Do naszej drukarni zgłosiła się agencja reklamowa ze zleceniem druku 100 tysięcy kartoników, z których będą wykonane pudełka na landrynki stylizowane na początek XX wieku, na których będzie widniał napis "Posłusznie melduję, panie oberlejtnant, że wszystko jest w porządku, tylko kot jest gałgan i zeżarł kanarka". Na nasze zapytanie, czy mają zgodę na wykorzystanie fragmentu polskiego przekładu "Przygód dobrego wojaka Szwejka", odpowiedzieli nam, że prawa autorskie do tego cytatu nie są potrzebne. Czy na pewno, przecież powszechnie wiadomo, kto był autorem tej powieści, i wiadomo, kto ją przełożył na język polski?

Agencja reklamowa ma rację. Majątkowe prawa autorskie do polskiej adaptacji powieści Jaroslava Haška (przekład autorstwa Pawła Hulka-Laskowskiego) wygasły z końcem grudnia 2016 r. Obecnie utwór ten można eksploatować w dowolny sposób, bez konieczności uzyskiwania zgody kogokolwiek i bez konieczności płacenia opłat z tytułu eksploatacji praw autorskich. Utwór ten należy do tzw. domeny publicznej.

Tłumaczenie obcojęzycznej powieści jest tzw. opracowaniem cudzego utworu. Opracowaniu przysługują takie same prawa autorskie jak utworowi pierwotnemu. Autor opracowania, czyli tłumaczenia oryginalnej czeskiej wersji językowej "Przygód dobrego wojaka Szwejka" Paweł Hulka-Laskowski zmarł w 1946 r. Autorskie prawa majątkowe wygasają po upływie 70 lat od śmierci twórcy. Skutek wygaśnięcia autorskich praw majątkowych występuje na koniec roku, w którym wystąpiło zdarzenie powodujące takie wygaśnięcie praw. Oznacza to, że z upływem 70 lat od tej daty autorskie prawa majątkowe do polskiej wersji językowej wygasają. Tym samym autorskie prawa majątkowe związane z cytatem, o którym mowa w pytaniu, wygasły z końcem 2016 r. Wcześniej wykorzystanie cytatu z tej powieści do celów komercyjnych wykraczałoby poza tzw. dozwolony użytek i mogłoby narazić agencję na roszczenia z tytułu praw autorskich.

Czas trwania autorskich praw majątkowych

Autorskie prawa majątkowe gasną z upływem 70 lat:

1) od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich - od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych - jeżeli twórca był znany,

2) w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany - od daty pierwszego rozpowszechnienia, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość,

3) w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca - od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwór nie został rozpowszechniony - od daty jego ustalenia (np. prawa autorskie pracodawcy do utworu stworzonego przez pracownika w ramach realizacji obowiązków pracowniczych),

4) w odniesieniu do utworu audiowizualnego - od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego,

5) w odniesieniu do utworu słowno-muzycznego, jeżeli utwór słowny i utwór muzyczny zostały stworzone specjalnie dla danego utworu słowno-muzycznego - od śmierci później zmarłej z wymienionych osób: autora utworu słownego albo kompozytora utworu muzycznego.

Podsumowując, 31 grudnia 2016 r. wygasły majątkowe prawa autorskie do utworów twórców, którzy zmarli w 1946 r. Przykładami utworów, co do których prawa autorskie wygasły z końcem 2016 r., są:

● książki Herberta Georga Wellsa, m.in. "Wehikuł czasu" (uwaga na opracowania - tu termin wygaśnięcia może być inny),

● obrazy Józefa Mehoffera, m.in. "Dziwny ogród",

● książki Gertrudy Stein (uwaga na opracowania - tu termin może być inny).

Utwory, co do których prawa autorskie wygasły, przechodzą do domeny publicznej. Domena publiczna to dobro wspólne całego społeczeństwa, a nawet całej ludzkości. Celem instytucji domeny publicznej jest zapewnienie społeczeństwu dostępu do najważniejszych dzieł sztuki, kultury. Utwory znajdujące się w domenie publicznej można swobodnie wykorzystywać (w dowolnym celu, również komercyjnym), kopiować, modyfikować i rozpowszechniać.

PODSTAWA PRAWNA:

● art. 2, 36 i 39 ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych - j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 666; ost.zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 60

Maurycy Organa

radca prawny, wspólnik kancelarii radców prawnych, doradca restrukturyzacyjny, autor licznych publikacji