Jakie są konsekwencje tworzenia rachunku bankowego zfśs

Pracodawcy, którzy zobowiązani są do tworzenia zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, mają też obowiązek utworzenia odrębnego rachunku bankowego dla środków tego funduszu. Po przekazaniu odpisów na rachunek pracodawca ma możliwość zaliczenia ich równowartości do swoich kosztów uzyskania przychodów. Z chwilą ich przekazania, środki te, co do zasady są wyłączone spod egzekucji.

Podstawową cechą zakładowego funduszu świadczeń socjalnych jest jego wyodrębnienie z majątku pracodawcy. Równowartość dokonanych odpisów na fundusz i zwiększeń naliczonych zgodnie z przepisami ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (dalej: ustawa o zfśs) na dany rok kalendarzowy pracodawca przekazuje na rachunek bankowy funduszu (art. 6 ust. 2 ustawy o zfśs). Środki funduszu są gromadzone na odrębnym rachunku bankowym (art. 12 ust. 1 ustawy o zfśs).

Wyodrębnienie środków funduszu jest zatem realizowane przez ciążący na pracodawcy obowiązek otwarcia i utrzymywania rachunku bankowego przeznaczonego wyłącznie na przechowywanie środków funduszu. Rachunek ten jest zasilany przede wszystkim środkami pieniężnymi przekazanymi przez pracodawcę w kwocie stanowiącej równowartość dokonanych odpisów i zwiększeń na fundusz.

Konsekwencje przekazania środków na rachunek

Chwila przekazania środków pieniężnych w odpowiedniej wysokości na rachunek bankowy funduszu ma swoje konsekwencje. Przede wszystkim z chwilą przekazania odpisów na rachunek pracodawca ma możliwość zaliczenia równowartości tych odpisów do swoich kosztów uzyskania przychodów (art. 16 ust. 1 pkt 9 lit. b ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, dalej: ustawa o pdop).

Z punktu widzenia omawianego tematu większe znaczenie ma jednak to, że przekazanie przez pracodawcę środków na odrębny rachunek funduszu nadaje tym środkom miano środków funduszu. A zatem, nawet jeśli pracodawca będzie przeznaczał pewne środki na cele socjalne bez pośrednictwa rachunku zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, to nie można mówić, że wydatkuje on środki funduszu i nie zwalnia go to z obowiązku otworzenia rachunku i wpłacania na niego określonych kwot.

Ponadto z chwilą przekazania, środki uzyskują swój odrębny byt, który polega na ograniczeniu możliwości swobodnego rozporządzania przez pracodawcę tymi środkami. Jest to o tyle nietypowa sytuacja, że choć pracodawca formalnie pozostaje właścicielem tych środków, to traci możliwość swobodnego rozporządzania nimi, będąc jednocześnie zobowiązanym do wydatkowania ich jedynie na cele socjalne.

!

Pracodawca nie może swobodnie dysponować środkami znajdującymi się na rachunku bankowym zfśs, chociaż jest ich właścicielem.

W konsekwencji po przejściu środków z rachunku bieżącego pracodawcy na rachunek zakładowego funduszu świadczeń socjalnych nie jest możliwe zaliczenie tych środków do majątku pracodawcy, który ten mógłby wykorzystać w celu prowadzenia swojej codziennej działalności (np. na wynagrodzenia dla pracowników czy zakup sprzętu).

Cel wyodrębnienia i egzekucja

Celem tak ukształtowanego wyodrębnienia środków funduszu od majątku pracodawcy jest z jednej strony ułatwienie pracodawcy administrowania nimi, do czego jest uprawniony (art. 10 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, dalej: ustawa o zfśs). Z drugiej zaś strony - uniemożliwienie pracodawcy wydatkowania przekazanych środków na cele inne niż działalność socjalna.

Przekazanie środków na odrębny rachunek funduszu powoduje, że są one wyłączone spod egzekucji (art. 12 ust. 2 ustawy o zfśs).

Wyłączenie środków funduszu spod egzekucji dotyczy przypadku, w którym egzekucja jest prowadzona przeciwko pracodawcy. Nie ma przy tym znaczenia, czy jest to egzekucja sądowa czy administracyjna i jakiego rodzaju roszczenie jest dochodzone przeciwko pracodawcy (z wyjątkiem omówionym poniżej).

Ustawowy zakaz prowadzenia egzekucji w stosunku do rachunku funduszu nie wyklucza jednak sytuacji, w której do zajęcia rachunku przez organ egzekucyjny faktycznie dojdzie, np. w wykonaniu przez organ wniosku egzekucyjnego dotyczącego prowadzenia egzekucji z wszystkich rachunków bankowych pracodawcy. W takim bowiem przypadku organ, uzyskawszy informację, że dany rachunek jest prowadzony dla pracodawcy, zajmuje go. Pracodawca, dopiero gdy dowie się o dokonanym zajęciu, ma możliwość poinformować organ egzekucyjny o przeznaczeniu zajętego rachunku na gromadzenie środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. W odpowiedzi organ jest zobowiązany uchylić dokonane zajęcie.

Wyjątek - zobowiązania funduszu

Przepisy ustawy o zfśs przewidują jednak wyjątek od zasady wyłączenia środków funduszu spod egzekucji. Zgodnie z tym przepisem środki funduszu podlegają egzekucji, jeśli egzekucja jest prowadzona w związku z zobowiązaniami funduszu (art. 12 ust. 2 ustawy o zfśs).

!

Środki zfśs nie podlegają egzekucji, chyba że egzekucja jest prowadzona w związku z zobowiązaniami funduszu.

Należy przy tym pamiętać, że formalnie nigdy nie powstają "zobowiązania funduszu". Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych jest bowiem jedynie masą majątkową, pozbawioną osobowości prawnej. Nie można też twierdzić, że fundusz ten jest jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której ustawa nadaje zdolność prawną. Dlatego zobowiązania funduszu są de facto zobowiązaniami zaciągniętymi przez pracodawcę w związku z działalnością socjalną, finansowaną ze środków funduszu, a więc są zobowiązaniami pracodawcy.

W aspekcie proceduralnym egzekucja ze środków zgromadzonych na rachunku zfśs będzie zatem możliwa, jeżeli zostanie skierowana przeciwko pracodawcy, a jej przedmiotem będą roszczenia z zakresu działalności socjalnej. Takimi roszczeniami będą np. roszczenia pracowników o wpłatę należnych im kwot z funduszu z tytułu przyznanej przez pracodawcę pożyczki z funduszu czy roszczenia dostawców dóbr lub usług nabytych przez pracodawcę na cele socjalne (np. bilety do teatru).

Brak rachunku

Powyżej opisane zasady nie dotyczą pracodawców nieobjętych ustawowym obowiązkiem tworzenia funduszu, tj. tych zatrudniających na dzień 1 stycznia mniej niż 50 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty (art. 6 ust. 2a ustawy o zfśs). Tacy pracodawcy, chociaż mogą tworzyć zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, ale nie mają obowiązku utworzenia odrębnego rachunku bankowego dla środków funduszu i nie muszą przekazywać na niego dokonanych odpisów i zwiększeń.

Skutkiem tego jest brak faktycznego wyodrębnienia z majątku pracodawcy środków funduszu, a w konsekwencji - brak, a właściwie niemożliwość zastosowania się przez wierzyciela pracodawcy do zakazu prowadzenia z tych środków egzekucji roszczeń przeciwko pracodawcy. Nie jest bowiem możliwe określenie, które środki pieniężne zawarte w jednym lub kilku zbiorach (na rachunku lub rachunkach bankowych pracodawcy) są tymi przeznaczonymi na działalność socjalną. Innymi słowy, u takich pracodawców dochodzi do zlania się majątku pracodawcy ze środkami funduszu. Przepisy nie zabraniają jednak i takim pracodawcom utrzymywania odrębnego rachunku z przeznaczeniem na gromadzenie środków funduszu.

Podstawa prawna:

● art. 1 ust. 1, art. 6, art. 10 i 12 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 800; ost. zm. Dz.U. z 2016 r. poz. 2255),

● art. 16 ust. 1 pkt 9 lit. b ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 1888; ost. zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 1089).

Marta Mianowska

adwokat