstwa,

- działalności artystycznej w dziedzinie sztuki aktorskiej, estradowej, tanecznej i cyrkowej oraz w dziedzinie dyrygentury, wokalistyki i instrumentalistyki,

- produkcji audialnej i audiowizualnej,

- działalności publicystycznej,

- działalności muzealniczej w dziedzinie wystawienniczej, naukowej, popularyzatorskiej, edukacyjnej oraz wydawniczej,

- działalności konserwatorskiej,

- prawa zależnego, o którym mowa w art. 2 ust. 2 ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych do opracowania cudzego utworu w postaci tłumaczenia,

- działalności badawczo-rozwojowej, naukowej, naukowo-dydaktycznej, badawczej, badawczo-dydaktycznej oraz prowadzonej w uczelni działalności dydaktycznej.

Wszystkie 3 przesłanki muszą wystąpić łącznie.

Licencja na korzystanie z utworu pozwala licencjobiorcy na korzystanie z utworu w określony w niej sposób. Licencja na korzystanie z autorskich praw majątkowych do utworu musi zostać udzielona w formie pisemnej.

Natomiast rozporządzanie majątkowymi prawami autorskimi umożliwia twórcy zawieranie umów dotyczących prawa autorskiego do utworu (przeniesienie praw autorskich). Jedynym sposobem przenoszenia praw autorskich na nabywcę jest umowa, która obejmuje określone pola eksploatacji. Taka umowa wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności.

Przedmiot prawa autorskiego

Utworem w rozumieniu prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych). W szczególności są to utwory:

• wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe),
• plastyczne,
• fotograficzne,
• lutnicze,
• wzornictwa przemysłowego,
• architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne,
• muzyczne i słowno-muzyczne,
• sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne,
• audiowizualne (w tym filmowe).

Inaczej ujmując, utworem jest wszystko to, co nie powstaje z wiernego odwzorowania rzeczywistości czy przedmiotów już istniejących. Utwór powinien być choć w minimalnym zakresie oryginalny i posiadać element nowości. Ponadto w rozumieniu prawa autorskiego jako twórczy traktowany jest taki rezultat działalności, który na tyle jest związany z osobą twórcy, by było mało prawdopodobne, aby inna osoba podejmująca identyczny wysiłek twórczy uzyskała analogiczny lub zasadniczo podobny rezultat.

Często prawidłowa kwalifikacja danego wytworu działalności intelektualnej jako utworu stwarza w praktyce poważne trudności, które należy rozwiązywać indywidualnie, opierając się na dogłębnej wiedzy z zakresu prawa autorskiego oraz orzecznictwa sądowego. Przykładami utworu chronionego prawami autorskimi mogą być: napisanie opowiadania, książki, artykułu, wykonanie ilustracji, wykonanie architektonicznego projektu budowlanego, napisanie programu komputerowego, stworzenie utworu muzycznego itp. (jeśli spełniają ogólne, ustawowe przesłanki utworu).

Przedmiotu prawa autorskiego nie stanowią:

• akty normatywne lub ich urzędowe projekty,
• urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole,
• opublikowane opisy patentowe lub ochronne,
• proste informacje prasowe.

Interpretacja przepisów ustawy o prawie autorskim nie leży w kompetencji organów podatkowych. W związku z tym organy te nie są uprawnione do orzekania, czy określony rezultat pracy jest utworem w rozumieniu prawa autorskiego.

WAŻNE!

Organy podatkowe nie są podmiotami właściwymi do rozstrzygania autorskiego charakteru wykonywanych czynności.

Podmiotem właściwym w zakresie prawidłowości zakwalifikowania wykonanej pracy jako korzystającej z praw autorskich lub pokrewnych jest Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Koszty autorskie dla pracowników

Pracownik może, w ramach stosunku pracy, stworzyć utwór. Jego wynagrodzenie pracownicze może wówczas w części (bądź wyjątkowo w całości) stanowić honorarium za autorskie prawa majątkowe do stworzonego utworu, do którego mają zastosowanie 50% koszty uzyskania przychodów. Tak wypowiedział się m.in. WSA w Krakowie w wyroku z 16 lutego 2010 r. (I SA/Kr 1454/09). Prawo do zastosowania podwyższonej 50% stawki kosztów nie jest bowiem związane z rodzajem umowy wiążącej twórcę z podmiotem wypłacającym wynagrodzenie.

Autorskich, podwyższonych kosztów nie można zastosować, jeżeli nie jest możliwe ustalenie, jaka część wynagrodzenia uzyskiwanego przez pracownika ze stosunku pracy dotyczy prac o charakterze twórczym lub ile wynosi jego wysokość za rozporządzenie przez twórcę majątkowymi prawami autorskimi (wyrok WSA w Gliwicach z 15 kwietnia 2008 r., I SA/Gl 903/07).

Warunkiem zastosowania do przychodów ze stosunku pracy (lub do ich części) 50% kosztów uzyskania są zatem:

• powstanie w wyniku prac utworu o charakterze twórczym w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz otrzymanie wynagrodzenia za powstały utwór - pod warunkiem możliwości ustalenia wysokości przychodu za prace (utwory) chronione prawem autorskim,
• rozporządzenie przez twórcę majątkowymi prawami autorskimi do utworu lub udzielenie przez twórcę licencji na korzystanie z niego przez pracodawcę w określonym zakresie, co powinno wynikać z umowy zawartej między stronami,
• określenie w umowie o pracę, że pracownik w ramach umowy wykonuje prace twórcze oraz jaka część wynagrodzenia stanowi honorarium za przeniesienie praw autorskich do utworu, a jaka jest ściśle związana z wykonywaniem pozostałych obowiązków pracowniczych.

Nie należy stosować 50% kosztów uzyskania przychodów do wynagrodzenia za okres urlopów czy zwolnień lekarskich.

WAŻNE!

Podstawą do zastosowania w ramach stosunku pracy 50% kosztów jest wyraźny podział wynagrodzenia w umowie o pracę na wynikające z obowiązków pracowniczych i związane z przeniesieniem praw autorskich do utworu.

Pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, z chwilą przyjęcia utworu nabywa do niego autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron, jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowi inaczej (art. 12 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych). Jeżeli zatem umowa o pracę nie stanowi inaczej, a obowiązki wynikające ze stosunku pracy sprowadzają się do działalności twórczej lub ją obejmują, to wynagrodzenie za pracę twórczą stanowi równocześnie wynagrodzenie za przeniesienie autorskich praw majątkowych.

PRZYKŁAD

Pracownik, absolwent architektury, w ramach swoich obowiązków pracowniczych wykonuje m.in. projekty architektoniczne. W umowie o pracę określono, że stałe miesięczne wynagrodzenie pracownika wynosi 4800 zł, natomiast za każdy projekt dodatkowo przysługuje mu ryczałt w wysokości 10% wartości projektu. Autorskie prawa majątkowe do utworu przechodzą zatem na pracodawcę z chwilą przyjęcia projektu. W tym przypadku do części ryczałtowej wynagrodzenia pracownika (10% wartości każdego przygotowanego projektu) można stosować 50% koszty uzyskania przychodów.

W sytuacji gdy pracownik w ramach stosunku pracy wykonuje również prace twórcze, wskazane jest prowadzenie ewidencji tych prac. Pozwala ona na wyodrębnienie wynagrodzenia objętego 50% stawką kosztów uzyskania przychodów (tak wynika z pism: Ministerstwa Kultury z 13 sierpnia 2002 r., DP/WPA.024/318, Departamentu Podatków Bezpośrednich Ministerstwa Finansów z 3 lipca 1997 r., PO 5/JS-8693/01926/96, Serwis Podat. nr 12/1997).

Przepisy nie wymagają prowadzenia ewidencji pracy twórczej, nie ma też określonego wzoru takiego dokumentu. Ma ona jednak istotne znaczenie dowodowe, gdyż w razie kontroli płatnik albo pracownik muszą udowodnić, że istniała podstawa do zastosowania 50% kosztów uzyskania przychodów. Pracodawca i pracownik mają zatem pełną swobodę co do tego, jak prowadzić tę ewidencję (wyrok NSA z 7 lutego 2019 r., II FSK 422/17). Aby dokument ten spełniał swoją rolę, powinien zawierać dokładne dane o czasie i zakresie pracy twórczej. Obowiązku prowadzenia ewidencji prac twórczych nie mają m.in. uczelnie wyższe w stosunku do nauczycieli akademickich. Potwierdził to m.in. Dyrektor KIS w interpretacji indywidualnej z 3 stycznia 2020 r. (sygn. 0113-KDIPT2-2.4011.630.2019.1.MK).

PRZYKŁAD

Uczelnia wyższa zatrudnia wykładowców akademickich na podstawie umów o pracę. Do pełnej kwoty wynagrodzenia tych pracowników mają zastosowanie 50% koszty uzyskania. Wynagrodzenie jednego z nauczycieli stanowi płaca zasadnicza w wysokości 6100 zł. Osoba ta złożyła oświadczenie PIT-2 (o stosowaniu kwoty zmniejszającej podatek).

Rozliczenie wynagrodzenia powinno wyglądać następująco:

LISTA PŁAC - UMOWA O PRACĘ

Koszty autorskie dla umów cywilnoprawnych

Przychody z tytułu umów cywilnoprawnych (np. zlecenia i o dzieło), uzyskiwane od osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą, osoby prawnej lub jej jednostki organizacyjnej oraz jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, to przychody z działalności wykonywanej osobiście (pod warunkiem że nie zostały zawarte w ramach działalności i że na ich podstawie nie jest wykonywana praca menedżera) (art. 13 pkt 8 ustawy o pdof). Od przychodów z tych umów płatnik pobiera:

• podatek w formie zaliczki (art. 41 ust. 1 ustawy o pdof) albo
• zryczałtowany podatek dochodowy (art. 30 ust. 1 pkt 5a ustawy o pdof).

Zastosowanie kosztów uzyskania przychodów (zarówno 20%, jak i 50%) jest możliwe wyłącznie wtedy, gdy płatnik pobiera zaliczkę na podatek. Zaliczkę oblicza wówczas w wysokości 17% podstawy opodatkowania, tj. od przychodu pomniejszonego o potrącone w danym miesiącu składki na ubezpieczenia społeczne oraz o miesięczne koszty uzyskania przychodów (w wysokości określonej w art. 22 ust. 9 ustawy o pdof). Obliczoną w ten sposób zaliczkę na podatek płatnik zmniejsza o część składki na ubezpieczenie zdrowotne w wysokości 7,75% podstawy jej wymiaru.

Koszty uzyskania przychodów są obliczane od przychodu pomniejszonego o składki na ubezpieczenia społeczne finansowane ze środków podatnika, których podstawę wymiaru stanowi ten przychód. Najczęściej koszty uzyskania przychodów z tytułu umowy zlecenia i umowy o dzieło wynoszą 20%. Zastosowanie 50% kosztów uzyskania przychodu jest możliwe, jeżeli zostaną spełnione określone warunki, tj.:

• gdy rezultat umowy zlecenia lub umowy o dzieło jest przedmiotem praw autorskich lub praw pokrewnych oraz
• zleceniobiorca lub odpowiednio wykonawca dzieła (twórca) w wyniku takiej umowy przenosi swoje prawa lub uprawnienie do korzystania z nich na zleceniobiorcę lub zamawiającego.

W ogóle nie można stosować kosztów uzyskania przychodów (ani 20%, ani 50%), gdy od umowy zlecenia albo umowy o dzieło jest pobierany podatek zryczałtowany. Płatnik ma obowiązek pobrać podatek zryczałtowany, gdy:

• kwota należności określona w umowie nie przekracza 200 zł oraz
• zleceniobiorca czy wykonawca dzieła nie jest pracownikiem płatnika.

Zryczałtowany podatek dochodowy oblicza się w wysokości 17% przychodu. Przychodu tego nie pomniejsza się o składki na ubezpieczenia społeczne finansowane przez podatnika ani o koszty uzyskania przychodów. Od ustalonej kwoty podatku nie można również odliczyć części składki na ubezpieczenie zdrowotne. Ma to zastosowanie również wtedy, gdy przychód (nieprzekraczający 200 zł w miesiącu) został osiągnięty z tytułu korzystania lub rozporządzania prawami autorskimi.

PODSTAWA PRAWNA:

• art. 22 ust. 9 pkt 3, ust. 9a-9b, art. 41 ust. 1, art. 30 ust. 1 pkt 5a ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1426; ost.zm. Dz.U. z 2020 r poz. 1492

• art. 1 ust. 1, art. 12, art. 17 ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych - j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 1231; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 288

Aldona Salamon

specjalista z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, praktyk z wieloletnim doświadczeniem w prowadzeniu szkoleń oraz w pracy w dziale personalnym, autorka publikacji i artykułów prasowych

Czytaj także: "Uczelnie wyższe nie muszą dokumentować prawa nauczycieli akademickich do autorskich kosztów uzyskania przychodów" - na www.inforlex.pl/ewydania.