Ustalanie prawa i obliczanie wyższej kwoty wolnej od potrąceń z wynagrodzenia pracownika z powodu COVID-19

Pracownikom-dłużnikom, których wynagrodzenie zostało obniżone lub których członek rodziny utracił źródło dochodu z powodu COVID-19, przysługuje wyższa kwota wolna od potrąceń. Wskazana kwota ulega zwiększeniu o 25% na każdego nieosiągającego dochodu członka rodziny, którego pracownik ten ma na utrzymaniu. Wysokość tego zwiększenia należy obliczyć od przysługującej pracownikowi standardowej kwoty wolnej od potrąceń. W przypadku gdy wynagrodzenie pracownika jest zajęte przez komornika, zasadność korzystania przez zatrudnionego z wyższej kwoty wolnej od potrąceń będzie badał komornik. Tak uznał resort pracy i Ministerstwo Sprawiedliwości w odpowiedzi z 30 czerwca 2020 r. na pytanie redakcji MPPiU.

Przepisy wprowadzające wyższe kwoty wolne od potrąceń z wynagrodzenia pracownika obowiązują nie tylko w czasie ogłoszenia stanu epidemii lub zagrożenia epidemicznego. Będą mogły być stosowane w sytuacjach objętych tymi regulacjami (obniżenie wynagrodzenia, utrata dochodu z powodu COVID-19) lub do czasu ich uchylenia.

Prawo do wyższej kwoty wolnej mają też pracownicy, którym udzielono zaliczek pieniężnych lub którzy zostali ukarani karą porządkową.

Z prawa do zastosowania wyższej kwoty wolnej od potrąceń nie skorzystają dłużnicy alimentacyjni. W tym bowiem przypadku kwota wolna nie występuje.

Kiedy jest możliwe zastosowanie wyższej kwoty wolnej od potrąceń

W przypadku gdy z powodu działań podjętych na terenie Polski, służących zapobieganiu zarażeniem wirusem SARS-CoV-2:

• pracownikowi zostało obniżone wynagrodzenie lub
• członek rodziny pracownika utracił źródło dochodu

- kwoty wolne od potrąceń określone w art. 87¹ § 1 Kodeksu pracy ulegają zwiększeniu o 25% na każdego nieosiągającego dochodu członka rodziny, którego pracownik ten ma na utrzymaniu (art. 52 ustawy z 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2; dalej ustawa z 14 maja 2020 r.).

Zgodnie ze stanowiskiem resortu pracy:

MRPiPS

(…) powyższy przepis nie definiuje pojęcia "działań służących zapobieganiu zarażeniem wirusem SARS-CoV-2", zatem wydaje się, że mogą to być wszelkie działania służące zapobieganiu epidemii w Polsce, podejmowane przez różne podmioty, np. czasowe zawieszenie działalności niektórych branż.

Tabela 1. Kwoty wolne od potrąceń

* Jeżeli pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, kwoty określone w tabeli ulegają zmniejszeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy.

Tabela 2. Kogo należy uznać za członka rodziny i dziecko na potrzeby ustalenia warunków do zastosowania wyższej kwoty wolnej od potrąceń z wynagrodzenia pracownika

PRZYKŁAD

Na utrzymaniu pracownika pozostaje jego syn będący studentem, który ma 26 lat, konkubina pracownika i jej 19-letnia córka, która ma własne 2-letnie dziecko. Pracownikowi obniżono wynagrodzenie. Żadna z tych osób nie jest jednak członkiem rodziny, którego pracownik ma na utrzymaniu w rozumieniu art. 52 ustawy z 14 maja 2020 r. Zatem kwota wolna od potraceń z wynagrodzenia pracownika nie ulegnie zwiększeniu, mimo że wszystkie te osoby pozostają na jego utrzymaniu.

Kto ustala warunki do zastosowania wyższej kwoty wolnej od potrąceń

Z obowiązujących od 16 maja 2020 r. nowych regulacji o kwocie wolnej od potrąceń nie wynika wprost, kto powinien ustalić, czy istnieją przesłanki zwiększenia pracownikowi kwoty wolnej od potrąceń. Powstaje pytanie, skąd pracodawca ma czerpać wiedzę o członkach rodziny pracownika oraz o tym, czy utracili oni źródło dochodu. Ustawodawca nie przewidział żadnego trybu dokonania takiego ustalenia. Jedynym wyjściem jest odebranie od pracowników, wobec których jest prowadzone postępowanie egzekucyjne, oświadczeń o występowaniu podstaw do podwyższenia kwoty wolnej od potrąceń. Możliwe byłoby także pouczenie pracowników, których wynagrodzenie podlega egzekucji, o prawie złożenia takiego oświadczenia. Informacje uzyskane na podstawie oświadczenia nie są oczywiście w pełni wiarygodne, ale pracodawcy nie wyposażono w żadne instrumenty pozwalające zweryfikować prawdziwość takiego dokumentu.

Resort pracy w stanowisku z 30 czerwca 2020 r. stwierdził, że:

MRPiPS

(…) pracownik, który spełni ustawowe przesłanki i będzie chciał skorzystać z rozwiązania przewidzianego w art. 52 ustawy z 14 maja 2020 r., będzie musiał poinformować o tym pracodawcę. Przepisy tej ustawy nie przewidują jednak dla pracodawcy szczególnych instrumentów, za pomocą których będzie on mógł weryfikować, czy członek rodziny pracownika utracił źródło dochodu w związku z podjętymi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej działaniami służącymi zapobieganiu zarażeniem wirusem SARS-CoV-2. Zastosowanie będzie tu miała zatem ogólna zasada prawa cywilnego, zgodnie z którą ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne (art. 6 Kodeksu cywilnego). Jednocześnie należy wyjaśnić, że pracodawca nie ma możliwości samodzielnego ustalenia stanu faktycznego ani zweryfikowania informacji przekazanych mu przez pracownika.

Ustalenie zaistnienia warunków do obniżenia kwoty wolnej od potrąceń zwykle nie będzie łatwe. Najczęściej prosty do stwierdzenia może być jedynie fakt obniżenia wynagrodzenia, ponieważ tylko o tej okoliczności pracodawca wie. Problem może pojawić się wtedy, gdy pracownik był zatrudniony dodatkowo u innego pracodawcy i obniżenie wynagrodzenia nastąpiło w tej drugiej firmie. Należy uznać, że taka sytuacja także kwalifikuje się do ustalenia wyższej kwoty wolnej od potrąceń.

Weryfikacja pozostałych okoliczności uprawniających do zwiększenia kwoty wolnej może być kłopotliwa. W szczególności pracodawca nie ma podstaw do żądania kopii dokumentów potwierdzających utratę źródła dochodu przez członka rodziny pracownika, ale może żądać ich do wglądu. Resort pracy we wspomnianym stanowisku z 30 czerwca 2020 r. stwierdził, że:

MRPiPS

(…) jak (…) się wydaje przetwarzanie przez pracodawcę danych osobowych członka rodziny pracownika na potrzeby korzystania przez pracownika ze zwiększonej kwoty wolnej od potrąceń - powinno być oparte na oświadczeniach pracownika, a dokumenty potwierdzające stan faktyczny wskazany w oświadczeniu mogą być żądane przez pracodawcę jedynie do wglądu. Kopie takich dokumentów nie powinny być jednak przechowywane w dokumentacji pracowniczej.

Zabezpieczeniem interesów pracodawcy związanych z prawidłowym wykonaniem zajęcia komorniczego może być przesłanie uzyskanej od pracownika dokumentacji do komornika lub administracyjnego organu egzekucyjnego wraz z informacją, że pracownik ubiega się o zmniejszenie potrąceń. Wręcz jako zasadę pracodawcy powinni przyjąć zasięganie informacji u tych organów w tego rodzaju przypadkach. Czyli pracodawca nie powinien samodzielnie dokonywać rozstrzygnięć, do których nie jest w tym zakresie uprawniony (zmniejszenie wysokości potrąceń).

Potwierdziło to Ministerstwo Sprawiedliwości w piśmie z 24 czerwca 2020 r. (sygn. akt DLPC-V.024.2.2020):

MS

(…) należy przyjąć, że badanie zasadności korzystania ze zwiększonej kwoty wolnej od potrąceń należy do organu egzekucyjnego. Przepisy dotyczące ograniczeń egzekucji w sądowym postępowaniu egzekucyjnym są stosowane z urzędu przez organy egzekucyjne. Strona lub uczestnik postępowania egzekucyjnego mogą jednak zgłosić organowi egzekucyjnemu fakty i dowody mające znaczenie dla stosowania tych przepisów. Pracodawca, który ustalił, że zachodzą przesłanki zwiększenia kwoty wolnej od zajęcia, powinien zawiadomić komornika o istnieniu przeszkody do wypłacenia wynagrodzenia w tej części. Dalsze czynności pracodawcy są uzależnione od decyzji komornika sądowego.

Trzeba przypomnieć, że pracodawca w ciągu tygodnia od otrzymania zawiadomienia od komornika o zajęciu wynagrodzenia za pracę ma obowiązek (art. 882 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego):

• przedstawić za okres 3 miesięcy poprzedzających zajęcie, za każdy miesiąc oddzielnie, zestawienie periodycznego wynagrodzenia dłużnika za pracę oraz oddzielnie jego dochodu z wszelkich innych tytułów;
• podać, w jakiej kwocie i w jakich terminach zajęte wynagrodzenie będzie przekazywane wierzycielowi;
• w razie istnienia przeszkód do wypłacenia wynagrodzenia za pracę złożyć oświadczenie o rodzaju tych przeszkód, a w szczególności podać, czy inne osoby roszczą sobie prawa, czy i w jakim sądzie toczy się sprawa o zajęte wynagrodzenie i czy oraz o jakie roszczenia została skierowana do zajętego wynagrodzenia egzekucja przez innych wierzycieli.

Każda zmiana ww. okoliczności wymaga od pracodawcy niezwłocznego zawiadomienia komornika. Taką okolicznością jest zatem zgłoszenie pracodawcy przez pracownika obniżenia wynagrodzenia lub utraty dochodu przez członka rodziny.

Jakie wynagrodzenie musi zostać obniżone, aby było możliwe ustalenie wyższej kwoty wolnej od potrąceń

Istnieją wątpliwości w zakresie zdefiniowania wynagrodzenia, którego obniżenie może skutkować zwiększeniem kwoty wolnej od potrąceń. Należy uznać, że nie dotyczy to innych świadczeń, które nie są stricte wynagrodzeniem (np. świadczenie urlopowe, dopłaty do wypoczynku, nagrody). Za wynagrodzenie należy uznać zarówno jego stałe, jak i zmienne składniki, czyli m.in. wynagrodzenie określone stałą stawką miesięczną lub godzinową, dodatki: stażowy, motywacyjny czy premie. Natomiast przez utratę dochodu przez członka rodziny należy rozumieć pozbawienie go prawa do jakiegokolwiek dochodu, nie tylko stanowiącego wynagrodzenie za pracę. Musi to jednak wynikać z działań podjętych na skutek zapobiegania epidemii.

PRZYKŁAD

Pracownik złożył oświadczenie, że jego żona utraciła źródło dochodu, jakim było zatrudnienie w ramach stosunku pracy, co udokumentował świadectwem pracy. Ze świadectwa pracy wynika, że żonę pracownika zwolniono w trybie dyscyplinarnym. Utrata dochodu przez tego członka rodziny nie wynika z epidemii, zatem nie stanowi podstawy do zwiększenia kwoty wolnej od potrąceń.

PRZYKŁAD

Z powodu kryzysu gospodarczego z mężem pracownicy nie zawarto nowej umowy zlecenia, która z zasady była podpisywana na kolejne roczne okresy. Taka sytuacja powoduje, że pracownica może ubiegać się o zwiększenie kwoty wolnej od potrąceń.

Jak obliczyć wyższą kwotę wolną od potrąceń

Podwyższenie o 25% kwoty wolnej od potrąceń na każdego nieosiągającego dochodu członka rodziny, którego pracownik ma na utrzymaniu, polega na przeliczeniu standardowej kwoty wolnej przez ww. procent. Wysokość zwykłej kwoty wolnej od potrąceń jest wartością indywidualną, a nie taką samą dla wszystkich pracowników. Zależy bowiem od parametrów stosowanych przy obliczaniu wynagrodzenia, czyli w szczególności:

• kosztów uzyskania przychodów (zwykłe lub podwyższone);
• kwoty zmniejszającej podatek, która przysługuje na podstawie oświadczenia PIT-2;
• stawki podatku (17% lub 32% albo zwolnienie z opłacania podatku w przypadku pracowników do 26 lat);
• wpłat dokonywanych na PPK.

PRZYKŁAD

Wynagrodzenie pracownika (w wieku 40 lat) zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy jest zajęte przez komornika z innego tytułu niż alimentacyjny na kwotę kilkudziesięciu tysięcy złotych. Z powodu COVID-19 za okres od 1 czerwca do 31 sierpnia 2020 r. pracownikowi obniżono wynagrodzenie o 20%, które zostało ustalone w kwocie 4000 zł brutto. Przy obliczaniu wynagrodzenia przypadającego pracownikowi do wypłaty pracodawca stosuje zwykłe koszty uzyskania przychodów, kwotę zmniejszającą podatek i 17% stawkę podatku. Pracownik nie dokonuje wpłat na PPK. Kwota netto wynagrodzenia wynosi 2907,96 zł, w tym:

• składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe (13,71%): 548,40 zł;

• składka zdrowotna (9%): 310,64 zł;

• zaliczka na podatek dochodowy od osób fizycznych (17%): 233 zł.

Kwota wolna od potrąceń dla tego pracownika z uwzględnieniem ww. parametrów wynosi 1920,62 zł (2600 zł brutto), w tym:

• składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe (13,71%): 356,46 zł;

• składka zdrowotna (9%): 201,92 zł;

• zaliczka na podatek dochodowy od osób fizycznych (17%): 121 zł.

Pracownik ma na utrzymaniu niepracującą żonę i 1 dziecko. Komornik wystosował zawiadomienie, na podstawie którego kwota wolna od potrąceń podlega zwiększeniu łącznie o 50%.

Zwiększenie należy obliczyć od przysługującej pracownikowi zwykłej kwoty wolnej od potrąceń, tj.:

• 1920 zł x 50% = 960,31 zł.

Kwota wolna od potrąceń wyniesie 2880,93 zł (1920,62 zł + 960,31 zł).

Z wynagrodzenia pracownika można potrącić nie więcej niż 50%, tj. 1453,98 zł (2907,96 zł x 50%). Jednak po potrąceniu maksymalnej kwoty pracownikowi pozostanie mniej niż gwarantowana kwota wolna: 1453,98 zł < 2880,93 zł. Zatem pracodawca może dokonać potrącenia w wysokości stanowiącej różnicę między wynagrodzeniem przypadającym do wypłaty a kwotą wolną od potrąceń, tj. 27,03 zł (2907,96 zł - 2880,93 zł). Nie zostanie wówczas naruszona granica potrącenia (27,03 zł < 1453,98 zł) ani kwota wolna od potrąceń (2880,93 zł). Pracownik otrzyma wynagrodzenie w wysokości 2880,93 zł.

Gdyby do pracownika nie miała zastosowania wyższa kwota wolna od potrąceń, potrącenie na rzecz komornika wyniosłoby 987,34 zł (2907,96 zł - 1920,62 zł).

PODSTAWA PRAWNA:

• art. 52 ustawy z 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 - Dz.U. z 2020 r. poz. 875

• art. 87¹ § 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy - j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1495

• art. 880-882 ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 1460; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 1086

Rafał Krawczyk

sędzia Sądu Okręgowego w Toruniu