Zgodnie z art. 6h ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (dalej: u.c.p.g.), właściciele nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy, mają obowiązek ponosić na rzecz gminy, w której są położone ich nieruchomości, opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi (opłata śmieciowa).

Zadania rady gminy

Metodę ustalania opłaty wybiera rada gminy spośród określonych w art. 6j ust. 1 i 2 u.c.p.g. Rada gminy ustala również stawkę opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Określając stawki za gospodarowanie odpadami komunalnymi, radni biorą pod uwagę:

1) liczbę mieszkańców zamieszkujących daną gminę,

2) ilość wytwarzanych na terenie gminy odpadów komunalnych,

3) koszty funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi,

4) przypadki, w których właściciele nieruchomości wytwarzają odpady nieregularnie, w szczególności to, że na niektórych nieruchomościach odpady komunalne powstają sezonowo.

Rada gminy może określić niższe stawki opłaty, jeżeli odpady komunalne są zbierane i odbierane w sposób selektywny (art. 6k ust. 3 u.c.p.g.). Rada gminy ponadto określa wzór deklaracji o wysokości opłaty śmieciowej składanej przez właścicieli nieruchomości, zawierający objaśnienia sposobu jej wypełniania, oraz termin i miejsce jej złożenia.

W sprawach dotyczących opłaty śmieciowej stosuje się przepisy ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, przy czym uprawnienia organów podatkowych przysługują wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta (art. 6q u.c.p.g.).

Zgodnie z art. 6r ust. 1 u.c.p.g., opłata śmieciowa stanowi dochód gminy i powinna być przeznaczona na pokrycie kosztów funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, które obejmują enumeratywnie wymienione koszty:

1) odbierania, transportu, zbierania, odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych,

2) tworzenia i utrzymania punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych,

3) obsługi administracyjnej systemu.

Z pobranych opłat za gospodarowanie odpadami gmina może także pokryć koszty wyposażenia nieruchomości w pojemniki lub worki do zbierania odpadów komunalnych oraz koszty utrzymywania pojemników w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym.

Rada gminy została ponadto zobowiązana w art. 6r ust. 3 u.c.p.g. do podjęcia uchwały stanowiącej akt prawa miejscowego, w której zostanie określony szczegółowy sposób i zakres świadczenia usług w sferze odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości i zagospodarowania tych odpadów, w zamian za uiszczoną opłatę śmieciową. Dotyczy to zwłaszcza ilości odpadów komunalnych odbieranych od właścicieli nieruchomości, częstotliwości ich odbierania i sposobu świadczenia usług przez punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych.

Zadania związane z gospodarką odpadami nie muszą być wykonywane przez samą gminę, można je powierzyć utworzonym jednostkom organizacyjnym, np. zakładom budżetowym. W takim przypadku opłaty śmieciowe powinny być ewidencjonowane jako rozrachunki.

Powierzenie zadań związanych z gospodarką odpadami spółce z udziałem gminy jest możliwe jedynie w przypadku wybrania tej spółki w drodze przetargowej.

Pobrana w trakcie roku budżetowego opłata śmieciowa powinna być w całości rozdysponowana na realizację zadań określonych w u.c.p.g. Jednak czasami na koniec roku pozostaje w budżecie gminy niewydatkowana część pobranej opłaty. Czy środki te mogą być traktowane jako tzw. wolne środki w rozumieniu ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (dalej: u.f.p.)?

Wolne środki

W obowiązującej u.f.p. brakuje legalnej definicji pojęcia wolnych środków. Analizując jej przepisy, w których pojawia się to sformułowanie, można uznać, że wolne środki jednostki należącej do sektora finansów publicznych to środki znajdujące się w jej dyspozycji, które nie są wydatkowane w określonym dniu na wykonywanie zadań jednostki oraz jej funkcjonowanie (art. 48 ust. 4 u.f.p.).

W u.f.p. funkcjonuje także inna definicja wolnych środków, rozumianych jako nadwyżki środków pieniężnych na rachunku bieżącym budżetu jednostki samorządu terytorialnego (JST), wynikających z rozliczeń wyemitowanych papierów wartościowych, kredytów i pożyczek z lat ubiegłych (art. 217 ust. 2 pkt 6 u.f.p.).

Najczęściej wolne środki przeznaczane są w samorządach na pokrycie deficytu lub rozchodów budżetu JST na podstawie art. 91a u.f.p., stanowiącego, że "jednostka samorządu terytorialnego przyjmuje w depozyt wolne środki od samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, dla których organem tworzącym jest samorząd, samorządowych instytucji kultury oraz samorządowych osób prawnych z wyłączeniem wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej".

W przypadku opłaty śmieciowej podobne operacje nie mogą być przeprowadzone, gdyż dochód gminy z tytułu opłaty śmieciowej spełnia warunki art. 42 ust. 2 u.f.p. Odrębna w tym przypadku ustawa, czyli u.c.p.g., określa w art. 6r imiennie wymienione wydatki obejmujące koszty funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi. Koszty te powinny być finansowane z pobranej opłaty śmieciowej w taki sposób, by na koniec roku nie zostawały wolne środki z tego tytułu, a jeżeli się pojawią - nie powinny być przeznaczane na inne cele. Nieprzestrzeganie tych zasad stanowi naruszenie art. 11 ustawy o dyscyplinie finansów publicznych i daje możliwość skutecznego dochodzenia przez mieszkańców od władz samorządu naprawienia powstałej szkody z tego tytułu. Dlatego w przypadku, gdyby samorząd uchwalił wysokość opłaty śmieciowej w zbyt wysokiej kwocie, należałoby obniżyć ją do właściwego poziomu.

LONGIN MAŻEWSKI

Autor jest audytorem wewnętrznym, ekspertem w zakresie finansów publicznych

PODSTAWY PRAWNE

● art. 42 ust. 2, art. 48 ust. 4, art. 91a, art. 217 ust. 2 pkt 6 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (j.t. Dz.U. z 2013 r. poz. 885; ost. zm. Dz.U. z 2014 r. poz. 1877)

● ustawa z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (j.t. Dz.U. z 2012 r. poz. 749; ost. zm. Dz.U. z 2014 r. poz. 1644)

● art. 6h, art. 6j, art. 6k, art. 6q, art. 6r ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (j.t. Dz.U. z 2013 r. poz. 1399; ost. zm. Dz.U. z 2015 r. poz. 122)