Jaka działalność pracownika może być objęta zakazem konkurencji

PROBLEM

RADA

UZASADNIENIE

Pracodawca w odrębnej (od umowy o pracę) umowie może zobowiązać pracownika do niepodejmowania w trakcie zatrudnienia działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy. Może go również zobowiązać do nieświadczenia pracy na jakiejkolwiek podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego działalność konkurencyjną wobec pracodawcy (art. 101¹ § 1 Kodeksu pracy).

Pracownik jest związany zakazem konkurencji w zakresie, jaki wynika z umowy o zakazie konkurencji. Działania podejmowane przez pracownika, które nie mieszczą się w zakresie określonym w umowie o zakazie konkurencji, są dozwolone.

Należy przyjąć, że w pojęciu działalności konkurencyjnej mieszczą się działania nakierowane na oferowanie przez pracownika usług lub produktów (o podobnych właściwościach) analogicznych lub zbliżonych do oferowanych konsumentom przez pracodawcę. Należy pamiętać, że pracodawca nie ma prawa w sposób dowolny interpretować pojęcia zakazu konkurencji oraz rozszerzać jego zakresu na działalność, która nie jest obecnie przez niego prowadzona. Tym samym zakaz konkurencji powinien ograniczać się do działalności bieżącej na chwilę podpisywania umowy o zakazie konkurencji, a nie do działalności, która już nie jest prowadzona lub która jest przewidywana w nieokreślonej przyszłości.

Aby umowa o zakazie konkurencji skutecznie zabezpieczała interes pracodawcy, nie powinna odwoływać się do ogólnego "zakazu konkurencji". Przepisy prawa pracy nie precyzują tego pojęcia, tym samym nie wyznaczając skutecznie zakresu takiego zakazu.

Przykład

Pracodawca zawarł w treści umowy o pracę zapis: "Pracownik na podstawie niniejszej umowy jest objęty zakazem konkurencji wynikającym z art. 101¹ Kodeksu pracy". Zapis ten należy uznać za nieprawidłowy. Samo odwołanie się do "zakazu konkurencji" nie spełnia wymogu określenia zakresu zakazu działalności konkurencyjnej. W omawianym przypadku nie można mówić o skutecznie zawartej umowie o zakazie konkurencji.

Umowa o zakazie konkurencji, mimo że nie wynika to bezpośrednio z przepisów, powinna wskazywać formy działalności pracownika uznane za niedopuszczalne w ramach działalności, która może być uznana za konkurencyjną. Formami działalności konkurencyjnej mogą być np. podjęcie działalności gospodarczej we własnym imieniu lub na rzecz osób trzecich czy obejmowanie lub nabywanie udziałów albo akcji w podmiotach prowadzących działalność konkurencyjną. W grę wchodzi również zatrudnienie w konkurencyjnym podmiocie - zarówno na podstawie stosunku pracy, jak i w każdej innej formie, np. na umowę cywilnoprawną.

Obok określenia form działalności konkurencyjnej pracodawca powinien określić w treści umowy przedmiot działalności konkurencyjnej, czyli wskazać, jakie działania, usługi czy czynności realizowane przez zakład pracy będą utożsamiane z działalnością konkurencyjną. W jednym ze swych orzeczeń Sąd Najwyższy w uzasadnieniu stwierdził, że umowa o zakazie konkurencji zawarta z pracownikiem polega na niepodejmowaniu działalności pokrywającej się choćby w części z profilem działalności podstawowej lub ubocznej pracodawcy (wyrok SN z 8 maja 2002 r., I PKN 221/01, OSNP 2004/6/98). Warto również wskazać w treści umowy zakres geograficzny zakazu konkurencji. Trudno przyjąć, że pracodawca prowadzący usługi na ograniczonym geograficznie rynku będzie miał prawo zakazać pracownikowi działalności na terenie całego kraju czy, tym bardziej, poza jego granicami.

Przepisy nie ograniczają pracodawcy co do możliwości zawarcia umowy o zakazie konkurencji do poszczególnych kategorii pracowników, tak jak ma to miejsce w przypadku klauzuli konkurencyjnej obowiązującej po ustaniu zatrudnienia. Tym samym nie ma przeszkód, aby umowy o zakazie konkurencji były zawarte z każdym pracownikiem, który jest zdolny do prowadzenia działalności konkurencyjnej - zarówno w sposób bezpośredni, jak i za pośrednictwem innych osób.

Sytuacja, o której mowa w pytaniu, uniemożliwiająca wykonanie instalacji elektrycznej na rzecz prywatnego odbiorcy bez udziału pracodawcy będzie możliwa jedynie w szczególnym przypadku. Mianowicie wówczas, gdy pracodawca w treści umowy wskaże, że prace związane z instalacjami elektrycznymi - w zakresie analogicznym do tego, który jest realizowany przez pracodawcę, na obszarze jego funkcjonowania, zaliczają się do zakazanej działalności konkurencyjnej. W takiej sytuacji pracownik będzie skutecznie objęty zakazem konkurencji i nie będzie miał możliwości jego podważenia.

Należy uznać, że zakaz konkurencji, który będzie wiązał pracownika w zakresie usług wykonywanych poza macierzystym zakładem pracy, nie będzie miał zastosowania nawet do takiego samego zakresu usług, ale realizowanego bezpośrednio przez pracownika na swoją rzecz.

Przykład

Pracodawca prowadzi działalność w zakresie zakładania instalacji elektrycznych i hydraulicznych. Pracownicy są objęci zakazem konkurencji, na podstawie którego nie mogą podejmować działalności konkurencyjnej dotyczącej czynności związanych z montażem instalacji elektrycznych i hydraulicznych na terenie województwa. Jeden z pracowników posiadający stosowne uprawnienia, który buduje dom dla siebie, postanowił, że we własnym zakresie, osobiście założy sobie instalację elektryczną oraz hydrauliczną. Pracodawca uznał, że doszło do złamania zakazu konkurencji. Postępowanie pracodawcy należy uznać za nieprawidłowe. Zakaz konkurencji nie powinien być rozszerzony na czynności wykonywane przez pracownika osobiście na swoją rzecz. Inna byłaby ocena sytuacji, gdyby pracownik zrealizował podobne usługi na rzecz członków rodziny, w tym mieszkających w pobliżu znajomych. W takim przypadku, zakładając odpłatny charakter wykonanych prac, istniałaby podstawa do uznania czynności podjętych przez pracownika za naruszające umowę o zakazie konkurencji.

Podstawa prawna:

art. 101¹-101² ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy - j.t. Dz.U. z 2018 r. poz. 917; ost.zm. Dz.U. z 2018 r. poz. 2245

Sebastian Kryczka,

ekspert z zakresu prawa pracy, prawnik, były pracownik Państwowej Inspekcji Pracy, od kilkunastu lat specjalizuje się w problematyce prawa pracy oraz zagadnieniach kontroli i nadzoru nad przestrzeganiem prawa pracy, autor wielu komentarzy, artykułów i porad z zakresu prawa pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy