Na jakich zasadach przedsiębiorca przebywający na kwarantannie może obniżyć podstawę wymiaru składek z działalności

PROBLEM

RADA

UZASADNIENIE

Zmniejszenie minimalnej podstawy wymiaru składek przedsiębiorcy w miesiącu choroby. Najniższa podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne podlega odpowiedniemu zmniejszeniu za miesiąc, w którym przedsiębiorca chorował i z tego tytułu spełnia warunki do przyznania zasiłku (art. 18 ust. 10 ustawy systemowej). Na równi z niezdolnością do pracy z powodu choroby traktuje się niemożność wykonywania pracy m.in. wskutek poddania się obowiązkowi kwarantanny, izolacji w warunkach domowych albo izolacji, o której mowa w przepisach o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Jeśli więc płatnik składek na swoim profilu PUE ZUS znajdzie informację, że został objęty obowiązkową kwarantanną lub izolacją domową, to może za ten okres ubiegać się o wypłatę zasiłku, którego płatnikiem w stosunku do przedsiębiorców jest ZUS (zaświadczenie Z-3b).

Podstawę wymiaru składek społecznych u przedsiębiorców stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż:

• 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek: w 2020 r. było to 3136,20 zł, w 2021 r. wynosi ona 3155,40 zł,
• 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę dla rozpoczynających działalność (ZUS na preferencyjnych zasadach): w 2020 r. - 780 zł, w 2021 r. - 840 zł,
• indywidualnie ustalona podstawa uzależniona od dochodu z poprzedniego roku, w ramach ulgi "mały ZUS plus".

Bardzo długo ZUS utrzymywał, że prawo do proporcjonalnego zmniejszenia składek społecznych za okres choroby mają tylko ci przedsiębiorcy, którzy deklarują składki na najniższym dopuszczalnym dla nich poziomie. Deklarując składki wyższe, mieli tracić prawo do proporcjonalnych zmniejszeń w okresach niezdolności do pracy.

Rozstrzygająca uchwała Sądu Najwyższego. Stanowisko ZUS w omawianym zakresie zostało zakwestionowane, a problem ostatecznie rozstrzygnięty w uchwale Sądu Najwyższego z 11 lipca 2019 r., sygn. akt III UZP 1/19. SN stwierdził w niej, że:

SN

Proporcjonalnemu zmniejszeniu ulega kwota najniższej podstawy wymiaru składek bez względu na jej wysokość zadeklarowaną przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność.

Ustawodawca nie zawęził możliwości korzystania z proporcjonalnego pomniejszania podstawy wymiaru składki tylko do ubezpieczonych, którzy zadeklarowali najniższą podstawę wymiaru składki. Wartość zadeklarowanej podstawy wymiaru nie wpływa na możliwość obniżenia kwoty najniższej podstawy (…).

A zatem, zgodnie z ostateczną wykładnią SN, ze zmniejszenia skorzystać może każdy przedsiębiorca uprawniony do zasiłku chorobowego z działalności, niezależnie od tego, jaką podstawę wymiaru składek deklaruje z tego tytułu. Jednak jeżeli zadeklarowana podstawa składek społecznych jest wyższa (od najniższej obowiązującej daną osobę), wówczas w razie choroby obniżyć można tylko tę część podstawy, która odpowiada najniższej podstawie wymiaru składek dla danego przedsiębiorcy.

PRZYKŁAD

Przedsiębiorca opłacający składki z tytułu działalności na zasadach ogólnych przebywał na kwarantannie od 16 do 30 grudnia 2020 r. Opłacił za ten miesiąc składki społeczne od podstawy 5000 zł. Po przyznaniu mu zasiłku chorobowego przez ZUS zdecydował się na złożenie korekty deklaracji ZUS DRA i pomniejszenie grudniowej podstawy wymiaru składek proporcjonalnie do dni niezdolności do pracy (kwarantanny).

Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z 11 lipca 2019 r. pomniejszenie takie jest dopuszczalne. Przedsiębiorca może jednak proporcjonalnie zmniejszyć kwotę 3136,20 zł (minimalna obowiązująca go podstawa wymiaru składek). Do pomniejszonej minimalnej podstawy przedsiębiorca musi dodać kwotę 1863,80 zł, tj. różnicę pomiędzy minimalną podstawą wymiaru składek a zadeklarowaną pierwszorazowo, podwyższoną podstawą składek (5000 zł - 3136,20 zł = 1863,80 zł).

Prawo do zasiłku chorobowego jako warunek zmniejszenia podstawy wymiaru składek z działalności. Prawo do ograniczenia podstawy składkowej przysługuje w sytuacji, gdy przedsiębiorca przez część miesiąca był niezdolny do pracy z powodu choroby (lub odbywał kwarantannę/izolację) i spełnia warunki do przyznania zasiłku chorobowego. Co istotne, nie ma w przepisach mowy o zasiłku "wypłaconym", lecz jedynie o posiadaniu prawa do tego świadczenia. Innymi słowy, ustawa systemowa nie uzależnia prawa do zmniejszenia podstawy za dany miesiąc od faktycznej wypłaty zasiłku.

Zgodnie z ustawą zasiłkową zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby lub odbywał kwarantannę/izolację, w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Aby uzyskać świadczenie, osoba podlegająca dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu (na takiej zasadzie podlega mu przedsiębiorca) musi:

• wykazać się wymaganym, odpowiednio długim stażem ubezpieczenia chorobowego (zaliczony tzw. okres wyczekiwania wynoszący 90 dni) lub posiadać ustawowe prawo do zasiłku od pierwszego dnia niezdolności (np. niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy),
• terminowo opłacać składki, w tym na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe,
• nie spełnić żadnej z przesłanek negatywnych, w przypadku których prawo do zasiłku nie przysługuje (np.: wykonywanie pracy zarobkowej podczas orzeczonej niezdolności, zgłoszenie się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego dopiero po powstaniu niezdolności, powstanie niezdolności w okresie przerwy w ubezpieczeniu spowodowanej zawieszeniem wykonywania tej działalności).

Reasumując, osoba prowadząca działalność gospodarczą, która przez część grudnia 2020 r. i stycznia 2021 r. odbywała obowiązkową najpierw kwarantannę, a potem izolację domową, ma prawo zmniejszyć za te miesiące podstawę wymiaru składek społecznych, ale tylko tę najniższą, jaka ją obowiązuje, i pod warunkiem że ma prawo do zasiłku zgodnie z przepisami ustawy zasiłkowej.

Zasady obniżania najniższej podstawy wymiaru składek za okres choroby przedsiębiorcy. Aby obliczyć obniżoną podstawę za dany miesiąc, należy:

• podzielić kwotę najniższej podstawy miesięcznej przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca,
• pomnożyć wynik przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniom (czyli dni wykonywania działalności),
• dodać różnicę między zadeklarowaną podstawą a najniższą podstawą przed pomniejszeniem - w przypadku zadeklarowania podstawy wyższej niż minimalna.

W pierwszym kroku trzeba pamiętać, by nie zaokrąglać wyniku dzielenia. Dopiero po przemnożeniu zaokrągla się ustaloną podstawę do pełnych groszy. Przy zaokrąglaniu uwzględnia się trzecie miejsce po przecinku. Obliczoną podstawę zaokrągla się do pełnych groszy w górę - jeżeli końcówka jest równa lub wyższa od 0,50 gr, albo w dół - jeżeli końcówka jest niższa od 0,50 gr.

PRZYKŁAD

Dla Andrzeja W. najniższą obowiązującą go podstawą wymiaru składek jest kwota odpowiadająca 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę. W okresie od 9 grudnia 2020 r. do 4 stycznia 2021 r., zgodnie z informacją na swoim PUE ZUS, przebywał on na kwarantannie i w izolacji domowej. Spełnia warunki uzyskania zasiłku chorobowego za cały ten okres. Za grudzień 2020 r. może obniżyć swoją podstawę w następujący sposób:

• 780 zł : 31 (liczba dni miesiąca) = 25,1612903225 zł,

• 25,1612903225 zł x 8 dni (liczba dni podlegania ubezpieczeniom) = 201,29 zł - najniższa podstawa wymiaru składek społecznych za grudzień 2020 r.

Podobnie należy ustalić podstawę za styczeń 2021 r.:

• 840 zł : 31 dni stycznia = 27,0967741935 zł,

• 27,0967741935 zł x 27 dni (okres po zakończeniu izolacji) = 731,61 zł - najniższa podstawa wymiaru składek społecznych za styczeń 2021 r.

Proporcjonalnemu obniżeniu nie ulega podstawa wymiaru składki zdrowotnej. Składka ta jest miesięczna i niepodzielna, a to oznacza, że do ZUS należna jest w pełnej wysokości, jeśli działalność trwa (nie została np. zawieszona zgodnie z przepisami Prawa przedsiębiorców).

Za obydwa miesiące (grudzień 2020 r. i styczeń 2021 r.) przedsiębiorca składa do ZUS:

• deklarację ZUS DRA,

• raport imienny ZUS RCA z obliczoną po pomniejszeniu podstawą wymiaru składek społecznych, pełną podstawą ubezpieczenia zdrowotnego i kwotami składek (jeżeli rozlicza składki także za inne, oprócz siebie, osoby).

PODSTAWA PRAWNA:

art. 18 ust. 8, ust. 10, art. 18a, art. 18c, art. 47 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 266; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 1291

art. 79 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych - j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1398; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 2112

art. 4, art. 6 ust. 1, ust. 2 pkt 1a ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa - j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 870; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 2112

§ 1 pkt 12, pkt 15 i pkt 17 oraz załączniki 12, 15 i 17 do rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 20 grudnia 2018 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika składek, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeń danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, raportów informacyjnych, oświadczeń o zamiarze przekazania raportów informacyjnych oraz innych dokumentów - Dz.U. z 2018 r. poz. 2495; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 102

Izabela Nowacka

ekonomista, specjalizuje się w prawie pracy, ubezpieczeniach społecznych i prawie podatkowym, autorka licznych publikacji z zakresu rozliczania płac