Czy biuro rachunkowe może zawiesić wykonywanie usług księgowych wobec niepłacącego klienta

Problem

Rada

Uzasadnienie

Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego (art. 353¹ Kodeksu cywilnego). W przedstawionej sytuacji nie mamy do czynienia ze sprzecznością z wyżej zacytowanymi przesłankami.

Umowy między przedsiębiorcami

Umowa o świadczenie usług księgowych najczęściej zawierana jest z przedsiębiorcami, a zatem obie strony stosunku zobowiązaniowego są podmiotami profesjonalnymi, wobec tego wymaga się od nich wyższej staranności niż w przypadku umów konsumenckich.

Przedsiębiorca, zawierając kontrakt z biurem rachunkowym, zapoznał się z pewnością z jego treścią (przynajmniej powinien tak zrobić). Gdyby jakikolwiek zapis budził jego wątpliwości, mógł skorzystać z usług prawnych. Również świadomy był tego, że będzie co miesiąc ponosił koszty usług księgowych, których wysokość została określona w umowie i w związku z tym mógł zabezpieczyć odpowiednie środki na zapłatę.

Nie ulega wątpliwości, że kontrakt o świadczenie usług księgowych jest umową wzajemną w rozumienia art. 487 § 2 Kodeksu cywilnego, w przypadku której obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej. Biuro rachunkowe zobowiązało się do świadczenia usług w zamian za wynagrodzenie.

Wykładnia wspomnianego artykułu pozostaje w zgodzie z istotą umowy wzajemnej. Nawet sam ustawodawca w treści przepisu art. 490 § 1 Kodeksu cywilnego stwierdził, że jeżeli jedna ze stron obowiązana jest spełnić świadczenie wzajemne wcześniej, a spełnienie świadczenia przez drugą stronę jest wątpliwe ze względu na jej stan majątkowy, strona zobowiązana do wcześniejszego świadczenia może powstrzymać się z jego spełnieniem dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia wzajemnego lub nie da zabezpieczenia. Skoro biuro rachunkowe mogłoby się powołać na treść tego przepisu, nawet gdyby nie miało w umowie postanowienia pozwalającego na wstrzymanie świadczenia usług księgowych, to tym bardziej należy uznać taki zapis umowny za ważny.

Przedstawiony tok myślenia pozostaje w zgodzie z orzecznictwem w tej kwestii. Przykładem tego jest wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie, który stwierdził, że wspólnota może powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia w postaci dostawy ciepłej wody lub energii cieplnej, którą sama wytwarza, dopóki druga strona (członek wspólnoty) nie zaoferuje świadczenia wzajemnego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 5 czerwca 2020 r., sygn. akt V ACa 761/19).

Oprócz tego należy pamiętać, że biuro rachunkowe ma prawo podejmować działania, które zapewnią odpowiednie środki na świadczenie usług księgowych wysokiej jakości. Wielu przedsiębiorców napotyka na swojej drodze na różne trudności i zatory płatnicze. Gdyby każdy z nich korzystał z bezpłatnej pracy biura rachunkowego, to mogłoby zabraknąć pieniędzy, żeby zatrudnić wykwalifikowany personel do obsługi klientów, którzy w sposób należyty wywiązują się ze swoich zobowiązań. Poza tym biuro rachunkowe ponosi dużą odpowiedzialność przy wykonywaniu swoich usług. Zatem nie można wymagać od niego, żeby ponosiło bezpłatnie dosyć duże ryzyko.

Brak zapłaty a znamiona przestępstwa

Warto także nadmienić, że brak zapłaty za świadczone usługi może w niektórych sytuacjach wyczerpać znamiona przestępstwa oszustwa. Sprawca może dopuścić się oszustwa także wtedy, gdy nie zapłaci za usługę, która najczęściej ma charakter odpłatny i wiąże się z koniecznością poniesienia wydatków, które w ostateczności powinny zaowocować zyskiem. Jeśli na skutek zachowania sprawcy wykonawca usługi nie otrzyma ustalonej zapłaty, to doznaje wymiernego uszczerbku majątkowego, jak również nie uzyskuje spodziewanego zysku i nie powiększa swoich aktywów. Świadomość w czasie zawierania umowy nie tylko niemożności dokonania płatności w ogóle, ale też niemożności uczynienia tego w terminach uzgodnionych ze stroną umowy i w rezultacie doprowadzenie do niekorzystnego rozporządzenia mieniem, stanowi wyczerpanie znamion przestępstwa z art. 286 § 1 Kodeksu karnego i potwierdza istnienie po stronie sprawcy zamiaru bezpośredniego kierunkowego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 2 października 2015 r., sygn. akt II AKa 157/15).

PODSTAWA PRAWNA:

• art. 353¹, art. 487 § 2, art. 490 § 1 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1740

• art. 286 § 1 ustawy z 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny - j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1444; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 1517

Marcin Szabłowski

adwokat